گلیم بافی

روزنامه عصر مردم؛ روزنامه سیاسی - اجتماعی - فرهنگی صبح ایران که یکی از ۵ روزنامه رسمی شیراز است و مدیرمسئول و صاحب امتیاز آن محمد عسلی است. این روزنامه روز سه شنبه 29 اردیبهشت 1388 در صفحه 11 خود به گلیم بافی و فرش بافی در استان گلستان پرداخته است که در زیر می‌آید:

گلیم بافی

گلیم یا پلاس و در گویش ترکمنی اوی دیمه که یک فرشینه‌ای حدوداً متشابه به قالی است، از دیگر صنایع و هنرهای سنتی می‌باشد که بصورت خانگی و محدود در روستاهای استان گلستان به‌خصوص روستاهای ترکمن‌نشین بافته می‌شود.

تشابه نسبی میان قالی و گلیم از بافت ابزار و مواد اولیه مصرفی در فرایند تولید وجود دارد. مواد مصرفی در صنعت قالی بافی پشم، ابریشم، پنبه و یا الیاف مصنوعی می‌باشد و مواد اولیه مصرفی در گلیم و پلاس نیز این چنین می‌باشد. وسائل لازم در صنعت گلیم بافی، دار، قیچی، سوزن و میله می‌باشد که در روستاهای ترکمن‌نشین بیشتر شاهد دارهای افقی و خوابیده بر روی زمین هستیم؛ دارهایی که حدوداً تمامی سطح اتاق ترکمن را اشغال کرده و آن اتاق را تنها تبدیل به کارگاه گلیم بافی نموده است.

صنعت رنگرزی در مورد گلیم بافی بسیار نقش داشته و الیاف پشم، ابریشم مصرفی قبل از هر گونه عملیات بافت باید رنگرزی شوند و در میان روستاهای ترکمن‌نشین ما شاهد کار بسیار محدود هنرمندان رنگرز هستیم.

مراحل کار پلاس بافی به این شرح است که ابتدا الیافی که به نخ تبدیل نموده‌اند، به دار مورد نظر چله‌پیچی می‌نمایند. چله‌کشی را می‌توان مهم‌ترین و حساس‌ترین مرحله در کار بافت گلیم دانست.

چله مخفف «چهل» است و به معنی نخ تابیده می‌باشد و فرایند قرار دادن نخ‌های تار به دور تیرک‌های افقی دار را گویند. کسی که کار چله‌کشی را انجام می‌دهد، به او چله دوان گویند.

در مرحله بعد چند رج ساده که گیس نام دارد، در ابتدای گلیم بافته می‌شود که حدود 10 الی 15 سانتیمتر از طول گلیم را به خود اختصاص می‌دهد.

در مرحله بعد تفاوت میان گلیم و قالی نمایان می‌شود؛ بدین منوال که در بافت گلیم در مرحله پودگذاری از پرز خبری نیست و نخ‌های پود عبور کرده و فرایند بافت گلیم را متشکل می‌شود.

در اینجا باید تفاوت میان گلیم بافی را با پلاس بافی (گلیم بافی ترکمن) بیان نماییم. تفاوت این دو گونه بافت در این است که در مرحله پودگذاری قسمت پشت کار روبروی فرد بافنده قرار می‌گیرد و بافنده از پشت گلیم مبادرت به بافت گلیم می‌کند و قسمت اصلی و در اصطلاح رو کار دیده نمی‌شود و فرد بافنده مجبور است برای مشاهده قسمت بافته شده در حین کار اگر دار عمودی بوده، پشت دار و اگر افقی بود که اکثراً نیز این چنین است، با قرار دادن آینه‌ای کوچک می‌تواند دست‌بافته خویش را مشاهده کند.

کسی را که به کار بافتن گلیم می‌پردازد، به او لواف سالنگی می‌گویند.

در بافت گلیم و پلاس از طرح‌ها و نقوش متفاوتی استفاده می‌شود، از جمله: شطرنجی، نقش حیوانات، نقش اشیاء، نقش گیاهان، نقش خورشید و غیره که زیبایی خاصی را به گلیم می‌دهد.

محصولات متفاوتی از فرایند گلیم بافی بدست می‌آید که در چند دهه گذشته نقش فراوانی در زندگی مردم داشته است. می‌توان محصولات زیر را در این مورد بیان کرد:

جل اسب، جوال، خورجین، سجاده، پادری، پاشتری.

در بافت گلیم به مشکلاتی از قبیل: ریشه شدن چله، پرز دادن سطح گلیم، نخ شدن و غیره برخورد می‌شود که فرد بافنده باید با مهارت این عیوب را از میان ببرد تا به محصولی با کیفیت عالی دست یابد.

فن و هنر گلیم بافی و پلاس بافی همانند دیگر محصولات سنتی دستخوش افول و فراموشی شده و تنها در میان روستاها و آن‏هم به‌صورت بسیار جزئی بافته می‌شود که بیشتر جهت تزئین منازل کاربرد دارند.

قالی بافی:

یکی دیگر از رشته‌های هنری و سنتی موجود در استان گلستان که در آن از انواع الیاف پنبه و ابریشم و پشم استفاده می‌شود و به همین دلیل از صنعت رنگرزی نیز در این فرایند استفاده شده و این فن کارآمد می‌باشد. هیچ رشته‌ای از هنرهای صنعتی در ایران به اندازه قالی بافی مهم نیست، با این‏‌همه اطلاعات و آگاهی‌ها درباره توسعه و تکامل باستانی آن محدود می‌باشد.

