دماوند در گذر تاریخ
دماوند در گذر تاریخ :
همی تاختی تا دماوند کوه“
نظامی
به اعتقاد ایرانیان، در اعصار گذشته شهر دماوند، یکی از چهار شهر کهنسال جهان است و کوه دماوند که بلندترین قله رشته کوه البرز است، از نظر قدما عظمت و اهمیت آن از تمام کوه‌های ارض بیشتر است و ایشان بر این اعتقاد بودند، که کشتی نوح در آنجا به خاک نشست و فریدون، ضحاک را در آنجا دفن کرده است و در مخزن آتشفشانش انباشته ای از جواهرات است که مارها، آن‌ها را نگهبانی مي‌کنند و در آنجا دیو دربند است و از این روست که آن را دیوبند هم گفته‌اند و بسیار موارد دیگر.
بررسی و مطالعه تاریخی قله و شهر دماوند فرصت بسیاری مي‌طلبد، که مجال کوتاه این مقال، آن را برنمي‌تابد، ولی به هر روی با این بهانه هم نباید از کنارش به سرعت گذشت به خصوص آن که از این کوه و شهر در بسیاری از متون کهن، نظیر کتب یونانی، عربی، فارسی و زبان‌های اروپایی و حتی در تورات، یاد شده است. بنابراین سعی مي‌کنیم آن را اگرچه مختصر در بخش‌هایی به شرح پایین مورد دقت و مطالعه قرار دهیم:
1- بررسی لغوی دماوند و پیشینه تاریخی نام دماوند در متون کهن
2- کوه دماوند
3- شهر دماوند
4- متعلقات دماوند نظیر چشمه، رودخانه، آب گرم و...
5- دماوند در افسانه و اساطیر
6- ضحاک در دماوند
7- اولین صعود انسان به دماوند و پیشینه کوهنوردی در آن
8- معادن کوه دماوند و پیشینه آن
9- علمای نامی دماوند
1- لغت دماوند، تشکیل شده از دم(= گاز) و آوند (= ظرف) که روی هم یعنی ظرف گاز و از آن جهت گویند که ازدهانه اش گاز آتشفشان متصاعد مي‌شود، ولی بدین مقدار نمي‌شود بسنده کرد، چه مطابق اسناد تاریخی و متون کهن این نام فقط پس از اسلام رایج شده، اگرچه در این دوره نام‌های دیگر هم به آن اطلاق شده، ولی پیش از اسلام نام‌هایی کاملاً بعید از این نام داشته است.
در تاریخ ایران باستان، به عهد آشوریان، یعنی حدود سال 744 قبل از میلاد دماوند را بیکنی
(Bikni) یا کوه (جبل) لاجورد مي‌گفتند. گیرشمن فرانسوی، ایران شناس، کوه بیکنی را همان دماوند دانسته است.
در تورات در کتاب ژودیت (Judith) از کوه‌های راگو (ری) که منظور دماوند است، یاد شده است، به عهد اشکانیان و ساسانیان این رشته کوه را پیشخوارگر مي‌گفتند، یعنی که پیش خوار است (خوار، بخش معروف ری باستان).
استرابون جغرافیدان یونانی، این نام را به سلسله البرز کنونی داده است. در اوستا این کوه را از شاخه ای از سلسله اوپائیری سئن (= برتر از پرش شاهین)، شعبه ای از هندوکش و اپارسن قدیم دانسته‌اند. این نام در کارنامه اردشیر بابکان (پایکان) نیز آمده است. در آثار الباقیه «فرجودادجر» در جمل التواریخ «خدشخوارگر» در تاریخ طبرستان «خدشخوارگر» و نیز «خرشوازجز» در تاریخ بلعمی «دماوند» در مختصر البلدان «دنباوند» در مروج الذهب «دباوند» در المسالک «دنباوند» در الرساله الثانیه کوه بیوراسف «بیوراسب» در شاهنامه و گرشاسب نامه «دماوند» و همین صورت در عجایب المخلوقات، نخبه الدهر، نزهه القلوب، جغرافیای حافظ ابرو، حبیب السیر و هفت اقلیم هم ضبط شده است.
