مقاله صنعت چادرشب بافی ( قاسم آباد _ رودسر)
اچکیده :
یکی از نشانه های فرهنگی در مناطق مختلف جهان و ایران، لباس های محلی است. این لباس ها با توجه به آب و هوای مناطق از تنوع رنگ و شکل برخوردار بوده و از گذشته های دور دارای پوشش کامل بوده اند. لباس محلی گیلان میراث جهانی ایرانیان با زیبایی که از روح نیاکان اینخاک در آن به امانت مانده است، باید به عنوان یک هویت ملی حفظ شود.
زنان روزگاران کهن گیلان با لطافت روح شان بهشت چشم را به تار و پود پارچه رسوخ دادند و رنگ در رنگ در هم تنیدند و با عشقی به پهنای طبیعت زیبای گیلان پوششی تهیه کردند رنگین و پرنشانه. آنها سینه به سینه آموختند، طرح زدند، به تن کردند، گوشه گوشه بقچه های جهیزیهرا با آن زینت کردند و نسل به نسل به یکدیگر «رنگ» هدیه کردند.
البته قسمت اعظم این تحقیق درباره یکی از بافته های سنتی به نام چادر شب که در این روستا بافته می شود است.بافته ای زیبا و لطیف که حاصل ذوق و هنر زنان زحمتکش این منطقه می باشد و در این تحقیق با چگونگی بافت و ابزار و مواد اولیه لازم برای تولید این چادر زیبا آشنا می شویم.
بنابر سنتی قدیمی هر دختر جوانی که راهی خانه شوهر می شود یکی از لوازم لاینکف جهیزیه اش چادر شب است که باید زینت بخش خانه جدیدش باشد و این رسم تا به امروز نیز در گیلان پابرجاست.
پیشگفتار:
صنایع دستی به عنوان زیر مجموعه ای وسیع از هنرهای سنتی ایران ،از گذشته های دور تا امروز جایگاه ویژه ای در فرهنگ بومی و معنوی ودر گستره هنر مقدس کشورمان داشته است.
نساجی سنتی (دستبافی) از جمله صنایعی است که از قدمت طولانی و پیشسینه ای کهن برخوردار است و از زمان تاریخ مدون ایران و حتی روزگارانی پیشتر ، می توان به سوابق روشن و درخشانی از آن اشاره کرد.
نساجی سنتی ، طی قرون و اعصار متمادی نه تنها تامین کننده البسه و پوشاک به عنوان بخش مهمی از نیاز های اولیه مردم ایران بوده بلکه خود عرصه ای برای بروز ذوق و هنر و خلاقیت صنعتگران شایسته و هنرمند این مرز و بوم بوده و هست.
در میان انواع دستبافته های قدیمی ایران ، دستبافته هایی با قدمت نه چندان زیاد نیز وجود دارد که دارای ارزش خاص و ویژه خود می باشند که چادر شب بافی قاسم آباد یکی از بخش های شهرستان رودسر نیز یکی از شاخصترین نوع این بافته ها می باشد.
هدف از این تحقیق آن است که بتوانم اطلاعاتی کامل درباره این بافته سنتی که تقریباَ نا شناخته مانده در اختیار دیگران قرار دهم و آنان را بیشتر با این بافته سنتی آشنا کنم.
فصل اول
1-1- تاریخچه بافت چادر شب در قاسم آباد رودسر:
عمر دست بافته های پشمی در نواحی شمال ایران از جمله گیلان به 8000 سال قبل از میلاد می رسد . مردم این نواحی در آ ن روزگار ان به پرورش بز و گوسفند و کشت قله اشتغال داشتند و از پشم بز و گوسفند تن پوش و کلاه و پای افزار می بافتند و کار دوختن را نیز با سوزن های شاخکدار انجام می‌دادند . نقش جامه های نفیس و فاخر شاهان و بزرگان با طرح هایی بسیار زیبا بر روی مجسمه ها و ظرف های فلزی متعلق به هزاره دوم قبل از میلاد نشان می دهد که طی چند هزار سال پیشرفت های قابل توجهی در این رشته نصیب بافندگان هنرمند شده است. متاسفانه آب و هوای مرطوب گیلان جز در موارد معدود اجازه نداده است آثار کهن دست بافته ها ی پشمی و نخی به دست ما برسد . حتی آثار باقیمانده در مقابر باستانی غالبا در ضمن حفاری تبدیل به گرد و غبار شده است اما از نمونه های نادری که در حفاری های کشف شده و از نقش های متنوعی که بر روی ساخته های فلزی باقی مانده می توان تا حدودی به چگونگی دست با فته های پشمی و نخی و نیز مهارت و نجربه پدید آورندگان آنها پی برد.
