انتقال بين المللی تکنولوژی و نقش آن در جهانی شدن تحقيق و توسعه
چکيده
ظهور تکنولوژی های مبتنی بر شبکه طليعه دار قرن بيست و يکم است. اينترنت و ارتباطات ماهواره ای ، دستيابی به تحقيقات و يافته های علمی را در چند دقيقه فراهم می نمايد. تکنولوژی دسترسی سريع به محصولات، خدمات و بازار های سراسر جهان را تسهيل نموده است. موانع آگاهی از پژوهش های روز دنيا برای کشور هايی که سال ها مجبور به سرمايه گذاری های هنگفت در تحقيق و توسعه بودند، از بين رفته است. پارادايم کنونی، در حرکت به سوی جهانی شدن جنبه های مختلف موجود در تحقيق، توسعه و تکنولوژی، زمينه مشارکت کشورهای در حال توسعه را در يک بستر مناسب و همراستا با اقتصاد دانش مدار جهانی فراهم خواهد نمود. در واقع فرآيند جهانی شدن و نوآوری های تکنولوژيک همديگر را تقويت و تکامل می بخشند.
امروزه اين مطلب آشکار است که تکنولوژی، تحقيق و توسعه در يک مسير غيرقابل برگشت جهانی شدن قرار گرفته است. بديهی است کسب و توسعه تکنولوژی های نوين مستلزم به کارگيری روش های جديد در تحقيق و توسعه و تغيير ساز و کارها و مدل های سنتی انتقال تکنولوژی است. مقاله حاضر برخی از شاخص های عمده در تعامل متقابل تکنولوژی و جهانی شدن را مورد بررسی قرار داده و با رويکردی متفاوت به فرآيند انتقال تکنولوژی در عرصه بين الملل، به تشريح نقش آن در جهانی شدن تحقيق و توسعه می پردازد.
واژه های کليدی: تحقيق و توسعه- جهانی شدن –شبکه های نوآوری- انتقال تکنولوژی - بازنوآوری
مقدمه
دنياي امروز دنياي تحولات سريع و شگفت انگيز است. انقلاب عظيم انفورماتيك و اطلاعات كه از دهه هاي آخر قرن بيستم شروع شد، در كنار پيشرفت هاي فنآوري، فعاليت هاي اقتصاد جهاني در عصر جديد را وارد عرصه اي منحصر به فرد نموده است. ظهور و گسترش شركت هاي بزرگ چند مليتي و تشديد رقابت در سطح بين الملل، علاوه بر فراهم كردن زمينه هاي تحقق رؤياي دهكده جهاني، باعث شده تا روند جهاني شدن با سرعت بيشتري حوزه هاي مختلف سياسي ، اقتصادي و فرهنگي كشورهاي جهان سوم را در نورديده و نقش مهمي در پيشرفت و توسعه آنها ايفا نمايد. در راستاي اين تحولات جهاني، کشور هاي در حال توسعه نيز ناگزير از انطباق با اين تغييرات هستند. به نظر مي رسد شاخص ترين عامل در توسعه اقتصادي، تغييرات و نوآوري هاي تكنولوژيك باشد. به كارگيري اين تكنولوژي ها و انتشار آن در كشورهاي فوق گامي مهم در پيشرفت همه جانبه آنها محسوب مي گردد .
در يک تعريف جامع، تکنولوژي را تمامي دانش ها، محصولات، ابزار، روش ها و سيستم هايي که به خدمت گرفته مي شود تا محصولي توليد يا خدمتي ارائه شود می دانند. به اين معنی که تکنولوژي فرآيند انتقال و تبديل منابع به محصول از طريق دانش، تجربه و اطلاعات و ابزار است [1].استفاده صحيح و موثر از تکنولوژی به منظور دست پيدا نمودن به توسعه پايدار نيازمند مديريت تکنولوژی است. مديريت تکنولوژي يکي از زمينه هاي علم مديريت مي باشد که در دهه 1980 در کشورهاي صنعتي مورد تحقيق و تدريس قرارگرفته است. مديريت تکنولوژي به شناسايي مؤثر، انتخاب، اکتساب، توسعه، بهره گيري و حفظ تکنولوژي هايي ( محصول، فرآيند و زيربنا ) اشاره دارد که براي نگهداري يک موقعيت در بازار و رشد عملکرد کسب و کار مطابق اهداف شرکت مورد نياز است [2]. مديريت تکنولوژي، مديريت بهينه منابع داخلي و خارجي براي انعطاف پذيري در تطابق و يا به کارگيري آخرين تکنولوژي ها، توليد نوآوري ها و رقابت در بازار براي توسعه پايدار يا بهبود و ارتقاء مستمر در محصول و فرآيند و آمادگي و آگاهي دائم از آخرين تغييرات آن است .
