مکان یابی شهرکهای صنعتی ، ملاحظات و ضرورت ها

هدفهای مسایل مکان یابی:

مسایل مکان یابی، هدفهای مختلفی را دربردارند. هدفها در شناسایی و اولویت بندی معیارهای تصمیم گیری در یک مساله مکان یابی و زیر معیارهای آنها، اهمیت و نقش مهمی دارند. در یک تقسیم بندی(Drenzer,1995) ، هدفهای مسایل مکان یابی با رویکرد برنامه ریزی ریاضی و برحسب انواع تابع هدف، به سه دسته تقسیم شده اند:

-1 هدفهای کششی (Pull): این هدفها اشاره به نزدیکی هر چه بیشتر محل استقرار کارخانه به مشتریان و کمتر کردن مسافت دارند که شامل قدیمی ترین مسایل مکان یابی می شوند. در واقع مسایلی که تابع هدف آنها به صورت کمینه سازی است، هدفهای کششی دارند.

2-هدفهای فشاری (Push): این هدفها مسایل مکان یابی مراکز نامطلوب را در بر می گیرند و از اوایل دهه ۱۹۷۰ بوجود آمدند. هدف در این مسایل، حداکثر کردن فاصله مراکز جدید از مراکز موجود است. مدل هایی که برای این نوع هدفها ارائه شدند بعدها به مدلهای مکان یابی مضر(Noxious Location Models) معروف شدند. مثال برای این هدفها، یافتن مکان مناسب برای دفن زباله است که در آن، یکی از هدفها بیشینه کردن فاصله این مکان، از مناطق مسکونی است.

3- هدفهای متعادل (Balancing): هدفهایی هستند که تلاش در متعادل ساختن مسافت بین مراکز و مشتریان دارند. این هدفها پیوسته ترین نوع هدفها هستند و هدف اصلی آنها دستیابی به برابری است. این هدفها بیشتر در تصمیم گیری های عمومی کاربرد دارند؛ جایی که هدف برقراری عدالت بین افراد است. مانند متعادل کردن حجم کاری مراکز پلیس که سبب متعادل شدن ارایه خدمات به متقاضیان می شود.

ضرورت انجام مطالعات مکان یابی:

تعیین محل کارخانه، یکی از کلیدی ترین گامهای تأسیس کارخانه است، چرا که نتایج این تصمیم در درازمدت ظاهر شده، اثرات بسزایی از بعد اقتصادی، محیط زیست، مسایل اجتماعی و ... دارد. یکی از جنبه های تاثیرهای درون سازمانی، تاثیر مستقیم آن در سود دهی کارخانه خواهد بود و از بّعد برون سازمانی، ساخت کارخانههای بزرگ در یک منطقه می تواند شرایط مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، محیط زیست و غیره را تحت تاثیر خود قرار دهد. تعیین محل کارخانه از نظر اقتصادی نقش مهمی در میزان سرمایه گذاری اولیه به هنگام تاسیس کارخانه دارد. همچنین هنگام بهره برداری طرح، این تصمیم گیری، تاثیر کلیدی در قیمت تمام شده کالا/خدمت دارد.

اهمیت مکان یابی شهرکهای صنعتی :

اهمیت این مکان یابی را از دو دیدگاه میتوان بررسی کرد : یکی از نظر دولت و دیگری از دید کارفرمای اقتصادی .

الف- اهمیت مکان یابی شهرکهای صنعتی از نظر دولت :

از دید دولت مکان یابی از جهت ملاحظات سیاسی ، مسائل زیست محیطی ،توزیع و پراکنش منطقه ای جمعیت ،توزیع منطقه ای فعالیتهای اقتصادی ،توسعه صنعتی و اقتصادی و عدالت اجتماعی حائز اهمیت است .

-ملاحظات سیاسی :

ظرفیتها و ویژگیهای سیاسی هر منطقه ،در مکان یابی و استقرار فعالیتهای اقتصادی-به ویژه صنعتی- و جذب سرمایه های بخش خصوصی و تسهیلات دولتی موثر است . توجه به نواحی مسئله دار در مکان یابی ،یکی از مسائلی است که بخش دولتی به آن توجه خاصی نشان میدهد .

-مسائل زیست محیطی :

مسائل زیست محیطی از مهمترین و اولین عواملی است که باید در زمینه مکان یابی شهرکها صنعتی –و هر گونه فعالیت دیگر –مورد توجه قرار گیرد . در هر پروژه صنعتی فشارهایی بر محیط وارد خواهد شد و متقابلا"محدودیتهای محیطی تاثیراتی بر پروژه خواهند گذاشت . بنابراین آگاهی داشتن از مشکلات محیطی و عوامل مختلف و علل به وجود آمدن آن دارای اهمیت زیاد است . در مکان یابی شهرکهای صنعتی ،این کار با مطالعه بوم شناختی ناحیه از طریق جنبه های کالبدی مختلفی چون طبیعت ، منظر ،فضا و منابع طبیعی همچون خاک ،آب ،پوشش گیاهی و حیات وحش انجام می شود ،تا با استفاده از تحلیل مناسبتهای محیطی ،از یک سو جست و جو برای مکان مناسب هر فعالیت یا هر تجمعی از فعالیتها در سطوح جغرافیایی ،و از سوی دیگر حفاظت از محیط و تعادل و تنوع بوم شناختی ناحیه مورد نظر تحقق یابد .