قدمت فرش ایران به چند هزار سال پیش برمی‏‌گردد، و حتی در اوستا سخنی از کف‌پوش فرمی همچون فرش به میان آمده است. فرش و فرش بافی در ایران عهد باستان از احترام و ارزش بالایی برخوردار بوده است که حتی گزنفون تاریخ‌نویس یونانی (430-359 ق.م) در کتاب خود (kgyopolidaia) متذکر می‌شود که ایرانیان فرش‌هایی داشته (psilotapis) که زود از دست می‌رفت و تنها شاه روی آن راه می‌رفت.

پیرامون مواد اولیه و ابزار تولید فرش و قالی باید همانطور که در بخش گلیم متذکر شدیم، بیان شود مواد اولیه و ابزار تولید همانند گلیم بافی بوده و تنها در کیفیت الیاف بکار رفته می‌تواند تفاوتی نسبی داشته باشد. در قالی بافی سعی می‌گردد از الیاف با کیفیت عالی استفاده شود تا فرش زیبا و با ارزشی بدست آید. یکی از ابزارآلات تولید فرش، دار است که به دو نوع دار افقی یا خوابیده و دار عمودی یا ایستاده تقسیم می‌شود. دارهای عمودی را می‌توان به دار گردان، فندک‌دار و تبریزی تقسیم کرد. دار مورد استفاده در میان روستاییان ترکمن بیشتر دار افقی می‏‌باشد.

مرحله چله‌کشی قالی همانند گلیم می‌باشد. چله‌کشی خود به دو گونه چله‌کشی فارس و ترکی می‌باشد.

کار قالی بافی از روی طرح و نقش انجام می‌شود. قالیبافان معمولاً بخشی از طرح را به‌عنوان سرمشق کار در روبروی خود قرار می‌دهند و به کار بافت می‌پردازند.

آن چیز که در بافت قالی از اهمیت بالایی برخوردار است، وجود پرز و گره در قالی است. چرخش پرز یا خامه به دور تار با ترکیب خاص را گره گویند. گره و ریشه اساس کار قالی بافی است که همانا پرز فرش را تشکیل می‌دهد. گره یکی از تفاوت‌های میان گلیم و جاجیم و قالی است؛ زیرا جاجیم و گلیم بدون پرز و گره و قالی دارای پرز می‌باشد.

در بافت قالی چند نمونه گره وجود دارد: متقارن (ترکی)، گره نامتقارن (فارسی) که هر کدام به روش‌های متفاوتی انجام می‌شود.

بعد از اتمام کار پودگذاری یا گره گذاشتن بر روی قالی نوبت به شیرازه بستن بر روی آن می‌رسد. شیرازه به دو صورت متصل و منفصل تقسیم‌بندی می‌شود. شیرازه بافت کناره‌های راست و چپ قالی به تعداد معین را گویند.

در مرحله آخر کار قالی بافی نوبت پرداخت سطح قالی می‏‌باشد؛ در جریان کار پودگذاری و گره کردن بر روی الیاف تار و بریدن سرنخ تمامی نخ‏‌ها به یک اندازه بریده نشده است و سطحی حدوداً ناصاف به‌دست آمده که در مرحله پرداخت سعی می‌شود با بریدن نخ‏‌های اضافی و بلند، سطحی صاف و یک‌دست بدست آید.

نقوش متفاوتی در جریان قالی بافی ایران متمایز و مشخص هستند که به بیان آنها می‌پردازیم:

قالی دارای ترنج یا حوض، قالی گلدار، قالی لهستان، قالی باغچه‌دار، قالی با نقش حیوانات، قالی نماز، قالی پرده‌ای و قالی فرنگ.

وجود کارخانجات قالیبافی و فرش بافی و وفور فرش‏‌های نسبتاً ارزان‌قیمت ماشینی عرصه را برای فعالیت هنرمندان قالی باف تنگ کرده و بافت قالی بافی دستی را محدود کرده است. وجود برخی عوامل از قبیل عدم استفاده از نخ‌های با کیفیت بالا و استفاده از رنگ‌های شیمیایی در عرصه تولید و عدم حمایت از صنعت قالی بافی دستی موجب تضعیف این فن و هنر در ایران زمین گشته و دیگر کمتر شاهد تولید فرش و قالی دستی هستیم، و صادرات آن به میزان بالایی کاهش یافته است و بازارهای جهانی همانند سالیان گذشته خواهان و دوست‌دار فرش دستباف ایرانی نمی‏‌باشند.

مراحل کار تولید نمد بدین‌گونه می‌باشد که ابتدا هنرمند یا نمدمال که بیشتر زنان روستا می‌باشند، جهت طرح‌ریزی و پیاده کردن طرح دلخواه نمد، الیاف رنگ شده پشمی را با کمک مچ دست خویش به‌صورت فتیله‌های نازک درمی‏‌آورند و بر روی حصیر که می‏‌توان آن را نوعی میز کار داشت، بنا به طرح مورد نظر پیاده می‌کنند.

گلیم بافی

مطالب مشابه :

قالی بافی

عیوب احتمالی در بافت فرش،قالی و تابلوفرش

گلیم بافی

راهنمای خرید فرش دستباف

تابلو فرش دستباف

آشنایی با خرید فرش دستباف

كارشناس خبره فرش باشيد