کارت اعتباری

كارت اعتباري يك كارت پلاستيكي است كه روي آن نام صاحب كارت و شماره آن به صورت برجسته وجود دارد و پشت كارت يك نوار مغناطيسي ديده مي شود كه درون خود برخي اطلاعات مهم مثل هويت و آدرس هاي دارنده كارت را ذخيره كرده است.

سيستم هاي مالي كامپيوتري مانند دستگاه هاي خود پرداز ATM از اين اطلاعات هنگام احراز هويت فرد به منظور برداشت پول استفاده مي كنند. يك كارت اعتباري استاندارد شامل يك عدد 16 رقمي نيز هست كه حاوي اطلاعات مهمي درباره نوع كارت،بانك صادر كننده آن و اطلاعات مهمي درباره نوع كارت،بانك صارد كننده آن و اطلاعات ديگر است. اين شماره براي دارنده هر كارت منحصر به فرد است. از اين شماره براي شناسايي دارنده كارت هنگام انجام معاملات الكترونيكي روي اينترنت نيز استفاده مي شود.

تاريخچه
آن طور كه در دائره المعارف هاي بريتانيكا و انكارتا آمده است،استفاده از اين نوع كارت برا ي انجام نقل و انتقال پول ابتدا در دهه 1920 و در كشور آمريكا رواج يافت. در آن زمان برخي شركت هاي خصوصي مانند بعضي از هتل هاي زنجيره اي و تعدادي از شركت هاي نفتي مشتريان خود را به استفاده از اين كارت ها براي سهولت در پرداخت تشويق مي كردند.

استفاده از اين كارت ها پس از جنگ جهاني دوم و خروج از ركود اقتصادي شدت گرفت. اولين كارت اعتباري از نوع امروزي آن يعني كارتي كه بتوان با استفاده از آن در طيف وسيعي از فروشگاه ها و كسب و كارها پول مبادله كرد،در 1950 توسط Diners club inc. معرفي شد و هنوز هم يكي از كارت هاي اعتباري شناخته شده از اين نوع به شمار مي رود.

در 1958 نيز كارت اعتباري ديگري در همين رده توسط شركت American Express معرفي شد كه در حال حاضر يكي از معروفترين نوع كارت هاي اعتباري است. مشخصه اصلي اين دسته از كارت ها اين است كه شركت صادر كننده كارت از دارنده آن يك مبلغ عضويت سالانه دريافت مي كند و سپس به صورت ماهانه يا سالانه و يا در دوره هاي زماني ديگر براي او صورت حساب مي فرستد و معادل مبلغ اين صورت حساب از موجودي دارنده كارت نزد شركت صادر كننده آن كسر مي شود. مدتي بعد سيستم كارت اعتباري بانكي رواج يافت.

در اين سيستم كه امروزه نيز مورد استفاده است صادر كننده كارت اعتباري نزد بانك يك حساب دارند. هنگامي كه كالا يا خدماتي توسط دارنده كارت (مشتري) خريداري مي شود،اين پول بلافاصله به حساب فروشنده (كه خود نزد بانك حسابي دارد )واريز مي شود. بانك نيز به نوبه خود اين هزينه را به صورت ماهانه و يا در دوره هاي زماني معين ديگري به حساب مشتري منظور مي كند و صورت حساب برايش صادر مي كند و در صورتي كه به ميزان كافي در حساب مشتري پول نباشد،طي مهلت معيني از مشتري مي خواهد كه حساب خود را تكميل كند. مشتري مي تواند مبلغ مورد نظر را يك جا و يا با اقساطي كه بهره به آن تعلق مي گيرد،به بانك بپردازد. اولين سيستم بانكي از اين نوع در سال 1959 و از سوي Bank of America در كالفرنيا معرفي شد و Bank Americard نام داشت،اين سيستم تنها در همان ايالت كار مي كرد. اما بعدا” در سال 1966 در ايالت هاي ديگر نيز راه اندازي شد و صورت سراسري به خود گرفت. در سال 1976 اين سيستم بانكي به VISA تغيير نام داد. ويزا امروزه يك كنسرسيوم بين المللي است كه سيستم بانكي اغلب كشورهاي دنيا در آن مشاركت دارند. در همان سال 1966 اتحاديه كارت بين بانكي يا Interbank card Association شكل گرفت و بعدا” به Master card تغيير نام داد. ويژگي مستركات اين بود كه هيچ بانك خاصي در آن نقش محوري نداشت، بلكه هر كدام از بانكهايي كه به صورت محلي اقدام به صدور كارت اعتباري براي مشتريان خود مي كردند مايل بودند روشي براي متصل كردن سيستم هاي مالي خود به يكديگر پيدا كنند. چنين سيستمي مي توانست در ميان مشتريان كوچك بانك ها كه مايل بودند از كارت خود براي كارهايي مثل خريد مايحتاج روزانه و يا خريد اتومبيل و مسكن استفاده كنند علاقه مندان زيادي داشته باشد.

چرا كارت اعتباري؟
ممكن است اين سوال در ذهن كساني كه با اين كارت ها آشنايي ندارند به وجود آيد كه اصولا” فلسفه حضور اين كارت ها چيست و مزيت اصلي آن ها كدام است. كارت هاي اعتباري چنانچه از نامشان پيداست مقدار معيني اعتبار مالي در اختيا رصاحب كارت قرار مي دهند. هنگامي كه شما با حساب بانكي خودتان كار مي كنيد سابقه مبادلات مالي شما نزد بانك محفوظ مي ماند. بانك با استناد به اين سابقه مي تواند تخمين بزند كه اصولا” ميزان گردش مالي حساب شما در طول يك دوره زماني خاص چقدر است. در واقع ميانگين مانده حساب شما در هر دوره نشان دهنده حداقل ميزان درآمد شما يا به تعبير صحيح تر ميزان توانايي مالي شما در هر دوره زماني معين است. بانك يا هر موسسه مالي و اعتباري مشابه آن مي تواند بر اساس آن مانده به شما اعتبار بدهد. اعتبار معمولا” مقدار نقدينگي يا پولي است كه برابر يا بيشتر از ميزان مانده حساب شما است. مقداري كه مي توانيد در هر يك از آن دوره هاي زماني از موسسه يا بانك قرض بگيريد.فرض موسسه مالي مذكور اين است كه شما قادر خواهيد بود در اولين فرصت اين قرض را برگردانيد. به اين ترتيب انجام قطعي معاملات و مبادلات مالي شما با ديگران موكول به ميزان نقدينگي واقعي در دست شما نخواهد بود بلكه به ميزان اعتبار شما نزد موسسه مالي متكي خواهد بود.

