اسباب بازي‌هايي که موجب بي‌هويتي کودکان مي شود

سحررستمي: دنياي کودکي دنياي عجيبي است.دنياي آرزوها و روياها.دنياي رنگي اسباب بازي ها.دنيايي که در آن شاهزاده خانوم کارتوني مي شوي يا قهرمان داستان، شواليه اي شجاع که به جنگ دشمنان مي رود.شبيه سازي در دنياي کودکان امري طبيعي است.بارها ديده شده که دختران کوچک، دوست دارند لباسي شبيه عروسکشان داشته باشند و يا پسران با اصرار از مادر مي خواهند لباس پليسي شبيه عروسکي که داخل ماشين پليس اسباب بازيشان است ؛تهيه کند.کارتون ها و برنامه هايي که براي سرگرمي کودکان تهيه مي شود، مي تواند تاثير زيادي بر ذهن و روحيات کودکان داشته باشد چرا که دنياي کودک با آن انس مي گيرد و کودک خواهان همانند شدن با فضا مي شود و پر بيراه نيست که بگوييم زندگي کودک در دوران بلوغ وابسته به همين تفکرات دوران کودکي است.

بررسي ها نشان داده است که شخصيت کودک با اسباب بازي ها و سرگرمي هاي دوران کودکي شکل مي گيرد. دختر خردسالي را فرض کنيد که هر روز را با انواع عروسک هاي باربي با لباس هاي زيبا و پر زرق و برق مي گذراند و حتي شب ها با به آغوش گرفتن باربي مورد علاقه اش به خواب مي رود. انيميشني به همين نام نيز ساخته شده است که خانواده براي علاقه بيش از حد کودک براي او تهيه مي کند و در واقع باربي و زندگي کارتوني او در ذهن کودک نهادينه مي شود و بعدها از خودش مي پرسد چرا نبايد مثل عروسکش لباس بپوشد و در جامعه ظاهر شود؟ و همين ذهنيت تا دوران بلوغ ادامه مي يابد و تضاد فرهنگي در اينجا نمود مي کند. اين تاثير پذيري تنها مختص دختران نيست. اسباب بازي هاي خشن و پر سر و صدا براي پسران ،کودک را با رفتارهاي ناپسند اجتماعي مانند قتل، آدم ربايي، دزدي و جنايت آشنا مي کند و بر سازگاري و روابط اجتماعي او به شدت تأثير مي گذارد. بنابراين والدين بايد دقت کنند که تنها سالم و بي خطر بودن و مرغوب بودن يک اسباب بازي معيار مناسبي براي سنجش نيست و بايدبه تاثير رواني اسباب بازي ها و انيميشن ها نيز دقت کرد.بزرگ ترين دغدغه والدين اين است که اسباب بازي هايي رابراي کودکانشان تهيه کنندکه سالم و بي خطر باشد و کودک را جذب کند.در واقع به شکل ظاهري اسباب بازي بيشتر توجه مي شود تا به نقش آن در آموزش و رشد شخصيت کودک.بسياري از والدين تصور مي کنند اسباب بازي هر چقدر رنگارنگ تر يا گران قيمت تر باشد ،کودکشان را بيشتر جذب مي کند، در حالي که اين طور نيست.بارها ديده شده که کودک با داشتن اسباب بازي هاي رنگارنگ و گران قيمت ،به سراغ يک در پوش پلاستيکي مي رود و ساعت ها با آن سرگرم است.