در عجایب نامه «دماوند» و در حدود العالم و جهان نامه «کوه قارن» آمده است. در تاریخ طبرستان مرعشی «ماز» و مترجم سفرنامه لردکرزن انگلیسی بر طبق افسانه‌های محلی، دماوند را دیوبند یعنی اقامتگاه دیو آورده است. نکته مهم آنکه جواهر کلام به نقل از نزهه القلوب از آن به نام «پشیان» یاد کرده است.
2- کوه دماوند با هیبت مخروطی شکل بسیار زیبا و باشکوهش، همیشه پوشیده از برف و سفید رنگ است و درمیان ایران زمینيان، جایگاهی باشکوه و ارجمند دارد. این قله با ارتفاع 5739 متر مرتفع‌ترین قله ایران است و مظهر قدرت. یک آتشفشان خاموش است، که سطح دهانه اش 400 متر مربع است که از آن گاز گوگرد متصاعد مي‌شود. دماوند جدا از این که نمادی از پایداری و استواری، صلابت و مقاومت، در میان ایرانیان اعصار و قرون بوده و هست، مهمترین عامل رونق اقتصادی و رشد و آبادانی دهات و شهرهای اطراف خود، از آن جمله تهران بوده است و آن عامل،چيزي نيست، جز منبع تامین آب در تمامی فصول سال.
ویلیامز جکسن آمریکایی که در قرن نوزدهم میلادی در تهران بود مي‌نویسد:
دماوند در اوستا «هوابرزئیتی» نامیده مي‌شود و قریب 6000 متر از زمین سر برافراشته است.
لردکرزن انگلیسی، دکتر بروگش سفیر پروس، لیدی شیل همسر سفیر انگلیس،هانوای اوکرالوی فرانسوی و بسیاری از اروپاییان دیگر،در عهد قاجاريه از دماوند دیدن کرده‌اند و از آن مطالبی نوشته‌اند که در سفر نامه‌هایشان مضبوط است. تعدادی هم از اروپاییان، در همان قرن به صعود قله و به بررسی مواردی از قبیل سنجش ارتفاع و غیره پرداخته‌اند، که در این مجال نمي‌توان به طور گسترده بدان‌ها پرداخت. تنها باید اشاره کنیم که ايشان در آن زمان ارتفاع دماوند را از حدود 14000 پاتا 22000 پا نوشته‌اند. باید تعجب خود، را از عدم توجه شاردن و پیترو دلاواله به دماوند كه در دوران صفويه به ايران آمده‌اند اظهار نماییم. اين دو در سفرنامه‌هاي خويش از دماوند مطلبي ننوشته‌اند.
3- شهر کنونی دماوند رشد و توسعه یافته قصبه قدیمی دماوند است، که به خط مستقیم در فاصله 25 کیلومتری قله دماوند قرار دارد. ارتفاعش از سطح دریا 2130 متر و توسط دو رودخانه مشروب مي‌شود، یکی از مشرق که از دریاچه مواج سرچشمه مي‌گیرد و دیگری از شمال غربی که از قریه مشاع مي‌گذرد و در انتها دو رود به هم رسیده و رود دماوند را تشکیل مي‌دهد.
دماوند و نواحي اطراف با صفایش، میعادگاه خنک تابستان‌های گرم تهرانیان بوده و هست. پیشینه دماوند به قبل از اسلام مي‌رسد. این شهر در سال 30 هجری به تصرف اعراب درآمد.
کنت دو گوبینو، مي‌نویسد، این بلده کوچک، مسلما از قدیمي‌ترین شهرهای دنیاست.
درباره قدمت شهر دماوند در کتب تاریخی بسیار سخن رفته است. صاحب «جهان آرا» گوید:
«کیومرث بن لاود... اصطخر فارس و دماوند و بلخ از منشات اوست.»
چون مجال بازگویی مطالب متون کهن نیست، فقط در حد اشاره یادآور شویم که در فارسنامه، تاریخ ایران گیرشمن، مختصر البلدان، معجم البلدان، آثار البلاد، هفت اقلیم، الذخایر و التحف، سفرنامه ابودلف، تاریخ بلعمی، الرساله الثانیه و تورات و بسیاری دیگر نام دماوند ثبت است.
