نکاتی چند در مورد مضراب سنتور

برای راهنمایی هنرجویان سنتور به خصوص مبتدیان از کتاب «روش تمرین سنتور» نوشته ی آقای قدرت الله ستایش مطالبی را اتنخاب کرده و در وبلاگ قرار می دهیم. به این امید که مورد توجه علاقه مندان و هنرآموزان ساز سنتور واقع گردد<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

جنس مضراب

معمولا چوب های مختلفی برای ساختن مضراب استفاده می شود از قبیل چوب درخت گردو ، عناب ، شمشاد ، نارنج ، ازگیل ، گلابی ، گل سرخ و غیره. معمولا هر نوازنده از مضرابی استفاده می نماید که با آن بهتر بتواند ساز بنوازد و یا به عبارتی خوش دست ، خوش تراش و خوش ساخت باشد.

رنگ مضراب

رنگ مضراب بهتر است در تمام قسمتهای آن یکسان و یکرنگ باشد تا در زمان اجرا چشم خسته نشود. برای مثال در بعضی از مضرابها حلقه ، ساقه و سر مضراب هر کدام رنگ مختلفی دارند که این امر باعث خستگی چشم می گردد.

حالت مضراب

مضراب دارای قوس و انحنای مناسب باشد.
قسمت ساقه ی مضراب پیچ و تاب نداشته باشد یعنی وقتی به مضراب نگاه می کنیم کج به نظر نرسد.
مضراب خیلی سنگین و خشن و یا خیلی سبک و نازک نباشد.
قوس ساقه ی مضراب بیش از حد معمول نباشد.
کشیدگی دم مضراب به اندازه باشد و بیش از حد کوتاه یا بلند نباشد.
حلقه ی مضراب طوری باشد که انگشت اشاره داخل آن آزاد باشد.
مضراب نازک قبل از فرود آمدن روی سیم های سنتور ارتعاش و لرزش زیادی دارد و یا زود می شکند و به همین دلیل به خوبی نمی توان احساس خود را روی ساز بیان کرد.
اگر دم مضراب بیش از حد کشیده باشد، مضراب حالت ارتجاعی ندارد و اگر خیلی کوتاه باشد انگشتان زیر دم مضراب به راحتی قرار نگرفته و مضراب حالت اصلی را در دست نمی گیرد.
بعضی افراد دارای انگشتانی پهن و بزرگ می باشند و مضراب معمولی در دست آنها خیلی سبک است ، بنابراین باید مضراب مخصوص دست خودشان تهیه کنند.

انتخاب مضراب

معمولا هر فردی متناسب با دست خود مضرابی بر می گزیند ، حال ممکن است این مضراب سبک باشد یا سنگین یا به عبارتی نازک باشد یا ضخیم ، یا دم مضراب کشیده باشد یا کوتاه. یک هنرجوی مبتدی معمولا برای انتخاب مضراب با مشکل مواجه می شود و نمی داند چه نوع مضرابی برگزیند ، که با مطالعه ی این نکته ها می تواند خصوصیات یک جفت مضراب خوب را بداند. همانطور که می دانید همانطور که تمرین ها از مرحله ی شناخت نت و تمرین های ابتدایی بگذرد و قطعه های ضربی را با سرعت بالا تمرین کند، مضراب نازک نمی تواند جوابگو باشد و احتمال دارد در بین اجرای قطعه مضراب بشکند و یا اگر لازم باشد در بین اجرا بخواهید صدای نتی را خفه کنید مضراب نازک نمی تواند دوام بیاورد و می شکند. همچنین اگر مضراب خیلی سنگین باشد ، ممکن است سرعت عمل را از شما بگیرد. بنابر این یک جفت مضراب خوب نباید خیلی نازک و یا خیلی سنگین باشد ، پس مضراب انتخابی شما باید متناسب با دستتان انتخاب گردد.