در اين بين استانداردسازي اسباب بازي ها با توجه به نيازهاي کودکان يکي از دغدغه هاي مسئولان است. بر طبق اعلام کارشناسان در حال حاضر ماهانه يک ميليون و 800 هزار دلار اسباب بازي وارد کشور مي شود که در واقع با توجه به اين که غيراز واردات رسمي، واردات غير رسمي و قاچاق اسباب بازي نيز بسيار رايج است ،با حجم زيادي از واردات مواجه هستيم . امروزه استاندارد اسباب بازي ها توجه تمامي کشورها را به خود مشغول کرده است. اين استانداردها دائما" به روز مي شود و آزمايش ها و تست هاي زيادي روي آن ها انجام مي شود. در ايران 6 سال پيش موضوع استاندارد اسباب بازي بطور جدي مطرح شد. قبل از آن نيز موسسه استاندارد از آخرين استانداردهاي اسباب بازي که کشور استراليا تهيه کرده بود، استفاده کرد که در نتيجه اين قانون ،موسسه استاندارد بايد هم اسباب بازي هاي داخلي را زيرنظر مي گرفت که مهر استاندارد دارند يا خير و هم اسباب بازي هاي وارداتي را زير نظر مي گرفت که کنترل کيفي آن ها محرز شده باشد.اما سوال اصلي اين جاست که آيا کنترل کيفي اسباب بازي هاي وارداتي کافي است؟آيا نبايد به تاثير آن ها در روحيه کودکان، نقش آموزشي و فرهنگ سازي براي کودکان توجه کرد؟

دکتر محمد سالم در اين باره مي گويد: "از نظر من معيارهايي را که براي خريد يک اسباب بازي خوب لازم است با چند سوال مي شود مطرح کرد1-آيا اين وسيله به کودک اجازه مي دهد که به تنهايي با آن بازي کند يا بايد با ديگران با آن بازي کند؟ 2-آيا خلاقيت کودک را تحريک مي کند؟ 3-آيا اسباب بازي موجب تحرک کودک مي شود؟4-آيا اسباب بازي تعاملات اجتماعي کودک را گسترش مي دهد؟5-آيا اسباب بازي با فرهنگ خانواده کودک در تعامل است يا با آن تضاد دارد؟ توجه به اين نکات براي تهيه اسباب بازي براي کودکان موثر خواهد بود ودر استاندارد سازي اسباب بازي ها هم بايد به اين نکات به خصوص به بخش فرهنگي توجه شود چرا که عروسک هاي بد پوشش و يا قهرمان هاي داستان هاي غربي مثل مرد عنکبوتي يا بت من مختص فرهنگ غربي است و بعدها کودک را دچار تضاد و ضديت با فرهنگ خودي مي کند."

وي همچنين معتقد است: پدر و مادر خوب، والديني هستند که به علايق و خواسته ها و مشکلات فرزندانشان توجه مي کنند و حد و مرزي نيز براي آن ها قائلند.در انتخاب اسباب بازي ها هم همين طور است اعمال نظر کودکان در انتخاب اسباب بازي حس اعتماد به نفس را درآن ها ايجاد مي کند و باعث مي شود در همان دوران کودکي احساس اتکا به نفس در آن ها شکل گيرد هر چند که والدين بايد در انتخاب اسباب بازي ها کودکان را راهنمايي کنند و اشکالات را گوشزد کنند اما اين امر بهتر است که نامحسوس باشد".

در هر حال آن چه مسلم است با وجود آن که بازي و اسباب بازي در پرورش رواني و تقويت روحيه اجتماعي کودک نقش مهمي دارد، در صورتي که با ارزش هاي فرهنگي و اصول روان شناسي سازگار نباشد، نتيجه مطلوب از آن به دست نمي آيد. در جامعه ما که زير ساخت هاي فرهنگي آن را باورهاي مذهبي تشکيل مي دهد و انتظار مي رود دختر و پسر (زنان و مردان آينده) با حفظ عفاف و ايمني وارد جامعه شوند، که با وجود اسباب بازي هايي که مروج فرهنگ هاي بيگانه هستند، فرهنگ هايي که شايد براي جوامع خود بسيار هم مناسب باشند امانه براي جامعه ايراني- اسلامي ما،کار سخت مي شود و اين چنين است که گسست نسل ها آغاز مي شود و بعدها جامعه با نسل هاي جوان تر دچار مشکل مي شود، چيزي که شايد امروز درباره مساله حجاب و نوع پوشش دختران و پسران جوان به خوبي احساس مي شود.در اين ميان نبايد نقش بازي هاي کامپيوتري را هم که به خوبي بين خانواده ها جا باز کرده است ناديده گرفت. امروزه بازي‌هاي رايانه‌اي در تمام سنين، هم به امري عادي و طبيعي تبديل شده و هم دغدغه‌اي جدي براي پدرها و مادرهاست.

