خانه طباطبايي ها كاشان

خانه طباطبايي‌ها» يکي از خانه هاي بسيار باشکوه و جزو برترين خانه هاي ساخته شده در کاشان محسوب مي شود. اين خانه بسيار شگفت‌انگيز با تزئينات بکار رفته در آن، جزو شاهکارهاي دوران قاجاريه است. تاريخ ساخت آنرا به سال هاي مابين 1255-1250 هجري قمري نسبت مي دهند. در عين حال کتيبه‌اي که بر سر اتاق شاه نشين قابل مشاهده است، مربوط به سال 1298 هجري قمري مي باشد ولي به نظر مي رسد اين تاريخ، زمان اتمام نقاشي هاي صورت گرفته در بنا باشد.

برخي از کارشناسان ميراث فرهنگي معتقدند اين بنا بر روي يک خانه قديمي ساخته شده است. خانه‌اي قديمي که در سال 1192 هجري قمري (دوران زنديه) طي يک زلزله مهيب تخريب شد و بناي فعلي که امروزه مشاهده کنيم، به جاي آن برپا شد. مرمتگران ميراث فرهنگي با لايه برداري از قسمت هاي بيروني تالار زمستاني که در قسمت شرق خانه قرار دارد، با کشف گچبري هاي مخصوصي که بر روي ستون ها مشاهده کردند، پي بردند که اين ستون ها با ستون هاي موجود تفاوت هاي اساسي دارد و آنرا به «دوران زنديه» (زمان رخ دادن زلزله) نسبت دادند. پس اين نکته مويد آن است که قدمت بناي فعلي بسيار زياد است.

معمار اين بنا «استاد علي مريم» جزو معماران سنتي است که با نبوغ و استعداد بسيار و قدرت خلاقيت بي‌نظير چنين اثري را خلق کرده است. البته از ديگر آثار اين معمار توانمند مي‌توان به «تيمچه امين الدوله» به سال 1285 هجري قمري و خانه بروجردي ها در جوار اين خانه به سال 1275 هجري قمري اشاره کرد.

خانه طباطبايي ها در محله «سلطان امير احمد» و در جوار بقعه ايشان که از نوادگان «امام جواد (ع)» است، ساخته شده است، بطوري که در مرکز و هسته اصلي محله قرار دارد. اطراف اين خانه، خانه عباسيان، خانه بروجردي ها (که مالک آن داماد مالک خانه طباطبايي‌ها نيز مي‌باشد) واقع شده‌اند. اين محله چون در نزديکي بازار نيز بوده اررزش تجاري هم داشته است.
نام خانه از نام مالک آن گرفته شده است. وي که يک تاجر کاشاني به نام «سيد جعفر نظنزي» بوده، به خاطر سيد بودن (از طرف پدر و مادر) به طباطبايي شهرت يافته بود. وي تاجر فرش بوده و از افراد خير در محله به حساب مي آمده است

مساحت خانه 4730 متر مربع است که شامل 40 اتاق، 4 حياط، 2 حياط خلوت و 4 زيرزمين مي‌باشد. در خانه طباطبايي‌ها مي‌توان اصول پنج گانه معماري (رسمي بندي، يزدي بندي، گره‌سازي، مقرنس، کاسه‌سازي) را بطور کامل مشاهده نمود. براي نمونه پوشش سقف ها بخصوص سقف‌هاي اتاق شاه‌نشين و يا اتاق پنج دري (نشيمن) جزو نمونه هاي بارزي هستند که از رسمي بندي (که اين اصول جنبه سازه اي دارد) استفاده شده است. يزدي‌بندي‌هاي بسيار زيبا در اتاق شاه‌نشين اين بنا قابل مشاهده است که بسيار باشکوه گچبري شده‌اند و بر روي آن نقاشي نيز کرده‌اند (يزدي بندي فقط جنبه تزئيني دارد). مقرنس هاي زيباي موجود در اين بنا را مي توان در کنار ايوان آيينه خانه مشاهده کرد که همچون نگيني مي درخشد. هنر گره سازي (ايجاد شکل ها و نقوش مختلف اسليمي با قطعات چوب بگونه‌اي که فاقد هر گونه ميخ و چسب باشد) را نيز مي توان در طراحي هاي مختلف بنا از سنگفرش و کف هشتي تا آينه‌کاري هاي ايوان آئينه، پنجره هاي مشبک گچي و بخصوص در و پنجره هاي اين خانه به طور کامل ديد.

