آموزش به بيماران مبتلا به هپاتيت

آموزش به بيماران مبتلا به هپاتيت

منبع / نويسنده : فريال خمسه

مقدمه

هپاتيت به مجموعة گسترده اي از علايم باليني و يافته هاي بافتي غير طبيعي اطلاق مي شود كه ناشي از تخريب كبدي است و در نتيجه عوامل ويروسي ، سمي ، دارويي و يا در اثر تهاجم سيستم ايمني بدن به كبد ايجاد مي شود و اغلب سيري مزمن دارد .

عوارض اين بيماري مشكل بهداشتي تمام كشورهاي جهان از جمله ايران است . بيشتر بيماران در طول بيماريشان در منزل تحت مراقبت و درمان قرار مي گيرند ؛ لذا پرستاران بايد اين افراد را براي مراقبت كافي در منزل ، به كمك آموزش آنها آماده نمايند .

پرستاري توجه خاصي به نياز بشر براي فعاليتهاي خودپاي داشته كه اين فعاليتها به طور مستمر براي حفظ حيات و سلامت ، بهبودي از بيماري و يا آسيب و بالاخره سازگاري با اثرات ناشي از بيماري انجام مي شوند . اينگونه فعاليتها بستگي به ميزان آگاهي فرد در زمينه بهداشت و پيشگيري بيماري دارد . آموزش بهداشت اساسي ترين جزء مراقبتهاي اوليه بهداشتي و عامل موثر در ارتقاي سلامت است . يكي از دلايل آموزش براي بهداشت و نقش كليدي آن در مراقبتهاي اوليه بهداشتي ، رفتاري بودن مسئله سلامتي است . سلامتي انسان بطور عمده نتيجه رفتارهاي اوست . برخلاف وجود كليه امكانات و منابع بهداشتي ، بدون تغيير در رفتار قادر به حل مشكلات بهداشتي نيستيم .

در همة كشورها پرستاران نقش مهمي در خدمت بهداشتي دارند . پرستاران لااقل 50% افرادي را كه وظايف بهداشتي دارند تشكيل مي دهند و در برخي از كشورها اين رقم به 80% كل نيروي خدماتي و بهداشتي دارند ، تشكيل مي دهند و در برخي از كشورها اين رقم به 80% كل نيروي خدماتي بهداشتي ، درماني مي رسد . با اطلاع از نقش هاي شش گانه پرستار ، آموزش بهداشت به مدد جو از نقش هاي اساسي پرستار در تامين و توسعه سلامت و پيشگيري از بيماريها محسوب مي شود . بايد متذكر شد كه در سال 1973 انجمن پرستاران امريكا ، آموزش به بيمار را به عنوان يك مسئوليت مهم در استانداردهاي وظايف پرستاران پذيرفت .

در فرايند منظم آموزشي ، ارزيابي نيازهاي آموزشي حقيقي بيمار ضروري است ؛ نياز آموزشي حقيقي به فقدان ادراكات ، مهارتها و نگرشهايي اطلاق مي شود كه وجود آنها براي دستيابي به شرايط مطلوب تر ضروري است . اين نيازها بايد با تجربه يادگيري بر طرف شود .

بايد متذكر شد كه پرستار در اهداف مراقبتي خود زماني به نتايج مطلوب دست خواهد يافت كه در راستاي مراقبت صحيح براساس تشخيص هاي پرستاري ، با مهارت كافي به امر مهم آموزش به بيمار نيز بپردازد و مي توان گفت كه دو امر مراقبت از بيمار و آموزش به بيمار در جهت دست يافتن به اهداف پرستاري ، لازم و ضروري و در واقع متمم يكديگر هستند ؛ بنابراين پرستاران مي توانند نقش عمده اي را در امر آموزش در كليه سطوح پيشگيري ايفا نمايند .

در پيشگيري سطح دوم در بيماران هپاتيتي ، هدف جلوگيري از عوارض بيماري در هنگام بستري بودن و آموزش و آماده سازي بيمار براي زندگي خارج از بيمارستان است . آموزش خانواده بيمار براي مراقبت از بيمار مبتلا به بيماري مزمن يكي از مهمترين جنبه هاي مراقبت پرستاري است و اغلب در موفقيت يا عدم موفقيت بيمار براي سازگاري با يك مشكل مزمن و مقابله با آن تاثير بنيادي دارد .

