ايران امروز، ايران فردا :

فاصله زماني تولد تا مرگ و ميانگين عمر مردان و زنان هر جامعه، امروزه يكي از مهم ترين شاخص‌هاي توسعه يافتگي است.هرچه سطح انتظارات شهروندان براي داشتن زندگي بلند مدت و با كيفيت تر بيشتر باشد و شرايط اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي جامعه براي پاسخ به آن مناسب تر باشد، اين شاخص رشد بيشتري نشان مي‌دهد.وقتي گفته مي‌شود شاخص اميد به زندگي زنان در ژاپن 86 سال است معناي آن اين است كه نيمي از مردم در آنجا انتظار دارند به طور متوسط هشتاد و شش سال عمر كنند.همين انتظار در مردان و زنان زيمباوه حدود 45 سال است.بررسي الگوي مرگ و مير در يك كشور و افزايش ميانگين عمر علاوه بر آن كه رشد عددي آن اهميت فوق العاده‌اي دارد نشانه خوبي براي بررسي عمق و كيفيت زندگي شهروندان نيز محسوب مي‌شود.از اين رو، شاخص اميد به زندگي و ميانگين عمر مردم گرچه در وهله اول طول عمر را نشان مي‌دهد اما بيش از همه چيز نشان دهنده عرض و كيفيت و نحوه گذران آن است.شايد براي شما هم پيش آمده باشد در محاوره‌هاي روزمره، مردم وقتي به آينده‌اي دست نيافتني مي‌خواهند اشاره كنند با ناباوري يكديگر را به صد ساله دوم عمر ارجاع مي‌دهند؛ در حالي كه طبق آخرين آمارها حدود 40 هزار نفر مردان و زنان بالاي صد سال در ژاپن زندگي مي‌كنند.سوال اين است كيفيت زندگي مردمان چرا بايكديگر فرق مي‌كند؟در كشور ما شاخص اميد به زندگي حدود هفتاد و دو سال است که با 18 پله صعود در بين کشورهاي جهان در رتبه 70 قرار دارد.اين تفاوت‌هاي بين جوامع ناشي از چيست؟سطح بهداشت عمومي جامعه يكي از دلايل مي‌تواند باشد.علت عمده رشد ميانگين عمر در ايران در دو دهه اخير هم نسبت به قبل به دليل پيشرفت‌هاي پزشكي و بهداشتي بوده است و آمارها نشان مي‌دهد كه در كشور ما وضعيت پزشکي و بهداشتي- البته با نسبت‌هاي متفاوت در مناطق برخوردار، نيمه برخوردار و نا برخوردار- رو به بهبود است.از اين رو، اين عامل ديگر به تنهايي نمي‌تواند فاصله موجود بين ما و جوامع توسعه يافته را پركند.سطح رفاه و امنيت اجتماعي يكي ديگر از عوامل است که از مهم ترين کارکرد‌هاي دولت‌هاي نوين نيز محسوب مي‌شود.اصولاً دولت رفاه در غرب برپايه اين نظريه که ارايه خدمات اجتماعي، بيمه‌اي و تضمين‌هاي همگاني دولتي به شهروندان وظيفه اصلي دولت‌هاي امروزي است در اواسط سده گذشته در اروپا و آمريکا البته با شيوه‌هاي متفاوت گسترش يافت.جمله بيسمارک سال‌ها پيش از گسترش دولت‌هاي رفاه که مي‌گفت:«دولت صرفاً نهادي ضروري نيست، بلکه مفيد هم هست.»بي ارتباط با اين نوشتار نيست.انديشه او حفظ وفاداري کارگران به نظام سرمايه داري بود.بيمه سياسي شايد تعبير مناسبي براي حفظ و افزايش وفاداري مردم به دولت باشد.به نظر نويسنده، مدل دخالت دولت در امور رفاهي جامعه براي پيشبرد اهداف سياسي، در حد وسيعي در کشورهاي توسعه نيافته ديده مي‌شود.