تبيين جايگاه صنايع دستي در توسعه ي گردشگري استان گيلان مطالعه ي موردي: صنعت رشتي دوزي(قلاب دوزي)

1- مقدمه
     پديده گردشگري زاييده ي نياز هاي گوناگون رواني، فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي انسان هاست که از دير باز با اشکال متفاوت در جوامع انساني وجود داشته و تدريجا مسير تکامل خود را تا عصر حاضر پيموده است. يکي از نتايج بسيارمهم تکامل پديده ي گردشگري، اقتصادي بودن آن در عصر حاضر مي باشد، تا جايي که از آن به عنوان يک صنعت بزرگ مادر ياد مي کنند؛ زيرا صنعت گردشگري به طور مستقيم و غير مستقيم مشاغل زيادي را ايجاد        مي کند. به طور مستقيم شغل هايي مانند حمل و نقل، هتل داري، رستوران ها، خدمات تفريحي و گردشگري و...اما مشاغل غير مستقيم، شغل هايي توليدي هستند که با ارائه هنر و خدمات، يک نياز معنوي و ديداري را براي گردشگران به ارمغان مي آورند. مانند: هنرمندان، معماران، نقاشان، صنعت گران، صنايع دستي و...
     استان گيلان با دارا بودن شرايط طبيعي و اقليمي بسيار ويژه، جاذب توريسم فراواني است. اما از آن جايي که همواره دو قطب انسان و طبيعت باعث تغييرات و دگرگوني هاي دايمي محيط هاي طبيعي و چهره هاي فرهنگي‌    مي‌گردند، با بهره گيري از اين تغييرات مي توان از صنعت توريسم در جهت توسعه ي بيشتراستان گيلان گام برداشت.

1-1- تعاريف عملياتي
گردشگر :
يک مسافر داوطلب که به اميد لذت بردن از يک جاذبه ي متنوع و تازه طي يک سفر دوسره نسبتا طولاني و غير تکراري به مسافرت مي پردازد [10،ص326].

گردشگري :
گردشگري معادل فارسي و کاملا دقيق واژه ي TOURISMو زبان انگليسي فرانسه و آلماني است که به صورت مصطلح در زبان فارسي به شکل جهانگردي ترجمه شده است. ريشه ي اين واژه از اصطلاح TORNUSيوناني و لاتين گرفته شد،که يکي از معاني آن گردش کردن و يا گشتن است و با پسوند ISM يا گري به صورت اسم مصدر TOURISMيا گردشگري در آمده است [8،ص 7].

صنايع دستي :
در دايره المعارف بريتانيکا:«به آن گروه از صنايعي گفته مي شود که مهارت ذوق و بينش انسان در آن نقش اساسي دارد.»
از ديدگاه استاد دهخدا:«صنايع دستي عبارت است از آن چه با دست ساخته مي شود. از قالي قاليچه و ساخته هاي فلزي و غير فلزي.»
دکتر معين:صنايع دستي شامل صنعت هايي است که دست در آن ها دخيل باشد مانند: پارچه بافي و قالي بافي.
«صنايع دستي به آن گروه از صنايع اطلاق مي شود که تمام يا قسمت اعظم مراحل ساخت فراورده هاي آن با دست انجام گرفته و در چهارچوب فرهنگ و بينش هاي فلسفي و ذوق وهنر انسان هاي هر منطقه با توجه به ديد گاه هاي قومي آن ها ساخته و پرداخته مي شود.» [6،ص20].
توسعه :
توسعه از لحاظ لغوي، داراي معاني مشابهي همچون تغيير اجتماعي، رشد اجتماعي، تکامل اجتماعي، مدرنيزه شدن و پيشرفت مي باشد. به طور کلي مي توان گفت توسعه عبارت است از تحولي مثبت در مجموعه ساختار مديريتي، اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و اکولوژيکي يک جامعه.
هدف از توسعه به طور کلي تجديد سازمان کل نظام اقتصادي و اجتماعي است، به نحوي که در اين فرايند، علاوه بر بهبود سطح زندگي، دگرگوني هاي اساسي در نهادها و زيربناهاي اجتماعي و مديريت و نهايتا در رفتارهاي گوناگون انسان پديدار مي گردد[7].

