باستانشناسی ایران و جهان - تاریخ - انسان - صنعت )

باستانشناسی ایران و جهان

مولف و مدرس

دکتر جمال انصاری

استاد باستانشناسی تاریخ و هنر

جهانگردی

دانشکده مدیریت و اقتصاد

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد علوم و تحقیقات

(( سفر ایرانی )) از دکتر جمال انصاری که اجازه نشر

مطالب مورد تالیف را دادند سپاسگزار است

محمد رضا عباسپور

فصل سوم

روش مطالعه در تحقیقات پیش از تاریخ

( تاریخ و باستانشناسی - انسان - صنعت )

۶ - تاریخ و ارتباط آن با باستانشناسی

واژه تاریخ یا history از زبان یونانی اخذ شده و از ابداعات هرودوت یا هرودوتوس Herodotus است . این کلمه در زبان یونانی معنای پدر تاریخ را می دهد و هرودوت واژه تاریخ را به معنای مطالعه یا بررسی روزگاران گذشته بکار برده است که در واقع این معنا در علم تاریخ مستتر است . در تاریخ (( فرهنگ و تمدن )) تمامی دورانها مورد توجه قرار می گیرد و پژوهشگر تاریخ تمام مستندهای خود را به صورت منبع و ماخذ جمع آوری نموده و برای هر کدام فصل خاصی را قایل و یا تاریخ های مختلفی را در نظر می گیرد . نظیر تاریخ فلسفه - تاریخ ادیان - تاریخ تمدن -تاریخ ادبیات - تاریخ هنر و ... و در هر یک از آنها واقعیت های مربوط بدان فرهنگ را بررسی کرده و بهم پیوند می دهد و از مجموع همبافتگی های فرهنگی تصویری روشن ارائه می دهد . البته لازمست که اندیشه های پیرامون تمدن بر بنیاد شناخت جامع از واقعیت های فرهنگی باشد چرا که در غیر اینصورت آنچه که بر پایه حدس و گمان و شاید و باید به ذهن پژوهنده وارد می شود باطل و در حقیقت نوعی تحریف تاریخی محسوب می شود .

هرودوت

در هر صورت در اولین گام برای مطالعه در تحقیقات پیش از تاریخ - باستانشناسی به کمک علم تاریخ در جستجو و تکاپوی شناخت چون و چراهایی است که معمولا در ذهن افراد جامعه وجود دارد و با مطالعه دقیق و پژوهشهای مستند به واقعیت تاریخی ملل جهان دست یافته و فرهنگ و تمدن را در قالبی علمی - پژوهشی مطرح می سازد و از این طریق ارتباط بین این دو جامعه مشخص می شود .

۷ - نخستین انسان :

در مورد اینکه نخستین انسان در کجا و در چه زمانی در جهان ظهور و بروز عینی داشته و اینکه چگونه شکل گرفته است . تحقیقات و مطالعات فراوانی توسط دیرین شناسان . انسانشناسان و باستانشناسان صورت پذیرفته و در این زمینه آراء و نظریات مختلفی را دانشمندان ارائه داده اند .

گاهی ظهور و بروز انسان را به لحاظ ساختار فیزیکی و بدنی مورد توجه و پژوهش قرار داده و از آثار بدست آمده و در درون غارها و یا در سطح دشت ها و مناطق کوهستانی و یا در جنگل زارهای طبیعی و با علایم و آثار زیستی مختلف و نیز استخوان بندی اجساد یافت شده و یا از طریق نگاره های سطح طبیعی غارها و سنگواره ها از این دید یعنی ساختار فیزیکی و بدنی پی به ماهیت وجودی انسان در هزاره های ماقبل تاریخی برده و در بستر تطور و تحولاتی که از این جهت بر انسان حادث شده نتایج تحقیقات خویش را عنوان کرده اند و بر این تحقیقات فرضیاتی را انتساب داده و نسل انسان را به شکلی از حیوان غیر ناطق دانسته اند و عقیده آنان بر این فرض تا بدانجا رسیده است که فلسفه وجودی را از دید داروین عنوان کرده اند و همانطور که می دانیم این فرضیه را قرآن مجید رد کرده است و به موجب آیات و نشانه هایی که در قرآن کریم و سایر کتب دینی آورده شده است بر تمامی این فرضیات خط بطلان کشیده شده است کما آنکه در قرآن و سایر کتب آسمانی در کنار خلق و افرینش انسانها به بحث مربوط به آفرینش و آنچه که در طبیعت و در عالم حیات وجود دارد پرداخته شده است و همین امر یعنی چگونگی خلقت موجب ظهور دین و مذهب در هر یک از اداوار شده و از هزاران سال پیش از تاریخ تا ظهور حضرت مسیح و خاتم انبیاء حضرت محمد (ص) که با آیات قرآنی فلسفه آفرینش را به خوبی مطرح و مواهب الهی که در اختیار بشر قرار داده شده را طبق همان آیات به آفریدگار جهان منسوب ساخته اند ( اقرا باسم ربک الذی خلق - خلق الانسان من علق .... و سایر آیات در این زمینه - انا خلقنا من ذکر و انثی ... )