انواع كارت اعتباري
كارت هاي اعتباري را اساسا” مي توان به دو دسته كارت هاي بانكي و غير بانكي تقسيم كرد. كارت هاي اعتباري بانكي مثل ويزا و مستركارت از سيستم اعتباري بانك ها استفاده مي كنند. در حالي كه كارت هاي غير بانكي را شركت ها و موسسات دولتي و خصوصي به مقاصد مختلفي عرضه مي كنند. آمريكن اكسپرس و دينر كلاب نمونه كارت هاي اعتباري غير بانكي هستند. همچنين در برخي از كشورها شركت هاي مخابرات و تلفن و يا شركت هاي توزيع كننده نفت،گاز و بنزين و نيز فروشگاه هاي زنجيره اي و باشگا ه هاي تفريحي اقدام به صدور كارت اعتباري مي كنند. دامنه كاربرد اين كارت ها بستگي به دامنه فعاليت شركت مربوطه و يا اهداف مالي آنها دارد.

در هر صورت فعاليت تمام اين موسسات صادر كننده كارت بايد زير نظر نهاد مالي رسمي آن كشور و داراي مجوز فعاليت باشد. كارت هاي بانكي نيز داراي تنوع زيادي هستند. كارت هاي اعتباري تنها يك دسته از كارت هاي بانكي هستند و خود به انواع مختلفي تقسيم مي شوند. انواع فرعي كارت ها ي اعتباري بانكي معمولا” بر اساس نحوه محاسبه بهره،سقف ميزان اعتبار منتسب به كارت و حداقل موجودي دارنده حساب،نرخ حق اشتراك ساليانه و فاكتورهاي مالي ديگر محاسبه مي شود. بانك هاي صادر كننده كارت و يا شركت هاي غير بانكي معمولا” علاقه دارند كه انواع كارت هاي خود را بر حسب امتيازات متفاوتي كه در اختيار صاحب آن قرار مي دهد به گروه هايي با نام طلايي،نقره اي و از اين قبيل تقسيم كنند.

يك دسته ديگر از كارت هاي بانكي مشابه آنچه كه اين روزها در كشور ما رايج است تنها به ارائه خدمات بانكي محدود از طريق باجه هاي خود پرداز اختصاص دارند و فاقد برخي از ويژگي هاي مهم يك كارت اعتباري استاندارد هستند. دسته ديگري از كارت هاي اعتباري بانكي نيز وجود دارند كه در بسياري از كشورهاي دنيا كه سيستم ها ي بين المللي مانند ويزا و مستركارت در آن ها به رسميت پذيرفته شده،به كار گرفته مي شوند. اين كارت ها معمولا” نام يك سازمان و يا شركت را بر خود دارند.سازمان يا شركت مذكور لزوما” يك موسسه يا نهاد مالي نيست بلكه ممكن است به قصد ارائه خدمات مالي به گروهي از اعضاي وابسته به خود پديد آمده باشد. مثلا” برخي از فروشگاه هاي اينترنتي مثل آمازون يا Barnes & Noble يا حتي پورتال ياهو خدمات مالي از اين دست را به اعضاي خود ارائه مي كنند.

مشتركين يك lsp ،اعضاي يك باشگاه و يا مشتريان يك فروشگاه ممكن است اين شانس را داشته باشند كه با تهيه يك كارت اعتباري از اين نوع،ضمن بهره مندي از مزاياي عمومي يك كارت اعتباري بانكي،از خدمات ويژه شركت يا سازمان مذكور نيز استفاده كنند. مدل هاي مختلفي براي تعامل ميان اين سازمان هااز يك سو و بانك هاي صادر كننده كارت هاي بانكي و نيز كنسرسيوم هاي ويزا و مستركارت وجود دارد. گاهي اين سازمان ها مستقيما” با ويزا يا مستركارت وارد معامله مي شوند و خود يك واحد اعتباري مالي راه اندازي مي كنند. گاهي نيز با يك بانك معتبر طرف قرارداد با هر يك از اين كنسرسيوم هاي بين المللي وارد مذاكره مي شوند. شكل اخير رايج تر است زيرا معمولا” بانك هاي محلي شناخت بهتري از سابقه مالي نهادهاي محلي دارند.

همچنين سازمان ها و يا شركت واسطه ممكن است بسته به نوع تعامل مالي خود با بانك صادر كننده اصلي كارت يا خود كنسرسيوم بين المللي ويزا و مستركارت، درصد اندكي از بهاي هر معامله را به عنوان پورسانت دريافت كند. به هر حال كاربران مي توانند با تهيه كارت هايي از اين نوع بدون مراجعه مستقيم به بانك معتبر و با واسطه يك شركت تجاري به شبكه مالي مستركارت يا ويزا بپيوندند.

يك دسته مهم ديگر نيز از كارت هاي بانكي هستند كه البته اعتباري نيستند ولي بيشتر قابليت هاي آن مشابه كارت اعتباري است. به اين كارت ها اصطلاحا” Dwbit Card يا كارت بدهي مي گويند. برخلاف كارت اعتباري كه به دارنده آن اجازه خرج كردن بيشتر از موجودي مانده در حساب مي دهد،اين كارت ها فقط به اندازه موجودي مانده حساب مرتبط با آنها اعتبار دارند و پس از به پايان رسيدن اعتبار يا بايد مجددا” شارژ شوند و يا از درجه اعتبار ساقط مي شوند. ميزان حداقل و حداكثر موجودي در حساب اين كارت ها نيز محدود است. مثلا” اگر سقف موجودي يك كارت بدهي 1000 دلار باشد به معني آن است كه صاحب آن نمي تواند بهاي يك كالاي 1100 دلاري را يك جا بپردازد. همچنين اگر كف موجودي يك كارت 100 دلار باشد به معني آن است كه صاحب آن اگر در كارت خود 110 دلار داشته باشد تنها قادر است 10 دلار آن را واقعا” هزينه كند و مابقي نزد بانك سپرده خواهد بود. همچنين بسياري از كارت هاي بدهي فاقد قابليت استفاده در دستگاه هاي خود پرداز (ATM ) هستند.