-توزیع و پراکنش منطقه ای جمعیت :

عدم توزیع منطقه ای امکانات در سطوح ملی و محلی و بین مناطق مختلف کشور باعث جابجایی گروهی جمعیت در داخل کشور از استانهای فقیر به سوی استانهای مرفه و در داخل استانها نیز از روستا ها و شهرهای فقیر به شهرهای بهره مند از امکانات شده است . این مسئله باعث رشد نابهنجار شهرهایی مانند :تهران ،مشهد ،اصفهان ،تبریز ،اراک و جز اینها گردیده است . با ادامه این روند ،آینده سکونتگاهها ی تخلیه شده از یک طرف و سکونتگاههای جمعیتی تشکیل یا تشدید شده از طرف دیگر ،ابعاد نگران کننده ای خواهند یافت . مکان یابی شهرکهای صنعتی و تخصیص امکانات و تسهیلات دولتی برای ایجاد آن با هدف بهره مندی بیشتر جمعیت در مناطق مختلف ،چه برای جبران عدم توازنها و چه برای برنامه ریزیهای کوتاه مدت و میان مدت و بلند مدت جابجایی جمعیتی در عرصه ملی و منطقه ای ،ضروری است .

-توزیع منطقه ای فعالیتهای اقتصادی :

استعدادها و ظرفیتهای بالقوه بسیاری از مناطق ، بنا به علل مختلف و از جمله تخصیص غلط سرمایه گذاریهای عمومی برای استقرار امکانات دولتی ،مورد بهره برداری قرار نگرفته و بالفعل نگردیده است . فعالیتهای اقتصادی شکل گرفته در این مناطق نیز به صورت عقب مانده و منفک از چرخه نظام اقتصادی کشور ،در سطوح محدود و بسته ای اسیر شده است ; در حالی که با هدایت صحیح سرمایه های دولتی برای ارائه خدمات زیربنایی و استقرار امکانات دولتی با ایجاد شهرکهای صنعتی در مکان بهینه میتوان به عنوان علامت دهنده اقتصادی مطلوب و رونق بخشی در منطقه وارد عمل شد .

-توسعه اقتصادی منطقه :

در بسیاری از کشورهای ،سیاستهای هدایت کننده رشد با مضمون توسعه ،به مکان های مشخص و خاصی به منظور دستیابی به هدفهای وسیع تر ملی یا منطقه ای توصیه میشود . مکان های مورد نظر در اشکال مختلف بصورت قطبها ، مراکز،نواحی، محورها ، و یا نظامهای توسعه ای نامگذاری شده اند .بطورکلی نظریه رشد نامتوازن در شکل منطقه ای است که البته بطور ضمنی هدایت گری و برنامه ریزی دولترا به عنوان اصلی ترین متولی این امر در انتخاب مناطق و مکانهای مورد نظر تجویز میکند .

-عدالت اجتماعی:

امروزه اغلب نظریه پردازان توسعه بر این باورند که کاهش هر گونه نابرابری اجتماعی بین افراد جامعه و بین طبقات اجتماعی آن ،ویا بین مناطق مختلف کشور ،باید به عنوان هدفی ملی تلقی شود ،و نیل یه آن نیز بدون مداخله منطقی و عقلایی دولت و صرفا" به وسیله نیروهای بازار امکان پذیر نیست . دولت میتواند با مکان یابی شهرکهای صنعتی در مناطق مختلف کشور و با فراهم کردن محیطی امن بر ای سرمایه گذاری ، باعث جذب سرمایه در مناطق گوناگون و رونق بیشتر این مناطق شود ، و در نتیجه در جهت برقراری عدالت اجتماعی و بر داشتن شکافهای ایجاد شده و نابرابری بین مناطق مختلف ،گام بردارد .

ب- اهمیت مکان یابی شهرکهای صنعتی از نظر کارفرمای اقتصادی :

این موضوع را از دو بعد میتوان مورد بررسی قرار داد : اول اینکه دولت در مکان یابی امکانات تحت اختیار خودش ،مانند عقلایی بودن تصمیمات بخش خصوصی در اقتصاد ، ملاحظلات (هزینه-فایده ) اقتصادی را مد نظر قرار دهد . به عبارت دیگر، دولت به عنوان کارفرمای اقتصادی با مقیاس بزرگ تر و گسترده تر ،دست به گزینش مکان های مورد نظر برای استقرار امکانات و تاسیسات خود بزند ،به طوری که مکان های برگزیده بیشترین سود را عاید دولت کند .

