نور و روشنایی در محیط کار

روشنایی

چشم همانقدر که عضو خارق‌العاده و شگفت‌انگیز است بهمان اندازه نیز ظریف و بی‌پناه و آسیب‌پذیر می باشد بنابراین در هنگام کار یا هر جای دیگری باید از آن محافظت نمود.
ناراحتی‌های چشمی اکثراً‌ در ساعات کار اتفاق افتاده و ناشی از علل گوناگون می‌باشد. این صدمات ممکن است ناشی از ازدیاد نور، کمبود نور، پرتاب ذرات، تاثیر مواد سمی، اشعه ایکس یا سایر تشعشعات یونیزان و حرارت باشد.

نور یکی از عوامل مهم فیزیکی است که وجود آن در تمام محیط‌های زندگی و کار اهمیت ویژه‌ای دارد.

نور از نقطه نظر فیزیکی به عنوان قسمتی از یک طیف الکترومغنا طیسی تلقی می شود که بین طول موج های 380 تا 780 نانومتر قرار دارد .

تامین روشنایی مناسب برای کار، مطالعه، تفریح و ... یکی از اصول اولیه مدیریت تامین سلامت است. این موضوع در مقوله بهداشت حرفه‌ای یکی از مباحث مرتبط با علم ارگونومی است. بعضی از کارها به علت دقت خاصی که در انجام‌ آنها لازم است احتیاج به نور بیشتری دارند. وضع تابش ‌نور در محیط کار، نوع منبع نورانی و فاصله‌ای که نور از سطح کار لازم است داشته باشد تابع قوانین مخصوصی است. مقدار نوری که در محیط‌های کاری مختلف لازم است تامین شود تا به سلامت چشم‌ها و نیز دقت انجام کار صدمه نزند، بسته به نوع فعالیت و محیط متفاوت بوده و تابع جداول استاندارد است.
بدین ‌ترتیب داشتن مقدار نور لازم برای هر کاری و اندازه‌گیری آن به منظور پیشگیری از آسیب‌های بینایی و انجام کار درست، از شرایط اساسی مدیریت ایمنی محیط کار می‌باشد.
تامین نور کافی و مناسب در محیط اعم از محیط‌های کاری و زندگی موجب می‌شود که:
۱)میل و رغبت به کار افزایش یابد.
۲) دقت عمل در کار بیشتر شود.
۳) راندمان و نتیجه کار افزوده گردد.
۴) سلامت چشم و قدرت بینایی افراد محفوظ مانده و خستگی اعصاب کمتر شود.
5)از میزان حوادث حین کار کاسته گردد.

در محیط‌هایی که نور مناسب و کافی وجود نداشته باشد به خصوص در مورد کارهای ظریف و دقیق و مطالعه باعث اختلال در بینایی خواهد شد.

مهم‌ترین عارضه ناشی از ازدیاد نورخیریگی است. این حالت در اثر برخورد مستقیم نور به چشم و یا انعکاس شعاع تابش نور از سطوح شفاف به چشم به وجود می‌آید.همچنین اگر نور در محیط کار کم باشد عوارضی چون فشار در چشم، سردرد، سرگیجه، خستگی و بی‌میلی نسبت به کار ایجاد خواهد شد.

لذا برای جلوگیری از این عوارض، برای تامین روشنایی مناسب و حفظ سلامت بینایی نکات زیر حائز اهمیت است:
۱) ارزیابی میزان روشنایی موجود محیط
۲) تامین میزان روشنایی مناسب با توجه به شرایط محیطی، نوع فعالیت، نوع منبع روشنایی

۳) آرایش لامپ‌ها
۴) سرویس‌ و نگهداری سیستم روشنایی
۵) انجام معاینات چشم حداقل سالی یک بار