1-2- سيري در صنايع دستي استان گيلان
حفريات باستان شناسي در نقاط مختلف گيلان مخصوصاً تالش گوياي پيشرفت صنايع دستي در گيلان و آشنايي عميق آنان با رمز و راز هنرهاي دستي دوران ماقبل تاريخ است. مي توان ادعا کرد که در دو يا سه هزار سال قبل از ميلاد مسيح گيلانيان نه تنها با صنايع دستي آشنايي داشتند، بلکه در اين رشته به مرحله ي کمال نيز دست يافته‌اند [1،ص79].
به عقيده ي برخي از محققان قدمت اين صنعت به سال هاي 550 تا 330 قبل از ميلاد مي رسد.کشف قطعاتي از مليله دوزي و قلاب دوزي در منطقه لولان طي حفريات باستان شناسي و انتساب اين قطعات به دوره ي هخامنشي صحت اين نظريه را تاييد مي کند. [ 1، ص47]
به احتمال زياد نخستين دست ساخته هاي گيلانيان نيز مانند ساير نقاط از سنگ و استخوان حيوانات بوده و شايد همزمان با آن ها وسايلي نيز از پوست و پشم حيوانات تهيه شده است.کمترين فاصله ها با آن دوران 12000 سال مي باشدکه مربوط به عصر حجر مياني است. [1،ص98]
ناصر خسرو جهانگرد معروف ايراني در سفرنامه ي خود اشاره به خياباني در اصفهان دارد که به نام قلاب دوزان يا مطرزکاران معروف شده است. مارکوپولو ونيزي نيز از مهارت و ظريف کاري زنان شهر کرمان و قلاب دوزي کردن پارچه هاي ابريشمين با اشکال پرندگان و حيوانات و... شرحي نوشته است. بعضي از جهانگردان اروپا در قرن نهم و 11هجري نمونه هايي از قلاب دوزي ايران ديده اند که بيان آن ها، کاملا گفته ي ناصر خسرو و مارکو پولو را تاييد مي کند [12،ص294].
یاکوب ادوارد پولاک اتریشی در سفرنامه ی خودبه گیلان چنین نقل می کند:«قلاب دوزی در رشت واقع در ساحل دریای خزرقدری ابریشم فراهم می شود و هم چنین قلاب دوزی های تمیز و هنر مندانه ای روی پارچه تولید می کنند[15،ص79].
مادام کارلا سرنا، جهانگرد ایتالیایی نیز در سفرنامه خود چنین می نویسد:«صنعت عمده ی شهررشت عبارتند از قلاب دوزیهایی روی ماهوت که توسط مردان دوخته می شود و هر متر مربع این کارزیبا، چهار تومان(چهل فرانک) قیمت دارد، بهایی که دو برابر قیمت یک فرش خوب است[15، ص91]
از سده ي دهم هجري قمري، مقارن با سلنطت شاهان صفوي در ايران و الحاق گيلان به حکومت مرکزي، جسته و گريخته در تاريخ کشورمان از اين هنر ياد شده است. اين نوع پارچه هاي قلابدوزي شده به رسم تحفه و ارمغان از طرف واليان و حاکمان وقت به دربار فرستاده مي شد [3،ص103].
هم اکنون تعدادي از رشته هاي صنايع دستي و هنرهاي سنتي در استان گيلان رايج است که مهم ترين آنها شامل قلاب دوزي، صنايع دستي مستظرفه چوبي، چادر شب بافي، حصير بافي،گليم بافي، مرواريد بافي، پوشاک سنتي، نمد مالي، توليدات پشمي، سفالگري، سراميک سازي، چاروق و چموش دوزي و...است.
با توجه به بلوغ هنر و صنايع دستي گيلان در دوره هاي باستان مخصوصا در صنعت توليد و بافت انواع پارچه ها و نيز مهارت و استادي صنعتگران معاصر گيلان در کار قلاب دوزي بايد اين استان را از مراکز بسيار قديمي صنعت مزبور به شمار آورد.
قلا بدوزي هنري است که زماني در گيلان رواج بسيار داشته است و راسته اي به نام قلاب دوزان مشهور بوده است که آن را راسته ي قلاب دوزان يا علاقه بندان مي ناميدند [9].
در دهه هاي اخير شهر رشت با دارا بودن کارگاه هاي متعدد قلاب دوزي و استادان ماهر، بزرگترين مرکز صنعت قلابدوزي ايران محسوب مي شد. ولي در سالهاي اخير کارگاه هاي قلاب دوزي يکي پس از ديگري تعطيل شد و استادان ماهر اين رشته دست از کار کشيدند. مهمترين علل اين ضايعه را بايد در کمبود مواد اوليه، افزايش سرسام آور قيمت ها، پايين بودن دستمزدها،کاهش تقاضا و بالاخره از دست دادن استادان قديمي جستجو کرد. اکنون در شهر رشت تعداد انگشت شماري کارگاه قلاب دوزي وجود دارد و در گوشه و کنار گيلان نيزبرخي از زنان به تفنن نقشي بر روي پارچه مي اندازند [1،ص130].
از بزرگترين و مهمترين اساتيد اين صنعت دستي برادران فرودي هستند. در سال 1332 شهرداري گيلان استاد حبيب فرودي را به عنوان هنرمند قلاب دوزي انتخاب کرده تا براي مقبره ي بوعلي سينا پرده ي قلاب دوزي آماده کنند که کار ايشان باعث سربلندي هنرمندان گيلاني است. از ديگر اساتيد اين رشته، استاد حسین رشتی، استاد عباسعلي بي پناه، استاد عباس حافظي و خانم مهين سليمي هستند.
هدف از اين تحقيق معرفي صنعت رشتي دوزي(قلاب دوزي) و بيان جايگاه آن در توسعه گردشگري استان گيلان است تا بتوان با شناسايي مشکلات و ارائه راهکارها در توسعه هر چه بيشتر صنعت گردشگري استان گام برداشت.

