زلزله ها بیشتر در چه زمانی اتفاق می افتد؟

چکیده

در بررسی حاضر اثر کشش ماه و خورشید در تحریک زمین لرزه های دستگاهی ایران در بازه زمانی 1900-2007میلادی مورد بررسی قرار گرفته است. برای این منظور زمان وقوع زلزله های مورد بررسی از میلادی به قمری تبدیل شده و فراوانی زلزله ها در روزهای قمری، فصول مختلف سال و در طول شبانه روز بررسی شده است. همچنین ساعت وقوع زلزله با ساعت حداکثر کشش ماه و خورشید در سه مولفة شرقی-غربی، شمالی-جنوبی و مولفة قائم مقایسه شده است. نتایج این بررسی نشان میدهد که ساعت وقوع زمین لرزه ها در ایران تصادفی نبوده و کاملاً تابع کشش ماه و خورشید می باشد. مثلاً بیشترین تعداد زمین لرزه ها در فصل بهار و در اوایل و اواخر ماه قمری اتفاق افتاده است. همچنین زمان اوج زلزله در بهار وپاییز (اعتدالین) بعد از ظهر(16 و17)است در حالی که در تابستان و زمستان ( انقلابین) شب هنگام (21 و19) می باشد.

مقدمه

برآورد زمان وقوع زمینلرزه ها در بحث مدیریت بحران زلزله اهمیت بسیار زیادی دارد. وقوع زلزله تابعی از نسبت انرژی ذخیره شده در سطح گسل به مقاومت آن می باشد و تغییر در زمان زلزله مستلزم تغییر در میدان تنش یا مقاومت سطح گسل ا ست. پدیده های مختلفی ممکن است در تغییرات میدان تنش مؤثر باشد که از جملة آنها وقوع زلزله های دیگر، تغییرات سطح آب زیر زمینی، حرکت تودة ماگمایی در عمق زمین، نیروی گرانش ماه، خورشید و سایر سیارات، طوفانهای مغناطیسی،لکه های خورشیدی، تغییرات دمایی و انفجارات هسته ای را می توان نام برد. از بین موارد فوق زلزله های اطراف یک منطقه اربزرگتر و مشهودتری دارند. وقوع زمین لرزه در روی یک گسل خاص ازث طرفی سبب تخلیه تنش و از طرف دیگر منجر به کاهش زبری و مقاومت سطح گسل شده و در نتیجه نقش اساسی در تأخیر یا جلو انداختن زمان وقوع زلزله های بعدی خواهدداشت. تغییرات تنش ایجاد شده از سایر پدیده ها معمولاً نسبت به تنش های زلزله ناچیز بوده و بیشتر نقش تحریک کننده دارند. یکی از پدیده هایی که نقش تحریک کننده در وقوع زلزله ها دارد اثر جاذبة ماه و خورشید می باشد. نقش جاذبة ماه وخورشید در وقوع زلزله از دیر باز مورد علاقة محققین لرزه شناسی بوده و تحقیقات متعددی در این خصوص انجام شده است.(Du et. al. 1989, Palumbo et. al. 1989, Ding et. al. 1994) در مطالعة حاضر اثر احتمالی این پدیده در وقوع زمین لرزه های ایران مورد بررسی قرار گرفته است.

اثر جذر و مد در وقوع زلزله

جذر و مد در سطح زمین متأثر از دو پدیدة شتاب خارج از مرکز و کشش ماه و خورشید می باشد شکل(1) ماه و زمین همدیگر را جذب نموده و به دور مرکز همدیگر چرخش می کنند. چرخش زمین به دور خودش شتاب خارج از مرکز ثابت ایجاد می کند که به طرف خلاف جهت ماه است. همچنین جاذبة ماه و خورشید شتاب ثقلی در سطح زمین ایجاد می کند که به طرف خارج از زمین است و مقدار آن تابعی از موقعیت زمین نسبت به ماه و خورشید می باشد. برایند این دو نیرو،جذر و مد را در کرة زمین شامل اقیانوسها، اتمسفر و پوستة جامد زمین ایجاد می کند. نیروی جاذبة خورشید به علت فاصلة زیاد آن از زمین حدود 45درصد نیروی جاذبة ماه است. زمان یک دور کامل ماه به دور زمین 27 روز است و زمان تناوب بامولفه اصلی جزر و مد 12 ساعت و 25 دقیقه می باشد، لذا دو سیکل جزر و مد در روز وجود دارد. حداکثر کشش ماه در حالت قرص کامل ماه یا شب چهارده )بدرو( در ماه نو) محاق( که ماه بین زمین و خورشید واقع می شود، اتفاق می افتد. کشش ماه منجر به بالا آمدگی حداکثر چند متری آب در اقیانوسها و10تا15 سانتیمتری در خشکیها می گردد.مطالعات مختلف نشان داده است که در زمان جزر و مد و نیز در غروب و طلوع خورشید فراوانی وقوع زمین لرزه ها بیشتر میباشد .(Ren et. al., 1982, Hua chen et. al., 1997) همچنین زلزله های شدید عمدتاً در اوایل و اواخرماه )بدر و محاق(، بهار و پاییز)اعتدالین( رخ داده است. پیشینیان به تأثیرات حالات بدر و محاق بر روی زمین پی برده بودند و اعتقاداتی در این زمینه داشتند تا جایی که بعضی از اقوام باستانی پانزدهم هر ماه را تعطیل می کردند.(پورکرمانی، آرین؛ 1376). zhang وهمکاران(1983)بیان داشتند که جذر و مد در حالتی که سیستم لرزه ای به حالت ناپایدار رسیده و یا در آستانة وقوع زلزله باشد می تواند به عنوان محرک زمین لرزه عمل نماید Hua chenوهمکاران خاطر نشان کردند که اثر کشش ماه و خورشید دروقوع زلزله وابسته به امتداد گسل میباشد.