در حفاری مارلیک آثار ی از پارچه ها و نوار و نخ به دست امده که متعلق به اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره قبل از میلاد است و با زمان حدود 3000 سال فاصله دارد.*
اظهار نظر کارشناسی در زمینه‌ی پارچه های مکشوفه مارلیک به شرح زیر ، سابقه طولانی پارچه بافی و مهارت و استادی هنر مندان گیلانی را در این رشته مدلل می سازد:
" در حفاری چراغعلی تپه آثار نسبتا متنوعی از پارچه و نوار و نخ به دست آمد. اگر چه پارچه های به دست آمده از تکه های پوسیده کوچکی تجاوز نمی نماید ،ولی از نظر بافت تنوع داشته و تار وپود پارچه بنابر مصرف آن تغییر نموده است . تکه های پارچه ،نوار های پارچه ، قیطان یا نخ های تا بیده به دست آمده که به خوبی تنوع و پیشرفت صنعت نساجی را در آن زمان در این منطقه به ثبوت می‌رساند....کشف این تکه های پارچه در حفاری مارلیک مدارک ارزنده ای از نظر این صنعت و قدمت آن در ایران در اختیار ما گذارده است. نمونه های یافت شده از قدیم ترین نمونه های پارچه ای است که تا کنون در ایران بدست آمده است با وجود قدمت ،این نمونه ها از نظر بافت در نهایت ظرافت بوده و بلوغ این صنعت را در ایران به خوبی نمایش می دهد. "*
در دوره ئ ساسا نی ابریشم به مقدار قابل توجهی از چین وارد می شد در خود کشور هم پرورش کرم ابریشم و صنعت ابریشم به وفور و مرغوبی تمام رواج یافته بود.
پس از آنکه ابریشم چین به گیلان رسید، بافندگان هنرمند گیلانی با مهارت و تجربه طولانی که در بافتن پارچه های پشمی و نخی داشتند به تولید دستباف های ابریشمی پرداختند . از آن زمان تا کنون بافت انواع پارچه ها و منسوجات ابریشمی در نقاط مختلف گیلان به ویژه قاسم آباد و دیگر روستا های رودسر ادامه دارد.
در قاسم آباد از ابریشم طبیعی و پنبه نوعی پارچه بافته می شود که به چادر شب معروف است. از چادر شب برای برای دوخت پرده و رو تختی و رویه لحاف استفاده می شود و زنان محلی آن را به دور کمر می بند ند. عرض پارچه چادر شب باریک ودر حدود 31سانتی متر و طول آن 245 سانتی متر می‌رسد . چادر شب از اتصال 6 تکه به یکدیگر درست می شود . رنگ ها ترکیب می گردد و طر ح ها و نقش ها در پود نمودار می گردد. رنگ زمینه بیشتر قرمز و سبز و از نوار های زرباف با طرح های هندسی به رنگ های سبز و زرد و آبی ، نارنجی و سفید پدید می آید . نگار ها ترکیبی است از صور و اشکال انتزاعی هندسی که برخی از آنها به نقوش سفالینه ها و آثار فلزی کهن شبا هت دارند بافتن چادر شب در نقاط مختلف گیلان به ویژه در شرق استان متداول است. در روستا اکثر زنان چادر شب به کمر می بندند و هنگام کار در مزارع با استفاده ازچادر شب کمر را محکم و پاها را استوار می سازند.**
1-1- محدوده جغرافیایی قاسم آباد :
روستاهای قاسم آباد که در ساحل دریای خزر به فاصله ده کیلومتری جنوب شرقی شهرستان رودسر در مغرب چابکسر و در مشرق کلاچای در پای دامنه شمالی سلسله جبال البرز قرار دارد و یکی از روستا های کوهپایه ای به حساب می آید شامل دو قسمت به نام های "قاسم آباد علیا" و " قاسم آباد سفلی " است که در مجموع یازده روستا را در بر می گیرد .
1-2- رابطه بافت چادر شب با زندگی مردم در این روستا :
همان طور که قبلا نیز اشاره شد معمولا بافته های سنتی در اکثر موارد جنبه اقتصادی برای بافندگان دارد و برای آنها مانند شغلی جهت کسب در آمد می باشد ولی در این روستا این قانون حاکم نیست چون کمتر کسی پیدا می شود که از این راه کسب در آمد کند بلکه اکثر زنان پس از فراغت از کار کشاورزی و برای پر کردن اوقات بیکاری به بافت چادر شب مشغول می شوند. البته ناگفته نماند که یکی از مهمترین دلیل بافت چادر شب که باعث بقای آن نیز بوده نوع کاربری آن به صورت سنتی می‌باشد . مثلا هر زن کشاورز موقع کار در مزرع برای جلوگیری از کمر درد چادر شبی را به کمر می بندد و هر نو عروسی باید در جهیزیه خود از انواع چادر شب هفت تکه را داشته باشد اگر چه از آنها استفاده هم نکند.