در کتاب مشهور «سبک شناسي معماري ايراني»، مرحوم «کريم پيرنيا» اصول معماري ايراني ـ اسلامي را به پنج دسته تقسيم مي‌کند که شامل «مردم‌واري»، «پرهيز از بيهودگي»، «نيارش»، «خود‌بسندگي» و «درونگرايي» مي‌شود. در اين بناي با عظمت هر پنج مورد، بسيار زيبا و با يک نظم دقيق قابل مشاهده است.

«مردم واري» به رعايت تناسبات ساختمان براساس تناسبات انساني گفته مي شود. اين نوع معماري در تار و پود زندگي و طراحي معماران ايراني نهفته است. به عنوان مثال در خانه طباطبايي سعي شده است که مردم‌واري را در ابعاد درها و پير نشين ها رعايت کنند و آنها را کوتاهتر بسازند. با اينکه درب اتاق نشيمن که بيشتر محل نشست و برخواست خود صاحبخانه بود، ساده و بي آلايش ساخته شده و تزئينات و نقاشي زياد نداشته است، در مقابل درب اتاق شاه نشين که تالار پذيرايي از مهمان ها بوده، در سطوح مختلف نقاشي، گچبري و تزئينات قابل توجه بکار رفته است.

«پرهيز از بيهودگي» بدين گونه تعريف مي‌شود که در معماري ايراني معماران هميشه بر آن بودند که در ساختمان، چيزي بيهوده يا پرت ايجاد نکنند و بنا به تفکرات مذهبي و آئيني خويش از اسراف چه در ايجاد فضا و يا بکار بردن مصالح جلوگيري نمايند. اين پرهيز از بيهودگي را مي‌توان در خانه طباطبايي با ايجاد فضاي پر و خالي که صورت گرفته ديد که هم به زيبايي فضا کمک مي کرده و هم از مصرف بي رويه حجم زيادي از مصالح جلوگيري مي‌شده است.

«نيارش» از لحاظ معناي لغوي به دانش و فن پايداري ساختمان گفته مي شود. معماران هميشه تلاش و همت خود را بکار مي بستند تا پوش ها و ديوارهاي مقاوم و مستحکم در برابر عوامل جوي ايجاد کنند. در خانه طباطبايي فضاهاي مشابهي مثل حوض، سرداب، پستو و ... وجود دارد ولي در فن ساختمان سازي با هم متفاوت اند. يا در زمينه پخش بارهاي وارد بر طاقهاي تالارها از اتاق هاي گوشواره در کنار آن استفاده مي کردند. در جاهايي که رطوبت زياد بوده است مانند زيرزمين با ديواره هاي بادگير ملاط ساروج را (مخلوط آهک و سيمان و ماسه) بکار مي بردند. در صورتيکه که در جاهايي که ايستايي ضرورت نداشته مانند اتاق هاي نشيمن و يا پذيرايي، مصالح اصلي فقط از خشت و خاک بوده است.

«خودبسندگي» از ديگر اصول معماري ايراني است که تعريف آن بدين صورت است: استفاده از مصالح مورد نياز که بتوان از نزديکترين مکان تهيه کرد، تا نياز به حمل و نقل مصالح از جاهاي ديگر وجود نداشته باشد و ساختمان ايجاد شده بيشتر شبيه ساختمان هاي بومي خود باشد. در ساخت خانه طباطبايي و گچبري هاي داخل آن سنگ‌هاي گچ معدني را فراهم آورده، خرد مي‌کردند و مورد استفاده قرار مي دادند. همچنين خشت بکار رفته در ساخت تمامي تالارها و اتاق هاي مجاورش از محيط اطراف تهيه مي شده است.