باتوجه به پيشرفت های عظيمیکه در فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی جهان رخ داده است آگاهی از اين تغييرات و همراستا شدن با آن چندان دور از ذهن به نظر نمی آيد. تکنولوژی دسترسی سريع به محصولات، خدمات و بازارهای جهانی را تسهيل نموده و اين می تواند به عنوان بخشی از مفهوم جهانی شدن موردتوجه قرار گيرد. "جهانی شدن" به مفهوم گسترش جغرافيايی، متقابل و به هم پيوسته محصولات، بازارها، شرکت ها وبخش های بزرگتری که ازآن مشتق شده اند می باشد، به طوريکه در اکثر کشورها و مناطق مهم در دسترس باشند [3]. جهانی شدن می تواند ارتباط متقابلی با نوآوری های فراگير و سريع تکنولوژی داشته باشد به اين معنی که تغييرات و پيشرفت های تکنولوژيک به خلق بازارها و بنگاه های جهانی کمک نموده و موسسات سياسی- اقتصادی بيشتری نيز به منظور اصلاح و تعديل نوآوري های تکنولوژيک جديد به وجود آمده اند.
اين فرآيند تکامل متقابل منجر به تشکيل شبکه های نوآوری شده است. "شبکه های نوآوری" ترکيبی از روابط بين شرکت ها، دانشگاه ها، آژانس های دولتی و ساير سازمانها به منظور ايجاد و به اشتراک گذاشتن دانش مرتبط به نوآوری های تکنولوژيک هستند[4]. اين شبکه ها با فرآيند جهانی شدن در ارتباط نزدیک بوده و هر دو بوسيله پيشرفت های سريع تکنولوژی تقويت می شوند. اما چه ارتباطی بين نوآوری های تکنولوژيک و جهانی شدن وجود دارد و شاخص های عمده تکامل متقابل آنها کدام است؟
برای پاسخ به اين سوالات بايد بر شرکت های چند مليتی[1] ، نه به عنوان يک بازيگر تنها بلکه بايد به عنوان عامل اصلی در جهانی شدن تمرکز نمود. مسلماً نقش اين شرکت ها باعث تغيير شکل شبکه های سازمانی بوجود آمده می شود. با وجود اين، برتری تاريخی شرکت های چند مليتی باعث بروز مشکلاتی برای شاخص های جهانی شدن گرديده است. سه گروه عمده از اين شاخص ها در سال های اخير مورد تحقيق و بررسی قرار گرفته اند که شامل بهره برداری از تکنولوژي خصوصاً در تجارت بين الملل، توليد تکنولوژی با استفاده از جهانی کردن تحقيق و توسعه و افزايش همکاری های تکنولوژيک مثل ائتلاف های استراتژيک بين المللی می باشند که در ادامه به تفصيل تشريح می گردند.
توسعه تکنولوژی های نوين
منابع طبيعی عمده که پايه گذارتوسعه اقتصادی بوده اند، به صورت وسيعی درقرن آينده جای خود رابه دانش فنی خواهندداد [5]. با اين حال تمرکز نا همگون اين منابع به سمت کشور های تازه صنعتی شده کنونی می باشد، به اين معنی که پيشرفت در يک دامنه قابل قبول از اقتصاد آينده ، نيازمند دسترسی جهانی به دانش فنی است. واقعيت کنونی به وجود آمده نشانگر ضرورت تغيير سريع اين پارادايم از نوآوری های تکنولوژيک متمرکز و بومی به سمت کاربرد های جهانی راه حل های تکنولوژيک می باشد. همچنين رويکردی که زمينه صنعتی شدن و صنعتی کردن کشور ها را فراهم می کند، بايد پتانسيل لازم برای بهره مندی از استانداردهای برابر زندگی و مصرف را نيز داشته باشد.
انتقال تکنولوژی برخاسته از اقتصاد های بومی، نيازمند ارزيابی مجدد بر مبنای معيارهای جهانی است تا بتوان تکنولوژی هايی را که به عنوان فرصت های خاص برای توسعه، در بازارهای غير بومی عرضه می شوند به صورتی موثر و کارآمد به کار گرفت. از نظر تاريخی چند مانع برای انتقال موثر تکنولوژی به کشور های در حال توسعه وجود دارد:
اول- ظرفيت تکنيکی کشور دريافت کننده برای جذب و به کارگيری تکنولوژی . گزارش های اخير درمورد وضعيت تحصيلات علمی و شاخص های رقابتی تکنولوژی مدار، نشان می دهد که کشور هايی که دارای بيشترين رشد در ظرفيت های تکنولوژيک هستند، در رديف اقتصادهای نوظهور مبتنی بر تکنولوژی طبقه بندی می شوند.
دوم- اهميتی که تجارت بين المللی دانش فنی به منظور انتقال منابع با ارزش اقتصاد های مولد دارد. نتايج تحقيقات در اين زمينه نشان می دهد که منافع حاصل از نوآوری های تکنولوژيک عايد هر دو اقتصاد (مولد- گيرنده تکنولوژی) خواهد شد.