1-4- چه گروههایی و چه افرادی به کار بافت مشغولند:
دلایل گوناگونی که برای بافت چادر شب در خانواده ها وجود دارد عبارتند از:
1- دلایل اقتصادی
2- مناسبات و مقتضیات فصلی
3- تقسیم بندی سنی
فصل دوم
2- بافند گی
2-1- الیاف و رنگ ها:
در این نوع بافته سنتی نیز مانند بافته های دیگر از الیاف مختلفی برای بافت استفاده می شود که نوع الیاف نیز با مرور زمان تغییراتی کرده است که بیشتر این تغییرات ناشی از تغییر سلیقه مردم و در دست نبودن الیاف مرغوب می باشد طبق این توضیحات تقسیم بندی الیاف مورد مصرف را به صورت زیر داریم:
2-1-1- الیاف مورد استفاده در گذشته و رنگ های آن :
الیافی که از نظر سنتی بودن ارزش دارد ودارای اصالت می باشد و در گذشته زیاد از آنها استفاده می شده الیاف ابریشم و گاها پنبه می باشند . علت استفاده از لیف ابریشم که در زبان محلی به آن کچ می گویند این می باشد که تولید آن در خود روستا انجام می گیرد یعنی مردم این روستا به پرورش کرم ابریشم نیز می پردازند و با استفاده از پیله کرم ابریشم و ریسیدن آن نخ ابریشم برای این کار را تهیه می کنند و الیاف پنبه را نیز از بازار تهیه می کردند.
بافندگان گاه در بافت از تار و پود پنبه استفاده می کردند و گاه از تار ابریشم و پود پنبه.
برای رنگرزی این الیاف نیز از رنگ های طبیعی و روش های سنتی استفاده می کردند و این رنگ ها شامل:
پوست انار ، روناس ، پوست گردو ،زرد چوبه، نیل و غیره می باشد که معمولا از رنگ روناس بیشترین استفاده را می کردند چون رنگ قرمز را به آنها می داده که رنگ غالب در چادر شب نیز رنگ قرمز است و از نظر روانشناسی نیز یکی از دلایل استفاده زیاد رنگ قرمز در چادر شب سبز بودن محیط زندگی بافندگان و نیاز به رنگ مکمل آن می باشد.
2-1-2- الیاف مورد مصرف در زمان حال و رنگ های متداول آن:
پس از تاسیس کارگاه صنایع دستی در این روستا پای الیاف مصنوعی زیادی به این روستا باز شد که این خود یکی از دلایل مترود شدن الیاف طبیعی در این صنعت می باشد .البته از دیگر دلایل آن می توان به تغییر سلیقه مردم در استفاده از رنگ های متنوع و پیروی از مد اشاره کرد.
یکی از عوامل دیگر نیز رنگ دهی لیف ابریشم که توسط خود بافنده رنگرزی می شده است و به دلیل عدم ثبوت رنگ کم کم این رنگ ها مترود شدند الیافی که بعدها جایگزین ریس های طبیعی شد الیاف ویسکوز و پنبه مصنوعی و نایلون می باشد که به این الیاف امروز الیاف کاموا و نایلون نیز اضافه شده اند.
شاید یکی دیگر از دلایل استفاده از این الیاف فراوانی و در دسترس بودن و همچنین ارزان بودن این الیاف باشد که بافنده به راحتی می تواند رنگ دلخواهش را در بازار تهیه کند و در بافت خود به کار ببرد و در این شرایط تنوع رنگی بهتری را نیز در اختیار خواهد داشت.
البته قابل ذکر است که تا چند ی پیش الیاف ویسکوز و پنبه مصنوعی که مورد استفاده قرار می گرفت در خود کارگاه رنگرزی می شد که رنگرزی آنها نیز با رنگ های ری اکتیو و بازیک صورت می گرفت. که این نوع رنگرزی اکنون در این روستا رواج ندارد.