نظارت بر تامین ، حفظ و ارتقاء روشنایی مطلوب به همراه تامین پارامترهای کیفی برای اهداف ایمنی ، سلامت و رفاه اجتماعی مستلزم اندازه گیری و ارزشیابی روشنایی در معابر ،محوطه ها و داخل اماکن مسکونی ،عمومی و صنعتی است . بررسیهای انجام شده توسط دفتر سلامت محیط وکار و وزارت بهداشت بر روی کارگاههای دارای 10 نفر کارگر وبالاتر نشان داد که 18 % کارگاهها فاقد روشنایی مطلوب بوده که در آنها 16% کارگران در معرض روشنایی نامطلوب مشغول به کار هستند..
نظر به اینکه اندازه گیری و ارزشیابی روشنایی در محیط های مختلف نیازمند روش مناسب می باشد، شناخت کامل در مورد اصول و روشهای اندازه گیری ، خصوصیات محیط ،استانداردها ،نیازهای استفاده کنندگان و جنبه های کیفی تامین روشنایی دارای اهمیت است .

برای روشنایی کارگاهها از دو منبع نور طبیعی (نور خورشید) و نور مصنوعی (الکتریکی) می‌توان استفاده نمود.

روشنایی طبیعی:
نور آفتاب سالم‌ترین و ارزان‌ترین وسیله روشنایی و یکی از منابع مهم تامین انرژی نورانی می‌باشد.
به منظور استفاده بهتر و صحیح‌تر از روشنایی روز بایستی به نکات زیر توجه نمود:
ـ در صورتی که کارگاه یا محل کار بزرگ باشد و پنجره‌های آن برای رساندن نور به همه قسمتها کافی نباشد باید در قسمتهایی از سقف از پوشش شیشه‌ای استفاده شود.

ـ سقف و قسمت بالایی دیوارها معمولاً به منظور افزایش راندمان روشنایی وارده از پنجره‌ها به رنگ روشن و قسمت پایین دیوارها برای ایجاد شرایط آسایش به رنگ تیره رنگ آمیزی شوند.
ـ برای استفاده بیشتر از نور آفتاب باید سقف کارگاه و دیگر سطوح منعکس کننده نور به رنگ روشن بوده تا نور را بهتر منعکس کند.
ـ برای اینکه نور کافی به محل کار برسد بایستی با توجه به نوع کار، تابش نور و آفتابی بودن محل مجموع سطوح پنجره‌ها و یا سقف شیشه‌ای کارگاه متناسب با مساحت کف کارگاه باشد.

روشنایی مصنوعی:

در طرح روشنایی مصنوعی برای محیط کار این نکات باید مورد توجه قرار گیرد:
ـ نور حاصله از منابع روشنایی باید تا حدامکان به روشنایی روز نزدیک باشد.
ـ مقدار نور حاصله از منابع روشنایی باید ثابت و به اندازه کافی بوده و بر کلیه سطوح محیط کار به طور یکنواخت توزیع شود تا از بوجود آمدن سایه و زوایای تاریک جلوگیری شود.
ـ تعمیر و سرویس به موقع منابع روشنایی
منابع روشنایی مصنوعی به شرح زیر است:

1- لامپ هاي ملتهب

2- لامپ هاي تخليه در گاز

3- لامپ هاي فلورسنت

فاکتورهای موثر در انتخاب منابع نورانی به شرح زیر می باشد:

شار نوری لامپ

بهره نوری منبع

عمر لامپ

درخشندگی لامپ

رنگ نور

درجه حفاظت لامپ

هزینه و ...

مهمترین نکاتی که باید قبل از اقدام به اندازه گیری و ارزیابی روشنایی در نظر گرفته شود:
الف) تعیین هدف اندازه گیری
ب) گرد آوری اطلاعات مورد نیاز از محل و نیاز های استفاده کنندگان
ج) زمان اندازه گیری
د) تعیین روش اندازه گیری
ه) شناخت و توجه به استانداردهای روشنایی عمومی و موضعی