رويکرد جديد به انتقال بين المللی تکنولوژی
انتقال تکنولوژی، فرآيندی ضروری برای استفاده و کاربرد گسترده تکنولوژی است. "انتقال تکنولوژی" را می توان به عنوان فرآيند آماده کردن تکنولوژی طراحی شده برای يک هدف سازمانی ، جهت استفاده در سازمان های ديگر و برای اهداف بالقوه مفيد ديگر تعريف نمود. در انتقال بين المللی تکنولوژی، انتقال فراتر از مرزهای ملی صورت می گيرد. نمونه بارز آن انتقال تکنولوژی از کشور های صنعتی به کشورهای در حال توسعه است. فرآيند فوق از کانال ها و روش های مختلفی صورت می گيرد. بيشتر کشور ها در تلاش هستند تا پايه تکنولوژيک خود را توسعه دهند و دانش خود را به کالاها و خدمات دارای ارزش افزوده تبديل نمايند. بديهی است يک انتقال تکنولوژی موفق، می تواند رشد و توسعه اقتصادی را در پی داشته و يا شتاب بخشد. مدل های سنتی انتقال تکنولوژی، برای مولدين آن از قبيل دانشگاه ها و مراکز تحقيقاتی، عموماً بر مبنای اقتصاد های بومی شکل می گيرند [6].
|
کشور های در حال توسعه |
|
توسعه تکنولوژی های تجاری |
|
بازار داخلی |
|
ساير کشور های صنعتی |
|
درآمد تجاری |
|
تکنولوژی موجود |
شکل(1) چرخه توسعه کنونی، تمرکز بر بازار داخلی و تکنولوژی های سودمند تجاری- منبع: Ph.Gardner,1999
اگر چه انتقال بين المللی نوآوری های تکنولوژيک به اقتصادهای در حال توسعه ناچيز است، تجربه کشور های تازه صنعتی شده، انتقال تکنولوژی را يک "باز نوآوری"[2] می داند. باز نو آوری ، نوآوری در جهت عکس است که در آن در يک روند پايين به بالا، انتقال تکنولوژی از مهندسی معکوس محصولات وارداتی از کشورهای صنعتی صورت می گيرد. اين کار عملی بوده و منوط به داشتن دانش لازم از سوی کشور ميزبان و حفظ حقوق مالکيت فکری مولد آن است. بنابر اين برخلاف روال معمول" از تحقيقات و توسعه به توليد وتوزيع (مصرف)"، تکنولوژی در اقتصادهای در حال توسعه می تواند در جهت عکس و از محصول توليد شده به تحقيق و توسعه منتهی می گردد [7] .
تحت اين شرايط ، عمومي ترين روند انتقال تکنولوژی بين کشور های صنعتی و اقتصاد های در حال توسعه يک نوع انتقال افقی از تکنولوژی خواهد بود. در حالی که تقريباً هر نوع دانشی می تواند برای اقتصادهای در حال توسعه مفيد باشد، منافع کشور دريافت کننده در راستای ارتقاء سطح پيچيدگی و کاربرد دانش ، افزايش خواهد يافت.
|
نوآوری صنعتی شده |
|
باز نوآوری صنعتی شده |
|
تحقيق |
|
توسعه |
|
توزيع(مصرف) |
|
توزيع(مصرف)
|
|
توليد |
|
توليد |
|
توسعه
|
|
تحقيق
|
Steenhuis and de Boer, 1998 شکل(2) ساختمان تکنولوژی – منبع:
رويکرد جديد، نيازمند تغيير مدل های تجاری و اقتصادی انتقال تکنولوژی به مدل هايی که حول تکنولوژی موجود و شبکه دانش جهانی متمرکزند، می باشد. نوآوری موفق به صورتی مداوم وابسته به منابع خارجی دانش فنی است که آن هم خود نيازمند يک شبکه اطلاعاتی منسجم است. اقتصادهای در حال توسعه و تکنولوژی مدار[3] در بازار جهانی در کنار مفاهيمی از توسعه تکنولوژی پايدار ، در هم آميخته خواهند شد. در رويکرد جديد ، انتقال دانش از تمام سطوح اقتصادی کشور های صنعتی به تمام سطوح نهادهای اقتصادی کشور های در حال توسعه پيشنهاد می شود. چارچوب به کار رفته در اين سيستم ، عوامل خاص و موثر بر دسترسی به انواع نوآوری های تکنولوژيک مراکز تحقيقاتی جهانی را شناسايی می کند. در چنين سيستمی ، مبادله نوآوری های تکنولوژيک بايد در تمام مراحل تحقيق و توسعه تا توليد و مصرف وجود داشته باشد [8] .
