سوزندوزی

تاريخچه صنعت سوزن دوزي

زمان رواج آن بعنوان يك هنر اصيل بطور كلي مشخص نيست اما از آنجايكه سوزن دوزي با طبيعت رابطه اي تنگاتنگ دارد پس مي توان آن را درنهاد وسرشت آنها يافت .

هرچند ممكن است دربرهه اي از زمان به علت عدم وجود امكانات ونداشتن توانائي لازم براي بروز دادن نتوان آن راديد اما اين دليل عدم انكار اين هنر درآن زمان نمي تواندباشد .

سوزن دوزي هنري است كه برگرفته از ذوق وقريحه فرد هنرمند مي باشد وهمان طور كه بسياري از شاهكارها ازسرشت ناخود آگاه فرد سرچشمه مي گيرد مانند فكر كردن ، انديشيدن ، ميل به كمال رسيدن و... كه از همان ابتدا دروجود آدمي مي توان يافت سوزن دوزي را نيز بايد چيزي مثل اينها دانست اگردرمورد سوزن دوزي به قدري تعمل كنيم آنرا همان فكر ذهنيات مي يابيم كه زن بلوچ با بهره گيري از روحيه بي غل وغش خود كه مي توان آن را به دور از همه ناخالصي هاي جامعه دانست به خوبي وبه زيبايي آن جاذبه ها وآن سنبلها را كه به ذهنش خطور مي كند و آنها رادردل طبيعت به خوبي حس مي كند به عنوان هنر خود به اطرافيان نمايان مي كند . سوزن دوزي اين هنر پرجذبه رانمي توان به زمان خاصي اختصاص داد اما اگر بخواهيم زمان به فعليت رسيدن آن را بررسي كنيم شايد درحدود 100 يا 200 سال پيش از ظهور اسلام و آمدن اسلام به ايران مربوط باشد كه قومي به نام اسلاوها به ناحيه اي ازبلوچستان آمده ودرآنجا سكني گزيدند .

اين گروه از اسلاوها از طريق جاده ابريشم به اين منطقه آمده بودند ( اين منطقه درحال حاضر جز خاك پاكستان است ودرمرزافغانستان وپاكستان قراردارد ) اين ناحيه را كه اين گروه براي سكونت خويش برگزيده بودند بعلت اينكه مسيحي بودند وآئين اسلام را قبول نداشتند كافرستان مي گفتند كه اين قوم پرورش كرم ابريشم وبدست آوردن نخ از پيله هاي ابريشم و استفاده از آن را درپارچه بافي و سوزن دوزي به زنان بلوچ آموختند .

قبل ازرواج پارچه خارجي اين منطقه از نظر تامين لباس وپارچه خود كفا بود كه به افراد متخصص اين كار جولاهك مي گفتند كه زنان بلوچ با ظرافت كاريهاي خاص خود هنر سوزن دوزي را رواج مي دادند كه دركنار زنان مردان نيز به نوبه خود دراين امر ياري مي رساندند .

كارهاي سخت وخشن اين هنر را مردان وكارهاي ظريف را زنان بر عهده داشتند .

پنبه رستن از زنان وبافتن از مردان ، اجراي نقشه ها برروي پارچه از زنان وفروش برعهده مردان بود . سوزن دوزي آنچنان با زندگي زنان بلوچ آميخته كه درهرجــــاي دنيـــا سوزن دوزي را با زن بلوچ وزن بلوچ را با سـوزن دوزي مي شناسند .

سوزن دوزي اين هنر پرمباهات بلوچ بعلت زيبايي وشهرتي كه پيدا كرده است خوشبختانه فقط محصوربه اين منطقه نمي باشد بلكه آوازه آن فرسنگها فراتر از اينجانيز رسيده است وخودرا به صورتهاي متفاوتي نشان داده است . بطوريكه حتي در بين افرادي كه قدرت آن را نداشته باشند تا پي به آن رموزي كه در تار و پود آن وجود دارد ببرند اما از همان ظاهر زيبا و جذاب آن نهايت استفاده را خواهند برد.

