آموزش پرورش مرکبات و کلیاتی درباره پرتقال

شرایط محیطی مورد نیاز مرکبات:
مرکبات در شرایط گرمسیر (همانند مناطق مرکزی و جنوب ایران) و نیمه گرمسیری (شمال ایران) قابلیت رشد داشته که در این مناطق شروع رشد این گیاه (در بهار) 5/12 درجه سانتیگراد و مناسبترین دما برای حداکثر رشد 25 تا 28 درجه سانتیگراد می باشد. خاکهای سبک شنی رسی با pH 5 تا 7 عموما برای توسعه کشت مرکبات مناسب می باشند. با توجه به موارد ذکر شده در شمال ایران خطر سرما و بالا بودن سطح آب زیرزمینی و در جنوب مشکل گرما، شوری و کم آبی وجود داشته که در توسعه کشت و احداث باغات مرکبات باید مورد توجه قرار داد.

نواحی مرکبات خیز ایران:
الف- سواحل دریای خزر:
از آستارا تا گرگان ارقام مختلفی از مرکبات کشت می شود. محدودیتهای اقلیمی (سرما و خشکی) موجب گردیده تا بیشتر تراکم باغهای مرکبات در نواحی چابکسر تا بهشهر متمرکز باشند.
ب- ناحیه مرکزی:
این ناحیه شامل شهرهایی مرکزی ایران همچون فارس، کرمان، جیرفت، بم و غیره بوده که بیشتر دارای روزهای آفتابی به همراه رطوبت نسبی پایین است. بارندگی این نواحی پایین بوده، لذا در تابستان نیاز به چندین نوبت آبیاری بوده تا گیاه عملکرد و کیفیت محصول مناسبی داشته باشد.
ج- نواحی ساحلی جنوب (بندرعباس و سواحل دریای عمان):
این نواحی عاری از یخبندان، با رطوبت نسبی بالا و گرمای زیاد در تابستان می باشد. در این ناحیه لایم از کیفیت خوبی برخوردار است.

ازدیاد مرکبات:
در بیشتر مناطق مرکبات خیز کشور درخت مرکبات بوسیله پیوند جوانه از واریته های مورد نظر (همچون تامسون، انشو، ...) بر پایه بذری انتخاب شده (همانند نارنج، سیترنج، سیتروملو، ...) تکثیر می شود. تکثیر نهال مرکبات شامل مراحل زیر می باشد.
1-5- تولید پایه:
اولین گام در تولید پایه، انتخاب درخت مادری برای تولید بذر است که باید خصوصیات زیر را داشته باشد:
الف- پر محصول و پر بذر باشد.
ب - عاری از بیماری باشد.
2-5- برداشت میوه و استخراج بذر:
عموماً میوه نارنج در اوائل دی، پونسیروس اوائل و سیترنج اواخر آبان ماه از درخت برداشت و به شیوه سنتی با استفاده از کارگر اقدام به برش میوه (از قسمت استوایی میوه و سپس چرخش متضاد دو قسمت برش خورده) و استخراج بذر می گردد.
3-5- کاشت بذر در خزانه بذری:
عموماً در بیشتر نواحی مرکبات خیز کشور، کشت بذر در خزانه هوای آزاد بوده (در بستر ماسه ای) به همین دلیل زمان کشت بذر در شمال ایران نیمه دوم اسفند تا اوایل فروردین و در جنوب با استثنای ماههای دی، تیر و مرداد در اغلب زمان امکان کشت بذر میسر است. در صورت آبیاری منظم به همراه محافظت خزانه از باد و آفتاب شدید، بذور مربوطه طی 30 تا 45 روز پس از کشت سبز می گردند.
4-5- انتقال نهال به خزانه دوم (انتظار یا پیوندی) یا گلدان:
هنگامی که نهال به مرحله 8 تا 10 برگی رسید قابل انتقال به خزانه دوم یا گلدان پلی اتیلنی سیاه (با قطر 25 و ارتفاع 35 تا 40 سانتیمتر به همراه 8 سوراخ در پایین گلدان) می باشد. ترکیب خاکی کیسه های پلاستیکی مخلوطی از خاک معمولی، کود پوسیده دامی و ماسه انتخاب شده (هر سه به میزان مساوی با هم مخلوط می گردد) تا نهال، فضای کافی برای رشد داشته باشند. در هنگام انتقال، نهالهای بذری با ریشه و طوقه پیچ خورده حذف شده، سپس نهالهای سالم پس از هرس ریشه (حذف انتهای ریشه – به سمت نوک- به میزان 4/1 حجم کل ریشه) با قارچ کش ضد عفونی و در نهایت کشت می شوند.