4- در دامنه‌های پوشیده شده از گدازه‌های آتش فشانی دماوند و اطراف آن مناطق ديدني بسیار است. پدیده‌های طبیعی نظیر دریاچه، رودخانه، چشمه، آب‌های گرم، علف چرها و علف چین‌ها و مناظر طبیعی مسحور کننده و ییلاق‌های مردم تهران و شهرهای جنوب البرز و آمل و دیگر شهرهای شمال آن که پرداختن بدان‌ها در این فرصت کوتاه میسر نیست.
5- دماوند و دامنه‌های البرز در افسانه‌های ملی ایرانیان جایگاهی دلپذیر و بسیار رفیع دارد و عموما صحنه وقایعی چند بوده است. از آن جمله البرز مسکن سیمرغ و دماوند محل زندان و دفن ضحاک مار دوش است و به قول عوام صداهای خفه ای که شنیده مي‌شود، ناله‌های ضحاک است.
ناصرخسرو مي‌گوید:زبیدادی سمر گشته ست ضحاک كه گویند او به بند است در دماوند
و یا این که برخی معتقدند، دماوند تحریف شده دیو دربند است، دیوی که در دماوند دربند است و گاه از خشم خرناس مي‌کشد و به هر روی بر این باورند که دماوند دارای جادویی است و تفوق آن بر دیگر کوه‌ها همین است.
سوزنی گوید:
در طره آن قند لب آویز که مژگانش دارد صف جادوی دماوند شکسته
لرد کرزن انگلیسی، در این باره مي‌گوید:
«دماوند از بابت مناظر ایران همان پایه و مقام را دارد، که فوجی یاما، در سرزمین ژاپن داراست و هر دو هم در تاریخ باستانی افسانه‌ای کشور خود اثرات پایدار باقی گذاشته‌اند.
سفیر پروس هم در دوره ناصری از افسانه‌های دماوند سخن گفته و مي‌نویسد:
افسانه ضحاک و کوه دماوند به قدری در ایران ریشه دوانیده که هنوز هم مردم شهر دماوند مراسمی را به یادبود روز شکست ضحاک، برپا مي‌کنند، که شرح همه آن، بیرون از ظرفیت این نوشتار است.ابودلف، در الرساله الثانیه مي‌نویسد، که سلیمان بن داوود(ع) یکی از دیوان سرکش را که «صخرالمارد» (سنگ سرکش) نام دارد، در آنجا زندانی کرده است و برخی دیگر گویند که شاه فریدون «بیور اسب» (یا بیوراسف) را در آنجا زندانی کرده است.
6- ضحاک ماردوش، پادشاه داستانی است که پس از جمشید بر تخت پادشاهی ایران زمین تکیه مي‌زند و هزار سال سلطنت مي‌کند. او را به نام‌های گوناگون خوانده‌اند، نظیر: بیوراسب، بیوراسف، اژدی‌هاک، اژدهاک، اژدها، اژدهافش، اژدهادوش، ماردوش و او خواهرزاده جمشید است، گو این که نسبت پدری اش را تاز گویند، که تاز پدر عرب است و از این جهت اعراب را تازی گویند. نام پدرش مرداس بود. داستان ضحاک را فردوسی در شاهکار ادبی اش به نظم درآورده است و باید اظهار داشت: قریب به اتفاق جهانگردان و تاریخ نویسان که به دماوند اشاره کرده‌اند، از ضحاک نیز سخن داده‌اند.
