روش تحقیق آزمایشی

مقدمه
آزمایش دقیق ترین ودرعین حال پیچیده ترین شکل پژوهش علمی است.یکی از ویژگیهای عمده این روش کنترل است وبا عنایت به این ویژگی است که پژوهشگر توانایی تعیین روابط علت ومعلولی بین متغیرهای مورد پژوهش رادارد.به عبارت دیگر هدف آزمایش استنباط روابط علت ومعلولی بین پدیده هایی است که مورد کنترل قرارگرفته اند.آزمایش موقعیتی است که به منظور جمع آوری اطلاعات درمورد یک یا چند فرضیه،به وسیله پژوهشگر طرح ریزی واجرامی شود.

ماهیت آزمایش

روش آزمایش اولین بار توسط گالیله در سال 1589ودر مورد سقوط اجسام انجام شد. آزمایشهای اولیه ای نیز در بیولوژی توسط پاستور ودیگران صورت گرفت.امروزه آزمایش در علوم پزشکی معمول وعادی است و به همین دلیل مردم عادی اغلب فکر می کنند که آزمایش مساوی است با علم فیزیک .در علوم انسانی که مسائل پیچیده ترند،کمتر از روشهای آزمایشی استفاده می شود.در این حوزه از علم مسائلی وجود دارد که یک طرح آزمایشی ساده نمی تواند به آنها پاسخگو باشد.هدف آزمایش تعیین شرایطی است که در آن شرایط پدیده معینی اتفاق می افتد.از نقطه نظر عملیاتی آزمایش عبارت است از مطالعه متغیر مستقل بر متغیر وابسته .در واقع آزمایش به ما کمک می کند تا شرایطی را که از طریق آن عمل مشاهده انجام می شود ،اصلاح کنیم ودر نهایت به یک نتیجه دقیق برسیم.

مفهوم علیت

مفهوم علیت همیشه مشکل آفرین است. این مشکل حتی در آزمایشهای بنیادی نیز مشاهده می شود.مورد استفاده اولیه این مفهوم، همانطور که درقوانین جان استوارت میل آمده است. دلالت بر رابطه عینی بین پیش آمدها وپی آمدها یا نتایج آنها دارد.

با تاکید بر قانون تک متغیری ، پژوهشگر کوشش می کند کلیه عوامل به استثنای عامل آزمایشی را کنترل کندبه این ترتیب نتایجی حاصل می شود که ناشی از متغیر آزمایشی است . اما کنترل کلیه شریط حتی در علوم فیزیکی نیز به ندرت امکان پذیر است.

در پژوهشهای علوم انسانی به ندرت می توان کلیه عوامل به استثنای متغیر آزمایشی را در گروههای پژوهشی یکسان نگه داشت. اگر پژوهشگر نتواند این متغیر ها را کنترل کند نتایج توام با اشتباه خواهد بود.

آزمایش با سایر روشهای پژوهشی، بر اساس اینکه مشاهده در شرایط طبیعی صورت گرفته یا در شرایطی که به منظور اجرای عملیاتی بر روی یک عامل و بررسی نتایج آن ایجاد شده است ، تفاوت دارد . در مقایسه با روش زمینه یابی در آزمایش مراحلی تهیه وتنظیم می شود که از طریق آن وقوع عاملی که عملکرد آن مورد پژوهش است میسر می شود و تاثیر سایر عوامل کنترل می شود . بدینوسیله رابطه بین پدیده ها شناسایی می شود .

از محاسن روش آزمایش این است که هم اقتصادی است وهم دقیق. آزمایش به پژوهشگر این امکان را می دهد که منتظر وقوع تصادفی عامل مورد آزمایش تحت شرایط معین و کنترل نشده نباشد، بلکه خود زمان اجرای متغیر یا عامل مورد آزمایش را در شرایط معین وکنترل شده تعیین می کند.چون شرایط اجرای آزمایش متغیر است ، بنابراین پژوهشگر می تواند با توجه به هدف پژوهش در متغیر مستقل دستکاری به عمل آورد و تاثیر آن را بر متغیر وابسته ارزشیابی کند. این عوامل باعث می شود که پژوهشگر پاسخ دقیق سوال مورد پژوهش را دریابد. در حالی که تمام علوم بر مشاهده متکی هستند. آزمایش به پژوهشگر کمک می کند تا در شرایط کنترل شده دقت مشاهده خود را افزایش دهد.

