مقاله

بسم الله الرحمن الرحیم

عنوان مقاله

واکسن

گردآورنده: افشین یارمحمدی

هنرآموز رشته علوم دام از هنرستان کشاورزی شهید هاشمی نژاد مانه وسملقان

استان خراسان شمالی

باسمه تعالی

مقدمه

حدود 600 – 200 سال قبل از میلاد مسیح ، مردم مناطق ایران ، هند وچین برای جلوگیری از ابتلا به بیماری آبله انسانی ، محتوای خشک شده پوستولهای آبله را از طریق سوزن واستنشاق از طریق بینی به افراد تلقیح می کردند.

در حقیقت آنها بطور اتفاقی بانی امر واکسیناسیون در جهان گردیدند.از نظر لغوی واکسن از کلمه واکا بمعنی گاو مشتق شده است واین اصطلاح از سوی لوئی پاستور وبه افتخار تلاشهای ادواردجنر در خصوص پیشگیری از ابتلا به آبله بکار برده شده چرا که اولین واکسن وروش واکسیناسیون دردنیا از آبله گاوی تهیه وبه اجرا در آمد.

نامگذاری وتعریف واکسن از کشوری به کشور دیگر متفاوت است . در ایالات متحده آمریکا اصطلاح واکسن به فراورده ای اتلاق می گردد که حاوی ویروس یا تک یاخته زنده تخفیف حدت یافته یا مرده، باکتری زنده تخفیف حدت یافته یا اسیدنوکلئیک باشد. در اتحادیه اروپا ، اصطلاح واکسن شامل تمام فرآورده های است که برای تحریک ایمنی زایی فعال در انسان یا حیوان ، علیه بیماری ساخته می شوند. تعریف اخیر از واکسن از مقبولیت بیشتری در کشور های مختلف جهان از جمله کشورمان برخوردار است از اینرو به فرآورده های بیولوژیک که ایجاد ایمنی غیر فعال مینماید ویاجهت درمان آلرژیهاوکارهای تشخیصی بکار می روند ، واکسن اتلاق نمی گردد.

علل توصیه مصرف واکسن

بمنظور پیشگیری از بروز شیوع بیماریهای عفونی ومسری مابین انسانها و یا دامها ونیز اجرای برنامه ریشه کنی ، کنترل ومبازره با بیماریها می بایست از واکسن استفاده نمود.

واکسن وواکسیناسیون بعنوان اولین اولویت کاری مسئولین بهداشتی هر کشور در جهت حفظ ونبات سلامت جامعه ، کنترل ، مبارزه وریشه کنی بیماریها قلمداد می گردد.جمله مشهور پیشگیری مقدم بردرمان است به تنهایی بهترین توجیه گر استفاده از واکسن می باشد.

ویژگی واکسن

واکسن ایده آل باید خالص ، بی ضرر ، توانمندوموثر باشد.نقش وکارآیی یک واکسن در کنترل یک بیماری بابیماری دیگر نیز متفاوت است . برخی از واکسنها ممکن است بقدری موثر باشند که ایمنی حاصل از آنها نه تنها مانع بروز علایم بالینی بیماری شود بلکه باعث پیشگیری از عفونت و جلوگیری از تکثیر عامل بیماری نیزگردد. در برخی موارد ممکن است ایمنی حاصل از واکسیناسیون چندان موثر نبوده وتنها منجر به کاهش حدت بیماری شود.

عمده تفاوتهای بین واکسن ودارو

دارو	واکسن
برای محدودی از جمعیت تجویز می گردد	برای پیشگیری از بیماری در تعدادکثیری از جمعیت تجویز می گردد
عوارض جانبی در آن زیاد است	عوارض جانبی کمتری دارد
به طور مستقیم روی عامل بیماری تاثیر می گذارد	به طور غیر مستقیم باعث حذف عامل بیماری می شود
عمدتاً به افراد ودامهای مبتلا تجویز می گردد	به افراد ودامهای سالم تجویز می شود
اثر درمانی آن سریع است	اثر ایمنی زایی آن زمان براست
عمدتاً یک فرآورده شیمیایی است	یک فرآورده بیولوژیک است
در مصرف آن بسیج عمومی لازم نیست	در مصرف آن بسیج عمومی وعزم ملی لازم است
عمدتاً در دمای اتاق نگهداری می شوند	حفظ زنجیره سرد برای ن لازم است
در مقادیر زیاد وبطور مکرر تجویز می گردد	در مقادیر کم تجویز می شود ولی اثرات فراوانی دارد
هزینه آن در قیاس با واکسیناسیون زیاد است	هزینه آن در قیاس بادارو درمانی کمتر است
بندرت اثر درمانی آن به نتاج می رسد	اکثراً ایمنی زایی آن به نتاج انتقال می یابد

انواع مختلف واکسن

واکسنها عمدتاً در دو گروه تقسیم بندی می شوند.