دلشوره‌اي دائمي در مورد اثرات مخرب اين نوع بازي‌ها در روحيه و جسم کودکان يا عدم موفقيت در برنامه‌هاي اصلي زندگي مثل درس خواندن به دليل صرف وقت زياد براي اين بازي‌ها و را مي‌توان در حرف‌هاي روزمره والدين ديد و شنيد.در عصر فناوري و ارتباطات هر روز شاهد ورود کالايي جديد و جاي گرفتن سريع آن در سبد کالاي خانواده ها به ويژه در کشورهاي در حال توسعه هستيم.زماني‌ ويدئو، رايانه، ماهواره و... و امروز بازي هاي رايانه اي در انواع و اقسام مختلف و در دوره هاي متعدد به عرصه آمدند تا ذهن خانواده هايي که تبعات مثبت و منفي استفاده از اين ابزار توسط فرزندانشان براي آن ها حائز اهميت است، درگير شود.آن چه در مسير تغيير و تحولات بازي هاي رايانه اي از آتاري تا امروز جالب توجه است، دور شدن محتواي اين بازي ها از فرهنگ ما، افزايش خشونت در بازي ها، استفاده از تصاوير مستهجن و... با جديدتر شدن آن هاست.بنيه ضعيف،کم تحرکي و چاقي تنها چند نمونه از آثار سوء جسمي است که اين بازي ها در کودکان بر جاي مي گذارد و علاوه بر آن ها تربيت نسلي خشن و پرخاشگر و بي حوصله حاصل کار اين بازي هاست.دکتر سالم در اين باره مي گويد:"کمترين اثر بازي هاي کامپيوتري در کودکان انزوا و تنهايي، ترويج رفتارهاي خشن، آميختگي خيال و واقعيت و افت درسي در مقاطع بالاتر و دوران مدرسه است که به اين موارد مي توان چاقي و کم تحرکي را هم اضافه کرد اما چيزي که پيداست نمي توان جلوي هجوم رايانه و کنسول هاي بازي را گرفت و بنابراين به نظر مي رسد تنها راه چاره اين است که به توليد بازي هاي بومي بپردازيم و امکاناتمان را در اين زمينه گسترش دهيم" چند سال قبل عروسک هاي دارا و سارا با لباس هاي محلي و ايراني توليد شد اما موفقيت چنداني کسب نکرد زيرا هيچ شناختي براي کودکان و خانواده هاي آن ها از اين عروسک ها وجود ندارد.توليد و ساختن کارتون و فيلم براي کودکان از اسطوره هاي اصيل ايراني و ديني و قصه سازي و داستان پردازي راجع به عروسک هايي که ساخته مي شوند مي تواند کودکان را به شخصيت هاي عروسکي نزديک کند تا بتواند با آن ها ارتباط برقرار کنند. بنابراين علاوه بر سرمايه گذاري در کارخانه هاي توليد اسباب بازي و حمايت هايي که بايد از کارخانه هاي اسباب بازي سازي شود نقش آموزش و پرورش و صدا و سيما را نبايد ناديده گرفت.صدا و سيما مي تواند با توليد برنامه هايي که اسطوره ها و قهرمان هاي اصيل و ايراني را معرفي مي کنند نقش مهمي در اين زمينه ايفا کند و آموزش و پرورش نيز با جاي دادن داستان ها و افسانه هاي اصيل ايراني –ديني در کتاب هاي درسي گروه سني کودک مي تواند،فرزندان ايران را با اين قهرمان ها آشنا کند تا قدمي مثبت در توليد اسباب بازي هاي اصيل برداشته شود، همچنين والدين در خانه نيز مي توانند به اين مهم کمک کنند و به اين مساله دقت کنند که اسباب بازي ها و انيميشن ها تنها براي اين نيست که ساعتي کودکان را سرگرم کند تا آن ها ساعاتي بدون دغدغه را بگذرانند بلکه اين اسباب بازي ها مي توانند سرآغازي باشند براي ساختن آينده فرزندانشان!