ظرافت و ضخامت مضراب نیز باید هماهنگ با دست هر فرد باشد ، مثلا فردی که دارای دستهای ظریف می باشد ، مضراب نیز باید همسان با دستش باشد و یا بر عکس.

دم مضراب باید به نحوی باشد که انگشتان به راحتی زیر آن قرار بگیرند.

اندازه و ساخت مضراب و حتی نحوه ی چسباندن نمد به مضراب باید در هر دو مضراب یکسان باشد ، یعنی وقتی مضراب را در دست می گیرید ، تفاوتی نکند که مضراب مخصوص دست راست است یا دست چپ. مثلا وقتی یک جفت مضراب را در دست می گیرید ، چنین بیان نشود که این مضراب مخصوص دست راست می باشد و دیگری مخصوص دست چپ.

مضراب خوب و استاندارد مضرابی است که وقتی در دست گرفته شود مانند این باشد که سال ها با آن اجرا نموده و به آن عادت دارید.

نحوه ی صحیح گرفتن مضراب

مضراب روی بند اول انگشت و نزدیک به سر انگشتان قرار می گیرد. انگشت اشاره در حلقه ی مضراب و سه انگشت ؛ کوچک ، انگشتری و وسطی زیر دم مضراب و انگشت شست روی دم مضراب نزدیک به حلقه ی مضراب قرار می گیرد.باید توجه داشت که انگشت اشاره باید چسبیده به حلقه ی مضراب قرار بگیرد و در بین حلقه معلق نباشد و سه انگشت دیگر زیر دم مضراب و به هم چسبیده باشد تا دم مضراب به این سه انگشت تکیه دهد و ثابت بماند. انگشت شست باید دقیقا در جای معین خود قرار بگیرد و حتی یک میلی متر هم جا به جا نباشد. انگشت شست باید به نحوی روی دم مضراب قرار بگیرد که مضراب را ثابت نگه دارد و با حرکت انگشتان زیر دم مضراب حرکت نکند.اگر مضراب از ناحیه ی انگشتان زیر دم مضراب به حرکت در آید ، اشتباه است. مضراب حتما باید از ناحیه ی مچ دست حرکت کند. اگر مضراب از بند اول انگشت دور و به بند دوم انگشت نزدیک گردد، احتمال دارد به جای مچ ، انگشتان حرکت کنند که هنگام اجرای قطعات با مترونوم بالا با مشکل مواجه شده و کنترل مضراب دشوار می گردد و امکان دارد هنگام اجرا مضراب از دست رها شود.

دقت کنید مضراب هر دو دست را به نحوی بگیرید که به چپ یا راست متمایل نگردد. اگر مضراب صحیح در دست گرفته شود و هنگام اجرا فردی مقابل شما نشسته باشد خطی عمود نشان داده می شود ، اگر دست شما متمایل به چپ یا راست مضراب را گرفته باشد ، پس از مدتی که به نمد مضراب نگاه کنید متوجه خواهید شد ؛ که نمد مضراب به چپ یا راست متمایل گردیده است.اگر از ابتدا مضراب صحیح گرفته شود خیلی بهتر است از اینکه پس از مدت زیادی بخواهید مضراب را صحیح بگیرید.

مبتدیان باید مضراب را ابتدا محکم در دست بگیرند _نه به آن حد که باعث شکستن حلقه ی مضراب گردد_ پس از مدتی دست ، استیل خود را می گیرد و آن را حفظ می کند و به اصطلاح مضراب در دست جا می افتد.

حالت دو دست موقع گرفتن مضراب و فرود آوردن روی سیم ها باید یکسان باشد ، چون اگر کمی با یکدیگر متفاوت باشند و ارتفاع مضرابها کم و یا زیاد گردد صدای خوبی از ساز به گوش نمی رسد.