الف ) واکسن زنده ب ) واکسن کشته

برخی از واکسنهای زنده از عوامل بیماریزای با حدت کم یامتوسط تهیه می شوند. این عوامل بهنگام تجویز به دام در عین حال که بی ضرر وموثر هستند می توانند باعث بروز بیماری با حدت بسیار کم والقاء ایمنی شوند. دیگر واکسنهای زنده از عوامل حاد بیماریزا تهیه می شوند که در آزمایشگاه از حدتشان کاسته می شود.

هر دو واکسنهای کشته وزنده می توانند حاوی یاور باشند .یاورها بمنظور تقویت اثر ایمنی زایی واکسن از طریق تحریک بیشتر سیتم ایمنی وکند نمودن آزاد شدن ایمونوژنها بکار می روند . یاورها بطور کلی بدو دسته باکتریایی وغیر باکتریایی تقسیم بندی می شوند.

درحالت کلی ، تزریق یک دوز از واکسنهای زنده تخفیف حدت یافته ، واکسنهای ویروسی وتک یاخته ای ایجاد ایمنی مطلوب می نماید در حالیکه واکسنهای باکتریایی کشته غالباً نیاز به دو بار تزریق دارند وپاسخ ایمنی 2 هفته پس از تزریق دوم کامل می شود.

راههای مصرف وتلقیح واکسن

واکسنها از راههای مختلف به مصرف می رسند.

1– تزریق زیر جلدی وعضلانی 2- خوراکی 3 – قطره چشمی 4 – مالشی بروی پوست

5- اسپری کردن ( تنفسی ) 6- کاشتنی در پوست 7- ایجاد خراش در پوست

همانقدر که کیفیت وکمیت واکسن برای عرضه به بازار مهم است تدارک شرایط مطلوب وطرز استفاده صحیح از واکسن نیز مهم وموثر می باشد. عوامل دخیل در نتیجه گیری مطلوب از واکسیناسیون عبارتند از :

1 – سن 2 – جنس 3 – سلامت 4 – وضعیت سیستم ایمنی 5 – نوع وکیفیت واکسن 6 – زمان واکسینا سیون 7 – داشتن سابقه بیماری 8 – مهارت واکسیناتور 9- نوع وحدت بیماری مورد نظر

توجه داشته باشید حتی در صورت رعایت نکات فوق وپوشش خوب واکسیناسیون ، میزان مطلوب ایمنی حاصل ، حدود 80 درصد خواهد بود .

معمولاً برای شکل گیری پاسخ ایمنی قابل قبول وتولید آنتی بادی، حداقل 2 هفته وقت لازم است .دام یا شخص مورد نظر برای واکسیناسیون بایستی سالم وعاری از بیماری باشند.باید توجه داشت در افرادی که در مرحله کمون یک بیماری هستند استرس ناشی از واکسیناسیون می تواند باعث بروز آن بیماری گردد.افراد از نظر مقاومت طبیعی بدن وقدرت سیستم ایمنی با هم متفاوت بوده وجهت تقویت این مهم می بایست از تغذیه خوب ( حاوی املاح معدنی ) وشرایط زیستی مناسب برخوردار بوده ودور از دسترس زندگی کنند.

برای جلوگیری از عوارض استرس ناشی از واکسیناسیون واحتمال کاهش اشتهاء ونیز تقویت سیستم ایمنی بدن ، یکی دوروز قبل وبعد از واکسیناسیون باید به دام ویا شخص ویتامین تجویز گردد. ومعمولاً باید یک روز پس از واکسیناسیون استراحت نماید.باید توجه داشت که مصرف آنتی بیوتیک بخصوص در مورد واکسنهای زنده باکتریایی ، قبل وپس از واکسیناسیون دام باعث مختل شدن پاسخ مطلوب ایمنی خواهد شد.