اما از جنبه دوم موضوع پیدایش انسان که بحث دیرین شناسی و یا انسانشناسی زیستی است هم تحقیقات مفصل انجام یافته است و بدور از مسائل معنوی و حیاتی پیدایش انسان را به عنوان یک عامل فرهنگی و یا به عبارتی به عنوان فردی ابزار ساز که با نوعی زندگی مخصوص به خود توانسته است اولین قدم را در راه توسعه فرهنگ و تمدن بردارد در خصوص این انسان تحقیق و نفحص نموده و ردپای نخستین تکاپوی او را یافته و به دنبال این ردپا یا در سطح دشت - درون غارها - جنگل ها یا بیابان و صحرا توانسته اند آمیزه های فرهنگی او را کشف و برای هر یک از این مناطق زیستی و آثاری که در نهایت در هر کدام از مناطق یافت شده بدست آمده به نوعی زندگی روزمره نوعی ابزار و وسیله نوعی از آمیختگی های ذهنی و اجتماعی و دینی و حتی سیاسی دسترسی یابند .

بنابراین از جهت و جنبه دوم موضوع و یا از دید کلی انسانشناسی یا باستانشناسی نخستین موجوداتی را که می توان نام انسان بر آنها نهاد ظاهرا دراوایل دوره پلیستوسن pleistocene در بیشتر نقاط زمین پراکنده شده اند که تقریبا همزمان با آغاز عصر یخبندان و متعلق به تاریخی حدود ۵۰۰هزار سال پیش می باشد .

عصر پلیستوسن

نشانه های بدست آمده از بازمانده های استخوانهایی که باستانشناسان به عنوان انسان جاوه - انسان پکن و انسان پیت داون ( در انگلستان ) از دل خاک بیرون کشیده اند پراکندگی انسان را در بیشتر نقاط زمین نشان می دهد .

از مجموع مطالعات چنین بر می آید در این دوره انسان با عصر یخبندان مواجه می شود و به دنبال یافتن خوراک و مکان بهتر محل اولیه خود را ترک می گوید . زیرا که هنوز انسان میرجاوه یا انسان پکن تولید خوراک را از طریق کشاورزی یا دامپروری را نیاموخته است به همین جهت می توان به (جویندگان سرگردان خوراک ) از آنها نام برده اند و زندگی این انسان با زندگی قوم ( kobo) کوبو که در حال حاضر در جزایر سوماترا به سر می برند و دارای فرهنگ بسیار ابتدایی می باشند شباهت داشته است . در میان اقوام کوبو جنگ افزارهای سنگی وجود ندارد . تولید خوراک نمی کنند و از میوه های جنگلی و ریشه های گیاهی - عسل وحشی و گرفتن جانوران و دنبال کردن حیوانات جنگلی می پردازند و ضمنا جای ثابتی هم برای مسکن و زیستن ندارند و چنین به نظر می رسد که انسان عصر پلیستوسن هم چنین روزگاری را در عصر پالئولتیک داشته است و به تدریج طی هزاران سال بعد که در جستجوی زمینی مناسب برای مرتع جهت دامداری و دامپروری و نیز تهیه خوراک از راه کشاورزی به دشت و مراتع سرسبز قدم گذارده اند هم از لحاظ جسمانی و هم از لحاظ فرهنگی و تمدنی تغییراتی را باعث شده و تحولاتی را در طول هزاران سال از آغاز تا کنون در مسیر فرهنگ و تمدن بوجود آورده اند .