توجه به كوتاه نمودن مدت اقامت بيمار در بيمارستان به دليل كاهش هزينه ها و اطمينان از اجراي مراقبت در منزل پس از ترخيص ، نياز به آموزش بيمار و فاميل او دارد . هدف از آموزش به بيماران و خانواده آنها ارتقاي تواناييهاي مراقبت از خود به منظور قادر ساختن آنها به حفظ حداكثر عملكرد و افزايش كيفيت زندگي است . حفظ و ارتقاي سلامتي و پيشگيري از بيماري ، بازگرداندن سلامتي و تطابق با اختلال در عملكرد از اهداف عمده آموزش به بيمار است .

متغيرهاي مرتبط با آموزش بيماران

1- داشتن اطلاعات پايه :

الف) در حال حاضر بيمار و فاميل او از بيماري چه مي دانند ؟

ب) بيمار و خانواده او در ارتباط با بيماري چه تجربياتي دارند ؟

2- آمادگي براي يادگيري:

الف) اولويتهاي يادگيري بيمار و خانواده او كدامند ؟

ب) چه عواملي موثر بر انگيزش هستند ؟

3- نيازهاي ديگر :

الف) آيا بيمار و خانواده او نيازهاي خاص يادگيري را مشخص نموده اند ؟

ب) آيا نيازهاي يادگيري و نتايج برنامه آموزشي مورد قبول پرستار ، بيمار و خانواده او هست ؟

4- اهداف بيمار و خانواده او :

الف) بيمار و خانواده او در ارتباط با بيماري ، تغييرات در شيوه زندگي و يا رژيمهاي درماني چه اهدافي دارند ؟

5- انرژي خانواده و بيمار جهت يادگيري :

الف) چه نشانه هايي وجود دارد كه پرستار بايد به آنها توجه نمايد ؟

ب) آيا شيوه هاي آموزشي را مي توان با ميزان انرژي تطبيق داد ؟

6- زمان جهت يادگيري :

الف) مدت زمان در دسترس چقدر است ؟

ب) آيا مي توانيد زمان را براي بيمار و فاميل مطابق ميل آنها تنظيم نمائيد ؟

7- وجود افراد و يا دستگاههاي حمايتي :

الف) آيا بايد فرد ديگري نيز همراه با فاميل و بيمار آموزش داده شود ؟

ب) آيا نيازهاي يادگيري بيمار و فاميل منطبق با ديگر افراد حمايت كننده است ؟

8- درك مطالب :

الف) عوامل موثر بر درك محتوا ( ميزان دانش و اطلاعات ، زبان ، وجود اختلالات حسي و سطح هوشياري ) كدامند ؟

ب) آيا داروهايي كه بيمار مصرف مي كند باعث كند شدن عملكرد سيستم عصبي مركزي مي شود؟

ج) ميزان اضطراب چقدر است ؟

د) جهت درك بهتر مطالب چه منابعي در دسترس است ؟

نيازهاي آموزشي بيماران

براي برآورده ساختن نيازهاي آموزشي بيمار و خانواده اش از مراحل مختلف فرايند پرستاري يعني ارزشيابي، برنامه ريزي ، اجرا و ارزيابي ، (منتهي با توجه به آموزش و در نظر گرفتن اصول آموزش و يادگيري ) استفاده مي شود. بسيار مطلوب است كه پرستار از حداكثر قدرت خلاقيت خود براي بسط و تداوم تمايل بيمار به يادگيري استفاده كند. علاوه بر اين پرستار بايد در حالي كه بيمار هنوز در بيمارستان است ، نيازهاي آموزشي وي پس از ترخيص را پيش بيني كند وتنها در اين صورت است كه وي مي تواند دانش و آگاهي لازم را براي انتقال از بيمارستان به منزل به بيمار بدهد.

راهنماييهاي لازم در برنامه ريزي آموزشي

1- هميشه آمادگي براي يادگيري و آگاهي قبلي مددجويان را قبل از شروع برنامه آموزشي بررسي نمائيد .

2- هدف گذاري با مدد جو به گونه اي صورت گيرد كه هر يك از دو طرف بدانند مقصود از آموزش چيست .

3- از واژه هايي كه براي بيمار قابل درك است استفاده شود.

4- مددجو را تشويق كنيد تا سئوال كند و درك خود را از مطالب آموزشي بطور كلامي بيان كند

5- راههايي را جستجو كنيد كه خانواده بيمار يا افراد كليدي ديگري نيز در مباحث آموزشي شركت نمايند

6-آموزش بايد در محيطي كاملاً آرام صورت گيرد تا موجب يادگيري شود

7- تجارب يادگيري فعال ( مانند استفاده نمايش و وسايل كمك آموزشي ) تعيين شود.