هدف اندازه گیری
قبل از اقدام به اندازه گیری هدف از اندازه گیری باید مشخص باشد . برای دستیابی به هر هدف ،روش ،دستگاه و نحوه ارزیابی متفاوت می باشد . اندازه گیری شدت روشنایی می تواند به منظور های زیر باشد:
* اندازه گیری محیطی : تعیین شدت روشنایی و متوسط آن و درخشندگی
* اندازه گیری موضعی: تعیین شدت روشنایی و درخشندگی در موضع مشخص
* اندازه گیری به منظور ارزیابی فنی و ممیزی

گرد آوری اطلاعات مورد نیاز
اولین مرحله از فرایند اندازه گیری و ارزیابی روشنایی ، گرد آوری اطلاعات مورد نیاز در محیط مورد سنجش و نیاز های استفاده کنندگان می باشد . در این مرحله ابتدا نقشه ساده ای از محیط مورد نظر که دارای مقیاس و مشخصات مهم مرتبط با تامین روشنایی باشد تهیه می گردد. سپس محلهای تردد افراد ، مدت زمان کار آنها و اطلاعات مربوط به میزان دقت کار، لیست شود .
زمان اندازه گیری
يكي از معيار هاي مهم در تاييد اعتبار نتايج اندازه گيري روشنايي زمان آن است . تاثير تابش نور روز در ساعات مختلف بر كميت روشنايي داخل اماكن انكار ناپذير است . لذا مي توان اثبات نمود كه شدت روشنايي داخل بنا در ساعات مختلف روز اگر چه وابسته به تابش منابع مصنوعي نور است اما كميت تابش نور خورشيد به داخل مكان مورد نظر نيز اثر افزايشي دارد . پيش از طلوع آفتاب و هنگام غروب آن و همچنين روزهاي ابري اثر تابشي خورشيد در داخل بناها حد اقل است . ساعات مياني روزهاي آفتابي تابش نور خورشيد در داخل اماكن باعمق فضاي محدود استفاده از روشنايي مصنوعي را منتفي مي كند . در اماكن مسقف بزرگ مانند كارگاهها و سالنهاي عمومي تغييرات اثر تابشي نور طبيعي به دليل عمق فضا كمتر است . در ساعات تاريكي شب كه تابش طبيعي تقريبا به صفر مي رسد سيستم روشنايي مصنوعي بايد كارآيي كافي در تامين شدت روشنايي مورد نيازرا داشته باشد.

وسایل اندازه گیری
اندازه گیری شدت روشنایی با دستگاه لوکس متر یا نور سنج انجام می شود . لوكس متر وسیله اندازه گیری « شدت روشنایی» با واحد LUXمی باشد ، دستگاه مورد نظر «شدت نور» بر سطح سنسور را حس نموده و با توجه به ضرایب تبدیل اختصاص داده شده به دستگاه دیجیتالی، شدت روشنایی محلی كه سنسور در آن واقع است را نشان می دهد . اجزاء نور سنج عبارتند از:
*دریافت کننده
*پردازشگر
* نمایشگر

شکل زیر یک لوکسمتر را نشان می دهد.

فتوسل(سنسور حساس به نور)

نمایشگر

روش کار با نور سنج
برای اندازه گیری شدت روشنایی روی یک سطح باید بدون تغییر در شرایط محیط و ایجاد سایه یا نیم سایه مزاحم ، فتوسل دستگاه را روی سطح مورد نظر قرار داده و شدت روشنایی قرائت شود . تغییر زاویه قرارگیری فتوسل باعث خطا در اندازه گیری می شود . در اندازه گیری محیطی باید فتوسل در ارتفاع مورد نظر بطور افقی قرار گیرد و شدت روشنایی قرائت گردد.

روش هاي اندازه گيري روشنايي :

1- ایستگاه بندی محيط كار

2- با استفاده از نوع چيدمان لامپ

ایستگاه بندی كارگاه :ابتدا محل هاي اندازه گيري از طريق تقسيم سطح كارگاه به مربع هاي با ابعاد مشخص شده و مقدار روشنايي در وسط هر مربع بوسيله فتومتر مشخص مي شود . وسايل اندازه گيري بايد در ارتفاع 75 سانتي متري از كف قرار گيرد.