سيستم شماره گذاري
اگر چه سيستم كارت اعتباري به عنوان يك مدل اقتصادي در مبادلات مالي در تمام دنيا مورد استفاده قرار مي گيرد اما اين به معناي آن نيست كه شركت هاي صادر كننده اين كارت ها همگي از سيستم و روش واحدي براي ذخيره اطلاعات و شماره گذاري كارت ها استفاده مي كنند. اما امروزه تمام كارت هاي اعتباري استاندارد و مشهور بين المللي از سيستم شماره گذاري ANSL Standard x4.13-1983 براي اين منظور استفاده مي كنند.

در اين سيستم از يك عدد 16 رقمي استفاده مي شود. اين عدد براي سهولت هنگام خواندن يا به خاطر سپردن به صورت چهار رقمي نوشته مي شود اما اين تقسيم بندي چهارتايي هيچ ارزش و معناي خاصي ندارد. مثلا شماره گذاري يك كارت استاندارد مانند مستركارت يا ويزا به اين صورت انجام مي شود. از سمت چپ اولين رقم مشخص كننده سيستم كارت اعتباري است،عدد 3 مشخص كننده يك كارت از خانواده كارت هاي باشگاه هاي تفريحي و سير و سفر است. مثلا” 37 به معني American Express و 38 به معني Diners Club است. عدد 4 براي Discover Card استفاده مي شود. در مورد Master Card رقم دوم تعداد ارقام بعدي كه بايد به عنوان شماره شناسايي بانك تفسير شود را مشخص مي كند. مثلا” عدد يك به معني اين است كه رقم سوم شماره بانك است يا عدد 2 يعني رقم هاي سوم و چهارم شماره بانك است. ارقامي كه پس از شماره بانك مي آيند حداكثر تا رقم پانزدهم مشخص كننده حساب دارنده كارت است و رقم شانزدهم يك رقم كنترلي (check Digit ) مي باشد. در مورد visa ارقام دوم تا ششم شماره بانك و ارقام هفتم تا پانزدهم شماره حساب و ارقام سيزدهم يا شانزدهم رقم كنترلي هستند. اطلاعات اين نوار بر روي سه تراك كه عرض هر كدام به اندازه يك دهم اينچ است ذخيره مي شود.

تراك هاي اول و سوم مي توانند 210 بيت بر اينچ (pbi )و تراك دوم مي تواند 75 بيت بر اينچ ذخيره كند. جزئيات نحوه ذخيره سازي اطلاعات روي اين تراك ها در استاندارد SOLEC 7811 آمده است. متناظر با هر كارت اعتباري بانكي مشخصات مهمي از دارنده كارت نزد بانك صادر كننده كارت ثبت مي شود. اين اطلاعات حداقل شامل نام و نام خانوادگي دقيق دارنده كارت ،آدرس صحيح وي و شهر و كشور محل سكونت است. علاوه بر اطلاعات فوق،تاريخ انقضاي اعتبار كارت نيز ثبت مي شود. به طور معمول پيش از سر رسيدن تاريخ انقضاي كارت، صادر كننده آن با صاحب كارت تماس مي گيرد و او را براي جايگزين كردن كارت فعلي با كارت جديد تشويق مي كند،كارت جديد ممكن است داراي شماره متفاوتي باشد يا از همان شماره قبلي براي مدت معين ديگري مجددا” استفاده كنند.

استفاده از كارت اعتباري
اطلاعاتي كه همواره هر كارت اعتباري بانكي بين المللي ثبت مي شود توسط كنسرسيوم مربوطه بانك اصلي صادر كننده،واسطه احتمالي صدور كارت،و نيز خود دارنده آن قابل ا دسترسي است. اما هنگامي كه به يك معامله الكترونيكي از اين طريق صورت مي گيرد،فروشنده كالا يا خدمات تنها به اطلاعات ناچيزي از اين مجموعه دسترسي دارد كه آن نيز فقط براي انجام الكترونيكي معامله مورد نياز است و در سيستم هاي امن و استاندارد شبكه مبادلات الكترونيكي پول هرگز مشخصات كامل دارنده كارت در اختيار فروشنده قرار نمي گيرد. اگر يك كارت اعتباري يا بدهي از نوع ويزا و مستركارت توسط يك بانك معتبر صادر شود،به احتمال زياد دارنده آن كارت خواهد توانست از طريق شبكه اينترنت و با مراجعه به سايت بانك مربوطه،به حساب مرتبط با كارتش دسترسي پيدا كند و علاوه بر اطلاعات هويت و آدرس خود،سابقه گردش مالي حسابش را ببيند و از ديگر خدمات آنلاين بانك مذكور استفاده كند. همچنين صاحب كارت مي تواند با مراجعه به يك ياز هزاران سايت فروشنده آنلاين كالا و خدمات در اينترنت،كالايي سفارش دهد. هنگام ثبت سفارش خريد،همان اطلاعاتي كه در كارت اعتباري درج شده است از خريدار تقاضا مي شود. اگرسايت مذكور قبلا يك گواهي معتبر (certificate ) از يكي از شركت هاي صادر كننده گواهي ديجيتال دريافت كرده باشد،به معني آن است كه اين اطلاعات مستقيما” و از طريق يك پروتكل امن براي بانك صادر كننده كارت ارسال و صحت اطلاعات ارسال شده و ميزان موجود حساب كارت كنترل و نتيجه آن به سايت فروشنده اطلاع داده مي شود. هنگام ثبت سفارش دو آدرس توسط فروشنده از خريدار تقاضا مي شود . اگر خريدار هنگام ثبت سفارش قصد داشته باشد كالا را به آدرس ديگري غير از آدرس ثبت شده در كارت اعتباري خود بفرستد (اصطلاحا” اگر آدرس Billing يا صورت حساب متفاوت از آدرس Shipping يا ارسال كالاي خريداري شده باشد.) آدرس دومي نيز ضروري است در غير اين صورت كالا به آدرس پيش فرض در كارت اعتباري ارسال مي گردد. توجه به اين نكته ضروري است،كه برخي از سايت اي اينترنتي براي خريداران خود يك پروفايل ايجاد مي كنند و نام خريدار آدرس ثبت شده در كارت اعتباري و شماره 16 رقمي كارت را به همراه نوع آن مثلا مستركارت روي بانك اطلاعاتي خود ثبت مي كنند تا خريدار در مراجعه بعدي نيازمند پركردن مجدد اين مشخصات هنگام ثبت سفارش نباشد. دراين صورت بايد خريدار اطمينان حاصل كند كه اطلاعات كارت اعتباري او از سوي سايت فروشنده مورد سوء استفاده قرار نخواهد گرفت.

