قلمرو بیابانهای ژئومرفولوژی استان قم (2)

2-4-8-3-1- پلاياي درياچه نمك:

اين پلايا در قسمت شرقي قم و منتهي اليه شرق استان واقع شده است و بين چهار استان قم، اصفهان، تهران و سمنان مشترك است. پلاياي مذكور در استان قم از پايين دست روستاهاي جنت آباد، حصار شنه و حسين آباد ميش مست در منطقه جنوبي و روستاهاي قمرود و كاج و مشك آباد در منطقه غربي و ارتفاعات جنوب ورامين در منطقه شمالي شروع مي شود. بر اساس مطالعات انجام شده تقريباً بسياري از تيپهاي مهم مناطق بياباني در اين پلايا ديده مي شود. مساحت اين پلايا در استان قم بيش از 600 کيلومترمربع است. وجود آب براي مدتي از سال در درياچه مذكور، آنرا در شمار درياچه هاي فصلي طبقه بندي مي كند. مساحت پلاياي درياچه نمك 3156 كيلومتر مربع است كه 63 درصد آنرا كوير (2003 كيلومتر مربع) و 37 درصد بقيه را منطقه مرطوب و جلگه رسي (1145 كيلومتر مربع) تشكيل مي دهد. تيپهاي موجود در پلاياي مذكور كه در استان قم وجود دارند به شرح ذيل هستند:

2-4-8-3-1-1- تيپ دشت ريگي يا سنگفرش بيابان:

اين تيپ در نواحي غربي، جنوبي و شمالي پلاياي مذكور مشاهده مي شود. در ميان انواع مختلف پوشش هاي سطحي بيابان، پوشش سنگفرش يكي از بارزترين ويژگيهاي بيابان به شمار مي آيد. پوشش سنگفرش پلاياي درياچه نمك شامل قطعه سنگهايي است كه معمولاً زاويه دار هستند و غالباً ضخامت كمي دارند. كه در مجموعه اي از مواد ريز دانه مانند شن، ماسه، سيلت و رس قرار دارند.

2-4-8-3-1--2- تيپ نبكا يا تپه هاي ماسه اي منفرد:

تيپ مذكور به صورت نسبتاً گسترده در حوالي حسين آباد ميش مست مشاهده مي شود. تشكيل اين عارضه با توجه به وجود گونه هاي گياهي اين منطقه، بخصوص تاغ، گز و غيره بوجود آمده است. نبكاهاي موجود در استان معمولاً قطر كمي داشته و حداكثر به 4 متر و همچنين ارتفاع آنها حداكثر به 3 متر مي رسد. عناصر اصلي تشكيل دهنده نبكاها شامل ماسه، لاي، رس و سيلت است.

2-4-8-3-1-3- تيپ جلگه رسي:

اين تيپ در حوالي چاله غدير اسب و نزديك درياچه نمك وجود دارد و به دليل عدم نزديكي و جاده دسترسي به اين نقاط از كم و كيف آن اطلاع كافي در دست نيست و كليه اطلاعات اين قسمت مربوط به عكسهاي ماهواره اي و عكسهاي هوايي و نقشه ها است. شيب جلگه رسي پلاياي درياچه نمك معمولاً كمتر از 5/0 درصد است. خاك آن بسيار سنگين و وجود كلرورها و يون سديم در آن از مهمترين بارزه هاي اين نواحي است. معمولاً مقدار رس در اين مناطق بسيار بالا بوده و نوع آن نيز بيشتر كائولينيت، ايليت و مونت موريلونيت است.

2-4-8-3-1-4- تيپ كوير:

در منتهي اليه پلايا نزديك درياچه، كوير صاف و هموار پلاياي درياچه نمك وجود دارد. در سطح كوير مذكور قشرهاي نمك به شكل پوشش سفيد رنگي ديده مي شوند. كوير پلاياي درياچه نمك منحصراً از تبخير آب سطحي نتيجه مي شود و در معرض سيلابهاي منظم با دبي زياد قرار دارد.به دليل خشكي هوا و بالا بودن استعداد تبخير و تعرق و همچنين بالابودن سطح سفره آبهاي زير زميني، در فصول خشك در اثر نيروي شعريه املاح به سطح زمين آمده و تشكيل قشري سفيد رنگ به نام شورك را مي دهد، ضخامت اين قشر با توجه به دانه بندي رسوبات، ميزان املاح، نيروي شعريه و عمق سفره بين 2 تا 7 سانتيمتر متغير است.