معماري ايراني مديون «درونگرايي» خويش است. بناهاي مسکوني اغلب در اقليم کويري بصورت درونگرا و با حياط مرکزي ساخته مي شدند. اين درونگرايي ساخت بناها علاوه بر جنبه اقليمي، جنبه اعتقادي و مذهبي مردم را نيز آشکار مي کند. ايجاد محرميت و عزت نفس و ارزش نهادن به حريم شخصي کاملاً در بناهاي ايراني بخصوص ساختمان مسکوني قابل مشاهده است. اين درونگرايي و حفظ محرميت را به وضوح در خانه طباطبايي ها مي توان ديد، از آنجا که حتي يک پنجره باز شو به بيرون وجود ندارد و در عين حال با ساخت يک حياط مجلل با گچبري هاي زيبا، نور و ديد کافي براي اتاق ها بطور کامل تامين مي‌گرديده است.
البته تمامي بخش هاي داخلي خود خانه نيز تقسيم بندي و حريم هاي خاص خود را دارا مي‌باشد که هر کدام بصورت مجزا کاربرد دارد. اگر بخواهيم قسمتهاي مختلف چنين خانه‌هايي را دسته بندي کنيم مي توان آنها را به سه دسته کلي تقسيم نمود: 1) اندروني 2) بيروني 3) بخش خدمه
هر کدام از بخش‌هاي فوق اجزاي مشخص با کاربري هاي مختلف را شامل مي شود. «بخش اندروني» معمولاً محل زندگي و رفت و آمد صاحبخانه بوده و ضمن رعايت حريم خانواده ارتباط با بخش هاي ديگر بنا نيز ممکن بوده است. در اين بخش افراد حق ورود به داخل آنرا ندارند و معمولاً تزئينات ساده‌تر و بي‌آلايش‌تر صورت گرفته است. «بخش بيروني» مختص پذيرايي از بزرگان و مهمانان بوده و در عين حال بسيار مجلل، باشکوه و با تزئينات بسيار بوده است. در بخش خدمه نيز که ساده ترين بخش خانه محسوب مي شده خدمتکاران و نديمان، امورات خود را سپري مي کردند. آنها از تدارکات آشپزي تا تحويل اسب و پذيرش ارباب رجوع و ... را بر عهده داشته‌اند.

بطور کلي مرکز اصلي تمام خدمات در اين مکان قرار داشته است. اجزاي هر کدام از بخش هاي اصلي در خانه طباطباييها بدين صورت است:
«بخش اندروني» خانه طباطبايي ها شامل اتاق پنج دري ساده، سرداب بزرگ با مشخصات خاص از جمله داشتن بادگير و سقف طاق ضربي، وجود دو حياط و همچنين دو جداره بودن بدنه جرزها است. اين بخش در ضلع شمالي بنا قرار دارد که داراي دو حياط متصل به هم با رعايت حريم و استقلال است. همانطور که عنوان شد بخش اندروني مربوط به صاحبخانه است. دو حياط، با دو ورودي و دوهشتي مجزا در کنار هم قرار دارد، اندروني که به هشتي اصلي مرتبط است به «اندروني دخترها» شهرت دارد. دليل اين نامگذاري به واسطه اين است که دخترها بعد از ازدواج مدت اندکي در کنار خانواده خواهند بود. البته اين بخش اندروني به «اندروني زمستاني» نيز معروف مي باشد. در بخش روبروي زمستان نشين، اتاق تابستان نشين قرار دارد(به علت آفتاب گيري). بر روي اين بخشها تراس زيبايي طراحي شده است که براي استراحت تابستاني به هنگام شب مي باشد. زيرزمين اندروني داراي بادگيري است که با رطوبت داخل فضا ترکيب شده و فضاي دلنشيني براي استراحت در تابستان ايجاد مي کند. اتاق پنج دري که اتاق نشيمن نيز گفته مي شود و متصل به اندروني زمستاني است به نظر مي‌رسد فضايي براي پذيرايي از مهمانان خصوصي‌تر بوده است و به بخش اندروني مشرف است. در جلوي اتاق پنج دري مي توان فضايي ديد که به «مهتابي» معروف است و زيبايي آن در شب ها به هنگام استراحت دو چندان مي شود. اين بنا تا سال 1375 خورشيدي در اختيار صاحبخانه قرار داشته و بقيه قسمت ها بطور جداگانه تفکيک شده است. با خريد خانه توسط ميراث فرهنگي سعي گرديد که خانه به همان فرم اوليه برگردانده شود. بخش تابستاني نيز داراي بادگير مخصوص به خود مي‌باشد، که به «اندروني پسرها» مشهور است.