مضراب را به نحوی روی سیم فرود آورید که به هر چهار رشته سیم از خرک مورد نظر اصابت کند و اشتباهی بین سیمهای دو خرک و یا به چند سیم از خرک مورد نظر اصابت نکند و دقیقا هر چهار رشته سیم از خرک مورد نظر که هدف است به صدا در آید . مثلا می خواهید خرک چهارم (لا) را به صدا در آورید ؛ مضراب بین خرک سوم (سل) و چهارم (لا) فرود می آید که در این صورت :

1. صدای مطلوبی از ساز نخواهید شنید.

2. چون ضربه ها به صورت یکسان روی هر چهار سیم زده نمی شود ، سبب از کوک خارج شدن اولین سیم از خرک سوم (سل) و آخرین سیم از خرک چهارم (لا) می گردد.

وقتی یک نت را اجرا نمودید ،مضراب را روی سیم نگه ندارید ، بلکه خیلی سریع مضراب را در فاصله ی 15 سانتی متری بالای خرک قرار دهید مثل توپی که به زمین می خورد و بر می گردد.

هنگام فرود آمدن مضراب دقت کنید مضراب روی خرک ها نخورد ، چون سبب ایجاد صدای نا مطلوب و نازک شدن سیم و پاره شدن آن هنگام اجرا می گردد.

محل فرود آمدن مضراب

· محل فرود آمدن مضراب در فاصله ی تقریبی 4 سانتی متری خرک ها باشد.

· ارتفاع تقریبی فرود آمدن مضرابها در حدود 15 تا20 سانتی متری از سیم ها می باشد.

· فاصله ها باید به طور دقیق رعایت شوند تا صدایی که از مضرابها به گوش می رسد یکسان و یکنواخت باشد.

چگونه از مضراب خود مراقبت نماییم؟

· بعد از هر بار تمرین کردن مضراب را در جعبه ی مخصوص خود قرار دهید.

· جعبه حتما باید استاندارد و مخصوص مضراب باشد.

· می توانید برای جلوگیری از تاب برداشتن ساقه ی مضراب یک عدد رطوبت گیر در جعبه ی مضراب قرار دهید.

· روی مضراب هیچ شیئی قرار ندهید حتی اگر یک برگ کاغذ تا شده در جعبه ی مضراب با فشار روی مضراب قرار گیرد سبب تاب برداشتن ساقه ی مضراب می گردد.

· دور مضراب مخصوصا در قسمت ساقه ،بند یا کش یا ...نبندید،چون سبب تاب برداشتن ساقه ی مضراب می گردد.

· بیش از یک جفت مضراب در داخل جعبه قرار ندهید.

· به هنگام جابه جایی میز سنتور یا صندلی مضراب در دستتان نباشد.

· مضراب را در دسترس کودکان قرار ندهید ، ممکن است به دلیل حس کنجکاویشان مضراب را برداشته و باعث شکستن آن شوند.

· مضراب را دور از رطوبت قرار دهید ، زیرا سبب تاب برداشتن آن می گردد.

· اگر مضراب شما روی زمین _ مخصوصا فرش_ افتاد، برای یافتن آن از جای خود تکان نخورید.در همان حالت که هستید ثابت بمانید و با چشم آن را بیابید چون اگر جابه جا شوید ممکن است پایتان روی آن برود و بشکند.

· بعد از قرار دادن مضراب در جعبه ، در جعبه را با شدت نبندید.

· بعد از چسباندن نمد به مضراب بلافاصله مضراب را در جعبه قرار ندهید،صبر کنید تا چسب خشک شود ، سپس مضراب را در جعبه قرار دهید.

· اگر مضراب بین سیم های سنتور گیر کرد با طمانینه و آهسته آن را آزاد نمایید تا سبب شکستن مضراب و یا حتی پاره شدن سیم ها نگردد.