۸ - نخستین ابزارهای انسان :

در روزگاران کهن پیشرفت مادی و معنوی به کندی و با تانی صورت می گرفت لیکن با این حال دگرگونی هایی که به وقوع می پیوست بسیار قابل اهمیت بود چرا که همین دگرگونی ها مسبب پیدایش فرهنگ در ادوار کهن گردیده است . در خصوص پیدایش و یا ظهور و به طور کلی ابداع نخستین ابزار و وسیله تحقیقات جامعی صورت گرفته و اینکه اولین بار انسان ماقبل تاریخ از چه نوع وسیله و یا ابزاری جهت بهبود وضعیت معیشت زندگی خویش برگزیده و یا به اختراع آن پرداخته نظریات متفاوت و گاهی متناقضی ارائه شده است .

تحقیقات اولیه نشان می دهد که انسان نخستین ابتدا تکه چوب یا پاره سنگی را بطور تصادفی انتخاب و از آن به عنوان حربه یا وسیله دفاعی یا ابزار کار استفاده کرده است . سپس با شناخت و معرفتی که نسبت به سنگ کسب نموده در می یابد که از بهم کوبیدن سنگها به یکدیگر و تیز کردن لبه های آنها می تواند کاربرد بیشتری از آن را فراهم آورد و نتایج تحقیقات لولیه هم ثابت کرده است که نخستین جنگ افزارهای انسانهای اولیه از سنگ ساخته شده است و شاید هم از چوب یا استخوان این منظور حاصل می شده که برای محققین نوع ماده ابزار او دقیقا مشخص نیست ولی در هر صورت این تصور که انسان پیشین به عنوان موجودی ابزارساز و یا صنعتگر قلمداد شود در حقیقت نوعی امتیاز برای او به شمار می آید .

نتایج تحقیقات و پژوهش های گوناگون در رشته های علمی مرتبط با موضوع انسان محیط زیست و بقایای کشف شده از تحولات و موضوعاتی است که در انسانشناسی دیرین شناسی و باستانشناسی به ثبت رسیده است .

از مجموع این تحقیقات چنین بر می آید که ابتدایی ترین و شاید قدیمی ترین دست افزار ساخت بشر اولیه سنگ و به ویژه نوعی از سنگها به نام سنگ (( چخماق یا چغماغ )) است که ابتدا به عنوان جنگ افزار بکار برده شده و انواع آن بدست ما رسیده است . این سنگ در شکل گیری بعدی با بهم ساییدن و یا درهم کوبیدن یا تیز نمودن لبه ها و نوک و بدنه با بهره گیری از ذهنیت و مهارتهای هنری خاص در اشکال تبر - چاقو -کارد و کلا به صورت ابزار دفاعی مورد بهره برداری قرار می گیرد . تحقیقات بعدی نشان می دهد که انسان اولیه پس از سنگ چخماغ به ماهیت استخوان حیوانات و صدف برده و با تراش دادن و شکل بخشی بدانها در قالب ابزارهای ثانویه از آنها استفاده کرده است که البته ما در بحث مربوط به پیدایش و پیشرفت های نخستین صنعت انسان به طور جداگانه صحبت خواهیم کرد .

به مطالب فوق موضوع دفاع از عوارض طبیعی نظیر سیل - زلزله - طوفان - سرما و غیره و حتی حیوانات وحشی را هم با توجه به عنوان کردن وسایل دفاعی باید بیفزاییم .