بنابراين به منظور تکنولوژی مدار شدن، کشورهای در حال توسعه نيازمند انتقال بين المللی و مؤثر تکنولوژی های مناسب هستند. برای موفقيت در اين فرآيند، بايد تکنولوژی مداری اقتصادهای در حال توسعه را از منظر جهانی شدن ارزيابی نمود. در سال های اخير تحقيقات زيادی در جهت شناسائی و تعيين شاخص های تکنولوژی مداری انجام گرفته که يک نمونه بارز از آن به شرح زير است:
شاخص های جهانی شدن تکنولوژی مداری
جهانی شدن مفهوم ساده ای برای پژوهش نيست. نه تنها تعيين راه هائی برای جهانی شدن فرآيند های اقتصادی ، سياسی و اجتماعی آسان نيست ، خود جهانی شدن هم تنها از توليد، مصرف و انتقال تکنولوژی تاثير نمی پذيرد. رايکرافت[4]، با تاکيد بر شبکه های نوآوری سه گروه وسيع از اين شاخص ها را شناسائی نموده است [9]. هر گروه از اين شاخص ها دارای زير مجموعه هائی هستند که در قالب زير شاخص های ورودی، فرآيندی و خروجی نوآوری طبقه بندی شده اند .
1) بهره برداری از تکنولوژی[5]- اکثر سازمان ها ( به ويژه شرکت های چند مليتی ) در تلاش برای کسب سود از نوآوری در محصولات و فرآيندهای تکنولوژيک هستند، که به نظر می رسد اينها بيشترين فعاليت های تکنولوژيک در جهان باشند. همانگونه که از پتنت ها و تجارت خارجی رو به گسترش در کشورهای مختلف بر می آيد، بازارها با يک شتاب سريع در حال جهانی شدن هستند. به طور کلی اين فرآيند، همانند درهم آميختگی بازارهای بين المللی، بسيار برجسته تر از روندی است که تحليل گران جهانی شدن آن را در بهره برداری های تکنولوژيک تعريف نموده اند. متاسفانه چشم انداز مناسبی به نقش تکنولوژی وجود ندارد. اغلب تغييرات تکنولوژيک به يک کارکرد تسهيلاتی محدود نسبت داده می شود. ( به عنوان مثال فرآيندی که طی آن نوآوری تکنولوژي های اطلاعاتی و ارتباطی، هزينه های جابجائی دانش و کالاها را پايين آورده است. )
زير شاخص های مرتبط به اين گروه عبارتند از:
- تجارت بين الملل
- تجارت بين شرکتی
- تجارت تکنولوژی
- تجارت به صورت عمده فروشی
- پتنت های گسترش يافته در کشورهای خارجی
2) توليد تکنولوژی[6]- شرکت های چند مليتی اغلب متعهد به انجام نوآوری درکشورهائی هستند که در آن فعاليت می کنند. خلق تکنولوژی بيرون از کشور مبدأ ، برای شرکت های مذکور در يک روند متعادل در حال گسترش است. همانگونه که در سرمايه گذاری های مستقيم خارجی ديده شده است، جابجا کردن تسهيلات تحقيق و توسعه و پتنت های ايجاد شده برای کشور ميزبان توسط حاميان خارجی شرکت های چند مليتی صورت می گيرد. در حاليکه گروهی از توليدات تکنولوژيک اهميت زيادی برای تمام جنبه های يک نوآوری دارند، در اين مرحله بهره برداری کمتری از تکنولوژی صورت می گيرد. هيچ دليل نظام مندی برای اين نظريه که جهانی سازی فرآگير باعث وقوع توليدات تکنولوژيک می شود، وجود ندارد.
فرآيند جهانی شدن توليدات تکنولوژی فقط در شرکت های چند مليتی بسيار بزرگ رواج يافته و تنها در کشورهای تازه صنعتی شده (مثل آمريکای شمالی، اروپا و شرق آسيا ) مصداق پيدا کرده است. در واقع بيشتر فرآيندهای جهانی شدن توليدات تکنولوژی به صورت خاص در رخدادهای اروپائی نمايان شده است. در راستای بهره برداری از تکنولوژی، اکثر شرکت هائی که محصولات خود را در خارج توليد می کنند در بخش تکنولوژِی پيشرفته فعاليت نمی کنند. آنها در بخش هائی که پوشش بازارهای محلی برای آنها مهم است، فعاليت می کنند. ( نظير مصالح ساختمانی، تنباکو، خوراکی، نوشيدنی و ... )
زير شاخص های مرتبط به اين گروه عبارتند از:
- سرمايه گذاری مستقيم[7] کنترل شده توسط يک موسسه خارجی
- سرمايه گذاری مستقيم با مالکيت خارجی تمام تسهيلات
- سرمايه گذاری در تحقيق و توسعه بين المللی شده
- پتنت های توليد شده توسط حاميان خارجی شرکت های چند مليتی
3) همکاری تکنولوژيک[8]- شايد امروزه بارزترين ويژگی نوآوری های تکنولوژيک اين است که تنها شرکت ها و سازمان های اندکی می توانند خصوصاً در بخش تکنولوژی های پيچيده تر ( مثل مهندسی ژنتيک، ميکرو الکترونيک و ... ) نوآوری کنند. بيشتر نوآوري ها توسط همکاری سازمان هائی انجام می گيرد که تعداد زيادی از آنها بين المللی هستند. اين شرکت ها و ساير فعالانی که در اين عرصه مشارکت دارند مالکيت و هويت ملی خود را حفظ می نمايند. زير شاخص های مرتبط به اين گروه عبارتند از:
- کارگروه هائی که دانش ضمنی يا مدون را يکپارچه می نمايند.
