دعا و نيايش، پناهگاهى در برابر اضطراب
دعا و نيايش، پناهگاهى در برابر اضطراب
سيدتقى قاضوى
اشاره (حرف اوّل)
پيرمردى مثل مهتاب، با طُمأنينه، گامها را آهسته برمىدارد. صحن مطهر را طى مىكند. از پايين پاى مبارك حضرت امام رضا(ع) وارد مىشود. اندكى توقف مىكند. دعايى مىخواند. ضريح را مىبوسد و سپس در قسمت بالاسرِ حرم مطهر، مشغول به دعا و نيايش مىشود. مىگويند سالهاست كه صبحها اين اعمال را انجام مىدهد. او يكى از عرفاى اين ديار است.
پيرزنى شكسته امّا سرزنده، با دستانى لرزان، تا چشم به حلقههاى ضريح مطهر مىاندازد، استخوانِ عقده، از گلويش بيرون مىافتد و هق هق كنان، خود را به ضريح قُدسى حضرت معصومه(س) مىرساند. دست به آستان آسمان، دراز مىكند و رازى را زمزمه مىكند.
و گوشهاى ديگر، جوانى را كه شالگردن خودش يا روسرى همسرش را به ضريح مىمالد و از عمق جان، ناله مىكند و فقط جنبش لبانش را مىبينى و اندكى بعد، آرام مىشود. زيارتنامه را برمىدارد و مشغول خواندن آن مىشود.
اگر تنها يك ساعت، اين منظرهها را نظاره كنى، پير و جوان، كوچك و بزرگ، و زن و مرد را مشاهده مىكنى كه براى آرامش و سكون قلبى، دعا و نيايش مىكنند. همه آنها در دست گشودن به قصد دعا مشتركاند اما در اتصال و پناه جُستن و نوع اضطراب، متفاوتاند. عارف، نگران قُرب الهى است. سالك، دغدغه طىّ مسير دارد و ديگر مردمان، هر كدام مشكلى و آرزويى... ؛ لكن هر آن كس كه اخلاصِ بيشتر در طبقْ ريخته است، جايگاه بهترى در سرزمين آرامش خواهد داشت. ما در اين نوشته كوتاه، با زبانى متفاوت مىخواهيم پناهگاه امِن دعا و نيايش را در برابر اضطراب، بررسى كنيم.
اضطراب چيست؟
روانشناسان درباره تعريف اضطراب، به جهت موضعگيرى از زواياى گوناگون، تعاريف مختلفى ارائه كردهاند: «در يك تعريف كلّى مىتوان اضطراب را به عنوان احساس رنجآورى كه با يك موقعيت ضربهآميز كنونى يا با انتظار خطرى كه به شىء غير معيّن وابسته است، تعريف كرد».(1)
و در تعريفى ساده، اضطراب، عبارت است از: «ترسى كه بر اثر به خطر افتادن يكى از ارزشهاى اصولى زندگى شخص، ايجاد مىشود (رولومى(2)».(3)
اضطراب، مثبت يا منفى؟
ممكن است اضطراب را نوعى درد داخلى دانست كه سبب ايجاد هيجان و به هم ريختن تعادل موجود مىشود و چون بشر، دائما به منظور برقرارى تعادل كوشش مىكند، بنا بر اين مىتوان گفت كه اضطراب، يك محرك بسيار قوى است. امكان دارد اين محرك مضر باشد و اين، خود، بستگى دارد به درجه «ترس» و مقدار «خطرى» كه متوجه فرد است. اضطراب متعادل يا نُرمال (مثبت) آن است كه شدت عكسالعمل با مقدار خطر، متناسب باشد و اين، خود، مفيد است ؛ زيرا شخص را وادار مىسازد كه با موفقيت، خطرات را از خود دفع كند و بنا بر اين، مقدار معتدل اضطراب براى رشد و تكامل صحيح شخصيت، لازم است و در واقع، هيچ فرد بشرى نيست كه مقدارى اضطراب نداشته باشد.