2-2- ریسندگی
ریسندگی نیز مانند دیگر قسمت ها و مراحل کار بافت دچار تغییر و تحول شده است ، بنابر این آن را نیز به دو قسمت تقسیم می کنیم:
2-2-1- دستگاه های ریسندگی قدیم:
همانطوریکه گفتیم لیف ابریشم ، لیف مورد نظر و استفاده در بافته های قدیم محسوب می باشد و این لیف نیز توسط خود بافنده تولید شده و مراحل ریسندگی را نیز خود انجام می داد بدین طریق که آنها پس از اینکه پیله کرم ابریشم (در اصطلاح محلی کج) آماده شد آنها را با بخار دادن آماده ریسندگی می کردند (علت بخار دادن ، کشتن کرم های داخل پیله می باشد) سپس پیله را از نظر کیفیتی تقسیم می کردند و پس از انتخاب پیله ها آنها را داخل ظرفی محتوی آب داغ انداخته ( برای نرم شدن صمغ آنها) و پس از پیدا شدن سر الیاف آنهارا بصورت رشته در آورده و آن رشته ها توسط دستگاه به نخ تبدیل می کردند.
برای تبدیل این رشته ها از دوک ریسندگی استفاده می کردند .پس از ریسندگی نخ ها را به روی ماسوره منتقل می کنند که این کار توسط دستگاهی به نام چرخ(چر در زبان محلی) صورت می گیرد .
2-2-2- دستگاههای ریسندگی جدید:
شامل دستگاههای ریسندگی می شود که برای ریسندگی الیاف مصنوعی کاربرد دارد و این دستگاهها نخ را به دوکی در اختیار بافنده قرار می دهد . برای چنین الیافی فقط مرحله ریسندگی وپیچیدن آن به روی ماسوره باقی می ماند که توسط بافنده با چرخ (چر) انجام می شود.
تصویر چرخ را در صفحه بعد مشاهده می کنیم.
پس از مرحله نخ ریسی نوبت به چله کشی می رسد که برای چله کشی یک سری وسائل ساده و اولیه لازم است که این وسایل شامل یک سری چوب در اندازه ها و ضخامت های متفاوت می باشد . روش چله کشی را در تصویر صفحه بعد مشاهده می کنیم .
طول و درازای کار به کاری که قرار است بافته شود بستگی دارد و بنای کار به پهنای ورد و شانه بستگی دارد. برای کار چله کشی معمولا چند بافنده که به این کار وارد هستند به هم کمک می کنند این الیاف پس از جمع شدن به روی نورد اصلی اولیه وارد " ورد" وسپس"شانه" می شود تا بااین کار مرحله چله کشی تکمیل شود چله کشی را به اصطلاح محلی "تنیدن" می گویند.
پس از عبور دادن تارها از ورد تارها را از شانه بافندگی عبور می دهند . شانه را طبق پهنای ورد انتخاب می کنند.
2-3- ابزار بافندگی:
پس از تکمیل مرحله چله کشی روی ورد و شانه که اصلی ترین قسمت های دستگاه بافندگی پاچال می باشند آنها را به روی دستگاه پاچال منتقل می کنند که به این کار در زبان محلی "پیش هکش" بعنی به جلو کشیدن نخها از ورد عقب دستگاه به روی ورد جلویی می گویند. این مرحله از کار دقت زیادی نیاز دارد و معمولا افراد خبره این کار را انجام می دهند .
اندازه دستگاه بافندگی 2 در 1 است و به ارتفاع 5/1 است.
در گذشته به دلیل ارتفاع زیاد دستگاه بافندگی زمین را می کندند و دستگاه را داخل چاله ای کار می گذاشتند به همین دلیل به آن پاچال می گویند.
همانطور که در تصاویر صفحات قبل مشاهده کردید اجزای تشکیل دهنده دستگاه پاچال قطعات بسیار ساده و سنتی می باشند و جنس قطعات همه از چوب می باشد، برای آشناییی بیشتربا این قطعات توضیحا ت مختصری درباره هر قطعه در زیر آورده شده است :
اجزای تشکیل دهنده پاچال:
1- نورد:
دستگاه بافندگی از دو نورد یکی در عقب دستگاه و یکی در جلو تشکیل شده است . نورد عبارت است از میله ای چوبی که بر روی نورد عقب الیاف چله کشی شده و بر روی نورد جلو الیاف بافته شده پیچیده می شود.
2- ورد:
ورد شامل دو تکه چوب در بالا و پایین می باشد که بین این دو چوب الیافی به صورت پیچ خورده در هم قرار گرفته اند جنس الیاف از پنبه یا نایلون می باشد که با رد کردن لیف از لای این نخ ها (به صورت یکی در میان از بالا و پایین نخ ها رد می شود) که تارهای بالا و پایین ( دهانه کار) مشخص می شوند. البته باید گفته شود که دستگاه ازدو ورد تشکیل شده است.
