درس سیزدهم/ آداب زندگانی

سخن ناپرسیده مگوی و از گفتار خیره پرهیز کن:

تا از تو چیزی پرسیده نشده، سخنی مگوی.

چون باز پرسند، جز راست مگوی:

و زمانی که از تو چیزی پرسیده میشود، فقط حقیقت را بگو.

تا نخواهند، کس را نصیحت مگوی و پند مده:

تا از تو نخواهند که کسی را نصیحت کنی، کسی را پند مده.

خاصّه کسی را پند نشنود که او خود اوفتد: خاصّه: مخصوصاً

مخصوصاً کسی را که نصیحت پذیر نیست؛ که او خود سرش به سنگ خواهد خورد و متّوجه خواهد شد.

در میان جمع هیچ کس را پند مده.

در حضور دیگران کسی را نصیحت مکن.

از جای تهمتزده پرهیز کن: . تهمت: گمان بد، افترا پرهیز: دوری، اجتناب

از رفت و آمد در جاهایی که باعث گمان بد و سوءظن در مورد تو میشود، دوری کن

و از یار بداندیش و بدآموز بگریز:

از دوستی که در مورد تو به بدی فکر میکند و رفتارش باعث بدآموزی است، دوری کن.

از دوستِ بدخواه و بدآموز فراری باش.

و از دوستی که گرفتاری و بدی تو را میخواهد و آموزههایش اشتباه است بپرهیز.

به غم مردمان شادی مکن تا مردمان نیز به غم تو شادی مکنند: . غم و شادی: آرایهی تضاد

در ناراحتی دیگران شادمانی و پایکوبی مکن تا آنان نیز به ناراحتی تو خوشحال و شادمان نباشند

داد ده تا داد یابی: داد: عدل و انصاف داد دادن: به عدالت رفتار کردن.

با دیگران به عدل و انصاف رفتار کن تا با نو نیز به عدالت و انصاف رفتار شود.

خوب گوی تا خوب شنوی:

با دیگران به نیکویی صحبت کن و بدگویی نکن تا دیگران نیز با نیکویی حرف زده و از تو بدگویی نکنند.

اگر طالب علم باشی، پرهیز گار و قانع باش و علم دوست و بردبار و کمسخن و دوراندیش.

طالب: جویا، به دنبال پرهیزگار: خداترس، باتقوا قانع: خرسند، راضی دوراندیش: عاقبت اندیش، آینده نگر

«قابوسنامه» نوشتهی امیر عنصر المعالی کیکاووس بن قابوس وُشمگیر، از اُمرای آلِ زیار است. او این کتاب را برای فرزندش گیلانشاه در آیین مملکت داری و تعلیم و تربیت، نوشته است.

عمر در پرستش خدای تعالی خرج کن که حساب، او خواهد خواست. خرج کن: صرف کن، هزینه کن

تعالی: بلند مرتبه حساب خواستن: مؤاخده کردن، بازخواست کردن.

عمر خود را در عبادت خداوند بلند مرتبه صرف کن که او از تو بازخواست میکند.

بر گذشته و شکسته و ریخته، افسوس مخور. افسوس: دریغ، حسرت

گذشته: روزگار سپری شده، زمان از دست رفته شکسته: کوزه یا سبویی که ناآگاه آن را شکسته باشی. تلمیح به داستانی از جحا. گذشته و شکسته و ریخته(هر چیزی که دیگر از دسترس و تملّک تو بیرون است) مراعات نظیر دارند.

بر عمر و ایّامی که پشتِ سر گذاشتی، و بر سبو یا ظرفی که شکستهاست، و بر روغنی که ریخته، حسرت و پشیمانی به خود راه مده.

تمام زیرکی را عاقبتشناسی نام نِه: عاقبتشناسی: آینده نگری، دوراندیشی

تمامِ فراست و زیرکی دنیا در این است که دورنگر و عاقبتاندیش باشی. معیشت تنگ را به توکّل دفع کن. معیشتِ تنگ: فقر و تنگ دستی توکّل: تکیه، اعتماد

دفع کردن: راندن، دور کردن

فقر و تنگدستی را با توکّل بر خدا از خود بران.

دین را به علم نگاه دار:

دین خود را با افزودن بر داناییات افزون محکم و تقویت کن.

اگر علم خواهی با تنهایی بساز: بساز: کنار بیا، عادت کن

اگر به دنبال دانایی هستی، به تنها بودن عادت کن و کنار بیا.

فراخدلی خواهی، تنآسانی را بگذار: فراخدلی: گشاده دلی، بخشندگی، دست و دل بازی

تنآسانی: تنبلی، تنپروری، کاهلی، سستی بُگذار: رها کن

اگر به دنبال گشاده دلی و دست و دلبازی هستی، تنبلی و تنپروری را رها کن.