توزیع فراوانی زمین لرزه ها در طول ماه

ازسال 1900تا2007میلادی، 7789داده درمحدوده ی جغرافیائی ایران موردبررسی قرارگرفته است در اولین اقدام جهت مقایسة فراوانی وقوع زلزله ها با روزهای قمری، داده های فوق به زمان قمری تبدیل گردید. سپس فروانی وقوع زمین لرزه ها در طی روز، ماه و فصول مختلف بررسی شد. همچنین زمان حداکثر جاذبه ماه و خورشید در زلزله های اصلی برای سه مولفة شرقی-غربی، شمالی-جنوبی و مولفة قائم در روز وقوع زلزله با توجه به مختصات کانونی آن تعیین گردید و نتایج حاصله با ساعت وقوع زلزله و امتداد گسل زمینلرزه ای درمورد زلزله های اصلی مقایسه گردیدبیشترین تعداد زمین لرزه ها در اوایل و اواخر ماه صورت گرفته است. اوایل و اواخر ماه تعداد زلزله ها بیشتر از حد متوسط و اواسط ماه در حد متوسط، بحرانی بودن این روزها را نشان می دهند. البته فراوان بودن نسبتاً بالای زلزله ها در سایر روزها حاکی از بالا بودن پتانسیل لرزه خیزی ایران است که متأثر از جایگاه تکتونیکی کشور می باشد.

فراوانی زمین لرزه ها در طی فصول

بزرگترین جزر و مدها در محاق، بدر و اعتدالین) بهار و پاییز( دیده میشود. بنابراین انتظار می رود فراوانی زمین لرزه ها در این زمانها نیز بیشتر باشد. این پدیده به وضوح در مورد زمین لرزه های ایران دیده می شود. تعداد زمین لرزه های فصل بهار با فراوانی 96/29درصدبیشترین فراوانی را نسبت به سایر فصول داراست. سایر فصول از نظرفراوانی زلزله هاتقریبادریک سطح میباشند(تابستان:31/21،پائیز:27/23وزمستان:44/23درصد).

فراوانی ساعت وقوع زمین لرزه ها

بیشترین زمین لرزه ها از بعدازظهر تا ساعات اولیة بامداد اتفاق افتاده و اوج آن برای فصلهای بهار، تابستان، پاییز و زمستان به ترتیب در ساعات 23،24،1و22است. کمترین تعداد زلزله ها نیز در این فصول به، ترتیب در ساعات 8،4،5و12واقع شده است.

زمان وقوع زلزله ها و زمان حداکثر جاذبه ماه و خورشید

انتظار می رود که رابطة مستقیمی بین امتداد گسل لرزه زا و امتداد حداکثر و حداقل نیروی کشش وجود داشته باشد. به عبارت دیگرخطوط گسلی باید در زاویة خاصی باشند تا نیروهای گرانشی ماه و خورشید بتوانند روی وقوع زمینلرزه بیشترین تأثیر راداشته باشد. به عنوان مثال در مورد گسلهای نرمال و فشاری در صورتی که امتداد گسل عمود بر جهت بیشترین یا کمترین کشش باشد تاثیر جاذبة ماه و خورشید بیشتر خواهد بود. همچنین در گسلهای امتداد لغز جهت نیروهای موازی با خط گسل بیشترین تاثیر را خواهد داشت. به این دلیل انتظار میرود فازهای مختلف ماه بر روی گسلهای مختلف اثرات متفاوتی داشته باشند. زلزله های اصلی عموماً 2 ساعت قبل یا بعد از بیشترین یا کمترین مقدار کشش به وقوع پیوسته اند. همچنین بیشترین وقوع ز مین لرزه های اصلی در ارتباط با مؤلفة شمالی-جنوبی(N-S)وشرقی-غربی(E-W)میباشند.

نتیجه گیری

بررسی حاضر نشان میدهد که زمان وقوع زمین لرزه های مختلف در ایران وابستگی زیادی به روز های قمری، فصول سال وهمچنین ساعت طلوع و غروب خورشید دارد. به طوری که بیشترین وقوع زمینلرزهها در اوایل و اواخر ماه) از نظر روز(، درفصل بهار)اعتدال بهاری(، و از بعد از ظهر تا ساعات اولیة بامداد است. بررسی ساعت وقوع زلزله و ساعت حداکثر و حداقل نیروی کشش ماه و خورشید نشان میدهد که عمدتاً زلزله ها2 ساعت قبل یا بعد از حداکثر یا حداقل مقدار کشش اتفاق افتاده اند. همچنین بیشترین تطابق را با مؤلفه های افقی )شرقی – غربی( و) شمالی – جنوبی( کشش ماه و خورشید نشان می دهند./

منابع

1- پورکرمانی، محسن؛ آرین، مهران، 1376 ، سایزموتکتونیک )لرزه زمین ساخت(، انتشارات شرکت مهندسی مشاور دزآب.

2-ملیحه خاکشور،ناصرحافظی مقدس وفرزام دلیجانی-کنفرانس زمین شناسی مهندسی ومحیط زیست ایران

زلزله ها بیشتر در چه زمانی اتفاق می افتد؟

مطالب مشابه :

اثر جو در تابش خورشید

نکته هائی درباره خورشید

خورشید

پایان نامه مکانیک -تکنولوژی طراحی خورشیدی و طراحی و محاسبه آن در دستگاههای صنعتی و خانگی

تنظیم شرایط محیطی

زلزله ها بیشتر در چه زمانی اتفاق می افتد؟

هوا و اقلیم شناسی