2- مواد و روش ها
2-1- معرفي منطقه ي مورد مطالعه
      استان گيلان در موقعيت جغرافيايي 36 درجه و 34 دقيقه تا 38 درجه و 27 دقيقه عرض شمالي و 48 درجه و 53 دقيقه تا 50 درجه و 34 دقيقه طول شرقي قرار گرفته است. اين استان، از شمال به درياي خزر و كشورهاي مستقل آسياي ميانه، از غرب به استان اردبيل، از جنوب به استان زنجان و قزوين و از شرق به استان مازندران محدود          مي گردد(شکل 1 ). بر اساس آخرين تقسيمات كشوري، استان گيلان داراي 16 شهرستان، 49 شهر، 43 بخش و 109 دهستان مي باشد.
جمعيت اين استان طبق سرشماري سال 1385 بالغ بر2103147 نفر مي باشد. زبان گفتاري مردم اين استان گيلکي است. در نواحي باختري و شمال باختري استان که تالش نشين است گويش تالشي و در جنوب گيلان (به ويژه در شهرستان رودبار) که کردنشين است کردي و نيز لري و در ناحيه هاي ديلم نشين شهرستان رودبار ديلمي نيز در کنار فارسي گپ زده مي شوند.

2-2- پهنه بندي جغرافيايي صنعت قلابدوزی
     قلاب دوزي که در گذشته در شهرستان رشت رايج بوده و تعداد زيادي از افراد بومي منطقه به آن اشتغال داشته اند، در حال حاضر از گستردگي پيشين برخوردار نيست ولي با اين همه، تنها مركز توليد مصنوعات قلاب دوزي شهر رشت محسوب      مي شود. در شکل زير پهنه بندي مکاني گستره فعاليت اين صنعت نشان داده شده است(شکل 2).

2-3- روش تحقيق
در اين مقاله از روش تحقيق توصيفي _تحليلي استفاده شده است. با توجه به محدوديت زماني جهت تحقيق جامع مطالعه حاضر، دستيابي به اين هدف از دوطريق انجام گرفته است:
- مطالعات کتابخانه اي به صورت جمع آوري منابع و اسناد و مدارک موجوددر کتاب خانه هاي شخصي و عمومي، سازمانها و ادارات.
- عمليات ميداني از طريق مشاهده ي مستقيم و مصاحبه (به صورت کمي و کيفي).