وظیفه اصلی ورد ایجاد دهانه کار و عبور نخ پود از لای این نخ ها می باشد. ( نخ های تار)
3- شانه:
شانه شکلی شبیه به شانه مو دارد که از بالا و پایین بسته شده است . جنس آن از چوب بوده و فاصله بین دندانه ها بسیار کم می باشد، وظیفه آن محکم کردن پود در لای تار می باشد. این عمل با کوبیدن مکرر شانه بر روی هر نخ پودی که از لای تارها رد می شود انجام می گیرد .
4- عروسک و پرک :
عروسک و پرک در واقع یک قرقره چوبی است که از یک سو توسط ریسمانی از دو پایه عمودی دستگاه پاچال آویزان است و از سوی دیگر به وردها و پدال دستگاه متصل است . و سبب می شود که با فشار پای بافنده بر روی پدال نخ ورد که بر روی شیار پرک قرار دارد کشیده شده و وردها را به حرکت در می آورد.
5- لتاک (تخته ایجاد طرح):
این تخته ها سه تکه اند که فقط در بافت چادر شب ها ی نقش دار استفاده می شوند که با کمک این تخته ها نخ های (تارها) ایجاد کننده طرح را مشخص می کنند. در تصویر عکس صفحه قبل این تخته ها قابل رویت هستند.
6- چوب های نگهدارنده:
در دستگاه دو چوب نگهدارنده وجود دارد یکی نگهدارنده نورد عقب و یکی نگهدارنده نورد جلو می باشد که این چوبها داخل سوراخ هایی که در نورد وجود دارد قرار می گیرند تا مانع حرکت نورها شوند.
7- ماسوره کوچک و ماکو:
بر وردی کوچک بوسیله دستگاه چر نخ پود پیچیده می شود و این ماسوره را داخل ماکو قرار می دهند که براحتی بتوان آن را از لای تارها عبور داد.
8-چوب ارج :
چوب ارج برای تنظیم کردن اندازه کار به کار برده می شود.
9-پدال(پاکتیل):
وظیفه پدال باز کردن دهانه ورد می باشد و این کار بدین صورت می گیرد که هر کدام از پدال ها به یکی از وردها متصل است ، با فشار پا بر روی هر کدام آن ورد مربوط پایین آمده و ورد دیگر بالا می رود ، و بدین طریق وردها ایجاد دهانه کار می کند .
2-4- اصول بافندگی:
به طور کلی عمل بافندگی عبارت است از تبدیل دو ردیف نخ به پارچه که یک ردیف نخ در طول پارچه کشیده شده که نخ تار نامیده می شود و ردیف دیگر در عرض پارچه یعنی عمود بر نخ تار می باشد و آن را نخ پود می نامند . عمل بافندگی ، درگیر کردن نخ های تار و پود به یکدیگرمی باشد ودر حقیقت عمل بسیار ساده ای است که از زمان های بسیار قدیم حتی توسط انسان های اولیه نیز به همین روش رواج داشته است و کوشش بشر به خاطر تکمیل این صنعت " بافندگی " تا کنون ادامه یافته ودر هر دوره اختراعات جدیدی به ان اضافه شده تا به صورت دستگاههای خودکار امروزی در آمده ، ولی به هر صورت در کلیه ماشین های بافندگی اعم از دستی ، مکانیکی ، خودکار و غیره اصل عمل یکی است. یعنی در همه آنها درگیری تار و پود سبب تولید پارچه می شود و فقط اختلاف آنها در تکامل ، سهولت کار ، تولید محصول بیشتر ، یکنواختی مرغوب بودن پارچه و امثال آن می باشد .
تمام دستگاههای بافندگی دارای اجزای مختلفی می باشند که کار آنها با یکدیگر هماهنگ شود ولی سه عامل اصلی و اولیه که وجود آنها برای عمل بافندگی و تهیه پارچه ضروری است عبارتند از:
2-4-1- تشکیل دهنده کار ( دهانه کار) :
همانطور که قبلا گفته شد ، پارچه حاصل درگیری تار وپود می باشد و برای انجام این کار مکانیزمی مورد احتیاج است تا نخ ها را به دو سطح که با یکدیگر زاویه بسازند ، تقسیم می کند تا ماکو قادر به عبور از داخل آنها باشد . و این مکانیزم در بافت چادر شب به کمک پدال و چرخش پرک در عروسک و حرکت ورد صورت می گیرد و برای اینکه این دهنه کیفیت بهتری داشته باشد نیاز به دقت کار بافنده و سرعت عمل بافنده دارد.