نکاتی که بعد از انتقال نهال به خزانه دوم و یا گلدان باید رعایت شود عبارتند از:
الف- در آغاز انتقال نهالهای بذری، آبیاری را باید به منظور جلوگیری از تنشهای محیطی بطور مرتب انجام دهیم. بستن قیم به نرک تازه کشت شده جهت رشد مناسب و ایستاده ضروری است.
ب- شاخه های جانبی نهال باید بطور مرتب جهت تک شاخه ای نمودن نهال حذف گردند.
ج- آب اضافی در گلدان یا خزانه دوم نماند و در صورت مشاهده چنین وضعیتی باید زهکش یا خروج آب را افزایش دهیم.
د- محلول پاشی کودهای ازته (دو هفته یکبار 300 میلیگرم در لیتر سولفات آمونیوم برای هر گلدان)
ه- حذف علفهای هرز و مبارزه با آفات و بیماریها.
5-5- پیوند جوانه:
عموماً پیوند جوانه مرکبات دو بار در سال، یک بار در اواسط بهار (پیوند بهاره) و بار دیگر در اواخر تابستان (پیوند خواب) به روش T معکوس برای شمال و یا T برای جنوب ایران انجام می گیرد.

کاشت نهال در زمین اصلی:
با توجه به شیوه مرسوم تولید نهال مرکبات به صورت گلدانی و زمینی (خزانه دوم)، نحوه انتقال و کشت آنها در زمین اصلی یا باغ نیز دارای تفاوتهای است. در خصوص نهالهای گلدانی در هر فصلی از سال امکان کاشت آنها در باغ وجود داشته ولیکن بهتر است این جابجایی در فصل رکود گیاه (زمستان) صورت گیرد. نهالهای تولید شده در زمین (خزانه دوم) معمولاً از اوائل آبان تا اسفند از زمین خارج و سپس به زمین اصلی (باغ) انتقال می یابند. در موقع کاشت نهال در زمین اصلی، هرس متعادل ریشه و تاج در رشد بهینه گیاه در سالهای بعد تأثیر بسزایی دارد.