دقیقی گوید:
ایاشاهی که ملک تو قدیمی نیـاکت بردبـاک اژدهاکـا
فردوسی گوید:
همیـدون به ضحـاک بنهاد روی نبودش جز از آخرین گفت و گوی
چو ضحاک بر تخـت شد شهریار بــر او سالیـان انجمـن شد هـزار
فریـدون چنیـن پاسـخ آورد بــاز کــه گـر چـرخ دادم دهـد از فراز
بــدان تـا جهـان از بــد اژدهـا بــه فرمــن آیـد شمــا را رهــا
7- به نظر مي‌رسد با اعتقادی که ایرانیان درباره کوه دماوند داشته‌اند و افسانه‌هایی که در این باره در افواه رایج بوده است، صعود از چنین کوهی، در گذشته عقلانی و عملی نمي‌توانست باشد، از این بابت است که سفیر پروس، در خاطرات خود در صعود از قله دماوند در اوایل دوره ناصری مي‌نویسد، وقتی به مردم ساکن در آبادی‌های دامنه کوه هدفمان را مطرح کردیم، با تعجب به ما گفتند، این کار عاقلانه و عملی نیست.
به هر حال قرعه اولین صعود کننده از کوه دماوند به نام «تیلور تامسون» انگلیسی افتاده است که در سال 1837 میلادی موفق به این کار شده است. بعد از وی برادر او «ر.ف. تامسون» در سال 1858 و پس از او بسیاری از اروپاییان موفق به فتح قله دماوند شدند که البته امروز هم تداوم دارد و فتح این قله یکی از اهداف کوهنوردان داخلی و خارجی است. بايد دانست، قطعاً در قرون و اعصار پاره‌اي از ساكنين دماوند از قله صعود كرده‌اند كه نامشان در ضبط نشده است.
8- از گذشته‌های دور در کوه دماوند، معادنی شناخته شده بود که لاجورد از قدیمي‌ترین آنهاست، حتی در قدیم کوه دماوند را کوه لاجورد (جبل لاجورد) هم گفته‌اند، معادن دیگری هم در دماوند یافت مي‌شود که شرح آن خارج از ظرفیت این مقال است. شايان ذكر است، در موزه ايران باستان اشياء زيادي ساخته شده از سنگ لاجورد مربوط به دوران باستان به نمايش گذاشته شده است كه مي‌تواند ساخته شده از سنگ لاجورد دماوند باشد.
9- علمای نامی دماوند- با عنایت به قدمت این شهر نام علمای بسیاری در تاریخ این شهر خودنمایی مي‌کنند که امیر غیاث الدین محمدبن امیر یوسف شکرابستی دماوندی یکی از آنهاست. او در زمان شاه اسماعیل صفوی منصب قضاوت ممالک خراسان را داشت و لقبش صدرالممالک بود. دیگر ابومحمد سلیمان بن مهران دنباوندی محدث که در سال 138 قمری در سن 87 سالگی وفات یافته است. دیگر سید ابراهیم دماوندی متوفی به سال 1291 قمری از فقها که شاگرد میرزاحسن شیرازی است و دارای تالیفاتی است. عبدالرحیم بن محمد یونس دماوندی کربلایی، یکی دیگر از ایشان است و آقا تقی، فرزند ملایدالله دماوندی نیز جزو علمای مشهور این شهر است. بديهي است، ذكر نام همه بزرگان و اكابر دماوند در اين مختصر مسير نخواهد بود.
منبع خبر: http://www.darioush-shahbazi.com/index.php?option=com_content&task=view&id=45&Itemid=12
مطالب مشابه :
چین 2
(استخوان اژدها). اساطیر چین: نام کشور چین از این دودمان اخذ شده و خود چینی ها
گاهشماری و سالهای حیوانی
اساطیر+ اساطیر ایران باستان+ اساطیر چین کشور ترکيه سال بعد اژدها و همينکه
تاریخ فرش ایران ( دوره صفویه )
اخیراً در ناحیه ی سین یانگ چین از مقبره ای نبرد اژدها و اساطیر باستانی ایران
دماوند در گذر تاریخ
در تاریخ طبرستان مرعشی «ماز» و مترجم سفرنامه و علف چین‌ها و اژدها، اژدهافش
نواع سبك هاي شعري از ابتدا تا به امروز
از راه و رسم اداره کشور به سنت قدیم و سفرنامه های این دوره از اژدها در اساطیر
سکه های دوره ساسانی
خسرو دوم بناچار از کشور گریخت و به مرکزی، چین و سفرنامه های باقی
برچسب :
سفرنامه چین کشور اساطیر اژدها