غیر از جنبه های سودجویی از وسیله ای که به عنوان ابزار دفاعی ( سنگ چخماق ) از آن یاد شده مسئله دفاع از عوارض فوق الاشاره نیز برای بشر اولیه پس از گذر از دوران سنگ و استقرار در دشت و در مقطعی که به تمدن کشاورزی نایل می شود مورد توجه انسان اولیه قرار می گیرد . و لذا داشتن وسایل و ظروف نگهداری و ذخیره مواد غذایی و استفاده مناسب و بهنگام از آن وی را وادار به بهره برداری از خاک و آب و مخلوط کردن آندو با یکدیگر و ساختن گل رهبری نموده و به ساخت ظروف سفالی اولیه که بسیار زمخت و خشن نیز هست می پردازد . این ظرف سفالی ابتدایی دارای اندازه های کوچک و ساده با گل رس و به رنگ قرمز و سپس رنگ نخودی و در دوران تاریخی به صورت خاکستری رنگ ظاهر می شود و این خود مقدمه ای است برای ساختن ظروف با شکل های مختلف و ظرافت بیشتر که همراه با تحولات فرهنگی بعنوان محصول هنری برای خود جایگاهی پیدا می کند .

به هر حال با ذکر مقدمات و توضیحات ارائه شده دریافتیم که نخستین ابزار انسان ابتدایی یا بشر ماقبل تاریخی از جنس سنگ بوده و به همین جهت دیرین شناسان و باستانشناسان در جدول طبقه بندی تمدن از دوران غارنشینی بنام دوران سنگ یاد کرده و در تقسیم بندی دورانها قدیمی ترین آنها را به دوران پارینه سنگی یا پالئولتیک نسبت می دهند که همو خود شامل سه دوره ( عصر حجر قدیم - عصر حجر میانه و عصر حجر جدید ) می شود که اصطلاحا با عنوان پالئولتیک - مزولتیک - نئولتیک و در جدول دورانهای پیشین تمدن جای می گیرند و این تاریخگذاری موید همین موضوع است که نخستین جنگ افزار یا وسیله دست ساخت بشر و قدیمی ترین عنصر همانا ایزارهایی است که از سنگ ساخته شده و در حقیقت می توان اظهار داشت که نخستین عصر فرهنگی انسان هم به واسطه بهره گیری از سنگ و یا به عبارتی عصر آغاز سنگی می باشد که در بحث های پیشین زمان آنرا حدود ۵۰۰ هزار سال پیش ذکر کرده و از لحاظ دوران به دوره پالئلتیک یا پلیستوسن که همزمان با عصر زندگی انسان جاوه و انسان پکن است یاد کردیم .

به طور کلی ابزارهای سنگی سفالینه ها و سایر موارد مورد استفاده انسان نخستین را (( دست ساخته های )) بشر اولیه می نامند و بررسی علمی اینگونه اشیاء مادی زندگی باستان را باستانشناسی می خوانند . معمولا به باستانشناس لقب (( مهندس یا تاریخدان بیل و کلنگی داده اند )) . وی جاهایی را که زیستگاه انسان نخستین بوده با شکیبایی کشف می کنند و با کاوش طاقت فرسا و بررسی جانکاه دست ساخته های کشف شده می کوشد زندگی دیرینهایی را که چند بازمانده مادی از آن یافته است . بازسازی کند باستانشناسی بر غنای شناخت ما از گذشته و به ویژه کهن ترین عصر زندگی انسان به اندازه ای افزوده است که به سبکی از رشته های مهم علمی تبدیل شده است .

اگر چه پیشرفت باستانشناسی نسبتا آهسته است اما در سالهای اخیر به ویژه در مصر و دجله و فرات کاوشهای ارزنده ای در آنها صورت گرفته است .

باستاناسان پس از کاوشهای بسیار و بررسی یکصد سال گذشته توانسته اند رشته تداوم فرهنگی را که عصر آغاز سنگی در عصر پارینه سنگی شروع شده ادامه داده و به عصر پس از آن یعنی دوران عصر میان سنگی و سپس عصر نوسنگی برسند و بر پایه اکتشافات انجام یافته جدول دورانهای سنگ را تهیه نمایند که در پایان این بخش ارائه می گردد .

باستانشناسی ایران و جهان - تاریخ - انسان - صنعت )

مطالب مشابه :

تفریحی و توریستی

رامسر

موزه گوگنهايم

كاخها و عمارتهاي تهران

باستانشناسی ایران و جهان - تاریخ - انسان - صنعت )

معرفی شهرستان رامسر

تخت جمشید و داریوش