7- مدیریت و نگهداری باغ:
بعد از انتقال نهالها به زمین اصلی، نگهداری و داشت با بستن قیم و استقرار نهال شروع می شود و به دنبال آن هرس فرم در ماههای بعد انجام می پذیرد. کاربرد ادوات باغبانی شامل قیچی های کوچک و بزرگ، اره های تربر دستی و اره موتوری ضد عفونی شده در مراحل بعد ضروری است.
برای هرس فرم، جوانه انتهایی در ارتفاع حدود 100 - 80 سانتیمتر حذف می گردد. در نتیجه گیاه وادار به جوانه زنی جانبی می گردد. بنابراین ضرورت دارد جوانه های پایینتر از 80 سانتیمتر حذف گردند. تعداد شاخه های جانبی مورد نیاز برای هر درخت 5-3 عدد می باشد. لازم به ذکر است شاخه های انتخابی نباید در یک ناحیه از تنه متمرکز باشند، زیرا در سالهای بعد به دلیل سنگینی تاج (در اثر باردهی زیاد،...) احتمال شکستگی آن افزایش می یابد. برای انجام این اعمال استفاده از قیچی و اره های تربر کوچک و بزرگ باغبانی ضدعفونی شده امری محرز می باشد. حذف شاخه هایی که خارج از مسیر حرکتی که به دلیل نورگرایی تشکیل می شود و همچنین شاخه های آلوده به آفات و بیماریها و شاخه های خشک که در سنهای بالاتر هویدا می شوند، به عنوان هرس دائم و معمولی ضروری است.
هرس دیگری که برای درختان مرکبات در طول دوره داشت طی سالهای بعد در نظر گرفته می شود شامل حذف شاخه های آلوده، خشک، در هم رفته و نرکها می باشد. ارقام مرکبات با توجه به رقم و فاصله کاشت در ده سال آخر رشد اقتصادی نیازمند هرس نگهداری هستند.
هرس گل و میوه در سالهای آور نیز از جمله عملیات ضروری در بعضی از سالها می باشد. حذف تعدادی از جوانه های گل در بهار سال آور و همچنین حذف تعدادی میوه چه حداکثر تا پایان ریزش طبیعی، موجب افزایش ذخیره مواد کربوهیدراته در سال آتی شده و در نتیجه باعث افزایش تعداد شاخه های گلدهنده در سال نیاور خواهد شد.
با توجه به بالا بودن سطح آبهای زیرزمینی در برخی از مناطق مرکبات خیز، درختان مرکبات دچار عوارض خفگی و پوسیدگی ریشه شده که برای رفع این مشکل بعد از انتقال نهالها به زمین اصلی ضرورت دارد شخمهایی که با تراکتور انجام میگیرد، طوری انتخاب گردد تا در نهایت درختان روی پشته ها قرار گرفته و جویهای کم عمق نیز آبهای مازاد را با شیب یکنواخت به کانالهای زهکشی (انتهای ضلع شمالی) باغ هدایت نمایند.

کلیاتی درباره پرتقال

درخت پرتقال در بین دیگر مرکبات بیشتر کشت شده و درختی نسبتا بزرگ بوده که ارتفاع آن به 5 تا 9 متر می رسد و چوب آن ( اسکلت بندی ) محکم می باشد . عمر اقتصادی درخت پرتقال بین 50 تا 60 سال است . به طور معمول تا 8 سالگی محصول اقتصادی ندارد . درخت پرتقال در سال های اول شاخه هایی را تولید می کند که دارای تیغ های بزرگی هستند ( مرحله نونهالی Juvenility ) . پهنک برگ ( سطح برگ ) به رنگ سبز تیره ، نوک تیز و گوشواره های آن نسبتا باریک و کوچک می باشد . سرشاخه های در مرحله جوانی زاویه دار بوده و در محل اتصال برگ ها خار کوچکی قرار دارد . گل ها در پرتقال به رنگ سفید و خودبارور می باشد ( نیاز به گرده افشانی توسط حشرات و ... ندارد ) . برخی از واریته های پرتقال ( انواع ) دارای تخمدان استریل ( عقیم ) بوده و میوه های بدون بذر و کم بذر تولید می کنند . شکل میوه به طور معمول کروی تا کشیده می باشد . پوست میوه نسبتا صاف ولی بر حسب رقم و شرایط آب و هوایی متغییر است . پرتقال جنوب پوست ضخیم تر و گوشت راحت تر از پوست جدا می شود و در محل هایی که هوا در فصل رسیدن میوه خنک است ( شمال ) رنگ پوست و گوشت تیره تر است .

در نواحی خشک و بیابانی میوه شیرین تر و عطر آن بیشتر است . بارندگی بالا و درجه حرارت بالا سبب کاهش کیفیت میوه می گردد . بذر ها از لیمو ، نارنگی بزرگتر ولی از گریپ فرود کوچکتر است و رنگ لپه آن سبز می باشد . بذر ها در پرتقال اکثرا به صورت چند جنینی ( Polyembryo ) می باشند . در شمال پرتقال ها ترش تر و اسید آن بیشتری دارند و دلیل آن کم بودن نور و آفتاب بوده و درخت قادر به ذخیره کردن مواد قندی نمی باشد .