- اهداف شبکه های نوآوری ( مثل توليد و بهره برداری از تکنولوژی )
- اعضای شبکه های نوآوری ( مثل نهاد های دولتی، شرکت ها و دانشگاه ها )
- عملکرد تحقيق و توسعه بين المللی و ساير فعاليت های يادگيری ( مثل يادگيری از طريق تعامل )
- انتقال سرمايه اجتماعی
هرگروه از فعاليت های تکنولوژيک و مجموعه شاخص های منظم به آن نقشی جداگانه در تعريف ماهيت جهانی شدن ايفا می نمايند. توليد و بهره برداری از تکنولوژی اساساً محدود به گروه هائی مفهومی هستند، چراکه به طور کلی آنها مبتنی بر زيرشاخص های ورودی و خروجی هستند. فعاليت های توليد و بهره برداری از تکنولوژی تقريباً هميشه به ورودي های فرآيند نوآوری مثل مخارج تحقيق و توسعه يا خروجی های آن مثل پتنتها و تجارت مرتبط اند. هيچکدام از اين مثال ها به فراوانی وقايعی که در خود نوآوری رخ می دهند نيستند، زيرا شکل گيری و تکامل شبکه های نوآوری بين سازمانی به طور ذاتی به فرآيند نوآوری ارتباط دارند. در مقابل، شاخص همکاری های تکنولوژيک، به علت اينکه دارای زير شاخص هائی در هر سه بخش ورودی، فرآيندی و خروجی نوآوری است، تفسيرهای جامع تری از پديده جهانی شدن تحقيق و توسعه فراهم می کند.
مفهوم تحقيق و توسعه
بيشتر مباحث علم و تکنولوژی ملت ها به وسيله تحقيق و توسعه احاطه گرديده است. درعصرمدرن تلاش های سازمان يافته ای در سازمان های بزرگ و پيچيده، به منظور انجام و هدايت فعاليت های تحقيق و توسعه صورت گرفته و نگرش علمی به حل مشکلات به شکل گسترده ای اعمال می گردد. فعاليت های تحقيق و توسعه معاصر، مستلزم هماهنگ نمودن فعاليت رشته های بسياری است که در کنار هم در پيشرفت تکنولوژی سهيم هستند.
"تحقيق و توسعه" مجموعه ای از سلسله فعاليت های منظم، خلاق و مبتنی بر دانش و تجربه موجود در تغييرات تدريجی، بهسازی و نوآوری در توليد کالا و خدمات ( از مرحله تأمين ورودی ها و منابع تا ارائه محصول يا خدمات به محيط ) است به گونه ای که به نتايج قابل بهره برداری و يا افزايش گنجينه دانش موجود منجر گردد [10] . اگر چه تحقيق و توسعه با هم مرتبط هستند، اما از منظر شرکت هائی که آنها را به کار می گيرند دارای وجوه تمايزی هم می باشند. شرکت های تحقيق محور سعی در پيشگام بودن در تکنولوژی صنعت خود دارند (رهبران تکنولوژی)، در حاليکه شرکت های توسعه محور ، شرکت هائی هستند که تکنولوژی تثبيت شده را به کار می گيرند ( دنباله روهای تکنولوژی ). طراحی و توسعه نوآوری های تکنولوژيک، از ديدگاه خليل[9]، از يک مسير پيشرفت گام به گام و زنجيره ای پيروی می کند: 1) تحقيقات پايه 2) تحقيقات کاربردی 3) طراحی و 4) تقويت تکنولوژی.
تحقيقات پايه با هدف دست يابی به دانش جديد با درکی جديد انجام می گيرد، اين نوع تحقيق با هدف عملی خاصی انجام نمی شود در حاليکه هدف از تحقيقات کاربردی تبديل ايده ها به شکل عملياتی است. اين نوع تحقيقات آميخته ای از علم و مهندسی هستند. طراحی شامل استفاده منظم از دانش برای بهره برداری تجاری از ايده هاست و تحقيقات تکنولوژيک با هدف بهبود تکنولوژی های موجود و يا در حال طراحی و توسعه صورت می گيرد. تعيين نوع تحقيق و توسعه ای که يک شرکت در پيش می گيرد بستگی به اهداف طرح تحقيق و توسعه شرکت، نوع و بخش فعاليت، پايه تکنولوژی، مشتريان، منابع مالی و فنی شرکت و بسياری از عوامل ديگر دارد.