نوع دهنه در این نوع بافته سنتی دهنه زیر و رو می باشد یعنی برای ایجاد دهنه کار ردیف تارها به دو قسمت زیر و رو تقسیم شده و هر دو قسمت حرکت کرده و ایجاد دهنه می کنند. این نوع دهنه در بیشتر دستگاههای صنعتی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
2-4-2- پود گذاری:
پس از تشکیل دهنه کار ، عمل پود گذاری انجام می شود . در این عمل نخ پود پیچیده شده دور ماسوره که داخل ماکو قرار گرفته است از لای تارها عبور داده می شود.
2-4-3- شانه زدن:
آخرین عمل در کار بافندگی شانه زدن می باشد. این عمل بلافاصله پس از پودگذاری صورت می گیرد. در این عمل شانه پود را به لبه پارچه بافته شده می کوبد و در عمل برگشت نخ های تار را از یکدیگر جدا می کند تا عمل دهنه دهی در نوبت بعدی به راحتی صورت گیرد.
فصل سوم:
3-1- انواع چادر شب:
این بافته سنتی نیز مانند بافته های دیگر انواع مختلف دارد که به خاطر نوع استفاده از بافته ها می باشد.
3-1-1- چادر شب چهارخانه(ساده):
این نوع چادر شب که مورد استفاده آن نسبت به نوع دیگر بیشتر است به صورت چهارخانه بافته می شود. تفاوت عمده این نوع چادر شب نسبت به انواع دیگر آن تفاوت در نخ های تار و استفاده نکردن از نخ طرح می باشد.
در این چادر شب به هنگام چله کشی از نخ های رنگی استفاده می کنند و در هنگام پود گذاری نیز از نخ های رنگین که در هنگام چله کشی در نخ تار استفاده شده استفاده می کنند.
این نوع چادر شب معمولا در 5 یا6 تکه 5/1 متری بافته شده و به هم دوخته می شوند. استفاده از این چادر شب نسبت به انواع دیگر آن بیشتر است.
3-1-2- چادر شب یکرنگ ( منقوش ):
این نوع چادر شب که بافت آن نسبت به چادر شب چهارخانه وقت گیرتر و سخت تر می باشد ،اصالت بیشتری داشته و بسیار زیباست و در بافت آن علاوه بر نخ تار و پود از یک سری نخ رنگین دیگر با ضخامت بیشتر استفاده می شود. اندازه وابعاد این نوع چادرشب ثابت نیست و ابعاد مختلفی دارد.
در بافت این نوع چادرشب از نخ یک رنگ استفاده می شود و رنگ نخ تار و پود آن یکی است و تنها تفاوت در ضخامت نخها می باشد که معمولا ضخامت نخ تار بیشتر از نخ پود است .
برای ایجاد نقش در این نوع چادرشب معمولا کل نخ های تار را تقسیم بندی می کنند این تقسیم بندی که به ان در زبان محلی " گل وچینی" می گویند این طور می باشد که نخهای تار را به دسته های پنج تایی تقسیم می کنند بدین صورت که هر پنج تار نخ را برداشته ویکی را رد می کنند، به هر پنج تار یک " سیر" می گویند، برای اینکه تقسیم بندی آن به هم نخورد از چوبهای" لتاک" استفاده می کنند به طوریکه پنج تارها روی چوب و یک تار رد شده زیر آن قرار می گیرد به کمک این تقسیم بندی که راهنمای ایجاد طرح می باشد طرح های مختلفی را بر روی چادر شب نقش می زنند .
3-2-طرحها و نقوش:
طرح و نقش در اين بافته بسيار متنوع مي باشدچون طبق تقسيم بندي كه تار ها به عمل مي آيد بافنده قادر خواهد بود كه هر طرح يا نقشي كه مي خواهد روي چادر ببافد. اما اين طرح ها گروهي از آنها پايه ي اصيل و سنتي دارند و برخي جديد و جنبه زيبايي و تزئين دارد.
3-2-1- طرحها و نقوش سنتي:
طرح ها و نقوش سنتي ريشه در زندگي مردم اين ناحيه دارد و اكثر اين طرح ها چه حيواني و چه گياهي موجودات و گياهان اطرافشان مي باشد كه تعدادي از اين طرح ها را در تصاوير زير و صفحه بعد مي بينيد.
چند نمونه از طرح هاي سنتي را در تصوير صفحات قبل مشاهده كرديد از ديگر نمونه هاي نقوش سنتي مي توان از طرح هاي زير نام برد :
چهل چراغ، شانه گل، طرح بز، طرح پرند، گليم گل، طرح قورباغه، آبدست لگن، طرح آدم و طرح هاي ديگر مي باشد.