شرایط واکسیناتور

واکسیناتور باید در کار خود خبره ، توانا ، متعهد ، با حوصله وبا تجربه بوده ودارای اطلاعات پایه در زمینه اتیولوژی ، ایمونولوژی ، میکروبیولوژی و اپیدمیولوژی انسان ودام باشد.وی باید فردی مقید به امور بهداشتی بوده تا ضمن انجام کار مطلوب ، نسبت به سلامت وبهداشت خود واشخاص حساسیت کافی منظور نماید.دانستن زمان واولویت انجام واکسیناسیون ، سن تزریق ، محل تزریق از جمله موارد ضروریست که باید مد نظر داشته باشد.

شرایط واکسن

واکسن باید به اندازه دز توصیه شده تزریق گردد، مصرف بیش از دز توصیه شده نه تنها بر میزان ایمنی موثر نیست بلکه باعث بروز عوارض ناخواسته وصرف هزینه بیشتر خواهد شد . مصرف کمتر از دز توصیه شده نیز علاوه بر عدم ایجاد ایمنی لازم ، ممکن است باعث ایجاد تحمل در سیستم ایمنی گردد. از مصرف واکسنهای تاریخ گذشته باید خودداری شود . هنگام مصرف حتماً ویال واکسن را به خوبی هم بزنیم تا محتوای آن یکنواخت شود . وپس از خروج از زنجیره سرد باید حداکثر ظرف نیم تا یک ساعت مصرف شود .

دلایل احتمال پاسخ نامناسب نسبت به واکسن

1– میزان غلظت آنتی ژن

2 – احتمال بروز آلودگی ثانویه در واکسن

3 – حدت سویه بکار رفته

4 – کیفیت وکمیت یاورهای بکاررفته

5 – چگونگی نگهداری واکسن

6 – میزان مهارت واکسیناتور

7 – آلوده بودن وسایل واکسیناسیون

8 – مصرف واکسن در زمان وسن نامناسب

9 – سابقه ابتلا به بیماری های تضعیف کننده سیستم ایمنی

10 – وجود استرس

11 – وجود بیماری ومسمومیت های مختلف همزمان

12 – مصرف داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی بدن در چند روز قبل از واکسیناسیون

عوارض جانبی وناخواسته ناشی از واکسیناسیون

1– عوارض ناشی از خود واکسن

2 – عوارض ناشی از اشتباه وخطای واکسیناتور

3 – عوارض ناشی از استرس

4 – عوارض ناشناخته

بدلیل حداقل رسانیدن عوارض نامطلوب واکسیناسیون ، شخص واکسینه شده راتایک ساعت پس از واکسیناسیون تحت نظر داشته باشیم . در صورت بروزعلایم شوک آنافیلاکسی آنرا با تزریق آدرنالین درمان نمائید . علایم شوک آنافیلاکسی عبارتند است از : افزایش سرعت تنفس ، لرزش ، تب ، ریزش اشک وبزاق ، بی اشتهایی ، نفخ ، اسهال ، تورم ناحیه پلکها.

منابع وماخذ:

1 – دکتر تاجبخش حسن ،1379 ، تاریخ پزشکی ودامپزشکی ایران ، انتشارات دانشگاه تهران

2 – دکتر طباطبایی عبدالمحمد ، دکتر فیروزی رویا ، 1380 ، بیماریهای باکتریایی دام ، انتشارات دانشگاه تهران

3 – منابع مربوط به تاریخچه موسسه رازی – کتابخانه موسسه رازی

5- European pharmacopoeia- 2005

6 – OIE manual-2004

مقاله

مطالب مشابه :

مقاله

تاريخچه آموزش و پرورش بجنورد

فراخوان طرح های خلاق وشیوه های نو آموزشی

طرح آموزش همرا با تولید

مقاله

پارک لاله آشخانه مرکزشهرستان مانه وسملقان(۲)

نامه يک دبيربه رئيس آموزش وپرورش درگز

رونمايي دوباره از مشکلات مانه و سملقان؛ وسيع ترين شهرستان استان

بستر سرمایه گذاری را در خراسان شمالی فراهم کنید

نه هرکه چهره برافروخت دلبری داند