فناوری اطلاعات و چالش های ظهور و توسعه آن

اطلاعات (Information) نماینده داده‌ها (Data) یا واقعیات خام برای دریافت‌كننده آن می‌باشد. در واقع اطلاعات یك منبع اصلی از سازمانهای جدید است. اطلاعات همان فرم قابل استفاده از داده‌ها است كه از راه‌های خاصی بدست می‌‌آید. به عبارت دیگر اطلاعات دیتاییست كه دارای توضیح و تفسیر می‌باشد.تكنولوژی (Technology) تركیبی از مهارت‌ها و دانش‌ها و توانایی‌ها و مواد و ماشین‌ها و ابزارها است كه انسان از آن برای تبدیل كردن و یا تغییر دادن مواد خام به اجناس با ارزش و خدمات استفاده می‌كند.تكنولوژی اطلاعات یا IT تكنولوژی است كه برای ذخیره كردن و ارتباط برقرار كردن و دستكاری كردن اطلاعات استفاده می‌شود.سازمانها و موسسات از تكنولوژی در موارد عمومی‌تر و از تكنولوژی اطلاعات در موارد خاص‌تر استفاده می‌كنند تا مفیدتر و تأثیرگذارتر باشند.

تغییر نقش IT

در اوایل پیدایش IT یعنی زمانی كه كامپیوترهای “main framo” مركز جهان بودند سازمانی به نام “EDP” بوجود آمد. “EDP” مخفف كلمه “Electronic Data Processing" است و در واقع این نام تمام كاری بود كه این سازمان انجام می‌داد. یعنی انجام عملیات بر روی داده‌ها با استفاده از یك وسیله الكترونیكی كه نام آن كامپیوتر است.در اوایل سال ۱۹۸۰ یك انقلاب بی‌سر و صدا اتفاق افتاد. شركت “IBM” اولین كامپیوتر شخصی‌اش را موسوم به “PC” معرفی كرد و نكات فنی آن را با جزئیات به عموم آگاهی داد. بنابراین این امكان را برای سایر شركتها نیز فراهم آورد تا خود را با كامپیوترهای این شركت سازگار سازند.این وسیله در ابتدا تنها در منزل استفاده می‌شد اما به سرعت در سازمانها و ادارجات و حتی در زمینه‌های ساخت و ساز نیز نفوذ كرد.در ابتدا متخصصان “EDP” نمی‌دانستند چگونه با این پدیده مقابله كنند: بعضی‌ها فكر می‌كردند این دستگاه به همان سرعتی كه بوجود آمده از بین خواهد رفت. برخی دیگر آن را به طور كلی نادیده گرفتند و عده‌ای دیگر نیز جنگی را بر علیه این باصطلاح مزاحمها آغاز كردند.بعد از مدتی این مطلب به وضوح روشن شد كه كامپیوترهای خانگی باقی خواهند ماند و این ماشین جایگاه خود را مجدداً در سازمانها بدست آورد.چند سال بعد دو تكامل دیگر اتفاق افتاد: معرفی سیستم رشته‌ای و دیگری شبكه‌های مناطق محلی یا “LAN” این دستاوردها به مردم اجازه داد تا اطلاعاتشان را با یكدیگر به اشتراك بگذارند و با هم در گروه‌های كاری كوچك یا بزرگ همكاری كنند.این تكاملها از جنبه دیگری نیز حائز اهمیت بود و آن مقابله شركت تازه تأسیس IT با همان شركت EDP بود.در حالی كه شركت قدیمی EDP در تمام سازمان خود تنها یك كارمند داشت شركت تازه تأسیس IT مجبور بود با تمام سازمان مواجه شود تقریباً تمام كارمندان در هر رده‌ای یك كامپیوتر اختصاصی متصل به شبكه در اختیار داشتند كارمندان جدیدالورود اطلاعات بسیار اندكی راجع به كامپیوتر داشتند و این در حالی بود كه كاربران سیستمهای قدیمی EDP هركدام در شاخه مربوط به خود متخصص بوده و در استفاده از این سیستمها بسیار كارآزموده بودند.بنابراین موسسه IT ملزم به برگزاری دوره‌های تخصصی مانند كلاسهای تدریس كامپیوتر شد.به خاطر اصلاح كردن نیروی تولید كارمندان و به خاطر راه‌های جدید برای برقرار كردن ارتباط و انجام كارهای گروهی سلسله مراتب قدیمی و بی‌نظم از بین برده شدند و عناوینی مانند “Flat Organization” و “Horizantal Department" معمول شد.همچنین استقلال IT به طور شگفت‌آوری افزایش یافت. تقریباً تمام جنبه‌های تجارت به كمك تكنولوژی اطلاعات پشتیبانی می‌شد و یا اصولاً برپایه تكنولوژی اطلاعات بنا نهاده شده بود. همینطور كه جنبه‌های بیشتر و بیشتری از تجارت توسط IT پوشش داده می‌شد این تكنولوژی بیشتر و بیشتر مورد استفاده قرار می‌گرفت تا اطلاعات بهتری راجع به آن تجارت به دست دهد.مدیریت سیستمهای اطلاعاتی و تجارت هوشیار و ذخیره كردن داده‌ها و بازیابی آنها تبدیل به بخشی از لغات معمول مدیران تجاری شدند. در همین زمان تكامل تكنولوژیكی دیگری به وقوع پیوست: شبكه‌ها و دیجیتالی شدن ارتباطات رادیویی و تلفنی و تلویزیونی مردم با كمك كامپیوترهایشان شروع به كار كردند و به طور مشابهی تكنولوژی ارتباطات دیجیتالی شد. به علت این همگرایی تكنولوژی بسیاری از تشكیلات تصمیم گرفتند كه ارتباطات را نیز به دست همان كسی بسپارند كه در رأس فرآیند تجارت اطلاعات می‌باشد.امروزه IT در بسیاری از تشكیلات به هسته تجارت بسیار نزدیك و یا حتی جزوی از آن می‌باشد. این مطلب حتی در مورد سازمانهایی مانند پست و بیمه و بانكها كه محصولات غیرمادیشان بدون IT وجود نخواهد داشت نیز صادق است.برای مثال یك حساب بانكی ساده را در نظر بگیرید. این یك مسأله كاملاً خیالی است كه هیچ تجلی فیزیكی ندارد و فقط روی دیسكها و در حافظه كامپیوترهای بانك موجود است. نمونه دیگر بورس اوراق بهادار به شیوه مدرن می‌باشد كه تمامی معاملات از بیتهای شناور در شبكه معاملات بورس هستند و باز هم هیچ معامله فیزیكی در بین نیست.در بسیاری از سازمانها این مطلب به وسیله حضور یك نماینده (مامور اطلاعاتی ارشد یا CIO) در تیم مدیریتی ارشد منعكس می‌شود. CIO رییس مدیرهای تكنولوژی و همچنین مدیرهای تجاری است و در واقع رابطهای بین این دو است.در سایر سازمانها نیز كه IT تقریباً یك تابع پایه‌ای است یعنی مدیر IT نقش خود را به عنوان مدیریت سازمانی كه به سمت اهداف تكنولوژیكی سوق داده شد ایفا می‌كند.هم‌اكنون حباب اینترنت در حال انفجار و اقتصاد جهان در حال پسرفت است. تجارتها برای نجات خود از این بحران و حفظ حیات خود در حال تمركز یافتن بر روی فعالیتهای هسته‌ای خود می‌باشد. برای حوزه IT نیز این زمانها زمانهای سختی است. زیرا باید ارزش خود را بیش از پیش ثابت كند.سطح استخدام كارمندان IT منجمد شده و یا حتی كاهش یافته و پروژه‌های جدید كمی موجود هستند و سیستمهای فعلی اول باید بازگشت سرمایه‌گذاری را نشان دهند. همانطور كه گفته شد تكنولوژی اطلاعات و ارتباطات جهانی دوران ناخوشایندی را سپری می‌كند و مدیران تكنولوژی در معرض اعتراض اشخاص مالی می‌باشند كه همواره برای كاهش هزینه‌ها تلاش می‌كنند.تحت این شرایط بیش از پیش نیاز به متخصصین با اطلاع احساس می‌شود.