اگرچه مقدار محدودى اضطراب براى رشد بشر ضرورى است، ولى مقدار زياد آن نيز باعث اختلال در رفتار مىشود (اضطراب منفى).(4)
دعا و نيايش
انسان در امواج زندگى و در كِش و قوس رنجها به تكيهگاهى نيازمند است كه بتواند به آن، پناه ببرد و درون پراضطراب خود را بدان آرام بخشد. دعا، ذكر، تسبيح، تلاوت قرآن و فرايض دينى، هر كدام به نوعى، نيايش و مناجات با خداست.
در تعريفى بسيار كوتاه و مفيد مىتوان دعا و نيايش را اين گونه تعريف كرد: «دعا و نيايش همان پُل ارتباطى عالم ماده با ملكوت است».
انسان، نيازمند دعا و نيايش است ؛ زيرا دعا و نيايش، تسلّىبخش دلهاى خسته، مايه روشنى و صفاى جان و وسيله ارتباط مداوم بنده با خداى جهاناند. اين ارتباط ـ چنان كه شواهد آن را مىآوريم ـ در برابر مشكلات و در فراز و نشيبها، به انسان، نيرو مىبخشد.
دعا و نيايش، نياز فطرى بشر
روانشناسان به اين حقيقت پى بردهاند كه نماز (دعا و نيايش) فرياد فطرت طبيعى است و تربيت نسل نمازگزار، يعنى بيدار كردن فطرتها. خداى متعال در قرآن كريم مىفرمايد: همانا انسان، حريص آفريده شده است. وقتى شرّى به او رسد، فرياد مىكشد و جَزَع مىكند و هرگاه خير و نعمتى به او رسد، بخل مىورزد مگر نمازگزاران...(5)
همه انسانها «هلوع» هستند هلوع يعنى شدت حرص، يعنى حرصشان و آزمندىهايشان پايان ندارد و هنگامى كه در برآوردن خواستهها با موانع و تجارب ناخوشايند مواجه شوند، زود بىقرار مىشوند.(6)
و اگر اين انسان، در سايهسار نماز و زكات تربيت شود و از عذاب قيامت ترسان گردد، آنگاه به قرب الهى نزديك مىشود و چون احساس نزديكى به خداوند بكند، آرام مىگيرد.
اين نياز به خداپرستى و پناه بردن به موجودى بىنهايت كامل (خدا)، امرى فطرى است ؛ زيرا انسان اگر در موجودى، كمال فوق العادهاى را ببيند به طور فطرى در مقابل او خضوع مىكند. اين احساس، كاملاً فطرى است و در مراتب بالاى آن، خضوع كردن جز در برابر پروردگار و پناه بردن جز به او، آدمى را اشباع نمىكند و شيوه ارضاى اين نياز (ابراز محبت به پروردگار)، خضوع و دعا و نيايش است.(7)
آرامش در پرتو دعا و نيايش
«ديل كارْنِگى»(8) روانشناس مشهور امريكايى مىنويسد: «در امريكا به طور متوسط در هر 35 دقيقه، يك نفر خودكشى مىكند و در هر دو دقيقه، يك نفر ديوانه مىشود كه اگر اين مردم از تسكين خاطر و آرامشى كه دين و عبادت به آدمى مىبخشد نصيبى داشتند، ممكن بود از اغلب اين خودكشىها و بسيارى از ديوانگىها جلوگيرى شود».(9)
و قرآن بسيار زيبا مىفرمايد: «كسانى كه ايمان آوردند، قلبهايشان با ياد خدا آرام مىگيرد. آگاه باشيد كه تنها ياد خدا، آرامبخش دلهاست».(10)
مثبتگرايى به وسيله دعا و نيايش براى غلبه بر اضطراب
ملاك برترى انسان بر ساير موجودات، انديشه و تفكر اوست، و در انديشه او نگرش او به زندگى، مرگ و جاودانگى نهفته است. نگرش مثبت به زندگى، از امتيازات انديشههاى سالم است و نگرش منفى يا منفىگرايى در بخش عمدهاى پيامدهاى نابههنجارى را به دنبال خواهد داشت و گاه، انسان را از مسير صحيح زندگى به بيراهههاى گمراهى مىكشاند.
