مشبک کاری فلزی

هر اثر هنري بايد حاکي از ارزش خود باشد و جنس و اعتبار واقعي و اصلي آن اثر است که اهميت دارد . مادامي که تاريخچه آثار هنري را نشناسيم و قصد هنرمند خلاق را نيابيم چه بسا که در قضاوت راجع به آن اثر و خالق آن دچار اشتباه شويم .
از آنجا که نوسازي و صنعتي شدن سريع ايران در چند دهه اخير ، اثري عميق بر همه صنايع دستي و سنتي بخصوص فلزکاري داشته ، اغلب آثاري در ايران دچار رکود شده است .
<<شواهد و مدارک باستانشناسي اين نکته را تأييد مي کند که شمال و مرکز ايران جزء قديمي ترين مراکز صنايع فلزکاري جهان بوده است >>
يکي از شهرهايي که در زمينه فلز و ساخت ادوات جنگي نظير نيزه در زمان هخامنشيان رونق فراواني داشته شهرستان ني ريز در استان فارس مي باشد که تاريخ نويسان يکي از دلايل نامگذاري اين شهرستان را به دليل همين امر يعني نيزه سازي بيان مي کنند .
<< گفته شده که برخي از صنايع دستي بخصوص هنر فلزکاري از زمانهاي قديم توسط گروه يا نژاد معيني انجام شده است . >>

هنر فلز سازي در ايران ، خاصه در دوره صفوي ، يکي از نفيس ترين انواع فلزکاري در سراسر جهان به شمار مي رفته ، تزيين اشياء ساخته شده فلزي به روشهاي گوناگوني انجام مي شده و مي شود که در بين مردم به قلم زني معروف است ؛ مثلاً در شيراز تزيينات روي فلز را منبت کاري فلز مي نامند که در کتابهاي هنرهاي باختري با نام Repousse آمده است . منبت کاري فلز يک نوع تغيير شکل نرم فلز است که با قلمهاي مخصوص نوک تيز و نوک گرد انجام مي شود و از زير و روي آن چکش کاري مي کنند و ...
هر نوع طرح يک قلم منبت کاري مخصوص به خود دارد . نخستين اقدام در منبت کاري فلز تعقيب خطوط اصلي (کار قلم گيري با قلم نيم بر) نقشه است که با قلم پرداز به کار مي پردازند . مرحله بعدي سوراخ کردن يعني مشبک يا شبکه سازي فلز مورد نظر است . اين کار توسط هنرمند حکاک انجام مي شود ، اما اگر کار گسترده باشد توسط کارشناس و هنرمند مشبک کار (فلزکار) انجام مي گردد . امروزه در اصفهان و تهران اين نوع کارها روي اشيايي مانند عود سوز ، مشبک قلعه ، حباب چراغ ، فانوس ، آباژور و انواع گلدانها صورت مي گيرد .

زيباترين و جالبترين نگاره هاي قلم زني بر روي ظرفهاي مسي و ... از دوره قاجار رونق يافته است . نقشهاي غير اسليمي ، گلهاي در هم پيچيده و طراحي حروف و غيره از مشخصه هاي بارز اينگونه ظروف تزييني است . رايجترين نوع مشبک فلز در دوره قاجار نوعي فانوس در اندازه ها و شکلهاي مختلف و جنسهاي گوناگون براي تاباندن نور بر سر راه افراد در خيابانها بوده است . امروزه نيز مشبک کاران فلز ، ظروف تزييني مانند انواع آباژورهاي پر نقش و نگار (مسي و برنجي) و بخوردان و گلدان و ... را به بازار و خريداران اهل ذوق عرضه مي کنند .

مشبک کاري ورقه هاي پولاد از محصولات تزييني آهنگري است . شبکه کار صفحه هاي فولادي را با نام شبکه اسليمي ، که کاربرد خاص خود را دارد و بلندي بعضي از آنها نيز تا يک متر مي رسد ، انتخاب کرده و هنر و ذوق خود را در اين ورقه هاي پولادي به کار مي برد . اين مشبک هاي اسليمي فولادي اهميت مذهبي دارد و در مراسم سوگواري محرم مورد استفاده قرار مي گيرد .
سابقه استفاده از فرآورده هاي فلزي (آثار هني و صنعتي) در جهان نيز ، چنان پيوسته با هم بوده که به دشواري مي توان در اين زمينه (هنر و صنعت) ملت و قومي را جدا از ملت و قومي دانست يا ويژگيهاي رشته اي از آثار فلزکاري را از هم منتزع کرد . ممکن است فقط تکنيک کار و سلائق صاحبان ذوق و هنر و فرهنگ افراد (ملتها) با يکديگر مغاير بوده باشد ، اما در چگونگي به کارگيري مواد و مصالح و استفاده کاربردي از آثار ، با هم اشتراک مساعي و اتفاق نظر داشته اند . به همين سبب امکان بررسي هيچيک از مشتقات فلزکاري از لحاظ تاريخي به شکل مجرد وجود ندارد . قابل اشاره است که رونق کار مشبک فلز در دوره سلجوقيان (حدود 429 هجري قمري) به اوج رسيده است . استادکاران اين هنر ( مشبک سازي فلز ) با مهارت تمام ، ظروفي مانند شمعدان ، عودسوز و ... از خود به يادگار گذاشته اند که هم اکنون در موزه هاي معروف و مهم جهان ديده مي شود .
فلزکاران دوره سلجوقي همه گونه اشياء زيبا مي ساختند از جمله اشياء مفرغي پايه هاي شمعدان . اين پايه ها را معمولاً به منظور سبکي و زيبايي به صورت مشبک مي ساختند . فلزکاران دوره هاي بعد با ابداع و اختراع سبکهاي جديد کارهاي خود را توسعه دادند . ظرافت و ريزه کاري هايي که اين هنر ايجاب مي کند در آثار هنرمندان قديم (سلجوقي) به نهايت نرسيد ؛ اين در حقيقت يکي از اسرار ايراني است .
مفرغ کاري (فلزکاري) هاي دوره صفويه (907-1148) نيز زيباست و حتي ممکن است تا قرن هجدهم ميلادي از بهترين کارهاي جهان به شمار بيايد . در قرن دهم فلز فولاد ماده کار هنرمندان شد که فلزي است بسيار سخت ، ولي همين فلز در دست هنرمندان صفوي مانند قلم نقاشي مطيع و انعطاف پذير شده بود . نقش صفحه اي فولادي که متعلق به قرن دهم است ، چنان زيباست که با قلم نيز بهتر از آن را نمي توان ايجاد کرد .
طرح اين لوح به دست يک استاد تذهيب و يک استاد خطاطي به وجود آمده است .
در اروپا هيچ رقيبي براي درفش تيغه فولادي نمي توان يافت . اين درفش ظريف و زيبا ، که طرح آن مشبک کاري شده به دسته عاج منقوش است ، در نوع خود بي نظير مي باشد . منابع عظيم مالي و فني دنياي امروز نيز نتوانسته است حتي فندکي بسازد که با قوطي ابزار ساخت ايران در قرن هجدهم برابري و رقابت کند .

مشبک کاری فلزی

مطالب مشابه :

تعریف و معنای لغوی مشبک در فرهنگ لغات

آموزش ساخت گيتار مشبک

مشبک کاری

طرح های مشبک سری1(این قسمت کامل شد)

شناخت کلی مشبک کاری

جلا بخشي به طرحها

هنر مشبک

طریقه انجام کار مشبک

مراحل آشنایی با فنون و اصول کار

مشبک کاری فلزی