تكامل صنعت IT

صنعت IT بخش بسیار متنوعی از اقتصاد می‌باشد كه شامل هزاران شركت كوچك متوسط و بزرگ بوده كه به بازارهای مختلفی خدمت می‌كنند.یك شیوه نگرش به این مسأله تمییز دادن و تشخیص دادن سه بخش تمركز یافته بر سخت‌افزار و نرم‌افزار و خدمات می‌باشد.تا سال ۱۹۸۰ این سه بخش به صورت عمودی ساخته می‌شدند. مشتریان از تعداد كم فروشنده‌ها مثل “DEC” یا “IBM” یا “Wang” مجبور به انتخاب یك راه‌حل مختص IT شدند. این فروشنده‌ها راه‌حلهای كامل را كه شامل سخت‌افزار و نرم‌افزار و سرویسهای مربوطه بودند ارائه دادند. به دلیل خاص بودن ذاتی راه‌حلهای IT خریداران به تهیه‌كنندگان خاص وابسته بودند و این موضوع شانس كمی را برای سایر فروشندگان باقی می‌گذاشت تا محصولات و یا خدمات خود را ارائه دهند.دو اتفاق باعث تغییر اساسی در این وضعیت شد: معرفی “Micro Processors" و دیگری ساخت نرم‌افزارهای استاندارد باز. این‌دو مورد باعث تغییر صنعت IT از ساختار عمودی به ساختار افقی گردید.در حال حاضر فروشندگان سخت‌افزار و نرم‌افزار و ارائه خدمات تخصص یافته‌اند.امروزه صنعت IT یكی از پویاترین صنایع در اقتصاد جهانی است. به عنوان یك بخش IT نه تنها میلیونها شغل سطح بالا ایجاد می‌كند بلكه به سایر موسسات نیز كمك می‌كند تا نه تنها كاراتر و مفیدتر باشند بلكه باعث نوآوری شوند.و در پایان اینكه IT نه تنها در زمینه كامپیوتر بلكه در زمینه‌هایی از قبیل منابع انسانی و سیستمهای اطلاعاتی و منابع اقتصادی و… نیز كاربردهای فراوانی دارد. لازم به ذكر است كه تمامی مطالب عنوان شده تنها بخش كوچكی از مقوله فناوری اطلاعات بود كه به شرح و توضیح چگونگی پیدایش IT پرداخت.

ارزیابی فناوری اطلاعات

زمانی برنامه ریزی و طراحیهای انجام شده مثمرثمر خواهد بود که بر مبنای یک نظام ارزیابی سنجیده شده و نواقص آن رفع شود. امروزه یکی از بیماریهای جدی مدیریت بخصوص در کشورهای در حال توسعه مانند کشور ما که به سمت صنعتی شدن حرکت می کند. ارزیابی برنامه ها، افراد و سازمان است.

امروزه، سرمایه گذاری در حوزه فناوری اطلاعات یکی از موضوعهای مطرح در تمامی سازمانهاست. در بسیاری موارد، سرمایه گذاری در این حوزه موجب صرفه جویی فراوانی در هزینه شده است و در موارد دیگر بهره وری، متناسب با میزان سرمایه گذاری، ارتقا نیافته است. لذا برای شناسایی فواید فناوری اطلاعات، ارزیابی آن انجام می گیرد. در این مقاله مزایای به کارگیری ارزیابی فناوری اطلاعات و مهمترین معیارهای ارزیابی آن آورده شده است.همواره در مجموعه وظایف مدیریت، ارزیابی به عنوان یکی از عملکردها و وظایف مهم مدیریت نوین و حتی مدیریت کلاسیک مطرح بوده و هست.

ارزیابی، جریانی از بازخور فعالیتها و مقایسه آنها با معیارهای تعیین شده است که طی آن واحدها و عوامل انسانی از چگونگی عملکرد خود و تاثیر آن در کارایی سازمان و نظرات مسئولان در مورد نتایج به دست آمده اطلاع کسب می کنند.(۱)

از ســویی، امروزه فناوری اطلاعات سیستـم های اطلاعات به عنوان یک ابزار مهم و شناخته شده مورد پذیرش واقع شده اند. اگرچه علی رغم سرمایه گذاری سنگین در فناوری اطلاعات، سازمانها عموماً نتوانسته اند از بـــازگشـت سرمایه و فواید مالـی متناسبی بهره مند شوند. توسعه و فراگیرشدن فناوری اطلاعات اغلب معادل با کاهش شاخصهای کلان بهره وری و سودآوری کمتر در هردو بخش صنعت و خدمات بوده است. (۲)

● دلایل به کارگیری ارزیابی فناوری اطلاعات

نتایج تحقیقات در صنعت ساختمان به عنوان یک نمونه نشان می دهد که؛

▪ نداشتن دورنمای استراتژیک مهمترین مانع در سرمایه گذاری مناسب در فناوری اطلاعات است و تاثیر عمده ای در دستیابی به موفقیتهای مورد انتظار دارد؛

▪ سازمانها در میزان سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات تفاوتهای عمده ای باهم دارند؛

▪ سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات چندان تحت تاثیر اندازه سازمانها نیست؛

▪ هزینه های غیرمستقیم تاثیر فراوان و قابل توجهی پس از سرمایه گذاری داشته اند.