8- سرعت آموزشي و يادگيري را معين كنيد، هيچگاه در يك جلسه اطلاعات بيش از اندازه را ارائه ندهند.

9- زماني را براي بحث اختصاص دهيد (از بيمار بپرسيد و او نيز سئوال كند).

10- زماني را براي خلاصه موارد آموزشي در نظر بگيرد.

آموزش در بيماران هپاتيتي

در بيماران هپاتيتي بيشترين تمركزمراقبتي بر آموزش بيمار و خانواده او قرار گرفته است . پرستاران بايد اين افراد را با توجه به معيارهاي فوق الذكر در اين موارد آماده نمابند: آموزش براي مراقبت كافي در منزل بوسيله آموزش آنها درباره معيار استراحت كافي ، تعادل مايعات ، حفظ وضعيت تغذيه اي مناسب، عوارض احتمالي و حفظ و نگهداري اصول ايزولاسيون به ميزان كافي ، بيمار و خانواده او بايد بتواند تغييرات نشان دهنده گسترش بيماري مثل افزايش خستگي ، تهوع و استفراغ غير قابل كنترل و شروع به خونريزي ، ناراحتيهاي ربع فوقاني راست شكم و علايم احتباس آب را تشخيص و گزارش دهند

همه بيماران هپاتيتي و خانواده آنها بايد بدانند كه بهبودي كامل ممكن است ماهها يا بيشتر طول بكشد و بايد طي اين مدت بطور مكرر مورد بررسي و ارزيابي قرار گيرند . اين ارزيابي از طريق آزمايش خون انجام مي شود كه بايستي به طور هفتگي براي چند هفته و سپس ماهانه، تا رسيدن به نتايج نرمال تكرار شود . لازم به ذكر است كه پيگيري بيمار به مدت يكسال بعد از اينكه تستهاي عملي كبد به حالت طبيعي برگشت ، بايد ادامه يابد تا اينكه مطمئن شويم كه هيچ تغييري رخ نداده است

راهنماي آموزش بيماران هپاتيت

الف )آموزش عمومي :

1- فراهم كردن اطلاعات واضح و روشن در مورد اهميت بهداشت فردي در كاهش انتشار هپاتيت .

2- فراهم كردن اطلاعات در زمينه شرايط بيماري ، سير بيماري ، نيازهاي درماني وسنجش پيشگيري از انتقال آن .

3- داشتن دوره هاي استراحت در طول روز ، محدوديت حمل اجسام سنگين و محدوديت ورزشهاي سخت و سنگين .

ب)آموزش در مورد رژيم درماني :

تكيه بر اهميت تغذيه پر كالري وكم چربي ومقدار متوسط پروتئين از مصرف غذاهاي چرب و سنگين كه موجب تهوع ميشوند پرهيز شود.توصيه شود كه حتماً صبحانه ميل شود و غذا به مقدار كم و به دفعات مكرر مصرف شود. در صورت تهوع مي توان از آب نبات يا آب ميوه و يا نوشيدنيهاي كربنات دار استفاده كرد (اگر تهوع شديد است قبل از غذا از دارو هاي ضد تهوع كه براي كبد خطر نداشته باشد مي توان استفاده كرد )از مصرف سسهاي چرب ، عصاره و چربي گوشت ، كرمها و دسرهاي غني از مواد چربي اجتناب شود .كباب كردن غذا ها بجاي سرخ كردن آنها توصيه شود . از رژيم غذايي نرم استفاده شود . بر اهميت امتناع از الكل تاكيد شود(چرا كه الكل تحريك سلولهاي كبدي را افزايش مي دهد )اثرات جانبي و خطر مصرف داروهاي بدون تجويز پزشك و يا با تجويز پزشك يادآوري شود (مثل استامينوفن Acetaminophen آسپرين Aspirin سولفاناميدهاSulfanamid و برخي داروها بيهوشي ) از تجويز داروهايي كه عوارض ناخواسته ، مثل كلستاز Chohestasis ايجادكرده ويا داروها يي كه در كبد متابوليزه مي شوند ، خودداري شود.

ج) آموزش راههاي پيشگيري از انتقال عفونت

1- بيمار نبايد در استفاده از وسايل حمام شريك شود .