کم خصمی خواهی، به خود مشغول باش: خصم: دشمن، بدخواه، بداندیش

اگر میخواهی دشمن اندکی داشتهباشی، مشغول کار خودت باش.

خلق را دوست خواهی، مال را دشمن گیر: خلق: مردم دشمن گیر: دشمنی کن

اگر میخواهی مردم دوست تو باشند، دشمن دارایی خود باش(در فکر حفظ دارایی خود نباش و بخشنده باش). خود را آسوده خواهی، بد مکن: اگر به دنبال آسودگی و آسایش خویشتنی، به کسی بدی مکن.

شر نخواهی، بد بگذار: شر: بدخویی، شرارت

اگر شرارت و بدی دیگران باعث آزارِ توست، با کسی بدی مکن.

جنگ نخواهی، تحمّل کن:

اگر از جنگ گریزانی، صبوری پیشه کن.

دعا را بهتر از سپاه دان: دعا: آرزوی خوب

بدان که دعای خیر مردم از سپاه و لشکر قدرتمند بهتر است.

امید را بهتر از گنج دان:

بهترین گنج، امیدواریاست.

هر چه دون خدای است همه را باطل دان: دونِ: غیر از، به جز

هر چیزی را غیر از خدا، باطل و بیهوده فرض کن.

بلا از دوست عطاست، پس ، از عطا نالیدن خطاست:بلا: آفت، آسیب عطا: بخشش، هدیه // عطا و خطا(سجع)

هر گونه آسیب و آفتی از طرف دوست مثل هدیهای ارزشمند است پس گله و شکایت از هدیهی او اشتباه است.

الهینامه ، خواجه عبد الله انصاری: ملقّب به پیر هرات و پیر انصار. عارف و نویسندهی قرن پنجم هجری و از پیشگامان نثر مسجّع بود.

آدمی باید که بسیار نگوید و سخن دیگری به سخن خود قطع نکند:

انسان نباید زیاد حرف بزند و وسط حرف دیگران نیاید.

هر که حکایتی یا روایتی کند و او برآن واقف باشد، وقوف خود برآن اظهار نکند.

وقوف: اشراف، آگاهی وقوف: اطّلاع، آگاهی اظهار: آشکار کردن

اگر او نسبت به حکایت و داستانی که میگویند، اطلاع و آگاهی داشته باشد، نباید آگاهی خود را آشکار کند.

تا آن کس به اتمام رساند

و چیزی را که از غیر او پرسند ، جواب نگوید.

پرسشی را که از دیگری میپرسند، پاسخ ندهد.

اگر سوال از جماعتی کنند که او داخل آن جماعت بود، بر ایشان سبقت ننماید: سبقت نمودن: پیشی گرفتن.

سخنی را که از دیگران میپرسند پاسخ ندهد. و اگر از گروهی سؤال شودکه او نیز در بین آنهاست، بر دیگران پیشی نگیرد.

و اگر کسی به جواب مشغول شود و او بر بهتر جوابی از آن قادر بود ، صبر کند تا آن سخن تمام شود:

در حالی که او جواب درستتری را بداند، تا پایان سخن قبلی صبوری کند.

پس جواب خود بگوید، بر وجهی که در متقدم طعنه نکند:

متقدّم: قبلی، پیشین بر وجهی: به گونهای، به شکلی طعنه: ملامت، سرزنش

به شکلی که قصد ملامت و سرزنشِ فردِ قبلی را نداشته باشد.

و در محاوراتی که به حضور او میان دو کس رود، خوض ننماید: خوض: دقیق شدن، کنجکاوی

محاورات: گفتوگوها، مکالمهها

در گفتوگوهایی که در حضور او بین دو نفر صورت میگیرد، کنجکاوی و دقّت بیش از اندازه نکند.

و اگر از او پوشیده دارند، استراق سمع نکند: پوشیده داشتن: پنهان کردن استراق: دزدیدن

استراق سمع: دزدیده گوش دادن.

و اگر از او پنهان میکنند، دزدیده به آنها گوش ندهد.

و تا او را با خود در آن مشارکت ندهند ، مداخلت نکند: مداخلت: مداخله، دخالت، فضولی

اخلاق ناصری ، خواجه نصیر الدین توسی

درس سیزدهم/ آداب زندگانی

مطالب مشابه :

خود ارزیابی و تمرین های زبانی سال دوم

پاسخ خود ارزیابی ها و نوشتن های فارسی دوم راهنمای

درس آزاد فارسی دوم راهنمایی

ارزشیابی تکوینی فصل اول فارسی سوم راهنمایی به ترتیب دروس :

فصل پنجم-درس یازدهم-دوازدهم وسیزدهم فارسی سوم راهنمایی

جواب نوشتن ادبیات سوم راهنمایی

درس سیزدهم/ آداب زندگانی

طرح درس چهارم فارسی سوم راهنمایی