علاوه بر موارد فوق، تجربه نشان داده است، گسترش فناوری اطلاعـــــات در کسب و کار عموماً موجب جایگزینی مشکلات جدید به جای مشکلات قدیمی می شود و این باعث می شود تا فواید مورد انتظار حاصل نشوند، علی رغم افزایش سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات، بهره وری ارتقا نیافته و این امر در سالهای گذشته موجب مطرح شدن موضوعهایی چون پارادوکس بهره وری شده است. مشکل بودن شناسایی فواید، بسیار مورد بحث قرار گرفته است و حتی موجب شده است تا در بعضی کسب و کارها دستیابی به این فواید مورد شک و تردید واقع شوند.

سخت و مشکل بودن ذاتی امر ارزیابی و شناسایی فواید و هزینه های فناوری اطلاعات همــواره دلیلی بر نداشتن اطمینـان از تاثیر سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات بر موفقیت کسب و کار بوده است. یکی از نتایج منفی این امر صرفنظرکردن از این موضوعها بوده است.

● معیارهای ارزیابی فناوری اطلاعات

مدل ها و روشهای فراوانی در ارزیابی فناوری اطلاعات مورد استفاده قرار گرفته اند. هرروزه نیز روشهای جدیدی توسعه می یابند و به کار گرفته می شوند. بسیاری از این روشها برای ارزیــابی فنـاوری اطلاعات طراحی نشـده اند امـا در این زمینه به کار گرفته شده اند. مطابق بررسیهای تطبیقی انجام شده در مورد مدلهای ارزیابی فناوری اطلاعات می توان معیارهای ارزیابی فناوری اطلاعات که در ادامه آمده است را به عنوان مهمترین معیارهای موردتوجه در ارزیابی فناوری اطلاعات در نظر گرفت. (۳)

۱ ) مالـی : معیار مالی در برگیرنده دو جزء است. هزینه ها و فایده های اقتصادی قابل اندازه گیـری که می توانند در مـورد سرمایــــه گذاریهای فناوری اطلاعات ردگیری شوند. در این تست، تنها مفاهیم اقتصادی و مواردی که می توانند بدون اختصاص مقادیر قراردادی به شاخصهای اقتصادی تبدیل شوند مدنظر خواهد بود. نشانی از این مورد می تواند زمان اختصاص داده شده توسـط مدیران فنـاوری اطلاعات برای سرمایـه گذاریهـا در این حوزه باشـد کـه بــه صورت شاخصهای مالی مطرح می شوند. این معیـار می تواند بــــه دو جـزء معیار زیر تقسیم بندی شود: هزینه و فایده.

۲) استراتژیک : دومین معیار، شاخص ارزیابی توانایی سرمایه گذاریهای فناوری اطلاعات در برآوردن و پشتیبانی از برنامه های استراتژیک سازمان است. برنامه های استراتژیک شامل، استراتژی های کسب و کار، استراتژی فناوری اطلاعات، اقدامات عملی و عملیاتی است. این معیار باتوجه به میزان مــــــــــوفقیت سرمایه گذاریهای فناوری اطلاعات در پشتیبانی از برنامه های استراتژیک ارزش

گذاری می شود.

این معیار بر سه دسته زیر تقسیم می شود:

۱) برنامه های استراتژیک؛

۲) برنامه های تاکتیکی؛

۳) برنامه های عملیاتی؛

۳ ) رقابت پــذیری : ایـن معیار به این موضوع می پردازد که سرمایه گذاری فناوری اطلاعات تا چه میزان در دستیابی به مزیت رقابتی موفق بوده اند. مزیت رقابتی به تمامی مزیت هایی اطلاق می شود که به سازمان در مقایسه با محیط خارجی آن کمک می کند و فایده می رساند. مثالی از این موضوع می تواند توانایی تولید محصولاتی ارزان تر از رقبا باشد. محیط خارجی سازمانهای مختلف متفاوت است اما می توان جزء معیارهای زیر را به عنوان محیط خارجی در نظر داشت.

مشتریان؛ شرکای تجاری؛ تامین کنندگان؛ رقبا؛ تازه واردها؛ کالاها و محصولات جایگزین.

۴ ) اثربخشی: این معیار به میزان تاثیر ســــرمایه گذاریهای فناوری اطلاعات در انجام دقیق و صحیح فعالیتهای حال و آینده کسب و کار توجه دارد. این معیار به صورت شاخصهای مالی اندازه گیری نمی شود، بلکه به صورت افزایش اثربخشی و کارایی عملکرد مطرح می گردد. مثالی از این موضوع بهبود فعالیتهای کسب و کار از طریق به کارگیری فناوری اطلاعات است.

سه جزء معیار اصلی اثربخشی به صورت زیر است:

ـ کارایی فعالیتهای کسب و کار موجود؛

ـ اثربخشی فعالیتهای کسب وکار تغییریافته؛

ـ عملکرد فعالیتهای کسب و کار جدید.

۵ ) بهبود کیفیت: انـــدازه گیری موفقیت سرمایه گذاری فناوری اطلاعات که موجب بهبود کیفیت محصولات و خدمات در هر یک از فرایندهای کسب و کار می شوند، همواره مشکل بوده است. منظور از بهبود کیفیت در این مبحث بهبود در ارزش فعالیتهای کسب کار از دیدگاه مشتریان و با تمرکز بر کیفیت محصولات و خدمات است. دو جزء معیار عبارتند از:

ـ بهبود کیفیت خدمات (داخلی و خارجی)؛

ـ بهبود کیفیت محصولات (داخلی و خارجی).