هدف تحقيق و توسعه، رسيدن به نقطه مطلوبی است که يک فرد، سازمان يا جامعه در تلاش برای رسيدن به آن می باشد. اين نقطه مطلوب براساس درک ضرورت ها، اولويت ها و نيازها در چارچوب فردی، سازمانی و ملی تعين می گردد. در اين راستا اهداف اصلی نظام تحقيق و توسعه خصوصاً برای کشور های در حال توسعه می تواند شامل موارد زير باشد: [11]
1. تغييرات اصلاحی و تطبيق با تکنولوژی هائی که در جوامع ديگر توليد شده اند.
2. پيشرفت در توانائی های علمی – تکنولوژيک کشور
3. ايجاد فضائی در جامعه که نياز به دانش و تکنولوژی جديد را بپذيرد
4. تأثير بلند مدت در بهبود کيفيت زندگی
5. بهره گيری از تکنولوژی های جديد
جهانی شدن تحقيق و توسعه
پيچيدگی فرآيند تحقيق و توسعه مبتنی بر تکنولوژی، پويائی فعاليت های تجاری و تنوع بازارها، شرکت ها را وادار به بررسی و ملاحظه مقياس، قلمرو و جهت فعاليت های آنها می نمايد. مطالعات نشان می دهد که به دليل مخارج نسبتاً سنگين فعاليت های تحقيق و توسعه، نياز به تشکيل تيم های چند رشته ای و چند بخشی در حال افزايش است. بنابراين ديگر نمی توان با تبديل شدن به يک جزيره تکنولوژی به بقای خود اميدوار بود. بلکه بايد به دنبال تشکيل تيم ها ، فعاليت های مشترک و گروه های تحقيقاتی بود. تنوع نيازهای بازار و خواسته های مشتريان نيز انجام چنين پروژه هائی را توجيه می نمايد. بنابراين مدل شبکه ارتباطی جهانی، موج آينده تحقيق و توسعه به شمار می رود. اين امر تلويحاً به معنای ضرورت وجود گروه های هسته ای تکنولوژی در هر بازار بوده که بايد مديريت گردند. تأسيس مراکز تحقيقاتی در کشورهای ديگر، همچنين استفاده از افراد نخبه در برنامه های تحقيق و توسعه شرکت های چند مليتی مبين جهانی شدن تحقيق و توسعه ، توليد و بازاريابی در آينده است.
تحقيق و توسعه خارجی، مبحث کوچکی در مراکز دانشگاهی دنيا در دهه 1970 بوده و برای بيشتر کشورهای صنعتی تا اواسط دهه 1980 اولويتی نداشته است. به عنوان مثال تا سال 1989 به شاخص های علم و تکنولوژی از ديدگاه OECD اشاره ای نشده بود، همچنين تا سال 1991 تمرکزی بر روی شاخص های علوم و مهندسی توسط بنيان علوم ملی ايالات متحده ، صورت نگرفته بود [12] .
گسترش فرصت های مطالعاتی دليل قاطعی برای جهانی شدن برنامه های تحقيق و توسعه به شمار می رود. در حاليکه بين مخارج تحقيق و توسعه و نوآوری های تکنولوژيک همبستگی وجود دارد، ارتباط بين آنها هميشه مستقيم نيست. علاوه بر اين تحقيق و توسعه ، تنها مسير توليد و کسب دانش و زيربنای نوآوری است. اهميت يادگيری از طريق دنبال نمودن پيشرفت علم و تکنولوژی در ساير بخش ها و کشورها به ويژه از طريق تعامل (مثل تعامل تأمين کنندگان با مصرف کنندگان ) ممکن است به اندازه اهميت يادگيری از طريق تحقيق و توسعه باشد. اکثر شرکت های بزرگ بين المللی که دارای واحد های تحقيق و توسعه هستند، هنوز دنباله رو استراتژی حفظ شايستگی برمبنای تکنولوژی های بارز در کشور مبدأ هستند.
کشورهای کوچک توسعه يافته ای نظير سوئد، هلند و سوئيس، بيشتر فعاليت های تحقيق و توسعه خود را بين المللی نموده اند. بيشتر کشورهائی هم که تمرکز بر بخش هائی از تکنولوژی های بارز را مورد ملاحظه قرار می دهند در کانون تحقيق و توسعه موفق خارجی قرار می گيرند. در سالهای اخير حجم انبوهی از تحقيق و توسعه های خارجی توسط موسسات وابسته به شرکت های چند مليتی افزايش يافته است. مطالعات نشان می دهد که کشور های اروپائی بالاترين سهم (30 درصد) از تحقيق و توسعه خارجی را ، با تأکيد بر واحد های تحقيق و توسعه واقع در اروپا ، به خود اختصاص داده اند. در مقايسه با آن 12 – 10 درصد از تحقيق و توسعه های آمريکا و 10 درصد از تحقيق و توسعه ژاپن جهانی شده است. اين آمار ها به روشنی اهميت جهانی شدن تحقيق و توسعه را نشان می دهند.