تنظیم صدای مضراب در مکان های مختلف

صدای مضراب با توجه به مکانی که در آن می نوازید ، باید تنظیم گردد. یعنی متناسب با مکانی باشد که در آن می نوازید و به همان نسبت نیز شدت و ضعف صدا را تنظیم نمایید. اگر در فضای آزاد می نوازید ، چون صدا در این محیط بیشتر پخش می گردد ، سبب می شود ، صدایی که در این مکان به گوش می رسد ، نسبت به صدایی که در فضای بسته به گوش می رسد ، ضعیف تر باشد و بر همین اساس صدایی که می شنویم ، به مراتب از زیبایی اصلی فاصله می گیرد و خیلی دلنشین نیست. برای اینکه در این محیط ها صدا واضح تر و رساتر به گوش برسد ، باید از مضرابی که احساس می کنید ، صدای آن بیشتر از سایر مضرابها است ؛ استفاده نمایید. همچنین مضرابها را کمی قوی تر اجرا نموده تا صدا برای مستمع زیباتر و رساتر باشد، اما شدت اجرا نباید به حدی باشد که باعث پاره شدن و از کوک خارج شدن سیم ها گردد.

در ارکسترها برای اینکه صدای سنتور نسبت به سازهایی که در ارکستر مشغول نواختن هستند رساتر باشد، باید صدای مضراب تنظیم گردد.

معمولا نوع نمدی که برای مضراب استفاده می شود متفاوت است ، مثلا می توان از قسمت حاشیه ی کلاه نمدی یا پلی اکریل یا موکت نازک یا پالتوهای قدیمی و یا هر آنچه بر اثر تجربه ی شخصی جوابگوی صدای مضراب بوده است بهره برد.به کار بردن اصطلاح نمد به معنای استفادهی اکید از نمد نیست ، چون از زمان قدیم این اصطلاح رواج یافته است امروزه نیز به هر گونه سرپوش مضراب اصطلاحا نمد می گویند.

اگر خواستید صدای مضراب بیشتر باشد، می توانید از نمد نازک تر استفاده کنید.
برای اینکه صدای مضراب تیزتر گردد، میتوانید نمد را بکوبید و سپس به مضراب بچسبانید.

چند نکته:

برای زیاد کردن صدای مضراب یا به اصطلاح تیز بودن صدای مضراب ،نمد باید نازک باشد.
برای کم کردن صدای مضراب باید از نمد ضخیم استفاده نمود.
برای اینکه صدای مضراب بسیار نرم و آرام باشد باید از اسفنج «فویل» استفاده نمود.

از قدیم مرسوم بوده که برای کم و ضعیف کردن صدای سنتور از پارچه ی ضخیم استفاده می نمودند، یعنی سطح ساز را با پارچه ی ضخیم یا حوله می پوشاندند سپس شروع به نواختن می کردند ولی امروزه به جای پوشاندن سطح ساز از اسفنج _ فویل_بهره می برند.

به طور کلی برای کم کردن صدا در هر ساز یک روش مخصوص وجود دارد. برای مثال در ویولن برای کم کردن صدا از وسیله ای به نام سوردین استفاده می کنند ، به این طریق که سوردین را روی خرک ویولن قرار می دهند و با این روش صدا ضعیف می گردد.

استفاده از اسفنج (فویل) به جای نمد

در شبانه روز ممکن است ساعاتی را به برای تمرین بر گزینید، که مثلا صبح خیلی زود یا آخر شب می باشد و فضای حاکم بر آن محل _منزل_ بسیار ساکت و آرام است و افراد خانواده در حال استراحت هستند و چون صدای حاصله از مضراب با نمد یا مضراب بدون نمد بسیار زیاد می باشد ، برای تمرین با مشکل مواجه می گردید. برای حل این مشکل از اسفنج فشرده ی نرم و سبک می توانید ، استفاده کنید. صدایی که از این مضراب این مضراب ایجاد می شود بسیار ملایم و آرام است ، حتی اگر در یک جمع که در حال استراحت هستند از این نوع اسفنج استفاده کنید ، مزاحمتی برای افراد ایجاد نمی کند. برای این که از وقت خود بیشترین استفاده با ببرید و در هر ساعت در شبانه روز تمرین داشته باشید ، میتوانید از مضراب اسفنج دار استفاده کنید.