3-2-2 طرح ها و نقوش جديد :
همانطور كه قبلاً گفته شد چون ايجاد طرح هاي متنوع در اين بافت بسيار آسان است در حال حاضر چنين طرح هايي زياد بافته مي شود و هر بافنده بر حسب ذوق و سليقه خود دست به ايجاد طرح هاي جديد و نو مي زند و با تركيب كردن اين نقوش با نقوش قديم چادر شب هايي زيبا خلق مي كند. يك نكته قابل توجه در مورد طرح هاي چادر شب اين است كه در چادر شب بافي بافنده هرگز از روي طرح و نقشه از پيش تهيه شده اقدام به بافت نمي كند بلكه اكثر به ذهني دست به كار ايجاد نقش و طرح روي چادر شب مي زند.
و اكثر طرح ها و نقش ها به صورت سينه به سينه از نسلي به نسل ديگر منتقل شده اند تا به دست بافندگان امروزي رسيده اند.
فصل چهارم
4- كاربرد و استعمال چادر شب :
محصولاتي كه در چادر شب بافي بدست مي آيد كاربرد هاي مختلفي دارد كه نشانگر كاربرد زياد اين محصول بخصوص در خود اين ناحيه و شهر هاي اطراف مي باشد. البته امروزه محصولات تليدي را شهر هاي ديگر ايران نيز به عنوان جنبه تزئيني استفاده مي كنند كه اين كاربري در دوره هاي مختلف تغيير كرده است.
4-1 - كاربري سنتي :
توليدات چادر شب بافي از نظر سنتي كه هنوزم رواج دارد استعمال زيادي دارد مثلاً چادر شب هاي چهارخانه اي براي حفاظت از كمر در هنگام سرما و هنگام كار استفاده مي كنند و به دور كمر مي بندند (كه بسيار هم مفيد هستند) و مورد ديگر استفاده از اين نوع چادر شب براي پيچيدن رختخواب جهيزيه عروس استفاده مي شود.
كاربرد چادر شب طرح دار (تك رنگ) بيشتر جنبه تزئيني دارد و استفاده سنتي آن به عنوان روكش رختخواب و بقچه و پشتي و سجاده و غيره مي باشد.
4-2 - كاربري جديد :
اساده هايتف جديدي از اين بافت هاي سنتي در زمان حال صورت مي گيرد ولي باز استفاده پوشاكي آن حفظ شده است مثلاً از چادر شب هاي چهارخانه اي پارچه هايي توليد مي كنند كه از آن انواع بلوز هاي مردانه و زنانه مي دوزند و همچنين مانتو زنانه و دامن هاي زيبا توليد مي كنند كه از انواع چادر شب هاي منقوش نيز استفاده هاي مختلفي مي شود به طور مثال توليد يك قطعه به اندازه سه متر براي روتختي استفاده مي شد. همچنين توليد كوسن و روي آباژور و روميزي و غيره.
4-3 - مشكلات كار :
يكي از مشكلات گراني مواد اوليه و قيمت پايين كار تمام شده براي بافنده است و همچنين پايين بودن كيفيت نخ هاي توليد شده و مواد اوليه كار بافت كه باعث پايين آمدن ارزش كار توليد شده مي شود.
يكي از مشكلات ديگر نبود كارگاه هاي متمركز براي بافندگان و كمبود نقشه هاي مكتوب براي ثبت نقوش اصيل و سنتي و جلوگيري از از بين رفتن و نابود شدن آن ها و از ياد رفتن آن ها مي باشد. وجود واسطه و دلالان كه بيشتر درآمد حاصل از فروش كالا به جيب آن ها مي رود.
4-4 - نتيجه گيري :
طبق توضيحاتي كه در باره اين هنر سنتي داده شد نتيجه مي شود كه اگر چه چادر شب بافي جنبه كاربردي براي مردم روستا دارد ولي تا حدودي نيز جنبه تفريحي و اقتصادي نيز دارد.
در مورد مواد اوليه آن نيز مي توان گفت كه تغيير آن بيشتر ناشي از تغيير سليقه مردم در رنگ هاي مورد استفاده در بافته و تا حدودي نيز صرفه جويي در وقت و توليد بيشتر مي باشد ولي با وجود چنين مزيت هايي بايد سعي كرد كه اصالت و اصل وجودي آن را حفظ كرد. علت استفاده از رنگ قرمز (رنگ غالب در چاد شب) به علت مكمل بودن آن با رنگ طبيعت سبز شمال مي باشد.