2-4-8-3-1-5- درياچه كوير:

با توجه به اينكه درياچه نمك جزء درياچه هاي فصلي است، توضيحات آن ذيلاً عنوان مي شود. وضعيت درياچه ها را از روي نسبت تعداد روزهاي سال كه داراي آب است به كل روزهاي سال (365 روز) تعيين مي كنند. اگر اين نسبت كمتر از33/0 باشد آن را درياچه موقتي و اگراين نسبت بيشتر از66/0 باشد، آن را درياچه دائمي مي نامند. مدت و ضرورت طغيان در يك كوير ارزش زيادي دارد زيرا مقدار رسوب گذاري و نسبت طغيان هنوز معلوم نشده و ممكن است در كويرهاي گوناگون و شرايط اقليمي متفاوت و وضعيت جغرافيايي منطقه تغيير كند.ميزان آب درياچه بستگي به وضعيت هيدرولوژي حوضه آبخيز بالادست دارد. بنابراين سطح آب درياچه از سالي به سال ديگر متفاوت است و در فصول مرطوب و خشك نيز تفاوت دارد. به طوريكه در زمستان و بهار سطح آب درياچه به حداكثر خود رسيده و در آخر تابستان و اوايل پاييز به حداقل كاهش مي يابد. درياچه نمك از شمال به دشت ورامين و سوسمار كوه، از جنوب به كوههاي بخش كهك، از غرب به شهرستان قم و از شرق به كوير مركزي ايران محدود مي شود. طول آن 80 كيلومتر و عرض آن حدود 30 كيلومتر و مساحت تقريبي آن حدود 2400 كيلومترمربع است. اين درياچه در ارتفاع تقريباً 800 متري از سطح درياهاي آزاد قرار دارد و به وسيله گسل هايي كه در سمت شرق و غرب، روند شمال غرب- جنوب شرق دارند و در جنوب به وسيله گسلي تقريباً شرقي غربي محدود مي شود. اين درياچه احتمالاً در اثر فرونشست و به دليل همين گسل ها بوجود آمده است. وسعت و شكل اين درياچه متناسب با آب ورودي و ميزان بارندگي در فصول مختلف سال فرق دارد. در مواقع بارندگي و ذوب برفهاي ارتفاعات اطراف، وسعت آن زياد، ولي در غير از اين ايام، وسعت آن كاهش مي يابد. به اين ترتيب آب درياچه در نوسان است. در مواقع پرآبي، سطح درياچه گسترش بيشتري پيدا مي كند و اراضي پست، شور و باتلاقي پيرامون خود را مي پوشاند. در اين حالت با حوض سلطان و حوض مره ارتباط پيدا مي كند (مستوفي1350) با توجه به شكل مزبور و ريخت شناسي اطراف، چنين استنباط مي شود كه درياچه نمك در پليوسن وسعت بيشتري داشته و احتمالاً گوديهاي حوالي اشتهارد، ساوه، ايوانكي، قم و كاشان را احاطه كرده است. وجود رسوبات تبخيري در زمينهاي اين نواحي، بويژه در بيابانهاي جنوب ورامين كه به صورت گچ، نمك و سلستين استخراج مي شوند، تأييدي بر اين ادعاست. چنانچه از اسم آن بر مي آيد، آب درياچه نمك بسيار شور است و اين شوري به علت وجود لايه هاي نمك ميوسن زمينهاي اطراف و املاح زيادي است كه به وسيله رودخانه ها وارد آن مي شوند. در فصل تابستان كه واردات آب در آن كم و تبخير زياد است، آب درياچه غليظ تر و قطعات نمك بر روي آن شناور است. رودهاي مهمي كه به اين درياچه وارد مي شوند، در سمت شمال و مغرب قرار دارند و عبارتند از رود شور، رود كرج، جاجرود، حبله رود و قره سو مي باشد. در كف درياچه نمك، رسوبات نمك و گچ همراه با سيلت، رس و مارن به تناوب وجود دارد كه خود متناسب با بارندگي و خشكسالي، ضخامتهاي متفاوت دارند.

قلمرو بیابانهای ژئومرفولوژی استان قم (2)

مطالب مشابه :

قلمرو بیابانهای ژئومرفولوژی استان قم

قلمرو بیابانهای ژئومرفولوژی استان قم (2)

بيابانهاي ژئومرفولوژی استان قم(3)

قلمرو بیابانهای استان قم از جنبه خاکشناسی(4)

جغرافیای طبیعی استان قم

پیگیری ثبت 4 تالاب استان قم در کنوانسیون بین المللی رامسر (خبر)

سیل قم: احمقانه‌ترین سیل در جهان!