3- نتايج و بحث
3-1- معرفي صنعت قلاب دوزي (رشتي دوزي) و ويژگي هاي آن
     قلابدوزي يکي از قديمي ترين صنايع دستي شهر رشت است و عبارت است ازتزيين پارچه هاي ارزنده ي ضخيم از طريق رودوزي. بدين ترتيب که زمينه ي پارچه به وسيله ي نخ هاي ابريشمين تزيين مي گردد. به عبارت ديگر به روي پارچه هاي ضخيم، نقش هاي زيبايي با نخ ابريشمين و وسيله اي که قلاب نام دارد دوخته مي شود.[11 ،ص153]
در فرهنگ معين قلاب دوزي عبارت است از دوختن نقش و نگار، از ابريشم يا خامه يا رشته هاي طلا و نقشه به روي پارچه با قلاب.
به طور کلي قلاب دوزي هنر دوختن ابريشم است بر پارچه ي ماهوت. به قلاب دوزي در اصطلاح فرانسه Broderie«بردوردوزي» هم مي گويند.[ 3،ص103]
نقوشي که در اين هنربه کار مي روند دو نوع هستند:
1)گلدوزي که از قديم بوده و به صورت الگويي ثابت مورد استفاده قرار مي گيرد.
2)نقوش ابتکاري (ابداعي) به طوري که با نقوش قديم مطابقت داشته باشد. مثل نقشه، چادري ستوني، هشتي تاجي شب بي حاشيه دارد (در حدود 30 سال پيش، از اين طرح استفاده مي کردند و حاشيه ي اطراف آن کار ابتکاري است بدون نقشه روي پارچه قلابدوزي مي کنند [9].
به طور کلي نقشه هاي قلاب دوزي را به پنج دسته تقسيم نموده اند:
1.    نقشه هاي اقتباسي: از نقشه هاي قديم که استاد کارهاي قديمي به حد اعلاء رسانيده بودند.
2.    نقشه هاي ابتکاري جديد: بايد با صنعت قلابدوزي مطابقت داشته باشد.
3.    نقشه آثار قديمي: برگ،گل و ساقه به رنگ طبعي بروي ماهوت پياده مي شد.
4.    نقشه ي هندسي:که به شکلهاي مختلف ميباشد.
5.    نقشه ي سليقه اي: چنان که از نامش پيداست به سليقه ي افراد بستگي دارد [9،ص129].

در گيلان ترسيم نقوش قلابدوزي اغلب ذهني بوده و اکثرا ًاز قديم نسل به نسل منتقل شده است. نقوشي که بيشتر مورد توجه بوده و بازار بهتري دارد نقش هاي قديمي کج بوته اي نقشه ترنجي و گرد مي باشد [1،ص47].

سوزن دوزان موضوعات مختلف اجتماعی، سیاسی، فرهنگ عامه، دینی و اقتصادی را پس از طراحی و نقش پردازی شروع به قلاب دوزی می نمودند. از نمونه های بسیار نفیس می توان به یک جفت به سه شیوه ی رایج اشاره نمود که متعلق به سده ی 13ه.ق می باشد، که استاد حسین رشتی به دستور مخبر الدوله قلاب دوزی نموده است.این کار حداقل 4 سال به طول انجامید و در نوع خود بی نظیر است[ 14، ص118]
3-2- مواد اوليه و ابزار کار
مواد اوليه اين صنعت شامل: پارچه ي ماهوت يا مخمل و نخ هاي الوان ابريشمين است.
الف_ ابزار کار براي قلابدوزي:
- جريده يا کارگاه (چوب مخصوص کار قلاب دوزي)شامل دو قطعه چوب تقريبي طول 100 سانتي متر و به عرض 10 سانتي متر با ضخامت 5 سانتي متر که در يک طرف به ميخ و به يکديگر متصل در سوي ديگر به وسيله ي مانعي که در فاصله ي 40 سانتي متر از انتهاي وسيله گذاشته شده از يکديگر جدا و حالتي گيره مانند دارد تشکيل يافته است .
- قلاب نوک تيز و بدون انحنا با يک بريدگي مورب در فاصله 5 ميلي متري نوک قلاب.
- چهار پايه ي مخصوص معروف به کتل که مخصوص نشيمن قلاب دوز است و از چوب نراد ساخته شده است.
- نقشه يا طرح مورد نظر: براي قلابدوزي نياز به طرح مي باشد و اين طرح ها اکثرا نقشه هايي هستند که از گذشته به جاي مانده و طي ساليان متمادي از آن استفاده شده است. تعداد قليلي از اين نقش ها برگرفته از کتب سنتي مي باشد.