اکنون بايد به اين سوال پاسخ داد که با توجه به واقعيت های فوق، برای همراستا شدن با فرآيند جهانی شدن تحقيق و توسعه چه اقداماتی بايد انجام داد؟ آيا روش ساختار يافته و منظمی برای حل مسائل مرتبط با جهانی شدن برای واحد های تحقيق و توسعه وجود دارد؟ توصيه های زير می تواند مديران تحقيق و توسعه را در روياروئی با چالش های مذکور کمک نمايد [13] :
1. تغيير ذهنيت ها و تعريف دوباره نقش ها- ذهنيت مبتنی بر پارادايم کلاسيک آزمايشگاه های تحقيق و توسعه صنعتی بايد کنار گذاشته شده و با باورهای ذهنی که بينش، اهداف و ارزش های جهانی شرکت را بر محور " وفاداری به علوم و مهندسی" قرار می دهد، جايگزين گردد. بنابراين تعريف مجدد و با احتياط نقش واحدهای تحقيق و توسعه در حوزه ذهنی درونی شرکت يک اقدام مهم به شمار می رود.
2. نگاه جديد به مسائل جهانی- شرکت های امروزی در تقابل با دوگانگی هایی نظير جهانی در مقابل بومی يا داخلی در مقابل خارجی نيازمند يک نگرش جهانی، يکپارچه و منسجم به مشکلات، اولويت ها و منابع هستند. چنين بينشی به نوبه خود سيستم ها و ابزارهای جديدی را می طلبد.
3. طراحی سيستم ها، توليدات، فرآيندها و ابزارهای جديد- بسياری از ابزارها و سيستم های فعلی در واحد های تحقيق و توسعه بايد مجدداً طراحی ، تنظيم و به روز گردند به طوری که بتوان به واقعيت های جديد پاسخ دهند. مهمترين اقدامات لازم در اين راستا عبارتند از:
- برقراری يک فرآيند ارتباط با مشتری
- برنامه ريزی جديد برای فعاليت های تحقيق و توسعه
- افزايش شفافيت فرآيند تصميم گيری و عملکرد تحقيق و توسعه
- ايجاد و برقرای سيستمی برای ترغيب بهبود مستمر
- بهبود و اصلاح نظام مديريت منابع انسانی
4. افزودن ارزش و پافشاری بر آن- رقابت بر سر برتر شدن در سطح جهان ، به موقع و سريع واکنش نشان دادن و انعطاف پذيری برای سازمانها را ضروری ساخته است. نتيجه اين ضرورت، تمرکز زدائی مديريتی در فعاليت های شرکت از جمله فعاليت های تحقيق و توسعه است. بنابراين واحدهای تحقيق و توسعه همواره بايد با در نظر گرفتن اين مسأله که چقدر می توانند در افزايش ارزش های شرکت موثر باشند، هدفگذاری کرده و نسبت به ارزيابی عملکرد خود اقدام نمايند.
نتيجه
انتقال تکنولوژی بين المللی برای توسعه پايدار کشور های در حال توسعه حياتی است. اين فرآيند نيازمند تغيير فرهنگی – تکنولوژيک مدل های سنتی انتقال تکنولوژی است که از اقتصاد های بومی نشأت گرفته اند. در مدل نوين انتقال تکنولوژی بايد ترکيبی از آخرين فناوری های موجود ( تحقيق و توسعه جهانی ) را در بازار های جهانی به کار گرفت. گسترش شبکه های نوآوری به فعاليت های اقتصادی کشورهای در حال توسعه می تواند دستيابی به تحقيق و توسعه جهانی را تسهيل نمايد. روابط و همکاری های بين شرکتی يک ساز و کار موثر برای شکل گيری شبکه های نوآوری مي باشند. چنين روابطی می تواند شامل سرمايه گذاری های مشترک، توافقات واگذاری حق امتیاز، قراردادهای مديريتی، توليد مشترک و همکاری های تحقيق و توسعه باشد.
فرآيند بازنوآوری تکنولوژی های نوين به عنوان رويکرد جديد در انتقال بين المللی تکنولوژی، مستلزم بازنگری و توجه به مفاهيم جهانی شدن در فعاليت های تحقيق و توسعه است. شاخص های مهمی که برای ارزيابی جهانی شدن تکنولوژی مداری در اين مقاله مورد بررسی واقع شده اند، مويد اين مطلب است که زيرشاخص های مربوط به همکاری های تکنولوژيک به علت اينکه هرسه بخش ( ورودی، فرآيند و خروجی ) فرآيندهای نوآوری تکنولوژيک را در بر می گيرند نقش بارزتری در جهانی شدن تحقيق و توسعه ايفا می نمايند.