برخي اصطلاحات مهم مرتبط با كارت اعتباري
در مقالات آينده به تفصيل نحوه استفاده از كارت هاي اعتباري بين المللي و مكانيزم گردش الكترونيكي پول در شبكه اينترنت را توضيح خواهيم داد. اما قبل از اين كه بخواهيد از اين كارت ها استفاده كنيد و احتمالا” كالايي را به صورت الكترونيكي بخريد،بد نيست با بعضي از اصطلاحات رايج بين المللي در اين زمينه آشنا شويد.
Annual Fee :حق عضويت سالانه كه برخي از شركت ها هنگام صدور كارت يا تمديد عضويت دريافت مي كنند. اين روزها بسياري از صادر كنندگان كارت شعار بدون حق عضويت سالانه را تبليغ مي كنند و احتمال آن هايي هم كه اكنون اين مبالغ را دريافت مي كنند در آينده از آن چشم پوشي خواهند كرد تا مشتريان خود را حفظ كنند.
Finance charge :شارژ مالي . عبارت است از پولي كه شما بابت استفاده از كارت اعتباري مي پردازيد. بهزبان ساده، اين همان پولي است كه شما هنگام خريد كردن كالا و خدمات از حساب خود خارج مي كنيد. اين مقدرا علاوه بر هزينه هاي مربوط به بهره ممكن است شامل كارمزدهاي ديگري مانند cache-advance fees نيز باشد. كارمزد اخير هنگامي از دارنده كارت اخذ مي شود كه شما بيش از موجودي مانده حساب خود هزينه كنيد.

Interest Rate :نرخ سود. شيوه هاي مختلفي براي محاسبه نرخ سود وجود دارد. اغلب كارت هاي اعتباري از شيوه هاي مختلف محاسبه APR استفاده مي كنند. اما كارت هاي بدهي ممكن است از شيوه ها ي ديگري مثل كسر مقدار ناچيز و ثابتي از پول به ازاي هر بار خريد استفاده كنند.

Annual Percentage Rate(APR) :درصدي از ميزان شارژ مالي شما در طول يك سال. اين عدد به زبان ساده همان سود سالانه اي است كه بابت ارائه خدمات الكترونيكي از شما كسر مي شود.

Fixed Rate : اگر APR بر مبناي نرخ سود ثابت سالانه محاسبه شود به آن نرخ ثابت مي گويند.

Variable Rate :اگر نرخ سود سالانه متغير و وابسته به ديگر انواع نرخ بهره بانكي باشد،به آن نرخ شناور و يا متغير مي گويند. اين نرخ معمولا” از مجموع دو عدد ديگر يعني نرخ پايه اي بهره كه قابل تغيير توسط مديريت امور بانكي كشور است و درصدي از همين عدد كه توسط موسسه مالي مربوطه تعيين مي شود به دست مي آيد.

کارت‌های اعتباری تنها نوع کارت‌های پرداختی هستند که غیر از امر تسهیل دریافت، پرداخت و تسریع در گردش پول از طریق پرداخت الکترونیکی، امنیت خریدار را بدلیل عدم حمل پول نقد،کاهش ریسک پذیرش پول تقلبی و...، وارد مقوله اعتبار شده‌اند. بدین معنا که پولِ روی کارت اعتباری، از انواع تسهیلاتی است که بانکها به مشتریان اعطا می‌نمایند ولی بصورت الکترونیکی. این نوع کارتها محبوبیت خاصی در کشور امریکا دارند و عمده کارت‌های صادره در این کشور از این نوع می‌باشند. امروزه در کشور ما نیز بانک‌ها اقدام به صدور انواع کارت نموده‌اند ولی تاکنون کارت اعتباری به شکل رایج آن در جهان، در کشور ما پیاده سازی نشده است. در این مقاله کارت‌های اعتباری از دیدگاههای مختلف مورد بررسی قرار گرفته است که عبارتند از:

1- چرخه کارت اعتباری از صدور تا تسویه

2- کارتهای اعتباری از دیدگاه مشتری (دارنده کارت)