ویژگی های یک طرح آزمایشی

هدف آزمایش عبارت است از تعیین روابط تابعی بین پدیده ها از طریق انتخاب طرح آزمایشی مناسب به منظور اجرای متغیر مستقل وکنترل عوامل مشتبه کننده ومزاحم . بنابراین یک آزمایش علمی دارای ویژگیهای ضروری زیر است:

1-کنترل :

عنصر اصلی واساسی آزمایش کنترول است .آزمایش باید به نحوی سازمان دهی شود که از تاثیر متغیرهای مزاحم که در فرضیه مطرح نشده اند ،جلوگیری کند.

برای این کار می توان از گروه دومی در آزمایش به نام گروه کنترل استفاده نمود که این گروه در کلیه جنبه ها شبیه گروه آزمایش هستند با این تفاوت که متغیر مستقل برای گروه کنترل اجرا نمی شود.

کنترول عوامل یا متغیرها در پژوهشهای علوم اجتماعی و علوم تربیتی کار بسیار دشواری است ، زیرا به خاطر آزمایش نمی توان نظام آموزشی یک واحد آموزشی را مختل کرد . از طرفی متغیرهای که باید کنترل شوند (مانند سن، هوش، انگیزه و .....)خیلی زیاد هستند. بنابرین در این علوم باید بین ملاحظات علمی وعملی سازش به عمل آورد.

۲- تصنعی وساختگی نبودن

این ملاک به ویژه در پژوهشهای آموزشی حایز اهمیت می باشد . به ویژه وقتی می خواهیم نتایج آزمایش را به شرایط واقعی تعمیم دهیم .

باید دقت نمود تا اعمال کنترل موجب مصنوعی شدن محیط پژوهش نشود و در نتیجه یافته های آزمایش بی معنی ومغایر با واقعیتهای موجود نگردد.

پیج(page ) مشکل کنترل در تحقیق آزمایشی را ،کنترلی که از طریق آن بتوان به یافته های قابل تعمیم دست یافت ،مورد بحث قرار داده است . حتی در علوم مقداری (کمی) ،که تاکید زیادی بر قابلیت تعمیم پذیری یافته های پژوهش می شود گاه ضرورت کنترل شرایط آزمایش موجب مصنوعی یا ساختگی شدن موقعیت آزمایشی ودر نتایج غیر قابل قبول بودن یافته ها می شود. او معتقد است تاموقعی که شرایط کنترلی بر نتایج آزمایش تاثیر نداشته باشد ،نمی توان دریافت که چه عواملی موجب نتایج به دست آمده شده است .وی عقیده دارد که در تحقیق آزمایشی تکرار پذیری اهمیت بیشتری از قابلیت تعمیم پذیری دارد و به همین دلیل پژوهشگر می تواند قابلیت تعمیم یافته های پژوهش را فدای تکرار پذیری کند. از طرف دیگر عمل گراها بر کاربرد نتایج حاصل از شرایط واقعی تاکید می کنند .و معتقدند که یافته های پژوهش باید کاربرد عملی داشته باشند.

در پژوهشهای کاربردی به خاطر دستیابی به پاسخ مسائل علمی اغلب دقت و اعتبار علمی قربانی می شود. به همان اندازه که پژوهشگر کنترل دقیقی بر موقعیت آزمایشی اعمال می کند ،شرایط آزمایشی به طور خودکار با وضعیت معمولی متفاوت می شود وبا این عمل مسئله خود را دگرگون می سازد وبه این طریق کاربرد یافته های پژوهشی خود را غیر قابل انتقال به موقعیت های واقعی می سازد .

3-مقایسه:

در پژوهش آزمایشی اولین هدف کنترل تمام متغیرهایی است که با موقعیتهای آزمایشی رابطه دارند. چون خصوصا در علوم انسانی وتحقیقاتی که بر روی انسان انجام می گیرد. کنترل کامل امکان پذیر نیست وبرای تعیین اینکه نتایج حاصله ،متاثر از اجرای متغیر آزمایشی است یا سایر متغیرهای مشتبه کننده ،پژوهشگر باید تاثیر کلیه متغیرهایی را که کنترل نشده اند از طریق انتخاب و نگارش آنها در شرایط مختلف آزمایشی حذف یا خنثی کند.به همین منظور در برخی از پژوهشها از گروه یا گروههای کنترل استفاده می شود تا بتوان نتایج حاصله از انجام آزمایش را با شرایط طبیعی مقایسه نمود.