ب_ شيوه کار قلابدوزان در تهيه يک اثر قلاب دوزي
قلاب دوزان طرحي را که قصد دارند روي پارچه ماهوت قلاب دوزي کنند، ابتدا روي کاغذي که ابعاد آن کمي بزرگتر از اندازه پارچه مورد نظرشان است ترسيم کرده و سپس با يک سنجاق تمامي خطوط طرح را روي کاغذ با فواصل نزديک به هم سوراخ مي کنند. آنگاه مقداري گچ روي کاغذ ريخته، کاملا آن را روي صفحه کاغذ پخش مي کنند تا از داخل سوراخهاي کاغذ گذشته و بر روي ماهوت بنشيند و بعد از برداشتن کاغذ از روي ماهوت، طرح بر روي ماهوت قلم گيري شده و صنعتگر با کمک قلابي که ساختمان آن تشريح شد، شروع به دوخت مي کند.
شيوه کار قلاب دوزان به اين صورت است که روي يک چهار پايه کوتاه نشسته و يک قسمت از پارچه را در لاي دهانه جريده قرار داده و به کمک زانوانشان آن را به هم مي فشارند تا پارچه خارج نشود.
آنگاه يک سر نخ را گره زده و در حالي که قلاب را از روي پارچه به داخل آن فرو برده اند، گره را در شيار قلاب استوار ساخته و آن را از پارچه بيرون مي کشند و در شرايطي که نخ خارج شده از پارچه حالت يک نيم دايره را به خود گرفته، در فاصله اي معين، دوباره قلاب را به داخل پارچه فرو برده و نخ را بر روي شيار قلاب استوار کرده و قلاب را از پارچه خارج مي کنند.
به اين ترتيب، نيم دايره قبلي سفت شده و بر روي کار مي نشيند، در حالي که نيم دايره جديدي که به وجود آمده به صنعتگر امکان مي دهد تا دوباره قلاب را به داخل پارچه فرو برده و با تکرار اين حالت است که نقشي زنجيره اي روي پارچه به وجود مي آيد(شکل4).

3-3- رابطه ي بين صنايع دستي و توريسم
بدون شک صنايع دستي از سالم ترين، پرنفوذترين و مهم ترين عوامل انتقال فرهنگ و تمدن مي باشد. با گسترش و رشد روز افزون صنعت توريسم در بسياري از کشورهاي دنيا، تبادلات فرهنگي و اقتصادي بيشتري در ميان کشور ها صورت مي گيرد. به خصوص کشورهايي که در امر گسترش توريسم و توسعه ي اقتصادي بيشتر داراي سرانه بالايي هستند، برنامه ريزي و سياست گزاري هاي زيادي در زمينه ي توسعه ي صنايع دستي و هنر هاي سنتي خود نموده اند.
نمي توان انکار کرد که رابطه ي مستقيمي بين تعداد گردشگران و درآمد حاصل از آن در کشورهايي که عمدتاً توليد کننده ي صنايع دستي هستند( مانند چين و ساير کشورهاي جنوب و جنوب شرق آسيا)وجود دارد. هرچه تعداد گردشگران در منطقه اي بيشتر باشد، تعداد فروش صنايع دستي آن منطقه نيز افزايش پيدا خواهد کرد. به نظر مي رسد دلايل اصلي خريد صنايع دستي توسط گردشگران و مسافران مي تواند موارد زير باشد:
-   با توجه به ماهيت سفر که شامل تغيير و دگرگوني ها در سيستم روزمره ي زندگي است تاثيرات مختلف بر سيستم روحي انسان مي گذارد که يکي از تاثيرات سفر پايين آمدن ارزش پول در حين سفر است که دليل بر خريد بيشتر مسافران مي شود.
-   علاقه به شناخت فرهنگي (تاثير صنايع دستي بر توريست ها): صنايع دستي، گزارشگر صنعت و هنر نياکان و بيانگر ذوق مردم هر کشور است و مي توان آن را جلوه گاه آفرينش هنري مردم يک مرز و بوم و ذوق و سليقه ي معاصران دانست. در عين حال جنبه ها و جهات ديگري را که مربوط به زندگي روزمره و حيات اقتصادي اجتماعي و فرهنگي يک کشور است در آن يافت. نهايتا صنايع دستي گزارشگر هويت آن ها و مجموع آن ها هويت مجموعه ي يک قوم، قبيله و در نهايت يک ملت است.
-   وسيله اي جهت ياد آوري خاطرات [13،ص451]