مردم به دليل سطح انتظارات پايين در کشورهاي جهان سوم ارايه اين گونه خدمات اجتماعي را از طرف دولت‌ها حق خود نمي‌دانند و وقتي آن را دريافت مي‌کنند با ابراز وفاداري بيشتر، به آن پاسخ‌هاي سياسي مي‌دهند و دولت‌ها نيز خود را با آن بيمه مي‌کنند. يكي ديگر از عوامل مهم، امنيت شغلي و اقتصادي است که رابطه مستقيم با ثروت و حجم سرمايه‌هاي مالي و درآمد سرانه هر ملت دارد.توان اقتصادي و رضايت مندي شغلي شهروندان باعث افزايش انگيزه‌هاي مادي و انساني، بهره وري عوامل توليد و کيفيت زندگي خواهد شد.در جوامعي که نظام اقتصادي ناکارآمد است و يا نظام شخص و شغل و نظام اداري موجود ناتوان و نا هماهنگ است، مردم گرفتار روزمرگي بوده و بيش از حد دغدغه معيشت دارند. عامل نحوه تغذيه و كيفيت آن بستگي زيادي به عامل پيش گفته اقتصادي دارد.جامعه ثروتمند، مردماني با شرايط جسمي بسيار سالم و توانا دارد.علاوه بر عوامل مادي که اشاره شد، دو عامل اصول و تفکر زندگي و رابطه مردم با حوزه سياست از عوامل تاثيرگذار غيرمادي اند.ژاپني‌ها از تقديرگرايي برخي شرقي‌ها و کنش و واکنش‌هاي سياسي و درگيري‌هاي مستقيم حوزه سياست فراغت نسبي دارند اما از نظر اصول و تفکر زندگي به فرهنگ کار گروهي و مشارکت در فعاليت‌هاي گروهي اهميت فراواني مي‌دهند.آنها موفقيت را جمعي تعريف مي‌کنند و آن را نتيجه تلاش‌هاي اجتماعي تمامي شهروندان مي‌دانند.در کشور ما حوزه سياست به شدت توان ملي و نيروهاي فکري جامعه را تجزيه کرده است.به نظر نويسنده، يکي از کارکردهاي اصلي علم سياست، ترکيب افکار جامعه و اجماع نخبگان براي رسيدن به اهداف ملي است و نه تجزيه نيروهاي داخلي. آمارهاي موجود، متوسط هزينه ماهانه خانوار‌هاي شهري در ايران را 8 ميليون و 266 هزار ريال و متوسط درآمد را 7 ميليون و 800 هزار ريال و متوسط درآمد سرانه در کشور را 12500 دلار اعلام کرده است.رکورد سوئيس با بيش از 40000 دلار درآمد سرانه، ژاپن با بيش از 38000 دلار، نروژ با بيش از 36000 دلار و آمريکا با حدود 30000 هزار دلار نشان از فاصله معناداري دارد که ايران و ايراني در مقايسه با شهروندان و کشورهاي توسعه يافته با آن مواجه است.البته در اين مقايسه، سياست‌هاي توزيع درآمد و ضريب جيني و فاصله درآمدي طبقات پائين و بالاي جامعه بايد در جاي ديگر مورد بررسي قرار گيرند. به نظر نويسنده، براي ترسيم شيب تدريجي منحني تحولات فرهنگي، اقتصادي و سياسي ايران تا پانصد سال آينده و رسيدن به "ايران 1900" ما به هدف گذاري‌ها و روياهاي بزرگ نياز داريم.مردماني با بيش از دويست سال ميانگين عمر، با درآمد سالانه بيش از 200000 دلار، شهرونداني صد درصد دانشمند و توسعه يافته، و جهاني سازي فرهنگ و تمدني چند هزار ساله و هزار و يک ويژگي ممتاز ديگر هدف‌هاي دور از دسترس و دست نيافتني نيستند به شرط آن که ملت ايران گام‌هاي محکم خود را با آينده نگري و در روشنايي و با آگاهي کامل بردارد.پيروي از راهبردهاي فرهنگي و اقتصادي جامع و بلند مدت و دوري از سياست‌هاي منفعلانه و کوتاه مدت از لازمه‌هاي اين فرايند چند صد ساله است.کشورمان بيشتر نياز دارد تااز سياست خارجي به نفع سياست داخلي هزينه کند. کشور ما،از نظر وسعت سرزمين يکي از بزرگترين کشورهاي خاورميانه است و با دارا بودن 1648195کيلومتر مربع وسعت، از تنوع آب و هوايي چشمگير و منابع طبيعي سرشار و اراضي گوناگون با موقعيت سرزميني ويژه برخوردار است.