4-کسب اطلاعات کافی از دادهها:

برای آزمون فرضیه های آزمایشی تدوین شده اطلاعات و داده ها باید وجود داشته باشد. دادهها باید به صورتی تدوین وتنظیم شوند که بتوان برای آنها آزمون وشاخصهای آماری وضروری را انتخاب وبا دقت هرچه بیشتر اجرا ونتایج را تجزیه وتحلیل ونتایج ممکن را از آنها استخراج نمود.

5- داده های ناخالص:

داده ها باید اثرهای آزمایشی را به طور کافی منعکس کنند ونباید ناشی از ضعف اندازه گیری یا خطا در آزمایش باشند. آزمودنیهای گروه های مختلف نباید در تعامل با یکدیگر باشند تا اثر متغیرآزمایشی خنثی یا به صورت نادرستی تشدید شوند.

6- عدم مشتبه شدن متغیرها در فرایند آزمایش:

این ملاک رابطه نزدیکی با کفایت کنترل آزمایشی دارد.در آزمایش ممکن است متغیرهای دیگری که بر متغیر وابسته تاثیر دارند ،وجود داشته باشد .در چنین شرایطی اثر این گونه متغیر ها نباید با تاثیر متغیر آزمایشی مشتبه شود. در برخی از پژوهشها ، به رغم کنترل متغیرهایی که به نحوی ممکن است نتایج تحقیق را به مخاطره بیندازند وهمچنین انتخاب وجایگزینی تصادفی آزمودنیها در گروههای آزمایش وکنترل ، در نتایج خطاهایی مشاهده می شود. برای کاهش یا کنترل این خطا از طریق تکرار آزمایش امکان پذیر است. بنابراین به جای مقایسه یک گروه کنترل با یک گروه آزمایش، در یک بررسی چندین گروه کنترل با چندین گروه آزمایش مورد مقایسه قرار می گیرند.

۷- معرف بودن:

پژوهشگر معمولا علاقه مند است نتایج آزمایش را به جامعه ای که نمونه را از آن انتخاب کرده است ، تعمیم دهد . به منظور دستیابی به این هدف باید نمونه او معرف و نماینده واقعی جامعه باشد . برای تحقق این هدف آزمودنیهارا به صورت تصادفی انتخاب و آنهارا با همین روش در شرایط مختلف آزمایشی جایگزین می کند.

8-امساک گری:

با فرض یکسان بودن سایر ویژگیها ،یک طرح ساده نسبت به یک طرح پیچیده ارجحیت دارد. به عبارت دیگر ، طرح آزمایشی مناسب طرحی است که با به کار گیری حداقل متغیر به حداکثر نتیجه برسد.

مراحل روش آزمایشی

1- انتخاب مسئله

2-مطالعه منابع مربوط به موضوع مورد آزمایش

3-صورتبندی کردن فرضیه

4-تعاریف عملیاتی

5-تعریف وتعیین جامعه

6-انتخاب نمونه

7-تهیه وتنظیم طرح آزمایشی

8-اجرای آزمایشها

9-اندازه گیری متغیرها

10-تجزیه وتحلیل داده های جمع آوری شده

11- استخراج نتایج

12-گزارش نتایج

اعتبار آزمایش

رعایت ملاکهای که برای یک آزمایش خوب تدوین وتنظیم می شود موجب افزایش اعتبار آزمایش می شود ؛ هر طرح آزمایشی باید دارای دو اعتبار درونی وبیرونی باشد.

الف:اعتبار درونی:

این اعتبار با توانا ساختن پژوهشگر در جمع آوری اطلاعات و تجزیه وتحلیل آنها،با حذف کلیه عوامل مداخله گر، و تعبیر وتفسیر درست آنها سرو کار دارد.به هنگام بررسی اعتبار درونی هر طرح تحقیقی محقق از خود سوال می کند که آیا متغیر مستقل در متغیر وابسته ایجاد تغییر کرده است یا نه ؟ قبل از این سوال او باید مطمئن شود که متغیرهای مزاحم تاثیری در متغیر وابسته نداشته اند.

متغیرهای مزاحم:

1-رخدادهای همزمان با انجام تحقیق :

گاهی اوقات آزمودنیها تجاربی کسب می کنند که ناشی از دخالت متغیر مستقل نیست بلکه تحت تاثیر عوامل دیگری است و بر متغیر وابسته تاثیر دارند. در چنین شرایطی محقق نمی تواند ادعا کند یافته های تحقیق تاشی از ناشی از اجرای متغیر مستقل است.