مختصري بر سوزندوزي بلوچ

سوزن دوزي (سوچن دوزي) يا بلوچ دوزي در ميان اقوام بلوچ هنري اصيل و ريشه دار است كه با طبيعت لطيف و صميمي زن بلوچ آميخته شده است كه تلفيقي است از رنگهاي خالص و طبيعي و نقش آرام طبيعت كه ميتوان آن را در ميان زنان و دختران بلوچ به عنوان هنري ظريف و پر سابقه ديد كه براي تامين ما يحتاج زندگي ودرواقع سروسامان دادن وضع اقتصادي خانواده هاي كم درآمد نقش به سزايي مي توان داشته باشد

سوزن دوزي هنر بسيار سخت و در عين حال جالب و ظريفي است كه در كنار مزايا و برجستگي هاي زيادي كه مي توان براي آن برشمرد معايبي را نيز ذكر كرد .

كه بعلت ظرافت خاصي كه دارد با عث ضعيف شدن چشم سردرد كمر درد وغيره مي شود كه هنرمندمي تواند وتنظيم كردن وقت خود وپرداختن به ا ين كار درساعاتي مشخص ازبسياري مشكلات جلوگيري كند كه متاسفانه عده اي زيادي از زنان كه دروضعيت بد اقتصادي قرارگرفتند تمام وقت خود را صرف سوزن دوزي مي كنند كه اين كار باعث اثرات زيان باري مي شو د . سوزن دوزي جزآن دسته ازهنرهاي معدودي است كه با همان ابزار اوليه واصيل وتوسط دست وسوزن صورت مي گيرد وبه همين علت از بسياري از هزينه هاكه براثر گرايش به صنايع وتكنولوژي ايجاد مي شود جلوگيري مي كند و چون تكنولوژي مدرن جديد نياز به هزينه ها ي بالا وهمچنين افراد متخصص داردنمي تواند جوابگوي تمام نيروي كاربيكار باشد و سوزن دوزي دررفع اين معضل مي تواند بسيار موثر واقع شود .

پس اين هنر نه تنهارقيب ومانعي برسر راه استفاده صحيح ومناسب از تكنولوژي نيست بلكه به عنوان عامل مكمل دراقتصاد كشورهاي توسعه نيافته محسوب مي شود .

تمام آنهايي كه دراين هنر نقش ايفا مي كنند زنان هستند زنان بخوبي ارزش آن را درك كرده واز همان سنين پايين ( 4 و7سالگي ) با اين حرفه آشنا مي شوند . وبه وضوح سهم آن را درزندگي خود مي يابند وبه درستي مي بينند كه چگونه با زندگي آنها عجين شده است نمونه اي ازآن چيزي را كه زن بلوچ به عنوان هنر خود معرفي مي كند را مي توان درلباس زيبا با وقار وبلند بلوچ كه با نهايت صبرو ظـرافت سوزن دوزي شده است ديد كه قسمتهايي از آن لباس به نامهاي پيش سينه ، جيب و سرآستين بطوريكه از گذشته برايش ماند ه با تكه هاي سوزندوزي شده آراسته مي شود بيشتر هنرمندان اين هنر را مي توان درمناطق ايرانشهر وبيشتر درنواحي چانف ، اسپكه ، فنوج ،مورميج ، شهريانج ، گوانگ ، مته سنگ ، نگوچ ،پيپ ،هريدوك ، كويچ ، بزمان درسراوان درناحيه اي سيب وسوران درخاش درنواحي ايرندگان ومارندگان ودربسياري از مناطق ديگر بلوچستان بخصوص مناطق روستا نشين ديد .

ابزار كار

سوزن دوزي هنري است كه هنر مند براي خلق اثر خود به ابزار كم وابتدايي نياز دارد كه مي تواند به راحتي آنان رافراهم كند كه درهر خانه اي يافت مي شود . وزن بلوچ با حداقل امكانات يكي از برجسته ترين هنرهاي ايران را به نمايش مي گذارد .

ابزارهاي ساده وابتدائي اين هنرعبارتند از :

1- سوزن

2- قيچي

3- انگشتانه

سوزن كه از گويش محلي به آن سوچن مي گويند نقش آن درسوزن دوزي بسيار مهم است واندازه و نوع آن به نوع كار ، دوخت وپارچه مورد نظر بستگي دارد واز آنجا كه نقشها باهم تفاوت دارند سوزندوز سعي مي كند ابزاركار با نوع كار هماهنگي لازم را داشته باشد . وبراي انواع دوختها از انواع سوزنهاي نازك و كلفت استفاده مي كنند كه بستگي به ظرافت ، نوع دوخت ونقشي كه مي خواهد پياده كند دارد بطوريكه هرچه سوزن نازك تر باشد مي تواندبه ظرافت كار كمك كند .