«بخش بيروني» خانه طباطبايي‌ها در قسمت جنوبي خانه قرار دارد. اين ضلع بنا محل پذيرايي از مهمانان و بزرگان مي باشد. همچنين مراسمهاي مختلف مذهبي اعم از عزاداري و ... و همچنين مجالس عروسي و شادي نيز در اين بخش برپا مي شده است. با توجه به پرکاربرد بودن اين بخش، نياز به تزئينات فراوان و ايجاد يک فضاي مجلل و ارزشمند بوده است.
بخش هاي اصلي قسمت بيروني شامل اين فضاها است: حياط مرکزي خانه که با گچ بري هاي زيبا، شکوه خاصي به خانه بخشيده است (در واقع شخصيت اصلي خانه محسوب مي شود.) اگر بخواهيم يک تمثيل زيبا از حياط مرکزي بيان کنيم، بايد بگوييم فضاي بازي است که آسمان را با آن قاب گرفته‌اند. گچبري‌هاي گوناگوني در آن مي توان ديد که شامل طرح هاي گل و مرغ، طاووس و هما است. به اين طرحها، طرح‌هاي «اسليمي» گفته مي شود. طرح هاي اسليمي چون برگرفته از دل طبيعت زيباست به نوعي اشاره به بهشت برين و جاويد دارد. ساخت شکل پرنده ها مويد مطلب فوق است. البته در لابه‌لاي نقاشي ها مي توان طرح‌هاي غربي را نيز مشاهده کرد، هر چند اندک هستند. طرح گچبري ها زير نظر «صنيع الملک» (ابوالحسن غفاري) بوده است. وي که مدتي در خارج از کشور بسر برده تا حدودي سعي داشته در بخش‌هايي تجربيات نقاشي اروپا را در کار وارد کند.
حياط مرکزي دو ورودي مجزا دارد، يکي مختص اتاق شاه نشين است که مهمانان بوسيله آن به راحتي وارد فضاي شاه نشين مي شوند و ديگري که در گوشه شرقي حياط قرار دارد و امروزه به عنوان ورودي اصلي بخش اندروني استفاده مي شود.