3- کارتهای اعتباری از دیدگاه صادرکننده کارت

4- کارتهای اعتباری از دیدگاه پذیرنده کارت

5- مشکلات صدور کارتهای اعتباری در ایران

6- واژه ها
1- چرخه کارت اعتباری از صدور تا تسویه
فرض کنید که شما به بانک A مراجعه نموده و تقاضای کارت اعتباری می‌نمائید. بانک A پس از بررسی سوابق اعتباری شما، نسبت به صدور کارت اعتباری با سقف معین اقدام می‌نماید. در ساده‌ترین حالت، بانک A (صادر کننده کارت)، فقط خود پذیرنده کارت A می باشد. در این صورت تنها علامت روی کارت، علامت بانک A می باشد و بانک A راسا نسبت به نصب پایانه در فروشگاهها اقدام می‌نماید و با آنها قرارداد امضا کرده وکلیه عملیات جمع آوری تراکنشها و انجام تسویه را خود بعهده می‌گیرد. شما نیز برای استفاده از کارت خود بایستی به پذیرنده‌هایی مراجعه نمایید که با بانک A قرارداد داشته و دستگاه POS آن بانک را در محل فروش خود قرار داده باشند.
ولی در اکثر کشورهای دیگر غیر از ایران، بصورت فوق عمل نمی نمایند. چون در این صورت شما فروشگاه‌هایی را شاهد خواهید بود که چندین دستگاه POS دارند ولی کارت شما را هم نمی‌پذیرند! و برای خرید با کارت خود ناچار به مراجعه به فروشگاه‌های خاصی خواهید بود.
سناریوی دیگری که بهتر از روش فوق است و اکنون در سایر کشورها عمل می شود این است که یک یا چند موسسه مشخص(Acquirers) مثل موسسه فرضی AQ نسبت به نصب پایانه POS در کلیه نقاط فروش اقدام می‌نماید. این موسسه خود با پذیرنده‌ها(Merchants) قرار داد امضا می‌نماید. مسولیت‌های این موسسه عبارتند از:
1- امضای قرارداد با پذیرنده‌ها و مدیریت روابط
2- نصب پایانه های POS و سایر تجهیزات
3- دریافت تراکنش از پذیرنده و استعلام از صادرکننده کارت برای پرداخت وجه در زمان انجام معامله(Authorization)
4- نگهداری تراکنش‌ها و گزارش داده‌ها به پذیرندگان
5- حل مشکلات پذیرنده‌ها در پردازش‌های کارت
6- تسویه حساب با پذیرنده
7- جمع آوری تراکنش‌ها و ارسال اطلاعات صورتحساب مشتری برای صادر کننده
برخی از بانک‌های پذیرنده(Acquiring bank) خود کلیه مسولیت‌های فوق را بعهده می‌گیرند ولی برخی دیگر، تنها بعنوان نقطه تماس با پذیرنده انجام وظیفه می‌نمایند و انجام پردازشها را به یک موسسه ثالث میسپارند و دسته ای دیگر از بانک‌ها تنها بعنوان دارنده حساب پذیرنده نزد خود، درگیر تسویه حساب می شوند و باقی کارها را به فرد ثالثی که عضو فعال در روابط پذیرنده‌ها می‌باشد، می‌سپارند.
در این سناریوکارت‌های صادره توسط بانک A ضمن داشتن علامت بانک A بعنوان صادر کننده (و تامین کننده اعتبار)، دارای علامتAQ (مثل لوگوی ویزا، مسترکارت یا شتاب)نیز می‌باشد. به این معنا که کلیه پذیرندگان کارت AQ ،کارت شما را خواهند پذیرفت. چرخه کارت اعتباری در سناریوی دوم در ذیل آمده است.

مرحله اول : صدور کارت
1- مراجعه دارنده کارت به بانک صادر کننده
2- تقاضای کارت اعتباری و تکمیل فرم‌های مربوطه
3- بررسی سوابق اعتباری شخص
4- صدور کارت اعتباری بر اساس سقف تعیین شده و حاوی علائم A و AQ

مرحله دوم : استفاده از کارت اعتباری
الف – در هنگام انجام معامله
1- مراجعه دارنده کارت به پذیرنده
2- درخواست خرید قسطی
3- کسب مجوز از صادرکننده کارت
4- ارائه کالا و خدمات

ب- پایان روز
1- ارسال اطلاعات پذیرنده به موسسه AQ
2- موسسه AQ پس از کسر کارمزد نسبت به تسوبه حساب پذیرنده حداکثر تا دو روز کاری اقدام می نماید
3- موسسه AQ نسبت به ارسال اطلاعات صورتحساب ماهانه مشتری به صادر کننده، اقدام می‌نماید

مرحله سوم: تسویه حساب
1- صدور و ارسال صورتحساب ماهانه توسط صادر کننده
2- پرداخت مبلغ صورتحساب توسط دارنده کارت به بانک صادر کننده

2- کارتهای اعتباری از دیدگاه مشتری

مشتری قبل از استفاده از کارتهای اعتباری باید بداند:
1- کارت اعتباری چیست ؟
2- انواع کارتهای اعتباری کدامند؟
در مورد سوال اول،کارت اعتباری یک کارت پلاستیکی است که توسط بانک صادر می‌شود و در اختیار مشتری قرار می‌گیرد. با داشتن این کارت، شما می توانید تا سقف اعتبار روی کارت خرید نموده و پس از دریافت صورتحساب، آنرا بصورت اقساط ماهانه و یا یکجا به بانک برگردانید. استفاده از این کارت بهنگام خرید، مثل خرید با پول نقد است. ولی داشتن این کارت بعنوان اعتبار، بسته به نوع کارتی که بانک در اختیارتان قرار می‌دهد، متفاوت است.
اولا باید مشتری خیلی خوبی برای بانک باشید تا این اعتبار در اختیار شما قرار گیرد و یا اینکه سابقه خوبی در بازپرداخت اعتبارات قبلی بانک داشته باشید. به‌ هرحال بانک باید شما را خوب بشناسد. از طرفی، شما نیز بهنگام انتخاب کارت بایستی با واژه‌ها و مسایل مربوط به کارت اعتباری آشنا باشید. مثلا سقف اعتبار شما چقدراست؟ کجا می‌توانید از کارت اعتباری خود استفاده کنید؟ یا به عبارتی چه کسانی کارت اعتباری شما را می‌پذیرند؟ نحوه بازپرداخت آن چگونه است(یکجا و یا اقساطی)؟ کارت شما دارای نرخ کارمزد سالانه است یا نه؟ در صورت وجود کارمزد، شما پول بیشتری (مبلغ اعتبار + کارمزد محاسبه شده) به بانک بر می گردانید؟ و آیا استفاده از این کارت محدودیت و یا امتیازی نیز دارد یا نه؟
به تازگی به علت انواع کارمزدهای کارت‌های اعتباری(کارمزد روی نوع تراکنش، محل استفاده، مدت و نحوه بازپرداخت و...) و افزایش سالانه آنها، و نیز وجود برخی مشکلات به شرح ذیل برخی از مشتریان، داشتن کارت نقدی (Debit) را ترجیح می‌دهند. برخی از مشکلات کارتهای اعتباری، عبارتند از:

1- اشتباهات درج شده در صورتحساب شما
2- کسر مبلغ کالائی که سفارش داده‌اید ولی نخریده‌اید
3- کسر مبلغ بیش از قیمت اصلی کالا
4- کسر مبلغ کالایی که شما اصلا آنرا نه سفارش داده اید و نه خریده‌اید
5- کسر مبلغ خدماتی که بطور کامل ارایه نشده است
6- و . . .
البته نباید فراموش کرد که چنانچه دارندگان کارت اعتباری، بدهی خود را در موعد مقرر بازپرداخت نمایند در واقع از وام بدون بهره 2 تا 6 هفته ای( با احتساب دوره تشویقی)، استفاده می‌کنند.
و اما در مورد سوال دوم، انواع کارتهای اعتباری عبارتند از: کارت اعتباری بین‌المللی، کارت اعتباری تجاری، کارت اعتباری خریدهای خرد تا متوسط، کارت اعتباری با سرویس‌های ویژه (مثل Airline)، همچنین کارتهای اعتباری از نظر بانک صادر کننده و سقف اعتبار و پشتیبانی توسط پذیرندگان مختلف ( لوگوهای روی کارت) متفاوت می‌باشند.

3- کارتهای اعتباری از دیدگاه صادرکننده
مشتری به یکی از شعب بانک مراجعه می‌کند و فرم درخواست کارت اعتباری را تکمیل و تحویل بانک می‌نماید. بانک پس از شناسائی مشتری و بررسی سوابق اعتباری وی، درخواست مشتری برای صدور کارت را به موسسه صادر کننده کارت می‌فرستد و یا راسا نسبت به صدور کارت اقدام می‌نماید. در اینجا این سوال مطرح است که تامین کنندگان اعتبار در کارتهای اعتباری چه کسانی هستند؟ آیا بانک‌ها خود تامین کننده اعتبار هستند؟

درآمد بانک‌های صادرکننده کارت اعتباری، از دو محل تامین می‌شود:
1- بهره و کارمزدهایی که از دارندگان کارت می‌گیرند
2- کارمزدهایی که از پذیرندگان کارت‌های خود می‌گیرند
بله، بانک‌های خارجی بهترین راه اعطای تسهیلات به مشتریان را صدور کارت‌های اعتباری می‌دانند و کارمزد و بهره‌های خوبی نیز دریافت میکنند که در مواردی بیش از سود دریافتی از باقی تسهیلات می‌باشد. بانکها در مواردی نرخ کارمزد و بهره کارت‌های اعتباری را سالانه افزایش می‌دهند البته آنها هم برای خود دلایلی دارند:
1- فروشنده حداکثر 2 روز کاری پس از ارسال دسته گردش به پول خود می رسد در حالیکه بانک تا پایان ماه و صدور صورتحساب ماهانه پولی از مشتری دریافت نمی‌نماید.
2- اکثر مشتریان در سررسید مقرر نسبت به پرداخت صورتحساب خود اقدام می‌نمایند و بنابراین بهره‌ای به بانک نمی‌پردازند!(در واقع این دسته از دارندگان کارت از وام‌های بدون بهره 2 تا 6 هفته ای با احتساب دوره تشویقی، استفاده می‌کنند.)
3- دریافت مطالبات بانک‌ها از مشتریان بد حساب نیز هزینه دارد. و بخشی از آنها هرگز بر نمی‌گردد.

4- کارت‌های اعتباری از دیدگاه پذیرنده
کارت‌های بانکی از نظر پذیرندگان کارت، دارای مزایای بسیاری است. فروش کالا و ارایه خدمات از طریق کارت‌های بانکی بسیار سهل و آسان صورت می‌پذیرد، زیرا هیچ یک از ریسک‌هایی که در انجام معاملات از طریق ابزارهای دیگری همچون چک وجود دارد، در کارتهای بانکی وجود ندارد، همچنین پذیرنده کارت در معرض پولهای تقلبی قرار نمی‌گیرد. از طرف دیگر چون بانکها دست به تبلیغات گسترده‌ای در ارتباط با کارتهای بانکی می‌زنند، این امر خود تبلیغی برای پذیرندگان کارت محسوب می‌شود. شایان ذکر است که گستردگی تعداد پذیرندگان کارت، بخشی از ارایه خدمات توسط بانک‌ها محسوب می‌شود و در صورت هرگونه نقصان در این بخش، اشتیاق مشتریان به داشتن کارت‌های بانکی و بالطبع استفاده از اینگونه خدمات بانکی کاهش می‌یابد.