قيچي كه به آن مقراض گفته مي شود يكي ديگر از ابزارهاي بكار رفته درسوزن دوزي است ونقشي كه مي تواند داشته باشد اين است كه به وسيله آن پارچه هارا به اندازه هاي مناسب كار درمي آورد . وهمچنين براي برش نخ نيز از آن استفاده مي شود .

انگشتانه يا شستي كه آنرا به عنوان محافظ انگشت بكار مي برند مي تواندخيلي موثر باشد كه سوزن دوزان خبره بيشتر از آن استفاده مي كنند وافرادي كه تازه مي خواهند سوزن دوزي را فراگيرند زياد وابستگي به آن ندارند . وشايد دليل اين باشد كه افرادخبره به دليل تبحر وتجربه اي كه دارند خيلي سريع عمل مي كنند وهمين سرعت باعث مي شود كه سوزن با شتاب بيشتر ي با دست آنان برخورد كنداما در افراد تازه كار به علت تمركز ودقت زياد باعث مي شود كند پيش روند كمتر نياز به انگشتانه پيدا مي كنند .

مواد اوليه

از آنجاكه براي ايجاد هرهنري نياز به مواد اوليه ايست سوزن دوزي نيز به عنوان يك هنر به موا د اوليه اي نياز دارد . براي طرح سوزن دوزي از پارچه ونخهاي رنگي كه مواد اوليه را تشكيل مي دهند استفاده مي شود . نخهاي مورد استفاده از جنس ابريشم وپنبه است كه بيشترين نخ مورد استفاده نخ پنبه اي مي باشد كه به راحتي مي توان آنرا دربازار از واسطه ها دريافت كرد نخ پنبه انواع مختلف داردكه به علت همجواري با پاكستان بيشترين استفاده از نخهاي پنبه اي وارداتي پاكستان مي باشد . وعلاوه برآن از نخهاي مرقوب دمسه نيز استفاده مي شود . از نخ ابريشم بيشتر درگذشته استفاده مي شد كه امروزه به علت كميابي آن وگران قيمت بودنش كمتر مورد استفاده قرارمي گيرد . وهمچنين كارگاههاي تحت پوشش سازمان صنايع دستي از نخ ويسكوز دولا كه درمركز استان رنگ آميزي مي شود استفاده مي كنند . نخهاي بكار رفته درسوزن دوزي بصورت مختلف ومتنوع انتخاب مي شوند كه بيشتر از نخ هاي برنگ تيره استفاده مي شود . 80% آنهارا رنگها ي قرمز تشكيل مي دهد .

سوزن دوز علاوه بر نوع نخ ورنگ انتخابي آن براي خلق اثر خود به ماده اوليه ديگري كه پارچه است نيز نياز دارد .

واز آنجائيكه پارچه نقش مهمي درايجاد طرح ونقش دارد هنرمند بايد دقت لازم براي انتخاب پارچه موردنظرراداشته باشد چون براي هر نوع دوختي از پارچه مخصوص به آن دوخت استفاده مي شود . مبني اين پارچه ها غالبا كتان وپنبه است كه جنبه واردات داشته و از خارج ( پاكستان ) به استان وارد مي شوند . از آنجائيكه كه درسوزن دوزي بلوچ ، نقشها براساس شمارش تاروپود انجام مي گيرد وهيچ طرح اوليه اي برروي پارچه پياده نمي شود وهمه طرحها ذهني است پارچه انتخابي بايد داراي تاروپودي منظم وكاملا عمود برهم باشدوبراين اساس پارچه ها به دونوع درشت بافت وريز بافت تقسيم مي شوند .

چون همه نقشها از لحاظ ظرافت ودرشتي به يك اندازه نيستند .بيشتر براي دوختهاي ظريف وپركار از پارچه هاي نخي گاندي با عرض 120استفاده مي شود كه بعلت بافت ريزي كه دارند نوع دوخت برروي آنها ظريف تر مي شود .