دوم اینکه ،دولت نحوه توزیع مکانی امکانات خود را چنان ساماندهی کند که برای تحلیل (هزینه-فایده)برای بخش خصوصی بهره مند ازآن امکانات دولتی ،اقتصادی و سود آور باشد . به عبارت دیگر دولت باید در مکان یابی امکانات تحت اختیار خود به فکر سود آوری کارفرمایان بخش خصوصی باشد و سعی در بیشینه کردن آن داشته باشد .چنین فرایند مکان یابی که خود نوعی بهینه یابی است ،میتواند در چها قالب زیر دیده شود :

-صرفه جوییها ی ممکن در کمترین زمان دسترسی به امکانات دولتی برای مراجعان

-بیشینه کردن پوشش منطقه ای چتر خدماتی امکانات دولتی که در محل پا گرفته اند

ار ائه بیشترین خدمات با توجه به عوامل محدود کننده و موانعی که بر سر راه استقرار امکانات دولتی وجود دارد

بیشترین اندازه کاهش هزینه های مراجعان برای دستیابی به امکانات دولتی مستقر .

تصمیم گیری در خصوص مکان مناسب ،از دیدگاه کارفرمایان اقتصادی ،مستلزم تصمیم گیری در موارد زیر است :

الف- نوع محصول

ب- مقیاس تولید (تصمیم در مورد میزان تولید و قیمت فروش )

ج- شیوه تولید (ترکیب مناسب داده ها )

بنابراین هر کارفرمای اقتصادی علاوه بر در نظر داشتن مسائلی مانند اینکه ( چه چیزی تولید کند) ، (چقدر تولید کند ) و (چگونه تولید کند ) ، مجبور است به مسائل دیگر چون اینکه (کجا تولید کند ) نیز بیندیشد .

به عبارت دیگر ،مکان یابی از مسائل عمده برای هر کارفرمای اقتصادی به شمار می آید .

نتیجه گیری :

فراهم ساختن امکانات و تسهیلات زیر بنایی در مکانی دارای شرایط بهینه نسبت به سایر مکان ها ، به منظور ایجاد شهرکهای صنعتی ، باعث ایجاد انگیزه برای سرمایه گذاری بخش خصوصی و دولتی در آن مکان می گردد. ارزیابی و مطالعه مکان های مختلف و با استفاد ه از روشهای گوناگون به منظور یافتن مکان مناسب برای تخصیص این امکانات و تسهیلات ضروری است . اما پیش از پرداختن به امر مکان یابی شهرک صنعتی (گر چه شهرکهای صنعتی ترکیبی یا چند منظوره ،از رایج ترین نوع شهرکها هستند )،ابتدا باید نوع شهرک صنعتی بر اساس عملکرد آن با توجه به قابلیتهای و توانهای منطقه و بر اساس منابع تولید و در جهت سیاستهای آمایشی در سطح ملی و منطقه ای مشخص گردد .

بخش خصوصی تمایل دارد واحد های صنعتی و تولیدی خود را در نواحی و مکان هایی مستقر سازد که بتواند به هدف خود مبنی بر بیشینه کردن سود نائل گردد. این در حالی است که بخش دولتی با تکیه بیشتر بر موضوعات خاص سیاسی و اجتماعی و در جهت از میان برداشتن نابرابریها ی منطقه ای و ایجاد تعادل بین مناطق مختلف و توسعه همه جانبه و متوازن در سطح کشور گام بر میدارد و بر همین اساس اقدام به مکان یابی تاسیسات گوناگون میکند .

همچنین در نظر داشتن تمایلات اصلی این دو بخش و توجه کمتر به تاثیرات متقابل عوامل زیست محیطی و شهرکهای صنعتی بر یکدیگر ، که باید به عنوان یکی از مهمترین دغدغه های بخش دولتی مطرح باشد ، یا باعث بر هم خوردن نظم و تعادل زیست محیطی وآثار سوء حاصل از جای گیری صنایع درآن منطقه خواهد شد و یا آثار مخرب و محدود کننده ای را برای صنایع به دنبال خواهد داشت . به هر حال مسلما" عوامل بسیاری در امر مکان یابی شهرکهای صنعتی دخیل هستند که باید مد نظر قرار گیرند . این مسئله نشان دهنده اهمیت موضوع مکان یابی شهرکهای صنعتی است .

مکان یابی شهرکهای صنعتی ، ملاحظات و ضرورت ها

مطالب مشابه :

ضرورت ارزیابی اثرات زیست محیطی و نقش آن در توسعه پایدار

بررسی روند ارزیابی اثرات محیط زیستی در ایران

ارزیابی محیط زیست

رئوس وسرفصل گزارشات ارزیابی اجمالی طرح ها و پروژه های مشمول ارزیابی زیست محیطی

استانداردهاي

ارزیابی اثرات زیست محیطی پروژه ها

حسابرسی محیط زیست

مکان یابی شهرکهای صنعتی ، ملاحظات و ضرورت ها

ارزیابی خسارات زیست محیطی آبزی پروری