طبقه بندی پرتقال :
1 – انواع گرد و معمولی ( Raund ) 2 – گره نافدار ( Novel ) 3 – خونی یا توقرمز ( blood orange ) 4 – گروه بدون اسید ( اسیدلس ) ( acidless )
بیشتر انواع تجاری پرتقال عبارتند از : Valencia – Pilencia – Pineapple – Hamline – Marrsearly – Salvsiana
گروه پرتقال های Novel به گونه ای می باشند مه درون میوه اصلی یک میوه کوچکتری به وجود می آید ( بچه میوه ) – مانند انواع واشنگتون ناول ، جیلت ناول
پرتقال های خونی برای اینکه زنگ قرمز که همان رنگیزه آنتوسیانین می باشد در آنها تشکیل شود بایستی در زمان رسیدن شب های خنکی را داشته باشند . مانند تارکو ( Taraco ) ، سانجین ، سانگیونلا ( Sanguinella) ، Morro
انواع بدون اسید ارزش اقتصادی نداشته و فقط در کشور های عربی مانند مصر و الجزایر طرفدارانی دارد
انواع بدون بذر تقریبا وجود ندارد و به طور معمول پرتقال هایی را که بین 0 تا 5 بذر داشته باشند را بدون بذر ( Seedlease) گویند . مانند ناول ، والنسیا ، Juffa ، Amling
انواع بذر دار پرتقال بین 15 تا 20 بذر دارند . مانند Pineapple ، Pursenbrown و انواع پرتقال های محلی ایران
پرتقال را علاوه بر روش های فوق می توان به سه دسته زودرس ، میان رس و دیر رس طبقه بندی کرد
زودرس : اوایل آذر ماه میوه قابل برداشت است . مانند Navel ، Pursen brown ، Hamline ، Marsseady ، Salvstiana
میان رس : از آذر تا بهمن ماه میوه قابل برداشت است . مانند Juffa ، Queen ، Pineapple ، پرتقال های محلی ایران
دیررس : از ظهور گل تا رسیدن میوه یکسال طول می کشد . مانند Valencia که دارای بهترین رنگ و کیفیت در بین تمام پرتقال ها می باشد و میوه آن در فروردین و اردیبهشت قابل برداشت است . این پرتقال بهترین پرتقال جهان می باشد و عیب آن یکی دیررس بودن آن می باشد و دیگری اینکه پوست میوه و گوشت میوه به سختی به هم چسبیده اند و به همین دلیل برای تازه خوری مناسب نمی باشد

کود دهی درخت پرتقال :

به طور کلی در مرکبات به دلیل استفاده زیاد آهن به طور معمول کمبود عنصر آهن مشاهد می گردد و علائم آن بدین شکل می باشد که رگبرگ ها به رنگ سبز باقی مانده و سطح برگ بیرنگ می گردد .در منزل با استفاده از کود های کامل و در سطح باغ های تجاری با استفاده از کلات آهن این کمبود را رفع می کنند . البته درخت پرتقال برای یک محصول دهی مناسب به کود های دیگر همچون فسفر ، پتاسیم و ازت نیازمند است که می توان با استفاده از کود دامی تا حد زیادی آن را مرتفع ساخت ولی در سطوح تجاری استفاده از کودهای شیمیایی الزامی است .
خواص پرتقال : میوه پرتقال منبع ویتامین ث می باشد . مصرف مداوم پرتقال می تواند در درمان سرطان ها بویژه سرطان معده موثر باشد . همچنین مصرف آب پرتقال سبب پایین آوردن کلسترول خون می گردد . البته یک آب میوه طبیعی پرتقال شیری رنگ می باشد و بایستی از پوست سفید رنگ آن هم برای گرفتن آبمیوه استفاده نمود .

آموزش پرورش مرکبات و کلیاتی درباره پرتقال

کلیاتی درباره پرتقال

مطالب مشابه :

آفات وبیماریهای مرکبات و روش های مبارزه با آن

فصل هفتم (هرس و افات مرکبات)

مرکبات

مدیرت باغ مرکبات

توليد نهالهاي پيوندي ليموترش

آموزش پرورش مرکبات و کلیاتی درباره پرتقال

پرتقال

پایه­ های مهم مرکبات

پایه های مهم مرکبات