استفاده از پارچه هاي ريز بافت درگذشته بيشتر بودكه امروزه جاي آنها را پارچه هاي نامرغوبي كه كارهنرمند را راحت تركرده است گرفته كه اين پارچه ها تور مانند بوده ونقشي كه برروي آنها بكار برده مي شود به ارزشمندي گذشته نيست واز ارزش كمتري برخوردار است پس نوع بافت پارچه عامل اصلي قيمت گذاري آن محصول محسوب مي شود اگرپارچه ريز بافت ونخ بكار رفته ابريشم ( نازك) باشد ارزش آن به مراتب بيشتر از محصولات نامرغوب ودرشت بافت است .

نحوه توليد

سوزندوزپس از آماده كردن مواد اوليه وابزار كار پارچه را كه بعنوان ماده اوليه اي محسوب مي شود را به اندازه هاي مناسب درآورده ونقش مورد نظر را برروي آن مي دوزد .

ابتدا طرح كلي را با يك رنگ برروي آن پياده مي كند سپس فواصل بوجود آمده را براساس نقش مورد نظر با نخ هاي متفاوت رنگي پر مي كند . ميان كار وكم كار كه نوع كار محسوب مي شوند دراين مرحله مشخص مي شود اما نحوه دوخت همه نقشها به اين صورت نيست مثلا بال مدك كه نوعي نقش است بدون اينكه اول طرح را با يك رنگ مشخص كنند سپس آنرا با رنگهاي ديگر شكل دهند بترتيب رنگها بصورت كامل دوخته مي شود نوع سوزندوزي مانند نوع نقش درهر منطقه اي متفاوت است بطوري كه دربرخي مناطق انفرادي ودرجاهايي مانند ايرندگان بصورت گروهي ودسته جمعي عمل شود .

درنوع گروهي كه بصورت هاي متفاوتي مي تواند باشد ممكن است هرزن يك قطعه از پارچه را انتخاب كند وبدوزد ويا هرنقش ورنگي برعهده يكي قراربگيرد كه درگويش محلي به اين عمل دسته جمعي حشرگفته مي شود .

منظور از پركار ، كم كاروميان كار كه گفته شد اين است كه اگرتمام پارچه موردنظر سوزندوزي شود پركاراست ولي اگر بيشتر قسمتهاي پارچه سوزندوزي شود اما فواصلي هرچند كم هم باقي بماند نوع دوخت ميان كار است ولي اگر فواصل باقي مانده زياد باشد نوع كم كار را تشكيل مي دهد .

مدت زمان

از آنجائيكه سوزن دوزي هنري است كه تنهابوسيله دست انجام مي گيرد وبراي توليد آن از هيچ وسيله ياتجهيزات ديگري استفاده نمي شود مسلما براي توليد آن مدت زمان زيادي لازم است كه البته به نوع دوخت ، نوع طرح ، مهارت فرد ، توليد انفرادي يا گروهي بستگي دارد .

نوع دوخت: سوزندوز براي هريك از انواع پركار ،ميان كاروكم كار زمان يكساني را صرف نميكند وهمه دير يا زود انجام نمي گيرند پس درتعيين مدت زمان لازم هر يك از انواع آنها موثر است .

نوع طرح

با توجه به طرح اجرايي زماني كه بكار مي رود بستگي به سادگي يا سختي آن طرح دارد كه براي برخي از طرحها زمان كم وبراي برخي ديگر زماني زيادي لازم است .طرحها همچنين براساس كوچك يا بزرگ بودنشان مدت زمان خاصي را به خود اختصاص مي دهند .

مهارت فرد

مهارت فردكه تند يا كند عمل كند بسيار مهم است هرچه فرد مهارت بيشتري داشته باشد به همان اندازه مي تواند با سرعت بيشتري عمل كند .

توليدانفرادي و گروهي قطعا به لحاظ زماني متفاوت خواهند بود بطوري كه هرچه تعداد افرادي كه مي خواهند با هم كار كنند بيشترباشد به ميزان توليد نيز زودتر انجام خواهدشد .