۶) الـزامات: این معیار به میزان موفقیـت سرمایه گذاریهای فناوری اطلاعات در پاسخ به نیازهای داخلی و بیرونی می پردازد. به عنوان مثال، در مورد نیازهای بیرونی اگر مشتری نیازمند اطلاعات به صورت خاص مثلاً نیازمند نقشه های CAD با فرمتی خاص باشد. ارزیابی نحوه پاسخگویی به این نیاز در این معیـار صورت می گیرد.

منبع نیاز می تواند برای تعریف جزء معیارها استفاده شود:

ـ نیازها و تقاضاهای کاربران و مشتریان نهایی؛

ـ تقاضاهای مشتریان؛

ـ تقاضاهای تامین کنندگان؛

ـ تقاضاهای شرکای تجاری.

۷ ) رضـــایت کـــاربران: این معیــار بررضایت کاربران نهایی و برداشت آنها از سرمایه گذاریهای فناوری اطلاعات تمرکز دارد. مثالی از این موضوع می تواند میزان رضایت کاربران از سیستم های مکانیزه برای مستندسازی باشد.

جزء معیارها به صورت زیر تعریف می شوند:

ـ قابلیت استفاده؛

ـ راحتی؛

ـ فاکتورهای انسانی.

۸ ) رضایت بیرونی: در مقایسه با رضایت کاربران، رضایت کاربران بیرونی و به ویژه مشتریان نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است. رضایت بیرونی مقیاسی از میزان رضایت کاربران بیرونی از نحوه تعامل آنها با نحوه ارائه خدمات و محصولات سازمان است. در سازمانهای مختلف جزء معیارها متفاوت است ولی عموماً موارد زیر را دربر می گیرد:

ـ مشتریان؛

ـ شرکای تجاری؛

ـ تامین کنندگان؛

ـ مراجع قانونی و دولتی.

۹) فناوری: موضوع مهم در این معیار خود فناوری است و نه نحوه به کارگیری آن (چرا که نحوه به کارگیری در اثربخشی و الزامات مورد بحث قرار گرفت) این معیار به میزان تناسب فناوری مورد استفاده در سرمایه گذاریهای فناوری اطلاعات (به عنوان مثال میزان در دسترس بودن سیستم های تحت وب سازمانها) می پردازد. این معیار به سه جزء معیار قابل تفکیک است.

ـ سازگاری با محیط موجود؛

ـ قابلیت اطمینان و امنیت؛

ـ در دسترس بودن.

۱۰ ) مخاطــرات: آخرین معیار به مخــاطرات می پردازد. مخاطرات مقیاسی است که امکان دست نیافتن به موفقیت و به عبارت دیگر امکان پاسخ ندادن به انتظارات را نشان می دهد. مثالی از این موضوع، مخاطره انتظار بیش از حد کاربران نهایی از سرمایه گذاریهای فناوری اطلاعات است.

۵ نوع مختلف مخاطره به عنوان جزمعیارها مطرح است: مخاطرات بیرونی؛! مخاطرات سازمانی؛ مخاطرات کارکنان؛ مخاطرات فناوری؛! مخاطرات پیاده سازی.

۱ ) مالـی؛

۲ ) استراتژیک؛

۳ ) رقابت پذیری؛

۴ ) اثربخشی؛

۵ ) بهبود کیفیـت؛

۶ ) الزامات؛

۷ ) رضــــایت کاربران؛

۸ ) رضایت بیرونی؛

۹ ) فناوری؛

۱۰ ) مخاطرات.

باتوجه به تجربیات موفق، صرفه جویی فراوانی در هزینه ها از طریق به کارگیری فناوری اطلاعات امکان پذیر است ولی قبل از تصمیم گیری در زمینه به کاربستن یک استراتژی مبتنی بر فناوری اطلاعات بایستی فرایندی جهت ارزیابی دقیق اتخاذ شود. در غیر این صورت فواید استراتژیک و بلندمدت و برخی از فواید کوتاه مدت غیرقابل شناسایی خواهند بود.

به این دلیل پیشنهاد می شود برای شناسایی فواید فناوری اطلاعات سازمانها یک ارزیابی فناوری اطلاعات مناسب را برای سازمان خود به کار گیرند تا:

▪ ویــــژگیها و هزینه ها قابل شناسایی و اندازه گیری باشند؛

فواید و هزینه های مورد انتظار خود از فناوری اطلاعات (شامل هزینه های غیرمستقیم) را بدانند؛

مشخص سازند که آیا فواید فناوری اطلاعات حاصل شده است و آیا فرهنگ سازمانی حامی به کارگیری فناوری اطلاعات و یا دیگر فناوریهای جدید است. (۳)

مزایای فناوری اطلاعات

بیشتراز سه دهه است که رایانه ها و فناوریهای اطلاعاتی وابسته به آن به عنوان ابزارهای آموزشی برای کمک به آموزشگران تولید شده اند . امروزه رایانه هایی وجود دارند که در نزدیکی تمامی آموزشکده های ایالات متحده توصیفات متنوعی را انجام می دهند . اساتید ، مدیران آموزشکده ، مقامات دولتی و دیگران با ارزشهایی از قبیل اجرای فناوری که باید بصورت پایدار مزیت های فناوری آموزشی را ارزیابی نماید مواجه شده اند آیا شواهد و مدارکی که دلالت کند مبنی بر اینکه رایانه ها و سیستم ارتباط از راه دور پیشرفته سرمایه گذاری ارزشمندی برای آموزشگران است وجود دارد؟

بصورت خلاصه مشاهده شده که مزیت فناوری اطلاعات دارای نتیجه بوده است. همچنین اهمیت ارزیابی تاثیرات فناوری را روی آموزش نشان داده است.

● کاربردهای فناوری برای مهارتهای پایه

استفاده از فناوری آموزشی بصورت تمرینی و عملی مهارتهای پایه می تواند تاثیر وسیعی روی قسمت عظیمی از داده ها و یک تاریخچه طولانی مورد استفاده داشته باشد (کولیک ، ۱۹۹۴) . معمولا دانشجویان در رشته هایی که از طریق رایانه آموزش داده می شود سریع و بیشتر یاد می گیرند . این نشان می دهد که این مورد در اثنای همه نواحی موضوعی ، از پیش دانشگاهی تا آموزش عالی هم بصورت منظم و هم در کلاسهای خاص آموزشی کاربرد دارد.