فضاهاي بسيار مهم ديگر که نيازمند توضيح بيشتر است شامل تالارهاي تابستاني و زمستاني مي شود. در بخش بيروني، اتاق هاي به هم پيوسته اي وجود دارد که در اصل همان تالار زمستاني است و در بخش شرقي فضاي بيروني قرار دارد. خصوصيات اين بخش شامل، آفتابگير بودن آن، کوتاه بودن سقف (براي گرم شدن سريع فضاها) و همچنين وجود شومينه براي گرم کردن فضاها در اين قسمت است.
در مقابل قسمت شرقي بخش بيروني، قسمت غربي آن نيز مجموعه اي از اتاق هاي به هم پيوسته است و در اصل تالار تابستاني محسوب مي گردد. علت استفاده از اين اتاق ها در تابستان به خاطر اين است که آفتاب گيري آنها در تابستان بسيار کمتر از بقيه قسمتها است. سقف اين اتاق مرتفع بوده تا تهويه و سيرکولاسيون هوا به خوبي صورت گيرد، اين عامل باعث مي شود از گرمي هوا کاسته شود و هواي محيط مطبوع تر گردد. درب هاي روبروي هم اين عمل تهويه را بخوبي انجام مي دهند.
با بررسي مواردي نظير بالا مشخص مي شود که اين خانه مجموعه‌اي از بخش هاي مختلف است که در فصول مختلف سال قابل استفاده بوده و گويي بصورت «چهار فصل» کار مي کرده است. در واقع بهره گيري کامل از تمام امکانات موجود اقليمي براي آسايش بيشتر افرادي که در آن زندگي مي کردند، به اين مساله تاکيد مي کند که در خانه هاي قديمي، ارزش و بهاي بسياري براي ايجاد فضا با طراحي دقيق و انديشمند قائل بوده اند.
در قسمت جنوبي بخش بيروني اتاق «شاه نشين» قرار دارد. اين تالار بزرگ جزو بخش هاي زيبا و بي نظير خانه هاي قديمي بخصوص خانه طباطبايي ها به حساب مي آيد که نظير آن کمتر در خانه هاي تاريخي ديده مي شوند. دو بخش در گوشه سمت راست و چپ تالار شاه نشين ساخته شده که قرينه يکديگرند. اين دو بخش «پاگرد» يا «غلامگردش» ناميده مي شوند.

به نظر مي رسد علت نامگذاري اين تالار به شاه نشين، فضايي براي پذيرايي از مهمانان و بزرگان به ويژه در فصل تابستان بوده است. در مقابل اين تالار يک ايوان سرپوشيده قرار دارد که در سقف آن با نقش هاي قالي همچون ترنج و لچک، گچبري و آينه کاري شده است. گفته اند در سطح اين فضا قالي با اين طرح فرش بوده است و به نوعي اين فضا حکم دفتر کار مرحوم «سيد جعفر طباطبايي» (مالک خانه) به شمار مي‌آمده است. مي توان اين ايوانِ با فرش پهن شده را، به عنوان نمادي از شغل صاحبخانه دانست که در اين فضا نمايان شده است.
بگسترد فرشي ز محراب بين که گفتي مگر آسمان شد زمين
در اتاق شاه نشين يک صفه بزرگ دارد و محل نشستن صاحبخانه و بزرگِ خانه بوده و مهمانان که وارد اتاق شاه نشين مي شدند متوجه صاحبخانه شده و با احترام کامل وارد مجلس مي شدند. شايد اين هم يکي ديگر از علل نام نهادن اين فضا به شاه نشين بوده است.
شاه نشين چشم من، تکيه گاه خيال تست جاي شد اين چشم من بي تو مباد جاي تو
همانطور که عنوان شد در اطراف اتاق شاه نشين دو فضاي قرينه بصورت دو طبقه ساخته شده است. به اين فضا پاسيو (نورخانه) نيز گفته مي شود. اين دو فضا با نقاشي‌هاي بسيار نفيس و بديع در مورد شکار، تفريحات، مناظر طبيعي و خانه هاي مختلف فرنگي از جمله «ونيز» ايتاليا به شکلي زيبا مزين شده است و يک حوض زيبا نيز در بخش مياني هر دو فضا قرار دارد. کاربري اين فضا علاوه بر مکاني براي انتظار، براي ورود به شاه نشين بوده و جايي براي نشستن افراد خردتر نيز بوده است. بدين معنا که زماني که بزرگان و مهمانان ويژه در صفه مخصوص مي نشستند، ملازمان و خدمه هاي آنها در اين بخش ها جاي مي‌گرفتند. طبقه دوم اين بنا نيز مخصوص نشستن زنان بوده است. غلامگردش يا پاسيو محل اتصال شاه نشين با فضاي بهداشتي (سرويس بهداشتي) نيز بوده است.