2- لباسها و حوله هاي حمام ، ظروف غذا و نوشيدنيها بايد به وضوح بر چسب خورده تاكسي در استفاده از آنها سهيم نشود .

3- مسواك،ناخنگير،وسيله اصلاح،ترمومتر و وسايل آرايش بايستي كاملاً اختصاصي باشند .

4 – بعد از حمام و دستشويي و هر گونه تماس با مايعات بدن ( خون ،مخاط،مني) دستها بايد كاملاً شسته شود .

5 – فرد مبتلا نبايد غذايي براي اعضاي خانواده آماده كند ؛همچنين فرد مبتلا نبايد در كار نقل و انتقال غذا شركت كند ( ممنوعيت كار در رستورانها و اغذيه فروشيها )

6 – از اهداي خون شديداً اجتناب شود .

7 – از استفاده مشترك از غذا ،سيكار و يا ظروف غذايي خوداري شود.

8 – از تماس هاي جنسي و تماسهاي نزديك شخصي مثل در آغوش گرفتن و بوسيدن مطلقاً خوداري شود .

9 – توصيه شود كه اعضاي خانواده از ايمونوگلوبولين استفاده كنند و يا بر عليه هياتيت واكسينه شوند .

د ) آموزش راههاي پيشگيري از ابتلا به عفونت :

A ) پيشگيري از ابتلا به هپاتيت a بايستي در موارد زير افراد تحت مراقبت حفاظتي قرار گيرند و توصيه هاي حفاظتي صورت گيرد :

1 – خانواده هايي كه فرد مبتلا به HAV دارند .

2 – زماني كه بين كارمندان و متصديان مراكز مراقبتي روزانه ، حداقل دو مورد ابتلا به HAV گزارش شده باشد .

3 – زماني كه در بين اعضاي خانواده كارمندان و متصديان مراكز مراقبتي حداقل سه مورد ابتلا به HAV گزارش شده باشد .

4 – رزيدنتها و كارمندان موسسات بهداشتي كه با افراد مبتلا به HAV تماس داشته اند .

5 – كارمنداني كه تماسهاي نزديك با بيماران HAV داشته اند .

6 – افرادي كه در معرض يك منبع مشترك عفونت قرار گرفته اند .( در صورت تشخيص طي دو هفته پس از وقوع موقعيت )

7 – كارگزاران مواد غذايي كه با يك كارگزار غذايي مبتلا به HAV كار مي كنند .

B ) پيشگيري از ابتلا به هپاتيت B امروزه پيشگيري از هپاتيت B توسط واكسن انجام مي شود كه طي سه نوبت تزريق عضلاني صورت مي گيرد .واكسيناسيون بر عليه اين بيماري 95 -85 درصد موثر است . تاثير واكسن در جنين شناخته شده نيست اما از آنجا كه HBV در زنانه بار دار منجربه عفونت سخت و شديد مادر و عفونت مزمن جنين مي شود و با توجه به اين كه محتويات واكسن فقط ذرات آنتي ژن سطحي هپاتيت B است ، حاملكي به عنوان يك كنتراند يكا سيون و در واكسيناسيون بر عليه هپاتيت B مطرح نمي شود .

واكسيناسيون ( قبل از تماس ) بر عليه هپاتيت B در موارد زير توصيه شود :

1 – تيم مراقبين بهداشتي در معرض خطر تماس .

2 – مراجعين و كارمندان موسسات و بخشهاي ناتوانيهاي پيشرونده .

3 – بيماران همودياليزي .

4 – افراد فعال جنسي با شريكهاي جنسي متعدد .

5 – استفاده كننده هاي داروهاي تزريقي و ريدي .

6 – افرادي كه به دفعات فراورده هاي خوني دريافت مي كنند.

7- افراد مقيم (به مدت طولاني ) در ندامتگاهها.

8- جهانگرداني كه طرح اقامت در محدوده اي با يك شيوع بالاي HBV براي مدت شش ماه يا بيشتر دارند .

C ) پيشگيري از ابتلا به هپاتيت C و E

پيشگيري در عفونتهاي HCVوHEV همچنانكه برايHBV موثر بوده ، تاثير ندارد .در مورد مسافران به كشورهايي كه HEV بطور انداميك رخ مي دهد ، آموزش بهداشت پيشگيري ، بهترين مقياس پيشگيري است (ارزش استفاده از ايمونوگلوبولين در اين موقعيت ناشناخته است ).