2- بلوغ روانی وفیزیولوژیکی(رشد) :

جریانهای بلوغ که به هنگام اجرای تحقیق در آزمودنی ها به وقوع می پیوندد ، ممکن است در شیوه رفتار آنها تاثیر بگذارد . به عنوان مثال اگر عده ای از آزمودنی ها پاسخ بهتر یا بدتری به پس آزمون بدهند علت آن ممکن است تاثیر متغیر مستغل نباشد ،بلکه این باشد کهآنها پخته تر شده اند ، علاقه خود راازدست داده یا خسته شده اند.در چنین شرایطی تاثیر سن ، علاقه وخستگی با اثر متغیر مستقل آمیخته است.

3- اجرای پیش آزمون:

پیش آزمون به آزمونی گفته می شود که قبل از اجرای متغیر مستقل وبه منظور اندازه گیری رفتار ورودی آزمودنی ها اجرا می شود. پیش آزمون ممکن است موجب هشیاری و کسب تجارب در آزمودنیها گردد،به نحوی که هشیاری و تجارب کسب شده از پیش آزمون را در موقع پاسخ گویی به پس آزمون مورد استفاده قرار گیرد .دراین صورت پاسخگویی آنها ناشی از تاثیر متغیر مستقل نخواهد بود بلکه به

دلیل کسب اطلاعات وتجارب لازم از اجرای پیش آزمون خواهد بود.

4- نحوه اجرای وسایل اندازه گیری:

تغییر در وسایل اندازه گیری می تواند در یافته ها تاثیر داشته باشد. برای مثال اگر رفتار یکسانی توسط محققان مختلفی نشود، در شرایط مصاحبه تغییری رخ دهد، نمرات یک آزمون توسط افراد مختلفی

نمرگذاری شود یا پس آزمون مشکل تر از پیش آزمون باشد ، در نتیجه اندازه گیری تغییر خواهد کرد.

در چنین شرایطی نمی توان مطمئن شد که تغییرات حاصله ناشی از دخالت متغیر مستقل بوده است ، بلکه امکان دارد که در اثر تغییر در شیوه اندازه گیری به دست آمده باشد.

۵- بازگشت آماری:

در برخی از تحقیقات تربیتی ،به ویژه آنهای که جنبه درمانی دارند، آزمودنی ها را بر اساس نمرات فوق العاده بالا یا برعکس فوق العاده پایین انتخاب می کنند. وقتی چنین انتخابی صورت می گیرد، ممکن است اثر بازگشتهای ابزار آماری به کار برده شده با اثر متغیر مستقل اشتباه شود.

6- تفاوتهای فردی آزمودنی ها:

اگر گروههای آزمایش وکنترل را در معرض یک متغیر مستقل قرار دهیم وپس از اتمام آزمایش ،به برسی نتایج آن آزمودنی ها را تحت آزمایش قرار دهیم ،نتایج حاصله ممکن است ناشی از تفاوتهای فردی آزمودنی ها باشد نه اجرای متغیر مستقل.

۷-افت آزمودنی ها :

چنانچه عده ای از آزمودنی ها (گروه کنترل یا آزمایش)بعد از دخالت متغیر مستقل ،تمایل به ادامه همکاری نداشته باشند ومشارکت در تحقیق را رها سازند در چنین شرایطی نمی توان نتایج حاصل از تحقیق را ناشی از دخالت متغیر مستقل دانست.

8- کنش متقابل بین بعضی از عوامی که نامبرده شد:

الف:بلوغ روانی وفیزیولوژیکی با انتخاب آزمودنی ها

ب: انتخاب آزمودنی ها با رویدادها همزمان با اجرای تحقیق

اگر گروههای آزمایش وکنترل نمرات یکسانی در پیش آزمون داشته باشند ، برخی از اختلافات فردی نظیر هوش ،انگیزه ورغبت ممکن است موجب شود که یکی از این گروهها در پس آزمون نمرات بالاتری کسب کنند. این افزایش نمره ممکن است در اثر دخالت متغیر مستقل نباشد بلکه فقط به دلیل تفاوتهای فردی باشد. به همین دلیل در مقایسه نتایج مطالعاتی که آزمودنیها ی آنها به صورت داوطلب انتخاب می شوند ومطالعاتی که آزمودنیهای آنها به صورت تصادفی انتخاب شده اند باید شک کرد.