اتاق هاي «گوشواره» در قسمت روبروي تالار شاه نشين و به سمت تالار سرپوشيده آينه بصورت قرينه ساخته شده اند. علت نامگذاري اين اتاق ها به نام «گوشواره» اين است که ما بين تالار شاه نشين و دو اتاق گوشواره ارتباطي برقرار شده است، به گونه اي که اگر شاه نشين را به شکل يک صورت يا چهره در نظر بگيريم، دو اتاق گوشواره در اطراف آن (مثل دو تاگوش) قرار مي گيرند.

البته معماران سنتي از لفظ «لغاز» به جاي «گوشواره» نيز استفاده مي کنند. اين گوشواره ها جنبه سازه نيز داشته اند و براي استحکام بنا از همين قوس ها و گوشواره ها براي تعديل بارهاي سقف استفاده مي کرده‌اند و مانع فروريختن سقف مي شدند. اين عملکرد در برابر زلزله کاملا نمود پيدا مي کند.
نگين خانه هاي تاريخي را معمولاً به «تالار شاه نشين» مي توان نسبت داد. قسمت هاي مختلف آن شامل درهاي گره چيني رنگارنگ، پنجره هاي ارسي، پنجره هاي مشبک که از خرده شيشه هاي رنگي ريز و يک لايه نازک گچي مي باشد. سقف هم همانطور که عنوان شد شامل يزدي بندي ها به همراه نقاشي و آئينه کاري است.
نظام آبرساني در خانه هاي قديمي بخصوص خانه طباطبايي ها به وسيله رشته هاي قنات بوده است. دو رشته آب قنات، يکي از روستاي «نصرآباد» و ديگري از روستاي «دولت آباد» به سمت خانه سرازير بوده است، بدين گونه که آب به وسيله دوکانال زيرزميني که در زير تالار آينه و اتاق شاه نشين قرار دارد، وارد فضاي خانه مي شود و بعد از ريختن به حياط مرکزي به تمام قسمت ها جاري مي شود. از اين آب براي شستشو استفاده مي کردند و براي آشاميدن از حلقه هاي چاه که در گوشه سمت چپ حياط مرکزي قرار دارد آب برداشت مي کردند.
زيرزمين اصلي بخش بيروني يکي از اصلي ترين فضاهايي محسوب مي شود که در قسمت جنوبي و زير ايوان مهتابي و اتاق مرکزي نشيمن قرار دارد. البته آنرا به نام هاي «حوضخانه» و «شبستان» نيز مي خوانند. همانطور که قبلاً عنوان شد، سازه بادگير و دريچه هاي هدايت هوا در اين قسمت قرار دارد.