منابع و مآخذ
- طارق خليل، مديريت تکنولوژی، ترجمه اعرابی و ايزدی، نشر دفتر پژوهش های فرهنگی، 1383
2. UNIDO, "Foresight Methodologies", training module 2, 2004.
- George Papaconstantinou, “Globalization, Technology, and Employment: characteristics and rends,” STI Review, No. 15, 1995, p. 177.
- Christopher Freeman, “Networks of Innovators: A Synthesis of Research Issues,” Research Policy, October 1991, pp.499- 514
- OECD: Employment and Growth in the Knowledge Based Economy, Paris, 1996.
- Gardner, Philip. Science Parks as Gateways for International Technology Transfer in Developing Economies, Proceedings of IASP XVI, the World Conference on Science and Technology Parks, Istanbul, Turkey, 1999.
- Steenhuis, Harm-Jan, and de Boer, Sirp J.Know-How on International Technology Transfer: a research model and a case study, 2nd International Symposium on Management of Technology and Innovation, ISMOT '98, Zejiang University, Hangzhou, China, November, 1998.
- Gardner, Philip 2002.The Globalization of R&D and International Technology Transfer in the 21st Century.2002
- Robert W. Rycroft, " Technology-Based Globalization Indicators: The Centrality Of Innovation Network Data", The George Washington University, June 2003.
- جعفرنژاد، احمد " مديريت تکنولوژی مدرن" ، انتشارات دانشگاه تهران، 1382
- فقهی فرهمند، ناصر " مديريت تکنولوژی سازمان"، انتشارات فروزش، 1383
- Jorge Niosi, “The Internationalization of Industrial R&D: From Technology Transfer to the Learning Organization,” Research Policy, March 1999, p. 107
- Chaterji, Deb, "Emerging Challenges for R&D Executives: An American Perspective", R&D Management, July 1993
[1]-Multi National Corporate
[2]- Exnovation
[3]- Technology-based
[4]- Robert W. Rycroft, Professor of International Science and Technology Policy, The George Washington University
[5] - Technological Exploitation
[6] - Technological Generation
[7] - Foreign Direct Investment (FDI)
[8]- Technological Cooperation
[9]- Tarek Khalil, 2000
مطالب مشابه :
جزوه درس حقوق مالکیت معنوی تکنولوژی، تجارت و توسعه جناب آقای دکتر زارع
مدیریت تکنولوژی - جزوه درس حقوق مالکیت معنوی تکنولوژی، تجارت و توسعه جناب آقای دکتر زارع
بررسی فرایند انتقال تکنولوژی به کشورهای در حال توسعه
حقوق خصوصی -حقوق تجارت و حقوق بین الملل - بررسی فرایند انتقال تکنولوژی به کشورهای در حال
انتقال بين المللی تکنولوژی و نقش آن در جهانی شدن تحقيق و توسعه
اقتصاد؛ سیاست و حقوق ؛ روابط بین الملل. - انتقال بين المللی تکنولوژی و نقش آن در جهانی شدن
گرايشهاي مختلف كارشناس ارشد و دكتري مديريت فناوري
مدیریت تکنولوژی انتقال تکنولوژی حقوق مالکیت، تکنولوژی، تجارت توسعه ;
ارایه مربوط به درس حقوق مالکیت معنوی تکنولوژی، تجارت و توسعه جناب آقای دکتر زارع
مدیریت تکنولوژی - ارایه مربوط به درس حقوق مالکیت معنوی تکنولوژی، تجارت و توسعه جناب آقای
برگزاری کلاسهای آمادگی برای دکتری مدیریت تکنولوزی و سمینار
برگزاری سمینار مدیریت انتقال تکنولوژی و مدیریت نوآوری تکنولوژی و مدیریت تحقیق و توسعه
سرمایه گذاری مستقیم خارجی و ...
سرمایه گذاری مستقیم خارجی . و نقش آن در انتقال تکنولوژی به کشورهای رشد یابنده دکتر فیصل عامری
معرفی رشته مدیریت تکنولوژی و گرایش‌های آن
سرمایه گذاری خارجی و انتقال تکنولوژی تمام حقوق اين وب سايت و مطالب آن متعلق به مدیریت
سوابق علمي حسن صفرلو
مدیریت تکنولوژی انتقال تکنولوژی - سوابق علمي حسن صفرلو - جهت ارائه مشاوره و فایل هزینه
مقالات مدیریت تکنولوژی
مدیریت تکنولوژی انتقال تکنولوژی - مقالات مدیریت تکنولوژی - جهت ارائه مشاوره و فایل هزینه
برچسب :
حقوق انتقال تکنولوژی