جنس پارچه ونخ نيز موثر است بطوري كه هرچه پارچه ريز بافت ترباشد ونخ بكار رفته نيز ابريشم ونازك باشد براي دوخت آنزمان بيشتري لازم است تا اينكه پارچه ونخ از جنس كلفت ونامرغوب انتخاب شوند. يك سوزندوز دريك ساعت براي هر يك از انواع پركار ميان كاروكم كار مي تواندبترتيب 10 سانتيمتر مربع پركار ،35 سانتيمتر مربع ميان كارو50 سانتيمتر مربع كم كار بدوزد .

فروش ( بازار)

شايد بتوان گفت كه سوزندوزي بعنوان يك هنر آنطور كه بايد وشايد ارز ش وجايگاه خودرا نيافته است بطوري كه تا چند سال پيش بعنوان يك نوع فعاليت نوعي بشمار مي رفت واز اهميت ناچيزي برخوردار بود براي رفع اين مشكل مي توان با يك مديريت صحيح امكانات ومنابع بيكاري را تاحد زيادي ميان زنان ومردان كاهش داد.

همچنين بازاريابي آن دركشورهاي اروپايي – آسيايي وآفريقايي مهم ترين بخشي است كه درتوليد فراورده هاي سوزندوزي بايد به آن توجه كرد كه متاسفانه عدم گسترش توليدات سوزندوزي به بقيه نقاط ايران وجهان از ضعفهاي قابل توجه اين هنر به حساب مي آيد .

درحال حاضر بيشترين بازار براي پوشاك محلي مي باشد كه بعلت عرضه زياد ارزش آن پايين آمده وقيمت ناچيزي براي آن پرداخت مي شود .

درجاهايي هم كه تقاضا ها غير بومي است واسطه ها بخاطر عدم اطلاع سوزن روزان از ارزش واقعي آنها قيمت بسيار كمي به توليد كننده ها مي پردازند وبيشترين سود نصيب خودشان مي شود با ايجاد شركتهاي سهامي كه سهامد اران از خود توليد گان باشند مي توان به صادرات گسترده پرداخت وبا پرداشتن سود بطور عادلانه بين عرضه كنندگان انگيزه بيشتري درآنها براي عرضه بيشتر ايجاد نمود .

دريك تقسيم بندي كلي مي توان مراكز زيررا براي فروش توليدات سوزندوزي نام برد .

1- فروش درمحل :

فروش درمحل مختص فراورده هاي محلي كه زينت بخش لباس زنان بلوچ است مانند جيب ، سرآستين وپيش سينه مي باشد كه فروش درمحل ممكن است بصورت مبادلات با كالاهاي ديگر يا مواد غذايي صورت گيرد كه مسلما به اررشي خيلي كمتر از ارزش واقعي آن فروخته مي شود كه اين به وضعيت بد اقتصادي واجتماعي استان مربوط مي شود وتا زماني كه نارساي هايي از اين قبيل ول نگردد نوسانات قيمت تابع عرضه تقاضا نخواهد شد

2- فروش درمراكز شهري :

فروش درمراكز شهري ،توليداتي همچون سجاده ، دستمالهاي تزئين شده ، نوارهاي مانتو و... را شامل مي شود كه از آن حالت محلي بيرون آمده وفراورده هاي محلي كمتر مورد نقاضاست

3- فروش درشهرستانهاي مختلف كشور:

شهــرستانهايي كه همچون مراكز فروشي داشته باشند بسيار اند كه كه فروشگاهها ي سازمان صنايع دستي مهم ترين اين مراكز به شمار مي روند .

4- فروش درخارج از كشور :

همانطور كه گفته شد سوزندوزي هنري است كه درساير كشورها جايي براي خود باز نكرده است سازمان صنايع دستي هم بعلت عدم تقاضا ي بازاردرخارج از كشور اقدام قابل توجهي دراي زمينه انجام نداده است با اين حال كشورهاي حوزه خليج فارس ، پاكستان وهندوستان و كشورهاي اروپايي را مي توان محل فروش نام برد .

سوزندوزی

مطالب مشابه :

نقش دست زنان بلوچ نقشه راه مد و لباس ایرانی

سوزندوزی

سوزن دوزی بلوچی

کفش و پوشاک شیراز

مدل های جدید مانتو اسپورت دخترانه

درباره رژیم روشندل

گفت‌وگو با هفته‌نامه‌ی آسمان، درباره‌ی دود

مدل مانتوهای اسپرت دخترانه ۲۰۱۲

بلوچ دوزی

مدل مانتو اریکا