با استفاده از نوع چیدمان لامپ:که انواع چیدمان به شرح زیر است:

لامپ هاي متصل و ممتد

لامپ هاي فضايي قرينه در دو يا چند رديف

لامپ منفرد

لامپ های جدا از هم در یک ردیف
دستيابي به نتايج روشن و ارزيابي معتبر در اندازه گيري روشنايي ضروري است كه ،به دور از افراط و تفريط با استفاده از راهكارهاي مدون شده و علمي انجام شود .

انواع زير براي اندازه گيري روشنايي پيشنهاد شده است :
الف ) اندازه گيري روشنايي عمومي
در اين روش با انتخاب ايستگاههاي معين شدت روشنايي عمومي محل در ارتفاع معيني كه متناسب با نياز استفاده كنندگان باشد در سطح افق اندازه گيري مي شود . در اين تكنيك براي بازرسي فني يا بازرسي ايمني و بهداشتي ايستگاه بندي و اندازه گيري به دو روش عملياتي زير امكان پذير است :
-1روش شبكه اي
-2روش الگويي

ب) روشنايي موضعي
براي اندازه گيري شدت روشنايي موضعي بايد ضمن حفظ وضعيت عادي در موضع مورد سنجش ،فتوسل دستگاه در موضع مورد نظر قرار داده شود و شدت روشنايي قرائت گردد . نكات و ملاحظات مهم در اين روش اندازه گيري موارد زير است :
-با توجه به هدف اندازه گيري موضع مورد نظر تعيين گردد .
-براي اندازه گيري موضعي دستگاههايي كه فتوسل روي آنها نصب است مناسب نيست . زيرا به طور ناخود آگاه هنگام قرائت آن امكان ايجاد سايه روي موضع توسط آزمايشگر وجود دارد .
- دقت شود كه با تغيير آزمايشگاه فتوسل ميزان شدت روشنايي دريافتي توسط دستگاه تغيير مي كند لذا بايد فتوسل در وضعيت مناسب قرار گيرد.

- براي اندازه گيري شدت روشنايي در سطح افقي و قائم فتوسل بايد در همان وضعيت قرار گيرد.
-براي اندازه گيري شدت روشنايي در موضع كار دقت شود كه سايه يا نيم سايه بدن يا دست آزمايشگر روي موضع نيافتد و كارگر نيز تغيير وضعيت ندهد . در اين حالت فتوسل دستگاه نور سنج بايد در محدوده ديد كارگر با همان زاويه معمول قرار داده مقدار شدت روشنايي قرائت گردد.

گزارش کار:

با توجه به مطالب گفته شده به ترتیب زیر اقدام به اندازه گیری می کنیم:

هدف از این کار تنها اندازه گیری میزان نور در کلاسهای مختلف است .ابتدا کلاس ها را به نواحی با ابعادی که ذکر می شود تقسیم بندی می کنیم و بامشخص کردن مرکز نواحی دستگاه را در فاصله 75 سانتی متری از سطح زمین گرفته و عدد نمایش داده شده راثبت می کنیم. در نهایت نواحی که نور از حد استاندارد کمتر است را مشخص می کنیم.

کتابخانه خواهران ابعاد نواحی:1*1
144	167	175	175	155	133
230	275	306	290	248	183
225	316	354	363	302	193
194	22	214	193	198	154
121	138	147	168	160	127

نور و روشنایی در محیط کار

مطالب مشابه :

پیام های کوتاه ایمنی با هدف پیشگیری از مرگ های خاموش ناشی از گاز CO

دوره کوتاه مدت ایمنی و بهداشت صنعتی / دانشگاه صنعتی شریف / تیر ماه ۱۳۹۱

چند نکته و پیام ایمنی برق از مهندس علی اصغر معیدی فر

پیام کوتاه

بیوگرافی یک خواننده

سموم

نور و روشنایی در محیط کار

مقدمه ای بر پاسخ های ایمنی