فضاي داخل زيرزمين بصورت نيم طبقه‌اي در گوشه هاي راست و چپ آن بنا شده است. ورودي آنها کوتاه و مجزاست. دو اتاق خواب را نيز با پنجره هاي سفالي مشبک شکل و سقفي که تزئينات يزدي بندي دارد مي توان يافت. يکي از فضاهاي مهم داخل زيرزمين اتاقک زير بادگير است که در قسمت انتهايي آن واقع شده است. ارتفاع پله ها را حدود 30 سانتيمتر در نظر گرفته اند. که علاوه بر ايجاد محرميت و حجاب در اين فضا مانع از گرم شدن سريع زيرزمين مي شود. همچنين پيرنشين هايي که بالاتر از سطح اصلي ساخته شده اند براي سالمندان بکار مي روند. همچنين انبارهاي مختلف براي نگهداري مواد گوناگون وجود داشته است. اين انبارها شامل انبار مواد غذايي، سوخت، علوفه و ... بوده است.
حياط مخصوص خدمه نيز داراي ورودي مجزا و متصل به هشتي بوده است تا حريم اين فضا نيز رعايت گردد. تا قبل از بازسازي خانه به شکل امروزي، حياط خدمه بصورت شخصي استفاده مي شد. که پس از خريداري توسط ميراث فرهنگي و مرمت آن و اتصال به بخش هاي اصلي ديگر به حيات اوليه آن برگشت.
اگر در بخش هاي مختلف اين بنا بررسي کنيم، خواهيم ديد که نوع ساخت خانه طباطبايي‌ها مانند ديگر خانه هاي کويري بصورت درون گرا و متقارن مي باشد و براي حفظ بعضي از عوامل اقليمي به درون زمين نيز نفوذ کرده‌اند که اصطلاحا بصورت «گودال باغچه» نيز عنوان مي شود.
در شهر کاشان به خاطر اقليم خشک سعي مي کردند خانه ها را در داخل خاک بسازند زيرا زمين عايق حرارتي بسيار خوب در تابستان ها تلقي مي شود. همچنين سطح آب هاي قنات ها در چنين جاهايي پائين مي باشد. به همين منظور براي اينکه آب قنات وارد حياط شود، نيازمند اين بوده است که سطح حياط پائين‌تر از آب قنات قرار گيرد. خاکي که حاصل از گود کردن زمين بوده را نيز سعي مي کردند در ساخت بنا استفاده کنند تا چيزي هدر نرود. همچنين از لحاظ ايستايي، نفوذ در دل خاک تاثير بسياري در پايداري طاق ها داشته است. مزيت وجود «گودال باغچه» در خانه اين بوده که حريمي بسيار مناسب فراهم مي آمده و با توجه به اعتقادات مذهبي مالک اين خانواده که از سادات بوده، اين حجاب مانع ديد مستقيم از خانه‌هاي مجاور مي شده است.
گودي خانه در تابستان بر خنک شدن خانه کمک بسزايي مي کند و البته صدا در آن مي شکند. حسن ديگر گودال باغچه علاوه بر ديد بصري بسيار زيبا که به اتاق هاي روبه حياط گودال باغچه مي دهد، پناهگاه بسيار مناسب در برابر بادهاي تند کويري است که البته در شهرهاي ماسه اي اين قضيه مشهودتر است. يکي از نکات زيباي اين خانه وجود تقارن در ساختمان آن و حتي تعداد در و پنجره ها مي باشد. معمولاً براي تعداد درها از اعداد فرد استفاده مي نمودند که براساس اعتقادات و اصل وجودي بوده است. تقارن بنا نيز علاوه بر زيبايي، به استحکام آن کمک مي کرده است.
معماري ساخت خانه هاي کويري بدين گونه است که انواع اتاق هاي مورد نياز، معمولاً به دور يک يا چند «ميان‌سرا» خلق مي شوند تا جهان بيرون را از درون جدا کنند. تنها با يک هشتي ارتباط ميان بيرون و درون حفظ مي شود. در قديم خانه هايي که چنين معماريي در آن مرسوم بوده، به سبک درونگرا معروف بوده‌اند.
در سردر ورودي خانه دو سکو ساخته شده که به آن «پيرنشين» مي گفتند. درها نيز داراي دو کوبه بوده‌اند که يکي ويژه مردان و ديگري ويژه زنان بوده است. محل ورود به خانه بصورت دو دالان بوده که يکي به بخش اندروني وارد مي شده و ديگري به بخش بيروني، در عين حال هر دو دالان به هشتي راه داشته‌اند.