5- مشکلات صدورکارت اعتباری در ایران
اعطای تسهیلات در بانکداری اسلامی در قالب 14 ابزار صورت می‌پذیرد که ظاهرا هیچیک قابل انطباق با نحوه پرداخت اعتبار در کارت‌های اعتباری نمی‌باشد. این مساله عمده‌ترین مشکل در صدور کارت‌های اعتباری در بانکداری اسلامی می‌باشد. همچنین، دریافت بهره در بازپرداخت اقساط از دیگر مشکلات مطرح شده می‌باشد. البته بدیهی است که اقتصاد دانان اسلامی قادر به طراحی قالب و ابزاری برای کارت‌های اعتباری می‌باشند ولی برخی از آنها شاید بدلیل نحوه تسویه کارتهای اعتباری که باعث درگیری شدید منابع بانک و بالا رفتن میزان مطالبات و با توجه به تاثیر آن بر نحوه مصرف که بر خلاف سیاست انقباضی فعلی می‌باشد تا کنون راه حل جامعی برای این کار ارایه نداده‌اند.
البته از سوی دیگر مسائلی در اقتصاد ایران وجود دارد که کارت‌های اعتباری می‌توانند راه گشای خوبی باشند.
1- استفاده از کارتهای اعتباری بصورت اعم (چنانچه قوانین قابل اجرا و با ضمانت اجرایی برای آن در نظر گرفته شود) باعث کسب درآمد فوق‌العاده‌ای برای بانک‌ها و رونق اقتصادی می‌گردد. امروزه کارت اعتباری در دنیا بعنوان یکی از شغل‌های پر منفعت است که البته مدیریت این شغل جهت هدایت صحیح اعتبار و کسب درآمد از این طریق، دانش و تجربیات خاص خود را می‌خواهد. با آموزش و فرهنگ سازی در مورد نحوه استفاده و پر اهمیت نمودن وجه اعتباری دارندگان کارت اعتباری و قبیح نمودن هر گونه خدشه به این اعتبار، می توان پیشاپیش بسیاری از سوء استفاده‌های مالی احتمالی در آینده را کاهش داد.
2- چنانچه پول پلاستیکی جایگزین بخشی از اسکناس در گردش شود بدیهی است بخش عظیمی از هزینه های امحای اسکناس(با توجه به عمر کوتاه اسکناس در کشور ایران که بسی کمتر از استانداردهای دنیا است) و چاپ و نشر مجدد آن کاسته خواهد شد.
3- می‌توان پذیرش کارت‌های اعتباری را در حمایت از تولیدات داخلی، صادرات و ... تنظیم و شروع نمود.
نکته دیگری که در این بخش باید به آن توجه نمود این است که انتقال و استفاده ازکارتهای اعتباری همانند هر نوع فن‌آوری وارداتی شامل 4 جزء اصلی است:
1- ماشین‌آلات و نرم‌افزار (Hardware and Software)
2- نیروی انسانی متخصص(Humanware)
3- دانش فنی (Infoware)
4- سازماندهی و مدیریت (Orgaware)

هنگام انتقال تکنولوژی به دو اصل کلی باید توجه کامل داشت تا بتوان از آن تکنولوژی به نحو احسن در جهت رسیدن به اهداف سازمانی بهره برد:
1- انتقال تکنولوژی، تنها خرید ماشین آلات نیست، بلکه کلیه اجزای مذکور باید همراه با ماشین آلات در این تکنولوژی مد نظر قرار گیرد.
2- اجزای تکنولوژی باید به صورت هماهنگ با یکدیگر وارد شوند. منظور از هماهنگی آن است که دانش فنی، هماهنگ و مرتبط با سطح تکنولوژی مورد استفاده در ماشین آلات باشد. همچنین امروزه به اثبات رسیده است که سیستمهای مدیریتی باید با سطح تکنولوژی‌های مورد استفاده در ماشین آلات بکارگرفته شده، هماهنگ باشند.
به همین دلیل هنگامی که از سیستمهای مدیریتی و سازماندهی در کارتهای بانک صحبت به میان می آید این امر تابع عوامل زیر است:
1- از چه نوع سخت افزار و نرم افزاری در مدیریت کارت استفاده می شود.
2- چه نوع کارتی صادر می‌شود.
3- آیا خدمات بین بانکی نیز ارائه می‌گردد.
4- مدیریت مالی کارت‌های اعتباری چگونه است.
مدیریت ریسک: شامل آشنائی با انواع سوء استفاده ها در زمینه عملیات کارت و چگونگی مقابله با آن است.
ریسک سیستم مالی: هنگامی که حجم پرداخت و اعتبارات بالا باشد، ممکن است موجب تهدید بازار پولی کشور گردد و اختلالاتی در حجم نقدینگی و یا مشکلات اعتباری در کشور گردد که بایستی با داشتن ابزارهای لازم این ریسک را کنترل و یا پیشگیری نمود.
ریسک نقدینگی: ریسکی است که مشتری در موعد مقرر جهت تسویه بدهی خود اقدام ننماید.
ریسک اعتبار: مشتری نه تنها در موعد مقرر بلکه پس از آن نیز نسبت به تسویه بدهی خود اقدام نمی‌نماید
مدیریت اعتباری: شامل تعیین اعتبار افراد و چگونگی مدیریت مالی آن است.
مبانی حقوقی: بایستی قانون کارتهای اعتباری در مورد تعریف مفاهیم اصلی و تشخیص حقوق و مسئولیت‌های تمامی گروه‌های درگیر و چگونگی ارائه دلائل و مدارک برای جرم‌ها و محکومیت‌ها، کاملا مشخص باشد. تجربه نشان داده است که در صورت عدم وجود قانون مشخص، عملیات و پیاده سازی سیستم کارت مبتنی بر قرادادهای متعدد و جداگانه‌ای خواهد بود که اگر مفاد آنها هماهنگ نباشد، سیستم با موفقیت کار نخواهد کرد. همچنین اگر عملیات نقطه فروش تنها براساس قراردادهای منفرد شکل گیرد، به دلیل پیچیدگی فراوانی که در عملیات آن وجود دارد مشکلات حقوقی فراوانی را در پی خواهد داشت.

اهم مطالبی که قوانین و مقررات لازم برای آنها بایستی وجود داشته باشد عبارتند از:
1- چگونگی باز کردن حساب
2- صدور کارت
3- امنیت کارت
4- کارتهای گم شده
5- مسولیت ضررهای احتمالی
6- ثبت معاملات
7- چگونگی حل مناقشات مشتریان بانک

سایر مواردی که نباید آنها را دور از نظر داشت عبارتند از:
1- آموزش به کلیه گروههای درگیر
2- مدیریت ریسک
3- تقلبات
4- اشتباهات(بیشر و یا کمتر بدهکار کردن مشتری/عدم ثبت یک معامله)
5- خرابی سیستمها در حین انجام معامله
6- پرهیز از دوباره کاری(برای ارائه خدمات بین بانکی)
7- امنیت اطلاعات مالی دارندگان کارت
8- امنیت در شبکه
9- تغییر/دوبله شدن اطلاعات الکترونیکی
10- تایید صحت اطلاعات
11- ابزارهای بازرسی و بازسازی اطلاعات و...