استفاده تمرینی و عملی کاربرد عمومی تری نسبت به استفاده از رایانه برای آموزش در آموزش ابتدایی ، نظامی و مجموعه های آموزشی بزرگسالی دارد . فلچر و دیگران در سال ۱۹۹۰ گزارش کردند که در آموزش نظامی ، جایی که کوشش می شود تا بصورت کوتاه مدت و بلند مدت از رایانه برای آموزش استفاده شود باعث می شود که درآموزش زمان کمتری حدود یک سوم صرف گردد . همچنین در آموزش نظامی استفاده از رایانه برای آموزش می تواند بصورت موثر و ارزشمندتر از آموزش خصوصی باشد و سایز کلاس را کاهش یا زمان آموزش را برای نائل شدن به پیشرفتهای آموزشی معادل را افزایش دهد.

● کاربردهای فناوری اطلاعات برای مهارتهای پیشرفته

فناوریهای آموزشی برای آموزش بصورت کاربردی باعث شده تا در فراسوی استفاده از تمرینات پایه و نرم افزارهای عملی که حالا شامل استفاده از تولیدات چند رسانه ای پیچیده و فناوریهای شبکه پیشرفته شود. امروزه دانشجویان از چند رسانه ایها برای یادگیری بصورت موثر و کار در پروژه های کلاسی استفاده می‌نمایند. فناوریهای جدید به دانشجویان اجازه می دهد تا کنترل بیشتری روی آموزش شخصی شان داشته و تفکر انتقادی و تحلیلی داشته و در کارها همکاری داشته باشند.

این نگرش عملی کوششی در انجام آسان آموزش بوسیله فناوری جدید می‌باشد. متدهای سخنرانی سنتی اغلب منسوخ شده و دانشجویان با استادان به منظور سهولت بیشتردر آموزش همکاری می‌نمایند. دانشجویانی که غالبا اطلاعات بیشتری در باره فناوری دارند نسبت به استاد قادرند به استاد در تدریس کمک نمایند از زمانیکه این نوع نگرش آموزشی بوجود آمده و فناوریها مشمول این قاعده قرار گرفته اند در آموزش پیشرفت حاصل شده این سخت است که تاثیرات آموزشی را اندازه گیری نمائیم چون هنوز در بخشی از مدارک افزایش صورت نگرفته است برای مثال بوسیله بیالو و سیوین- کاچلا در سال ۱۹۹۶ پیشنهاداتی که نتیجه مثبت داشته است ارائه گردیده است . کلاسهای درس شرکت اپل و یک پروژه ده ساله که توسط دانشجویان و استادان در دو رایانه انجام شد ، یکی درآموزشکده و دیگری در خانه پیشرفتهای زیادی را در دانشجویان و بهبودی مهارتهایشان نشان داد.

● فناوریهای پیوسته (اینترنتی)

اینترنت و شبکه های فناوری پیشرفته با کلاس درس تازه واردین مورد مقایسه قرار می‌گیرند‌. کوششهایی از قبیل نام گذاری روز نت (شبکه) و عدم ارتباط در ارزیابی الکترونیکی بوسیله عمل ارتباط از راه دور و اینترنت که راحتتر از آموزش از طریق کلاسهای درس در تمام کشور می‌باشد.

اگر چه قسمت عظیمی از تاثیرات اینترنتی در کلاس درس مشاهده شده اما هنوز مطالعات موجود اخیر بصورت مثبت مشاهده و متصور نبوده است . یک مطالعه بوسیله مرکز فناوری ویژه و کاربردی در سال ۱۹۹۶ نشان از امتیازهای عالی در اندازه گیری مدیریت اطلاعات ، ارتباطات وایجاد ایده هایی برای گروههای تجربی با دسترسی پیوسته (اینترنتی ) نسبت به گروههای کنترل کننده با عدم دسترسی پیوسته اینترنتی بوده است‌.

همچنین دانشجویانی که در گروههای تجربی عضویت داشته‌اند افزایش استفاده از رایانه‌ها را در چهار ناحیه که مشغول گرد‌آوری اطلاعات‌، سازماندهی اطلاعات‌، ارائه اطلاعات‌، انجام پروژه های چند رسانه‌ای و کمک در حصول اطلاعات با مهارتهای پایه را گزارش نمودند.

● استفاده از فناوری (اطلاعات ) بوسیله اساتید و مدیران

اساتید و مدیران از فناوریها‌ی رایانه‌ای و اطلاعاتی برای بهبودی نقش شان در فرایند آموزش استفاده می‌نمایند‌. در این زمینه چندین مثال در ذیل می‌آید:

- استفاده از ابزارهای رایانه‌ای برای ثبت و نگه داری ساده و موثر اطلاعات در وظایف مدیران‌، کمک به رفتارشان در اوقات فراغت برای آموزش یا توسعه شغلیشان

- خروج از انزوا بوسیله استفاده از قابلیت‌هایی نظیر پست الکترونیکی و اینترنت برای ارتباط با همکاران‌، والدین و جهان خارج

- افزایش فعالیتهای توسعه شغلی بوسیله رشته‌هایی که از طریق آموزش از راه دور انجام می‌شود و دسترسی به تحقیقات آموزشی و دسترسی منابع کلاسی پلان‌های درسی و غیره .

فاکتورهایی که کمک به موفقیت فناوری می نمایند:

مزیت‌های فراوانی در فناوری آموزشی مورد مشاهده و بررسی قرار گرفته‌، اما چه فاکتورهایی کمک به موفقیت فناوری می‌نماید تا فناوری دارای مزیت گردد؟

گلنا و ملمد در سال ۱۹۶۶ پیشنهاد تحلیل و بررسی فناوری و فاکتورهایی که برای موفقیت هر چه غنی تر فناوری در آموزشکده‌ها لازم است به ترتیب ذیل مورد مشاهده قرار دادند‌:

▪ طرح مدارک مفصلی در باره فناوری‌:

این طرح باید درجذب سرمایه و نصب ابزارها هماهنگی ایجاد کند تا در مدیریت فناوری اطلاعات پیشرفت حاصل شود این طرح باید همچنین دیدگاه روشنی را در اهداف هماهنگ فناوری اطلاعات ارائه نماید.

▪ آموزش از طریق استاد بصورت مداوم

استادان باید بدانند چگونه به فناوری عمل نمایند و چگونه با آن در دوره آموزشی و تحصیلی هماهنگ شوند.

▪ حمایت از مدیران

حمایت مدیریتی می تواند باعث جذب سرمایه شود یا در ساختار مجدد بصورت زمانبندی شده و فضاهای فیزیکی و محیط آموزشی جدید موثرباشد.