با اينكه بافت چادر شب هاي منقوش سخت تر مي باشد ولي بافت آن بيشتر مي باشد چون نقوش رايج در آن چه از نظر نقوش سنتي و چه از نظر نقوش جديد وسعت زيادي دارد و نوع كاربرد آن نيز بيشتر است و كاربرد آن در مناطق شهري نيز رواج زيادي يافته است.
واژه نامه :
اَزج : دو قطعه چوب به شكل ضربدر كه برا ي اندازه گيري استفاده مي شود.
پاچال : دستگاه چادر شب بافي كه به دليل ارتفاع زياد آن در قديم آن را در چاله كار مي گذاشتند.
پاكتيل : پدال دستگاه چادر شب بافي.
پيش هكش : جلو كشيدن تار ها از ورد عقب.
تنيدن : چله كشي چادر شب.
چر : چرخ ريسندگي.
رجر : چوب هاي تفكيك كننده را گويند.
عروسك و پرك : دو قطعه چوبي كه يك قرقره تشكيل مي دهند به ورد ها و پدال دستگاه چادر شب بافي متصل اند.
شانه : وسيله اي به شكل شانه كه در دستگاه چادر شب بافي براي كوبيدن نخ پود از آن استفاده مي شود.
كچ : كرم ابريشم را گويند به زبان محلي گيلكي.
گل و چيني : گل چيدن، تقسيم كردن نخ هاي تار به دسته هاي پنج تايي براي ايجاد نقش را گويند.
لتاك : تخته هايي كه براي ايجاد طرح در دستگاه چادر شب بافي از آنها استفاده مي شود.
ماسوره : قرقره اي كه نخ پود به آن پيچيده مي شود.
ماكو : وسيله اي كه ماسوره در آن قرار مي گيرد و براي پود گزاري از آن استفاده مي شود.
نورد : دو ميله چوبي كه تارهاي چادر شب به دور آن پيچيده مي شود.
ورد : وسيله اي براي ايجاد دهنه كار در چادر شب بافي.زهراطاهری نیا
فهرست منابع و مأخذ مورد استفاده :
1. كتاب گيلان – ابراهيم اصلاح عرباني.
2. روستاي قاسم آباد گيلان – دكتر اصغر عسگري خانقاه، انتشارات نويد شيراز.
3. مارليك – دكتر عزت الله نگهبان.
4. مجله نقش و نگار – شماره 4، دكتر عيسي بهنام.
فهرست مكان هاي مراجعه :
1. كتابخانه ارشاد اسلامي شهرستان رودسر
2. اداره صنايع دستي روستاي قاسم آباد رودسر
3. كارگاه چادر شب بافي آقاي عاصي قاسم آبادي
چرخ ( چر )
دستگاه چله کش
دستگاه چادرشب باف ( پاچال )
چند طرح از چادرشب
* کتاب راهنمای گیلان – نوشته ابراهیم اصلاح عربانی- ج 3 – ص 38 و 39
*مارلیک- دکتر عزت الله نگهبان- ص 25 و 26.
**کتاب گیلان – ابراهیم اصلاح عربانی ج 3-ص 40.
مطالب مشابه :
خرید پکیج طلایی آموزش کامل بافتنی نوزاد و کودک شامل 6 ساعت فیلم آموزشی با کیفیت
آموزش بافت بلوز و شورت یقه ملوانی با آموزش بافت پیراهن پیله دو قلو آموزش بافت کاموا,
مقاله صنعت چادرشب بافی ( قاسم آباد _ رودسر)
مردم این روستا به پرورش کرم ابریشم نیز می پردازند و با استفاده از پیله کاموا و نایلون
کرم ابریشم همراه با فیلم مراحل زندگی آن
دهکده ی کاموا و بافت. دبیرستان ترکیان از دو هفته به صورت پروانه از پیله خارج می شود .
هنرهای سنتی ترکمن ها
کرم ابریشم و تهیه پیله آن ، با استفاده از کاموا بافی شامل بافت انواع جوراب ، دستکش
تحقیق واحد 8 حرفه وفن نوغانداری
پودمان صنايع دستى بافت محصول تولیدی پیله تر آن به 5000 تن بافت کیف با کاموا و قلاب
فصل ششم : ساختار اقتصادی
( پیله کرم بصورت ساده می بافند و روی آنرا با کاموا و نخ رنگی نقش هایی دست بافت
چادرشب یا چاشو
در جلگه شرقی گیلان چادرشب بافی از دیر باز رواج داشت و مهمترین مرکز بافت پیله تهیه می شد
اصطلاحات و نکته های خیاطی
به معنی پیله دوقلو. همان گلوله هایی که با کاموا درست بافت حصیری ، بافت اریپ ، بافت
برچسب :
بافت کاموا پیله