6- واژه‌ها
• بانک صادر کننده(Issuing Bank): بانکی است که طبق ضوابط خاصی نسبت به صدور کارت اقدام می‌نماید. این بانک طبق مقررات از پیش تعیین شده، به مشتریان خود که صاحب اعتبار نزد بانک باشند کارت ارائه می‌نماید.
• موسسه اعتباری ( Credit Reporting Agency/Credit Bureau): موسسه اعتباری نسبت به جمع آوری و فروش اطلاعات اعتباری افراد اقدام می‌نماید. این موسسه گزارشات اعتباری دارندگان اعتبار و تاریخچه اعتباری آنان را به تفکیک صادر می‌نماید.
• بیمه اعتبار(Credit Insurance): بیمه اعتباری نسبت به پرداخت و یا تسویه بدهی کارتهای اعتباری افرادی که به هر دلیل کار خود را از دست داده‌اند و یا ناتوانی ویا فوت اقدام می‌نماید.
• سقف اعتبار(Credit Limit): حداکثر مبلغ اعتبار قابل دسترس برای دارنده کارت را سقف اعتباری وی می‌نامند.
• دوره تشویقی(Grace Period): چنانچه دارنده کارت کل اعتبار خود را در سررسیدهای ماهانه مطابق صورتحساب خود بپردازد در بازه‌ای از زمان (دوره تشویقی) روی خریدهای جدید خود شارژ نمی‌شود.
• دوره بدهی(Billing Cycle): دوره متناوب بین صورتحساب‌های بدهی
• صورتحساب بدهی(Billing Statement): صورتحسابی که صادر کننده به طور متناوب برای مشتری ارسال می‌نماید. این صورتحساب در بر دارنده خلاصه‌ای از تراکنش‌ها و سایر عملیات قابل اجرا روی حساب اعتباری اشخاص؛ شامل موجودی، خرید، دریافت و پرداخت و هزینه های مالی می‌باشد.
• انتقال موجودی(Balance Transfer): انتقال بدهی پرداخت نشده یک کارت اعتباری از یک صادر کننده به صادرکننده دیگر را انتقال موجودی گویند.
• دارنده کارت(Card Holder): دارنده کارت شخصی است که تقاضای صدور کارت را از بانک طرف قرارداد خود دارد. این شخص با اخذ کارت از بانک، نسبت به خرید کالا و خدمات اقدام نموده و بدون حمل پول نقد از کارت خود استفاده می‌نماید.
• کاربر مجاز(Authorized User): این کاربر توسط دارنده کارت مجاز به شارژکارت می‌باشد ولی هیچگونه مسئولیت قانونی برای بازپرداخت ندارد.
• ضامن(Guarantor): شخصی که مسولیت مالی یک حساب را تقبل نموده ولی حق شارژکردن آن حساب را ندارد.
• پذیرنده(Merchant): پذیرنده کارت فروشگاه، هتل، جواهر فروشی و یا هر گونه موسسه یا شرکت مالی است که به مشتریان کالا و خدمات می‌فروشد. پذیرنده کارت طی قراردادی با بانک، نسبت به پذیرش کارت بانکی اقدام نموده و با توجه به شرائط و دستور العمل‌های صادره از سوی بانک، بدون اخذ پول به انجام معامله با دارنده کارت پرداخته و اسناد مربوطه را به بانک تحویل و به میزان جمع مبالغ معاملات منهای کارمزد بانک حسابش بستانکار می‌گردد.
• بانک پذیرنده/پرداخت کننده(Acquirer/Sponsor bank ): بانکی است که با عقد قرار داد با پذیرنده کارت متعهد می‌شود که در صورت انجام معامله پذیرنده کارت با دارنده کارت، طبق شرائط و دستورالعملهای ابلاغی، پس از کسر کارمزد نسبت به بستانکار نمودن حساب وی اقدام نماید.
• کارمزد سالیانه(Annual Fee): این کارمزد سالیانه از مشتریانی که به همکاری خود ادامه می‌دهند اخذ می‌گردد.
• درصد نرخ سالیانه (APR: Annual Percentage Rate): مجموع هزینه‌های سود یک وام است که معمولا بصورت درصد بیان می‌گردد.
• نرخ بهره/سود(Interest Rate): از این نرخ در محاسبه هزینه های مالی حساب دارنده کارت استفاده می‌گردد.
• نرخ ثابت(Fixed Rate): نرخ ثابت
• نرخ متغیر (Variable Rate): نرخ متغیر
• کارمزد انتقال موجودی(Balance Transfer Fee): کارمزدی که در حین انجام تراکنش انتقال موجودی(مانده اعتبار کارت) از یک صادر کننده به صادر کننده دیگر از مشتری اخذ می‌شود.
• کارمزد تراکنش برداشت نقدی(Cash Advance Fee): کارمزدی که در حین انجام تراکنش برداشت نقدی از کارت اعتباری، از مشتری اخذ می‌‌شود.
• هزینه دارائی (Finance Charge): مجموع کارمزد سالیانه و سایر کارمزدها را گویند.
• کارمزد دیرکرد(Late Payment Fee): کارمزدی است که به هنگام دیر کرد در باز پرداخت بدهی از دارنده کارت اخد می‌گردد.
• کارمزد مانده منفی(Over the Limit Fee): چنانچه بدهی دارنده کارت بیش از اعتبار روی کارت بشود‌(یعنی بیش از اعتبار خود خرج نماید) در این صورت از وی کارمزد اخذ می‌گردد.

کارت اعتباری

مطالب مشابه :

دانلود نمونه فرم تسویه حساب پرسنل

نمونه فرم تسویه حساب

فرم نمونه قرارداد کار

تجزیه و تحلیل سیستم حسابداری

استاندارد مهارت مسئول حقوق و دستمزد

کارت اعتباری

تعیین میزان افزایش حقوق کارگران در سال 92 - (جزئیات افزایش 25 درصدی حداقل حقوق اداره کار)