● حمایت از اجتماع

والدین‌، بازرگانان و اعضاء می توانند از فناوری بعنوان یک فرایند پیشرفته که شامل بیشتر فعالیتهایی که در نزدیکی آموزشکده‌ها انجام می‌گیرد استفاده نمایند‌. همه می‌توانند در فرایند سیم کشی(شبکه بندی اطاق‌ها و کلاس‌ها) کمک کنند و حمایت فنی نمایند . والدین می‌توانند از پست الکترونیک برای تسهیل برقراری ارتباط با استادان و مدیران استفاده نمایند بازرگانان می‌توانند به منظور کمک به دانشجویان ارشد و به منظور بر پایی کارگاهها و استفاده از پست الکترونیکی نقش حمایتی داشته باشند‌.

● حمایت از دولت

سرمایه کافی و خط مشی مناسب می‌تواند کمک نماید تا به فناوری قابل دسترس برای همه آموزشکده‌ها در یک بیس پایه اعتماد کنیم‌.

این فاکتورهای پیشنهادی باعث موفقیت فناوری می‌شوند اما ابزارهای آموزشی در فرایند فناوری به کار گرفته شده با فرایند آموزشی بصورت بی عیب هماهنگی داشته باشند‌.

● ارزیابی اثر فناوری

روشهای سنتی ارزیابی تاثیرات فناوری آموزشی مشکلات عدیده‌ای را نشان می‌دهد‌. گلنا و ملمد در سال ۱۹۹۶ این موارد را بصورت مختصر بیان کردند:

- بیشترین تست‌های انجام شده بصورت قابل اعتماد نتایج را اندازه‌گیری نمی‌نمایند‌، این اندازه هایی که معمولا گزارش شده اند تست های سنتی از میان چندین انتخاب صورت گرفته است. اندازه های جدید نیازمند توسعه می‌باشند که مهارتهای سطح بالا را می‌طلبد و تاثیرات دیگری که اغلب بوسیله فناوری تاثیر گذار بوده است ارزیابی نمایند.

- ارزیابیهای انجام فناوری ارزیابیهای واقعی هستند نسبت به فرایندهای توانمند آموزشی بوسیله فناوری و نتایجی هستند که وابستگی زیادی به کیفیت پیچیدگی فرایند آموزشی دارند‌. ابزارهای حیاتی شامل طرحهای آموزشی محتوی و خط مشی‌های آموزشی هم با نرم افزار و هم با محیط کلاس درس هماهنگی دارند‌.

- ذات دینامیکی بالای فناوری مشکل ارزیابی را بصورت مفهومی می‌سازد‌. بوسیله مطالعات بلندمدت ارزیابی فناوری کامل شده و غالبا دارای نتیجه بوده است‌.

در گزارش دپارتمان آموزشی و خدمات آموزشی آزمایشی ایالات متحده روشهای جدیدی از ارزیابی که به فناوری بعنوان مفاهیمی که مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته نگاه می‌کنند‌. این روشها تاکید دارد بصورت ایده آل نه تنها روی این سوال که آیا فناوری کار را انجام می‌دهد‌؟ بلکه چطور آن اجزاء متغیر فرایند آموزشی را به انجام می رساند .

حقوق فناوری اطلاعات

دوران ما را عصر اطلاعات یا عصر انفجار اطلاعات می گویند و در این دوران جامعه اطلاعاتی در حال شکل گرفتن است. نقش مهم، تاثیر گذار و اساسی اطلاعات در دنیای امروز توجه روز افزون و ویژه ای را می طلبد و بر همین اساس فناوری اطلاعات جهت پاسخگویی به این نیاز ایجاد گردیده است . فناوری اطلاعات دانشی است که به چگونگی گردآوری، پردازش ، ذخیره، مبادله و انتقال اطلاعات می پردازد و حقوق فناوری اطلاعات زیر ساختهای حقوقی لازم جهت حمایت از داده ها در چنین محیطی را فراهم ساخته و همچنین مسائل حقوقی مربوط به این دانش را تبیین می کند .

امروزه اطلاعات به یک ثروت ارزشمند بنگاههای اقتصادی و افراد مبدل گشته و هر تلاشی جهت حمایت حقوقی و حفظ و حراست از آنها یک نیاز اساسی و مبرم صاحبان این اطلاعات است و حقوق فناوری اطلاعات به این نیاز پاسخ می دهد. بعلاوه تعبیه و ایجاد زیر ساختهای حقوقی لازم جهت تبادل اطلاعات در فضای مجازی نیز از وظایف وكاركردهای این رشته حقوقی است . لذا تمام مسائل حقوقی راجع به نرم افزارها – پول الکترونیکی – تجارت الکترونیکی – بانکداری الکترونیک – امضای الکترونیکی، اینترنت و غیره در این رشته حقوقی مورد بحث قرار می گیرد . حقوق برای تعیین ضمانت اجرای لازم جهت حفظ و حراست از حقوق ،اموال و دارائیهای اشخاص در فضای مجازی ، مقررات راجع به جرائم و مجازاتهای رایانه ای رانیز ایجاد کرده است . در کنار جرائمی که در دنیای عینی و ملموس رخ می دهد جرائم دیگری نیز وجود دارند که صرفاً در فضای مجازی اتفاق افتاده و ویژگیها، شرایط و آثار و نتایج خاص خود را دارند .وجود جرائم رایانه ای ،تدوین و تصویب قوانین مجزا و خاصی را لازم می داردکه این مسائل نیز در این رشته حقوقی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