از نظر جمعيت، طبق آخرين برآوردها با جمعيت بيش از 74ميليون نفر و با رتبه هجدهم يکي از پرجمعيت ترين کشورهاي جهان است.يکي از ويژگي‌هاي جمعيت ايران به خاطر نرخ رشد متوسط بالاي آن به ويژه پس از سال‌هاي پس از انقلاب اسلامي، جمعيت جوان آن بوده است.از منظر توسعه، کشور ايران چهار برنامه توسعه ملي را پس از انقلاب اسلامي سال57 پشت سر گذاشته است.از حيث قدرت نظامي، کشور ما ناگزير در يک جنگ کلاسيک منطقه‌اي با کشور عراق به مدت هشت سال به تجارب عملي فراواني دست يافته است.اما در مصاف باجنگ‌هاي فرامدرن و برق آساي جديد،قدرت نظامي فقط باتاکيد بر جنبه‌هاي پيشگيرانه و بازدارنده آن اهداف ملي را تامين خواهد کرد و ورود در رقابت‌هاي نظامي بي حد و حصر چيزي جز عدم توازن درمعادله امنيت و توسعه براي ما نيست.پيرامون ساختار نظام سياسي ايران و شکل حکومت مشخصه اصلي آن، ويژگي منحصر به فرد آن است که در جهان معاصر مشابه ندارد.ايدئولوژي، با وجود تحولات عظيم داخلي و بين المللي همچنان وجه مشخصه نظام سياسي ايران با ساير نظام‌هاي سياسي موجود در جهان معاصر تلقي مي‌شود.از مهمترين منابع داخلي قدرت ملي که پيوستگي خاصي نيز با يکديگر دارند روحيه ملي و افکار عمومي است.روحيه مردم ايران از فرهنگ کهن و باورهاي عميق ديني مردم اين مرز و بوم ناشي مي‌شود.در اين که کشوري مانند ايران جغرافياي وسيع، جمعيت زياد، منابع طبيعي فراوان، روحيه بالا، افکار عمومي مستعد و زمينه‌هاي فراوان همکاري با ساير ملل جهان را دارد که در صورت برنامه ريزي‌ها و بهره برداري‌هاي مناسب هر کدام مي‌توانند فرصت ساز باشند جاي هيچ شکي وجود ندارد.اما، از سوي ديگر، وجود سرزمين وسيع با قوميت‌هاي متعدد، ازدياد جمعيت جوياي کار و نيازمند تشکيل خانواده، صدور منابع طبيعي به صورت خام و بدون فرآوري و ارزش افزوده بالا، واگرايي در سياست بين الملل، فراز و فرودهاي روحيه ملي و افکار عمومي مردم و نخبگان فکري که نقش نهادينه‌اي در فرايند تصميم گيري‌هاي کلان نظام سياسي در ايران ندارد هر کدام در جاي خود و تحت تاثير ساير منابع قدرت ملي مي‌توانند حتي بحران ساز و قابليت‌هاي تهديد زايي بالايي نيز داشته باشند.از اين رو، نظام برنامه ريزي ملي بايد جامع نگري و واقع گرايي لازم را هم گام با افزايش ميانگين عمر جامعه که خود نيازمند برنامه ريزي ويژه است در همه جهات داشته باشد و به صورت ماتريسي و با کمک شبيه سازي‌هاي کامپيوتري، مونيتورينگ تمامي عوامل، منابع و نتايج محتمل، تحليل‌هاي آماري و رياضي بتواند با درک درست از ضعف‌ها و قوت‌هاي محيط داخلي و فرصت‌ها و تهديدهاي محيط بين المللي و روندهاي جاري و آينده و با کمک علم آينده پژوهي منافع ملي کشورمان را در سطوح بلندمدت، ميان مدت و کوتاه مدت در افق 1900 و با پيروي از جهت گيري‌هاي متنوع سياست خارجي در نيمه اول هزاره سوم به گونه‌اي تعريف و پيگيري کند تا به طور کامل زمينه‌هاي دستيابي به اهداف اين يادداشت و مطالعات راهبردي مکمل آن فراهم شود.

منبع: روزنامه ابتکار - عليرضا سعيدآبادي