تذکر؛

1. چون ضخامت اسفنج بیشتر از نمد است مدت بیشتری طول می کشد تا به مضراب بچسبد.

2. تمرین ها را تنها با این مضراب (مضراب نرم) انجام ندهید ، فقط در زمانی که نمی توانید با مضراب های معمولی تمرین کنید از این مضراب استفاده کنید ؛ زیرا سبب می گردد صدای اصلی ساز را تشخیص ندهید و گوش در تشخیص صدای اصلی نت ها ضعیف شود.

3. با مضراب اسفنج دار هیچ وقت قوی اجرا نکنید، چون زود از بین می رود و صدای اصلی از ساز ایجاد نمی شود.

4. از این نوع اسفنج در محیط هایی مثل خوابگاه ها که دانشجویان در آن اسکان دارند، می توانید استفاده نمایید ؛ چون صدایی که ایجاد می شود هیچ گونه مزاحمتی برای هم اتاقی ها و سایرین ایجاد نمی کند.

5. اسفنج را می توانید از داخل جعبه های لوازم برقی که در کنار وسایل _برای محافظت از آنها _قرار گرفته و یا از ابزار فروشی ها تهیه و استفاده کنید.

6. ضخامت اسفنج نباید خیلی زیاد باشد، چون صدای نا مطلوبی از ساز تولید می شود.

7. چون گاهی یونولیت نیز در کنار لوارم برقی می باشد، دقت شود، به جای اسفنج اشتباهی از یونولیت استفاده نگردد.

مضراب لخت (بدون نمد)

اصطلاح مضراب لخت به مضرابی اطلاق می شود که در قسمتی که مضراب با سیم ها تماس می یابد _سر مضراب _ هیچگونه پوششی وجود نداشته باشد. در قدیم سر مضرابها پوششی نداشته و از مضرابهای لخت استفاده می نموده اند و گاه برای اینکه صدای ملایم تری از ساز داشته باشند با پارچه یا حوله ای سطح ساز را می پوشاندند ؛ یعنی حوله یا پارچه ای روی سیم های سنتور انداخته و تمام سطوح آن را پوشانده و با تبحری که داشتند با مضراب لخت می نواختند. این کار نیاز به مهارتی خاص و تجربه ی بسیار دارد تا مضراب دقیقا روی سیم مورد نظر اصابت کند. آن طور که منقول است از دوره ی استاد حبیب سماعی استفاده از پارچه یا نمد متداول شد. امروزه نیز عده ای از مضراب لخت استفاده می کنند. اما نواختن با مضراب لخت دشوار است و نیاز به مهارت و تبحر فراوانی دارد. نواختن با مضراب لخت دقت و هوشیاری زیادی می طلبد ، زیرا به گونه ای است که کوچک ترین حرکت مضراب در صدایی که ایجاد می شود ، تاثیر به سزایی دارد. برای نواختن با مضراب لخت جنس مضراب باید حالت ارتجاعی داشته باشد ، یا به اصطلاح پنبه ای باشد و دیگر اینکه ساز حتما کوک باشد. مخصوصا هر چهار رشته سیم دقیقا کوک یکسان داشته باشد در غیر این صورت صدای تک سیم هایی که از کوک خارج شده اند را به وضوح به گوش می رساند.

نکاتی چند در مورد مضراب سنتور

مطالب مشابه :

ویژگی های یک سنتور خوب...

ویژگی های یک سنتور خوب

مصاحبه با استاد پرویز مشکاتیان

اسمانی ترین صدا از رادیو ایران پخش شد

ص دا

جنس مضراب

99 - مقاله سنتور 4

نکاتی چند در مورد مضراب سنتور