حقوق فناوری اطلاعات ارتباط بسیار نزدیک و وسیعی با حقوق مالکیتهای معنوی دارد چراکه خود اطلاعات و دانشی که گردآوری ، پردازش ، ذخیره و مبادله این اطلاعات را میسر می سازد در بیشتر موارد تحت عنوان مالکیتهای ناملموس و معنوی مورد حمایت قرار گرفته وقانونگذار علاوه بر شناسائی حقوق انحصاری برای صاحبان این اموال، ضمانت اجراهای شدید مدنی و کیفری را نیز برای ناقضین این دسته از حقوق تعیین کرده است. لذا در بررسی حقوق فناوری اطلاعات، حقوق مالکیتهای معنوی نیز تا آنجا که مربوط بدان می شود (بویژه در خصوص حمایت از كپی رایت و اسرار تجاری) مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. در میان همه موضوعات مختلف مربوط به فناوری اطلاعات، نرم افزارهای رایانه ای نقشی مهم و اساسی دارند. نرم افزارها هم از جهت اهمیت وارزش ذاتی خود و هم از جهت نقشی كه در دیگر رشته های فناوری اطلاعات دارند اهمیتی مضاعف می یابند چراكه در تمامی مسائل مربوط به تجارت الكترونیك ،‌دولت الكترونیك – پول الكترونیكی و غیره، نرم افزارها هستند که بیشتر امور مربوط بدانها را انجام داده یا انجام آنها را تسهیل می كنند و در یك مقیاس وسیع در روند حركت بسوی جامعه دانایی محور نقشی اساسی و مهم داشته و تكوین چنین جامعه ای راتسهیل مینمایند . بنابراین اگر نرم افزار را سرآمد فناوری اطلاعات بدانیم سخنی بگزاف نگفته ایم. آنچه كه ما در این مقال درصدد تبیین آن هستیم بررسی جنبه های مختلف حقوقی موضوعات گوناگون فناوری اطلاعات است و باتوجه به نقش و اهمیت نرم افزارهای رایانه ای در ابتدا به حقوق نرم افزار می پردازیم.

● حقوق نرم افزار:

▪ نرم افزار در یك تعریف كلی عبارتست ا ز مجموعه دستور العملهایی كه به منظور انجام كاری به كامپیوتر داده میشود. و صرفنظر از این تعریف و یا تعاریف دیگری كه در مور نرم افزار وجود داشته یا می تواند وجود داشته باشد ،‌معنا و مفهوم نرم افزار ازنظر عرف مشخص و روشن است. مرسوم است كه درمورد كامپیوتردو اصطلاح سخت افزار و نرم افزار را بكار می برند و سخت افزار به دستگاهها و ابزار مادی، ملموس و عینی و نرم افزار به جنبه های غیر ملموس و غیر مادی كامپیوتر مربوط می شود.

▪ نرم افزارها انواع و اقسام مختلفی دارند كه از آن جمله میتوان از سیستم عامل (كه رابط و واسطه بین سخت افزار و نرم افزار است) و نرم افزار های كاربردی (كه برای انجام كارهایی كه نیاز خاصی را از كاربر برطرف می سازند،‌استفاده می شود همانند نرم افزارهای مالی و یا غیر آن) نام برد ، ولی همگی نرم افزارها از یك جهت ،بسیار به یكدیگر شباهت دارند و آن اینكه برای ساخت وتولید یك نرم افزار انجام مراحل مختلف و گاه پیچیده ای (كه به آن مهندسی نرم افزار گفته می شود) لازم است و همچنین پیچیدگی و تنوع كار در عین اینكه تخصص های ویژه خود را می طلبد، به نرم افزار در بین آثار موضوع حقوق مالكیتهای معنوی تشخص و اصالت خاصی می بخشد . لذا انجام وطی مراحل تحلیل، طراحی، برنامه نویسی- تست (و تكامل) در فرایند تولید هرنرم افزار ضروری است. تردیدی نیست كه انجام این مراحل علاوه بر نیاز به نیروی انسانی كارآزموده و متبحر، مستلزم در اختیار داشتن سرمایه و منابع مالی لازم و كافی بوده و در عین حال مدیریت قوی و كار آمدی را لازم دارد كه با شناخت دقیق و كافی از بازار و نیاز جامعه، مجموعه عوامل تولید را هدایت و راهبری نموده و نهایتاً منتهی به طراحی و تولید نرم افزاری گردد كه در عین اینكه مطابق با اهداف از پیش تعین شده واستانداردهای لازم باشد ، به نیازهای موجود نیز پاسخ دهد. باتوجه به این فرایند وهزینه های سرسام آوری كه جهت تهیه و تولید یك نرم افزار صرف می گردد، لزوم حمایت حقوقی و قانونی از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای یك اصل مهم و غیرقابل بحث در تمامی نظامهای حقوقی دنیا است و تردیدهای احتمالی كه در این زمینه وجود دارد بیشتر معطوف به حمایت یا عدم حمایت از نرم افزارهای خارجی در حوزه های ملی است والا در خصوص حقوق انحصاری پدیدآورنده و ضروت حمایت قانونی از آن، هیچ تردیدی وجود ندارد.

● نظامهای حمایت از حقوق پدیدآورنده نرم افزار

برای حمایت از حقوق پدیدآورنده نرم افزارهای رایانه ای در نظام مالكیتهای معنوی سه روش را می توان دنبال كرد:

۱- حمایت از حقوق پدیدآورنده در قالب مالكیتهای ادبی و هنری (كپی رایت)

– كپی رایت كه به حق تكثیر نیز ترجمه شده است ، معادلی است كه در نظام كامن لا برای این دسته از حقوق مالكیتهای معنوی استفاده میشود و در واقع نظام كامن لا بواسطه تاكید بیشتری که بر حقوق مادی و اقتصادی پدید آورنده دارد ( كه اصلی ترین آن نیز حق نشر یا تكثیر آن است) از این اصطلاح استفاده نموده است درحالیكه نظام رمی – ژرمنی بجای این اصطلاح از عبارت حق مولف استفاده می نماید با این هدف كه بر جنبه های معنوی و اخلاقی حق پدیدآورنده تاكید بیشتری نماید . در قالب ونظام کپی رایت از آثار ادبی و هنری حمایت می گردد كه انواع و اقسام آن كه در واقع بیانگر ارائه حدود و ثعور مشخص و دقیق آن است در قوانین و مقررات داخلی و بین المللی بوضوح مشخص گردیده است( همانند کتب – نشریات ونوشتجات وجزوه ها ، اثار هنری نظیر نقاشی – مجسمه سازی – عکاسی –اثار رادیو وتلویزیونی وغیره ).

تردیدی نیست كه نرم افزار كامپیوتری شباهت های زیادی با آثار ادبی و هنری دارد ولی عمده ترین تمایز و اختلاف بین ایندو در این است كه آثار ادبی و هنری بیشتر زائیده ذوق و سلیقه و قریحه اشخاص است در حالیکه تولید نرم افزار بیشتر با دانسته ها، دانش و فنونی كه شخص انها را اموخته است ، ارتباط دارد تا ذوق و سلیقه شخصی.