به عنوان مثال برنامه ی ویژه ای برای اصلاح خواندن متون انگلیسی برای 40 نفر می خواهیم اجرا کنیم ،20 نفر داوطلبانه وارد برنامه می شوند و20 نفر هم به صورت انتخاب تصادفی ،گروه داوطلب ممکن است به دلیل دارا بودن علاقه، رغبت ،و هوش پیشرفت بیشتری حاصل کند . بنا براین نمی توان عنوان کرد پیشرفت گروه داوطلب تنها به خاطر اجرای برنامه بوده است.

ب:اعتبار بیرونی:

کنترل عوامل ذکر شده در مورد اعتبار بیرونی تحقیق به نظر کافی نیست وتوجه به تعمیم یافته های تحقیق نیز الزامی است . پژوهشگر باید بتواند بهجواب سولاتی نظیر اینکه آیا یافته های تحقیق قابل اطمینان است؟ونتایج حاصله چه جامعه وموقعیت جغرافیایی وچه نوع متغیری قابل تعمیم است؟ پاسخ گوید.

در صورتی می توان به اعتبار بیرونی طرحی متکی بود که قب از اجرای آن ،جامعه مورد مطالعه به طور دقیق تعریف شده باشد.

بررسی اعتبار بیرونی یک تحقیق مستلزم کنترل دقیق عوامل زیر است:

1-کنش متقابل بین انتخاب آزمودنیها ومتغیر مستقل:

ویژگیهای آزمودنیهایی که جهت مشارکت در تحقیق انتخاب می شوند ،نقش تعیین کننده ای در تعمیم یافته های تحقیق دارند. به عنوان مثال انتخاب تصادفی متخلفین راهنمایی ورانندگی در تهران نمی تواند نمونه واقعی تمام متخلفین ایران باشد. میزان تحصیلات ،هوش ، وضعیت اقتصادی – اجتماعی متخلفین در تهران ممکن است موجب شود که متغیر مستقل (نصب علایم راهنمایی ورانندگی وآموزش به وسیله وسایل ارتباط جمعی)تاثیر بیشتری داشته باشد.

۲-واکنشهای ناشی از تاثیر پیش آزمون:

اجرای پیش آزمون ممکن است قابلیت تعمیم نتایج حاصله را محدود سازد و پیش آزمون ممکن است رغبت وعلاقه آزمودنیهارا کاهش یا افزایش دهد.حتی گاهی ممکن است توجه آنهارا به مسائل یا حوادثی که در حالت عادی به آنها توجهی نداشتند جلب کند. در نتیجه این گونه آزمودنیها را نمی توان نماینده واقعی جامعه ای که از آن انتخاب شده اند دانست.

3- واکنش ناشی از روش های تحقیق:

روشها ووسایل انجام تحقیق می تواند قابلیت تعمیم یافته های مطالعه را محدود سازد . اگر وسایل و شیوه های انجام تحقیق به آزمودنی ها این آگاهی را بدهد که آنها در یک مطالعه تحقیقی شرکت دارند. ممکن است مبادرت به رفتاری نمایند که با رفتار آنها در حالت طبیعی و عادی مغایرت داشته باشد . بنابر این اگر آزمودنی ها احساس نمایند که رفتار آنها مورد اندازه گیری و تحت مراقبت است، نتایج تحقیق قابل تعمیم به نمونه های دیگر جامعه نیست.

4-مزاحمتهای ناشی از قرار گرفتن آزمودنی ها در معرض دخالت متغیر های مستقل متعدد:

هنگامی که ازمودنی ها در معرض دو یا چند متغیر مستقل قرار گیرند ، تاثیر متغیر مستقل قبلی به متغیر مستقل بعدی انتقال پیدا می کند. بنابراین یافته های تحقیق فقط به آزمودنیهایی که به همین ترتیب در معرض متغیر مستقل قرار گیرند ،قابل تعمیم خواهد بود. به عنوان مثال ،چنانچه سه روش مختلف روانی در یک روز برای بیماران روانی معینی به کار ببریم ،روش قبلی در روشهای بعدی تاثیر خواهد گذاشت ویافته های تحقیق قابل تعمیم به جامعه ای که نمونه از آن انتخاب شده نخواهد بود.

