فرضیه سازی در علم تجربی

در علوم تجربی ما فرضیه هایی برای توصیف پدیده ها می سازیم. در نحوه ی ساختن فرضیه ها سلایق انسانی ما -خواه ناخواه- نقش بازی خواهند کرد. یک فرضیه ی خوب علمی باید پیش بینی داشته باشد. فرض کنید یک دانشگر دیگر هم فرضیه ای ساخته که توصیف گر پدیده هایی است که تا کنون مشاهده شده. اما فرضیه من و او پیش بینی متفاوتی دارند. باید برویم و آزمایشی ترتیب دهیم که نتایج فرضیه های هر دو ما را بیازماید. (در واقع این آزمایش ها پروژ ها یی چند صد نفره هستند.) بسته به آن که نتایج آزمایش چه باشند فرضیه ها رد یا اثبات می شوند. پروسه ی رد یک فرضیه پروسه ی طولانی است که متدلوژی دقیق علمی بر پایه ی محاسبات پیچیده ی ریاضی را می طلبد. در فیزیک فرضیه معمولا چند پارامتر دارد که مشاهدات بر روی این پارامتر ها حد می گذارد بی آن که کاملا ردش کند.

متاسفانه من اغلب دیده ام دانشجو ها در تمایز قایل شدن بین اندازه گیری و حد گذاشتن مشکل دارند.

بگذریم! دست آخر این مشاهدات هستند که در مورد صحت فرضیه ها نظر می دهند. وقتی داده با دقت کافی و به اندازه ی کافی جمع شد دیگه سلایق شخصی و تعصبات دانشگر جایی برای عرض اندام ندارند. دانشگر علوم تجربی-هر چه قدر هم آدم پرمدعایی باشد- در برابر داده ها و فرمالیزم ریاضی که اعتبار فرضیه ها را می سنجد فروتن می شود. اگر این فروتنی را نشان ندهد دانشگر نیست. از جمع دانشگرها طرد می شود و مضحکه ی آنان می شود.

نکته ی دیگر آن که فرضیه های علوم تجربی حتی پس از اثبات بعد از مدتی که مشاهدات جدید رو نمودند با فرضیه ی متکامل تری جانشین می شوند. در واقع دغدغه ی یک دانشگر عصر جدید آن است که به دنبال مشاهداتی برود که با فرضیه های موجود اثبات شده نمی خوانند. ال-اچ-سی با آن دبدبه و کبکبه در واقع برای همین ساخته شده. نگاه ایدئولوژی آلود به علم تجربی با ماهیت و عصاره ی علم تجربی ناسازکار است. حتی در یک مملکت ایدئولوژیک مانند اتحادیه جماهیر شوروی که ایدئولوژی به طرز خفقان آوری بر زندگی شهروندان سایه افکنده بود ایدئولوژی در داخل موسسه ی لاندائو یکه تازی خود را به کنار می نهاد و در برابر متدلوژی علمی خاضع می شد.

در دیدگاه ایدئولوژیک جواب از قبل آماده است از آنان که دستی بر علم دارند انتظار می رود بروند شاهد جمع کنند که حرفشان درست بوده تا بقیه ی دنیا را هم متقاعد کنند. در متدلوژی علمی پژوهشی جواب از قبل دانسته نیست. دانشگر انرژی های بالا وقتی آزمایش هایی مانند ال-اچ-سی داده های خود را منتشر می کنند, با چشمان باز پدیده ها را می بیند وتحلیل می کند و هر لحظه خود را برای یک چشمک غافلگیر کننده- از سوی زیبا ی رازآلود که طبیعت می نامندش- آماده می کند.

(پی نوشت نامربوط: از زمان فرانسیس بیکن طبیعت را با she
توصیف می کنند. فکر کنم این یادداشت وبلاگ cosmic variance برایتان سر گرم کننده باشد. هنوز هم در نوشتار علمی به طبیعت با ضمایر مونث اشار ه می شود هرچند دیگر به اندازه ی زمان فرانسیس بیکن ادبیات مردسالارانه نیست. البته من فقط گفتم زیبای راز آلود. جنسیتی اش نکردم. خواننده مختار است "زیبای راز آلود" را به هر شکلی که بخواهد تجسم کند.)

دیگه اون ادبیات مردسالار فرانسیس بیکن در جمع های علمی کاملا منسوخ شده. می دانید که واسه ی چی سر این موضوع تاکید می کنم! می بینم این روزها خیلی از جوان ها افتاده اند توی خط فلسفه خوانی. می ترسم بک وقت بخواهند همان ادبیات مردسالار را از فرانسیس بیکن بیاموزندو به کار ببرند. به گمان خود خیلی با آن همه صنایع ادبی کلاس بالا به نظر خواهند رسید. اما آن ادبیات دیگه منسوخ شده. از ایران باشید و آن ادبیات را هم به کار ببرید که دیگه واویلا!

پی نوشت: در اون مقاله ی cosmic variance حکمت این که چرا در نوشتار علمی معمولا فعل مجهول استفاده می شه هم توضیح داده شده. این هم سنتی هست که از زمان فرانسیس بیکن مونده. قصد تاکید بر این واقعیته که علوم جدید مستقل از شخصه. یعنی هر کسی اگر متدلوژی لازم زا یاد بگیره به همان نتایج می رسه. مثل "کشف حقیقت" از راه آموزه های بودا و .... نیست که شخص باید در اون مراحلی را طی کنه و به روشنایی برسه و این حرفها .... نتایج علوم جدید مستقل از آدمیه که داره محاسبه می کنه یا داده ها را آنالیز می کنه. چیز عجیب و غریبی که در انحصار افرادی خاص و از مابهتران باشه نیست!برای همین از جمله بندی مجهول استفاده می شه.

فرضیه سازی در علم تجربی

مطالب مشابه :

فرضیه سازی در علم تجربی

مهارت فرضیه‌سازی

فرضیه سازی

فرضیه چسیت؟

فرضیه سازی ..و الگوی مفهومی سمیرا غریب وند اصلاح شده

فرضیه سازی

فرضیه سازی .. زهرا شعبان زاده