3-4- نقش قلاب دوزي در توسعه ي توريسم در استان گيلان
با توجه به اينکه استان گيلان و به خصوص شهر رشت يکي از مهمترين مراکز مهم توليد قلاب دوزي در کشور است، مي تواند به عنوان يکي از قديمي ترين و زيباترين هنر سنتي و صنعت دستي استان نقش موثري در توسعه ي گردشگري اين استان ايفا کند.
در پي تلاش هاي مديريت ميراث فرهنگي و سازمان صنايع دستي گيلان و بهره گيري از همکاري استادکاران و علاقه مندان قلاب دوزي، اين صنعت کمي از حالت رکود خارج شده است اما براي تحقق اين اهداف بايد بسياري از موانع و تنگناهايي که در مسير رشد و کيفيت اين هنر وجود دارد برداشته شود.

3-5- موانع و تنگناهاي صنعت قلابدوزي در استان گيلان
-   يکي از مهم ترين مشکلات که دامنگير اين صنعت مي باشد عدم آشنايي مسافران و گردشگران و با کمال تاسف عدم آشنايي جامعه ي ميزبان با اين صنعت مي باشد. براي مثال با توجه به تحقيق کوچکي که نگارنده از يک جامعه آماري 30 نفره و در گروه سني 20 تا 60 سال انجام داده است، حدود 17 نفر هيچ گونه آگاهي و اطلاعي از اين صنعت ندارند(A). 6 نفر نيز تنها با اسم آن به عنوان يک صنعت دستي آشنا هستند(B) و تنها 7 نفر از آنها اطلاعات مکفي در اين زمينه داشتند(C)(شکل 5).

-   عدم آشنايي صنعتگران ما با سلايق و و استعدادهاي گردشگران.
-   عدم بازاريابي صحيح.
-   گران بودن مواد اوليه که موجب پايين آمدن کيفيت قلابدوزي مي شود. طبق آخرين پرس و جوي نگارنده قيمت هر متر پارچه ي ماهوت در بازارهاي تهران به طور متوسط بين 45000 تا0 15000 ريال مي باشد همچنين نخ هاي ابريشم طبيعي نيز با قيمت بالايي به فروش مي رسد که براي صنعتگر به صرفه نخواهد بود زيرا به همان نسبت بر قيمت کالا افزوده خواهد شد.

3-6- پيشنهادها
1.   معرفي و شناساندن هر چه بيشتر صنعت قلاب دوزي جهت معرفي فرهنگ اصيل و غني استان گيلان در سطح منطقه اي، ملي و حتي جهاني.
2.   تلاش در جهت شناسايي بازارهاي مطلوب صنعت قلاب دوزي براساس سلايق مصرف کنندگان.
3.   بالا بردن کيفيت توليدات با استفاده از اجناس ووسايل مرغوب مورد استفاده جهت صادرات.
4.   تقويت و گسترش مراکز فعال دايمي و ايجاد غرفه هايي براي فروش محصولات صنايع دستي استان که قطعا جايگاه قلابدوزي هم در آن حفظ خواهد شد.
5.   تنوع و تعدد بيشتري ازآثار قلاب دوزي در قالب نيازهاي جديد که با سلايق روز هم سازگاري داشته باشد.
6.   حمايت هاي مالي دولت از هنر مندان اين رشته و تجهيز کارگاههاي توليدي به صورت پرداخت وام هاي اشتغال زايي و تسهيلات بنگاه هاي زود بازده.
7.   استفاده و ارائه ي صنايع دستي در دفاتر فروش بليط هواپيمايي، ترمينال ها، هتل ها و فرودگاه ها
        9.    برپايي تورهايي جهت بازديد توريست ها از کارگاه هاي توليد صنايع دستي.