در نظام تقنینی ایران هرچند كه از دیرباز مسائل و مباحثی بصورت جسته و گریخته در این خصوص مطرح می گردیده ولی اولین قانون مدون در این زمینه قانون حمایت از حقوق مولفان ، مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸ است كه این قانون در حال حاضر نیز لازم الاجرا می باشد.ولی ایران به هیچ یک از کنوانسیونهای بین المللی برای حمایت از مالکیتهای ادبی وهنری (که مهمترین انها کنوتانسیون برن میباشد ) ،ملحق نگردیده است ولذا اثار خارجی در ایران تحت حمایت قانونی قرار نمیگیرند .

۲- حمایت از حقوق پدیدآورنده در قالب مالكیتهای صنعتی (حق مخترع)

در خصوص انطباق تهیه و تولید نرم افزار با نظام حق اختراع تردیدها و اختلاف نظرات جدی وجود دارد.مفهوم اختراع از نظر عرف روشن است و بمعنای ابداع یك وسیله جدید برای رسیدن به نتایج و محصولات جدید صنعتی یا كشاروزی می باشد تردیدها بیشتر از آنجا ناشی می شود كه نرم افزار بیشتر یك ماهیت دستور العملی و ریاضی داشته و در عین حال بیشتر اختراعات بر مبنای علوم تجربی و تحصیل و ایجاد می گردد امری كه در نرم افزار وجود و سابقه نداردودر عین حال ایده نیز در قالب نظام حق اختراع قابل حمایت نیست . بهرحال امروزه كمابیش پذیرفته شده كه اگر نرم افزاری تولید گردیده كه شرایط و ضوابط اختراع (مفید بودن، معمولی نبودن و جدید بودن و كاربرد صنعتی داشتن) را دارا باشد می تواند بعنوان اختراع شناسائی گردیده و در این چهارچوب مورد حمایت قرار گیرد.سابقه حمایت ازمالکیتهای صنعتی در حقوق ایران طولانی تر است واولین قانون در این زمینه تحت عنوان قانون ثبت علائم واختراعات در سال ۱۳۱۰ به تصویب رسیده است مضاف انکه ایران به چند کنوانسیون بین المللی جهت حمایت از علائم تجاری واختراعات (منجمله کنوانسون پاریس جهت حمایت از علائم واختراعات وکنوانسون مادرید راجع به ثبت بین المللی علائم) ملحق شده است که امکان حمایت از علائم واختراعات خارجی فراهم شده است .

۳- تعبیه و ایجاد نظام خاص جهت حمایت از حقوق نرم افزار.

بر این پایه هرچند كه نرم افزارهای رایانه ای وجه شباهتهایی با هریك از دو نظام (مالكیتهای ادبی و هنری- مالكیتهای صنعتی) دارد واز نرم افزار می توان در هردوقالب یا حداقل در قالب نظام مالكیتهای ادبی و هنری حمایت نمود، ولی باتوجه به تردیدهایی كه از این جهت وجود داشته و ممكن است نظام حمایتی را دچار خدشه ساخته یامختل كند، بایستی نظام حمایتی خاص كه می تواند در برگیرنده هر دوی نظامهای پیش گفته باشد، با تصویب قانون خاص برای حمایت از نرم افزار تعبیه و ایجاد نمود. درخصوص احتمال عدم امکان تمسک به قوانین موجود در مورد حمایت از مالکیتهای معنوی جهت حمایت از نرم افزار ، توجه به این نكته مهم واساسی است كه نظامهای حقوقی مختلف برای نقض حقوق پدیدآورنده ضمانت اجرای كیفری قائل گردیده اند و اگر در شمول یا عدم شمول این قوانین و ضمانت اجراها نسبت به نرم افزار تردید پیش آید، باتوجه به اصول حاكم بر تفسیر در حقوق كیفری (اصل تفسیر بنفع متهم و اصل تفسیر مضیق و در چارچوب قانون) بایستی در‌موارد مشكوك به قدر متیقن اكتفا نمود و از توسعه دامنه شمول قانون پرهیز كرد و در اینصورت تردیدی در عدم شمول قانون (حداقل دربخش ضمانت اجراهای كیفری) نسبت به نرم افزارباقی نمی ماند.

بهر حال وباتوجه به این مشکلات وبا ایجاد نظام خاص حمایت از نرم افزار ، این‌ نظام حمایتی می تواند تلفیق و تركیبی از هر دو نظام یادشده باشد، بدین معنا كه نرم افزار را هم مشمول نظام حمایتی مالكیتهای صنعتی و هم نظام حمایتی مالكیتهای ادبی و هنری قرارداد. در ایران تا قبل از سال ۷۹ تردیدهای فراوان و جدی در مورد امكان یا عدم امكان استناد به قانون حمایت از حقوق مولفان ، مصنفان و هنرمندان در خصوص نقض حقوق نرم افزار وجود داشت، گرچه برخی دادگاهها هم با استناد به قانون یادشده مبادرت به رسیدگی و صدور حكم می نمودند. ولی نهایتا در سال ۷۹ و پس از سالها بررسی و كش و قوسهای فراوان در نهادهای ذیربط اعم از شورایعالی انفورماتیک ،‌هیأت دولت ،‌مجلس شورای اسلامی و غیره، نهایتاً قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای بتصویب مجلس شواری اسلامی رسید كه در ادامه به بررسی مفاد قانون یادشده خواهیم پرداخت. نكته قابل ذكران است كه قانون موصوف از هر دو نظام حمایتی جهت حمایت از حقوق پدیدآورنده استفاده نموده است.

فناوری اطلاعات و چالش های ظهور و توسعه آن

مطالب مشابه :

اطلاع از نمره منفی و جریمه و خلافی خودرو و دریافت شناسه قبض و پرداخت جریمه با تلفن همراه

خوردگی داغ

رزومه محمد یوسفی پور

نمونه آزمون فنی حر فه ای سوالات درسpt آزمایش مایعات نافذ آزمایشات غیر مخرب

فهم بصری گردش کار صنعتی تحت خطای تخمینی بر معماری سرویس گرای توزیع شده:

سیستم اور درایو چیست ؟

انواع سیستم های ترمز ( ABS و EBD) و پایداری خودرو ESP

فناوری اطلاعات و چالش های ظهور و توسعه آن

سیستم سوخت رسانی انژکتوری... واحد کنترل الکترونیکی ECU :

شبیه سازی (ژنتیک)