محدودیت های تحقیق آزمایشی

همان طور که قبلا اشاره شد در پژوهشهای علوم انسانی به ندرت می توان کلیه عوامل را به استثنای متغیر آزمایشی را در گروههای پژوهشی یکسان نگهداشت . و قصور در کنترل تمام عوامل به جز متغیر مورد آزمایش خواه به دلیل عدم توانایی یا عدم شناخت موجب مشتبه شدن نتایج تحقیق می شود.

صرف نظر از محدودیتهای عملی ،آزمایش بر اساس قانون تکمتغیری و ایجاد کنترل شدید موجب مصنوعی شدنآزمایش و درنهایت بی معنی بودن نتایج پژوهش می شود.

طرح های آزمایشی

طرحهای آزمایشی به طرحهای گفته می شود که در انها امکان کنترل کامل و نمونه گیری و جایگزینی آزمودنی ها در شرایط مختلف ازمایشی وجود دارد. به عبارت دیگر این طرحها تمام منابعی که اعتبار درونی طرحای پژوهشی را به مخاطره می اندازند ،کنترل می کنند.

طرحهای آزمایشی به گونه های مختلف تدوین و به کار برده می شوند. که در زیربه نمونه ای از طرحهای

آزمایشی که مورد استفاده در روانشناسی وآموزش وپرورش دارند اشاره می شود.

الف:طرح پس آزمون با گروه کنترل

در این طرح آزمودنی ها کاملا به صورت تصادفی انتخاب می شوندو با همین روش در گروههای آزمایش وکنترل جایگزین می شوند. به این معنی که یکی از این دوگروه به صورت تصادفی در معرض متغیر آزمایش قرار می گیرد ،ودیگری به عنوان گروه گواه وکنترل انتخاب و متغیر آزمایشی بر روی آن اجرا نمی شود. در پایان متغیر وابسته در هر دو گروه به وسیله پس آزمون مورد اندازه گیری قرارمی گیرد. طرح مورد بحث توانایی کنترل عواملی مانند رخدادهای همزمان با اجرای تحقیق و رشد رادارد. به علاوه ،چون گروهها به صورت تصادفی انتخاب می شوند ،گزینش ،بازگشتهای آماری و کن متقابل بین گزینش ورشد نیز کنترل می شود.

طرحهای آزمایشی به گونه های مختلف تدوین و به کار برده می شوند. که در زیربه نمونه ای از طرحهای

آزمایشی که مورد استفاده در روانشناسی وآموزش وپرورش دارند اشاره می شود.

ب: طرح پیش آزمون وپس آزمون با گروه کنترل

این طرح با افزودن پیش آزمون به طرح قبلی شکل می گیرد. در این طرح پس از انتخاب تصادفی آمودنی ها و جایگزینی تصادفی درگروه های مختلف و قبل از اجرای متغیر مستقل آزمودنی ها در هردو گروه با پیش آزمون اندازه گیری می شوند. نقش پیش آزمون در این طرح کنترل ومقایسه است. و تعیین اینکه تغییر انجام شده ناشی از اجرای متغیر آزمایشی بوده یا عوامل دیگر

ج: طرح چها گروهی سولومن

سولومن در سال 1949طرح ساده ای را مطرح می کند که از ترکیب دو طرح قبلی به وجود آمد.

یکی از عواملی که اعتبار بیرونی هر طرحی را به مخاطره می اندازد ، کنش متقابل بین پیش آزمون و رفتار مورد آزمایش است . چنانچه پیش آزمون موجب هوشیار شدن آزمودنی ها شود ، یافته تحقیق قابی تعمیم به جامعه ای که نمونه از آن انتخاب شده است نیست.

تدوین طرح فوق صرفا به خاطر کنترل مواردی است که در آنها پیش آزمون موجب هشیار شدن آزمودنی ها به متغیر آزمایشی می شوند.در طرح مورد بحث دو گروه آزمایش و دو گروه کنترل وجود دارد و هر چهار گروه در پایان آزمایش با آزمونی یکسان ،اندازه گیری می شوند.

ارائه دهندگان هدایت الله حسینی ومسعود مقصودی

روش تحقیق آزمایشی

مطالب مشابه :

روش تحقیق آزمایشی

روش تحقیق آزمایش و شبه آزمایش

انواع پژوهش آزمایشی و غیرآزمایشی

جزوه جلسه پنجم

روش تحقیق علی- مقایسه‌ای وآزمایشی

روش آزمایش و شبه آزمایش