خانه هاي درونگراي کويري همانند اين خانه هيچگونه پنجره و بازشويي به بيرون ندارد و تمام نورگيري اتاق ها به واسطه حياط داخلي صورت مي گرفته است و سعي مي شده اتاق هايي که کاربرد بيشتري در خانه دارند را روبه حياط بسازند. از ديگر مزاياي خانه اينکه هر چند در حياط ورودي گچبري هاي بسيار زيبا وجود دارد، اما از بيرون فقط ديوارهاي خشتي قابل مشاهده است. اين خود نشان مي دهد که صاحب خانه از هر گونه خود نمايي و يا به رخ کشيدن اموال خويش نسبت به ديگران برحذر بوده است.
تناسبات فيزيکي از نکات ديگر حائز اهميت در ساخت اين خانه است. تعيين جهت جغرافيايي فضاها همچون تالار تابستاني و يا زمستاني يا ارتفاع پله ها، شيب ورودي سرداب و ... نيز در اين خانه ها بسيار مهم بوده است.
از قسمت هاي بسيار مهم خانه «هشتي» است که رابط ميان فضاهاي اندروني و بيروني بوده است. دليل نامگذاري اين فضا را مي توان گفت به اين دليل بوده که در بعضي از خانه ها اين فضا بصورت هشت ضلعي بوده است البته اين دليل نمي تواند نسبت کامل داشته باشد چون در بعضي از خانه ها از جمله «خانه بروجردي ها» اين فضا مختلف الاضلاع مي باشد. شايد دليل اصلي آنرا بتوان اين طور بيان نمود که هشتي از ريشه فروهشتي و هليدن گرفته شده است که به معناي گذاشتن و فروگذاشتن مي باشد و در قديم بسيار بکار مي رفته است. از طرفي باربران معمولاً به هنگام بار بردن، بار خود را در اين مکان مي گذاشتند. دورتادور هشتي سکوهايي ساخته شده براي آنکه فرد منتظر بماند تا يکي از اهالي خانه بيايد و بعد اجازه ورود بگيرد. اين فضا را علاوه برهشتي، «اتاق انتظار» نيز مي توان ناميد. از اين رو مرحوم «دکتر پيرنيا» هشت را به معناي برجسته و بيرون آمده و در برابر گير به معناي فرورفته بکار مي برد، چون تنها جايي که مرتبط با فضاي خارج از خانه بوده و به عبارتي فضاي مکث، انتظار و تقسيم قلمداد مي شده است اين فضا بوده است.
شيشه هاي رنگي بکار رفته در پنجرهاي اتاق نيز بي حکمت نيست. دليل استفاده از اين شيشه هاي رنگي را مي توان گفت که همانند شيشه هاي رفلکس امروزي طوري طراحي مي شدند که از درون خانه به بيرون ديد داشتند، ولي از بيرون به درون چنين چيزي ممکن نيست که اين نيز بر درونگرايي و حجاب خانه تاکيد بيشتري مي کند. همچنين گره سازي پنجره هاي با شيشه هاي رنگين باعث مي شده که در مقابل آفتاب شديد و گاهي سوزان، پناهگاهي باشد تا چشم را نيازارد. حسن کار شيشه هاي رنگي، بازتاب اشعه نور خورشيد است، در حاليکه شيشه هاي سفيد امروزي چنين خاصيتي را ندارد. همچنين وجود رنگ‌هاي مختلف شيشه باعث مي شود که حشرات به داخل اتاق ها وارد نشوند. به اين دليل که چشم حشرات بصورت مرکب است و هنگاميکه با رنگ ها مواجه مي شوند، سردرگم شده و افراد داخل خانه از آزار آنها در امان مي مانند. اين تاثير در شهرهاي کويري بسيار مشهود است.

هر چند «خانه طباطباييها» در دوران غربزده فرهنگي اجتماعي قاجار ساخته شده است و حتي نقاشي‌هاي فرنگي که طرح مايه هاي ايتاليايي و فرانسوي دارد را مي توان در آن مشاهده نمود ولي در عين حال جزو شاهکارهاي معماري در اين دوران در ساخت خانه‌هاي مسکوني به حساب مي آيد که از هر حيث بخصوص تزئينات بکار رفته در آن بسيار غني مي باشد.اين اثر تاريخي توسط ميراث فرهنگي شهرستان کاشان خريداري شده و طي سال هاي 1374 تا 1376 به مدت دو سال طبق شکل اوليه مورد مرمت و بازسازي قرار گرفته است. امروزه اين خانه، مکاني ديدني براي پذيرايي گردشگران داخلي و خارجي است.

خانه طباطبايي ها كاشان

مطالب مشابه :

ضوابط واستانداردهای ساختمان های مسکونی

ضوابط نورگیری و پاسیو یا حیاط خلوت

ضوابط و استاندارد های ساختمان های مسکونی

خانه كلبادي

معرفی چندبنای تاریخی

خانه طباطبايي ها كاشان

برخی لغات مفید مهم و ضروری زبان تخصصی معماری