D )پيشگيري از ابتلا به هپاتيتD

از آنجائيكه اين نوع هپاتيت تقريباً هميشه با هپاتيت B مشاهده مي شود ؛ روشهاي پيشگيري پيشنهاد شده در HBV براي پيشگيري از هپاتيت D كافي است ؛ اما در مورد ناقلين HBV راهي بجز آموزش بهداشت براي جلوگيري از ابتلا به HBV وجود ندارد .

در انتها بايد متذكر شد كه بزرگترين فعاليت مستعد كننده در پيشگيري عمومي از انتشار هپاتيتهاي ويروسي ، استفاده از استانداردهاي احتياطي براي همه مردم است (بررسي مدفوع ، ادرار ، خون و ديگر مايعات بدن از لحاظ امكان عفونت و همچنين بررسي امكانهاي بالقوه به عفونت).

ه) آموزش از راه ايجاد جلسات بحث و مشاوره با بيمار وخانواده وي

تشكيل اين جلسات ، بيمار و خانواده وي را آماده مي كند كه براي آينده خود به نحو احسن برنامه ريزي كنند . در جلسات ، افراد خانواده بايد به بيان احساسات خود در مورد تشخيص بيماري و اثرات آن بپردازند و تبادل احساسات بين بيمار و خانواده وي صورت گيرد . افراد خانواده روشهاي مقابله با شكل روحي خود را پيدا كنند و در زندگي روزمره بكار ببندند .

افراد گروه استرسورهاي ويژه موجود را شناسايي كرده و راههاي تطابق با ان را پيدا كنند . دادن اطلاعات كافي در مورد مراقبتها و سهيم كردن اطرافيان در ارائه اين مراقبتها از ضروري است . بيمار تشويق شود كه احساسات خود را از هر طريقي كه مايل است از جمله نوشتن ، نقاشي كشيدن ، يا بيان كردن بيرون بريزد و اطمينان داشته باشد كه اين احساسات غير عادي تلقي نميشود . تشويق بيمار به كلامي كردن ترس و اضطراب و فراهم كردن باز خورد آن. تشويق بيماري به ايجاد رابطه با خانواده و دوستان و همكاران و داشتن تماس با ايشان . شركت در فعاليتهاي متنوع و تفريحي براي بيمار توصيه شود. توصيه مي شود كه در جلسات مشاوره و گروه درماني از افراد مبتلا به هپاتيت و خانواده آنها كه ممكن است اطلاعات بيشتري در مورد بيماري و نحوه مقابله با عوارض آن داشته باشند، دعوت به عمل آيد .

و) آموزش استفاده از منابع قابل دسترسي اجتماعي

افراد خانواده در مورد منابع مورد استفاده جهت مواجهه بهتر با بيماري و تامين احتياجات كوتاه مدت و دراز مدت راهنمايي شوند و در صورت لزوم به مراكز حمايتي ارجاع داده شوند . دادن اطلاعات در مورد گروههاي مشاوره و حمايت كننده به بيمار از ضروري است . دادن اطلاعات در مورد بيماراني كه درمان شده اند و يا مراحل درماني را مي گذرانند و مي توانند بيماران را براي تطابق بهتر وبيشتر با مسائل زمينه اي بيمار كمك كنند ، ضروري است . معرفي انجمنهاي حمايت از بيماران كبدي و يا برنامه ترك الكل صورت گيرد ( مكاتبه و مشاوره با صندوق پستي 3651-14155 انجمن حمايت از بيماران ) بيان اهميت مراجعه به مراقبين بهداشتي در صورت بروز هر گونه مشكلي در آينده واهميت پيگيري و درمان و مراقبت (درمانگاه رايگان هپاتيت مستفر در سازمان انتقال خون ايران ، خيابان وصال شيرازي ) لازم و ضروري است .

آموزش به بيماران مبتلا به هپاتيت

مطالب مشابه :

بحث ایمنی بیمار در بودجه بندی وزارت بهداشت

مديريت خطر و ايمني بيمار

عملكرد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در دولت نهم

بیمارستان شفا

آموزش به بيماران مبتلا به هپاتيت

راهنماي مراقبت سرخجه و سندرم سرخجه مادرزادي (CRS)

آيين‌نامه اجرايي بند (د) ماده (۳۲) قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوري اسلامي ايران

روش131- روش هاي ارزيابي تست هاي آزمايشگاهي