منابع و ماخذ
1- اصلاح عرباني ابراهيم. (1374)، کتاب گيلان، انتشارات گروه پژوهشگران ايران.
2- بلمکي بهزاد، (1386). مقاله:رويکردهاي جغرافيايي و نقش آن از ميراث فرهنگي، جغرافيا گردشگري و توسعه پايدار، دانشگاه آزاد اسلامي واحد اسلامشهر.
3- پوراحمد جکتاجي، محمد تقي. (1374)، سوغات گيلان، سازمان ميراث فرهنگي و صنايع دستي و گردشگري استان گيلان.
4- تودارومايکل.(1370)توسعه ي اقتصادي در جهان سوم، مجموعه برنامه و توسعه تهران، سازمان برنامه و بودجه، جلد سوم.
5- چهره ايران (راهنماي سياحتي و مسافرتي).(1374)، انتشارات موسسه جغرافيايي و کارتو گرافي گيتا شناسي، تهران
6- حسن بيگي .م. (1365)، مروري بر صنايع دستي ايران، انتشارات صنوبر.
7- خاتون آبادي، احمد. (1384)، جنبه هايي از توسعه پايدار(از انديشه تا کنش)، انتشارات جهاد دانشگاهي دانشگاه صنعتي اصفهان، اصفهان
8- رهنمايي محمد تقي. (1378)، طرح جامع گردشگري استان اردبيل، سازمان برنامه و بودجه استان اردبيل.
9- سيگارودي رزيتا.(1365)، شناسايي و بررسي هنرهاي سنتي، سازمان ميراث فرهنگي و صنايع دستي و گردشگري استان گيلان.
10- طهماسبي پاشاجمعلي وديگران. (1384)، چشم انداز گردشگري سواحل جنوبي درياي خزر و آثار آن بر توسعه شهر ها و روستاهاي منطقه، مجموعه مقاله هاي نقش صنعت گردشگري در توسعه ي مازندران، نشر رسانش.
11- عباسي، هوشنگ. (1386)، مردم نگاري کلان شهر رشت، سازمان ميراث فرهنگي و صنايع دستي و گردشگري استان گيلان.
12- محمد حسن، زکي. ( 1366)، تاريخ صنايع ايران بعد از اسلام، ترجمه:محمد علي خليلي، انتشارات اقبال.
13- محمودي فتانه. (1384)،:تبيين جايگاه صنايع دستي در توسعه ي گردشگري، مجموعه مقاله هاي نقش صنعت گردشگري در توسعه ي مازندران، نشر رسانش.
14- منتخب صبا اسفندیار.( 1379)، نگرشی بر روند سوزن دوزی های سنتی ایران، تهران، انتشارات منتخب صبا.
15- نیکویه محمود. ( 1386)، گیلان در سفرنامه های سیاحان خارجی، رشت، فرهنگ ایلیا.

نویسنده: مریم واقف

تبيين جايگاه صنايع دستي در توسعه ي گردشگري استان گيلان مطالعه ي موردي: صنعت رشتي دوزي(قلاب دوزي)

مطالب مشابه :

قلابدوزی رشت ( رشتی دوزی )

بانوی هنرمند اهل انزلی، نشان مرغوبیت صنایع دستی یونسکو را کسب کرد

رشتی دوزی بازتاب زیبایی های هزاررنگ گیلان

رودوزی‌های سنتی

توجه توجه

سیرتاریخی صنعت رشتی دوزی در گیلان

مقاله هنر خاتم

استان گیلان

تبيين جايگاه صنايع دستي در توسعه ي گردشگري استان گيلان مطالعه ي موردي: صنعت رشتي دوزي(قلاب دوزي)

معرفی صنایع دستی استان گیلان