«از ديدگاه بسيارى از روانشناسان و جامعهشناسان، عبادت و نيايش، موجب نگرش مثبت به زندگى و كاهش ناهنجارىها مىگردد... البته اين دستآورد نيكو و شيرين، در سايه عبادت و نيايشى حاصل مىآيد كه با ادراك و توجّه و ياد حق، همراه باشد».(11)
شاهدى از اهل بيت(ع): در تاريخ آمده است كه رهبر گروه صائبين (از اديان پيش از اسلام)، در عصر امام رضا(ع)، دانشمندى مغرور و متعصب بود و هر بار كه با امام رضا(ع) به گفتگو مىنشست، با آن كه تمامى پرسشهايش پاسخ مىگرفت، باز هم زير بار حقيقت نمىرفت تا آن كه در جلسهاى چنان تار و پود افكارش درهم ريخت كه گفت: «اكنون قلبم نرم شد و منطق شما را پذيرفتم» ؛ اما در اين هنگام، صداى اذان بلند شد. امام رضا(ع) به قصد نماز، جلسه را ترك كردند. دوستان امام، هرچه اصرار كردند كه اگر لحظاتى ديگر جلسه را ادامه دهيد، او و تمام پيروانش مسلمان مىشوند، امام (ع) نپذيرفت و فرمود: «نماز اوّل وقت، مهمتر از بحث است. او اگر لايق باشد، بعد از نماز هم مىتواند حق را بپذيرد». دانشمند صائبى كه اين صلابت و قاطعيت و تعبّد و عشق به حق را در امام ديد، بيشتر به ايشان علاقهمند شد.(12)
تحقيقاتى درباره تأثير دعا و نيايش در رفع اضطراب
افراد و گروههايى از محققان در سراسر جهان، درباره تأثير ايمان به خدا، مذهب و محيطهاى مذهبى و آداب و رسوم دينى در سلامت روانى افراد، بهداشتروانى جامعه و بهبود بخشى از بيماران روانى و مقاوم كردن افراد در برابر حوادث و وقايع دردناك و ايجاد آرامش، به نتايج مثبت و قابل توجهى دست يافتهاند. به رغم اختلاف روشها، محيطها و موضوعات مورد بررسى، تقريبا تمامى اين تحقيقات بر اين موضوع اتفاقنظر دارند كه در محيطهاى مذهبى و جوامعى كه ايمان مذهبى آنها بيشتر است، ميزان اختلالهاى روانى و بخصوص اضطراب و افسردگى به طور محسوسى، كمتر از ميزان آنها در محيطها و جوامع غير مذهبى است و افراد مذهبى به طور كلّى، از سلامت روانى بيشترى نسبت به ديگران برخوردار هستند.(13) ما به چند نمونه اشاره مىكنيم:
كولكاى(14) با بررسى تأثير ايمان مذهبى، نماز و دعا در كاهش اضطراب، به اين نتيجه رسيد كه 42% افراد نمونه او گزارش دادهاند كه نماز، اضطراب را پايين مىآورد.(15)
احمدْپناهى در يك تحقيق ميدانى در سال 1382، به بررسى رابطه تقيد به نماز و ميزان اضطراب دانشآموزان دبيرستانى شهرستان قم پرداخته و به اين نتيجه دستيافته است كه هر قدر تقيّد به نماز بيشتر است، اضطراب دانشآموز، كمتر است.(16)
سيّدحسين سيدجعفرى در يك تحقيق ميدانى در سال 1378، با بررسى نقش دعا در كاهش اضطراب به اين نتيجه رسيد كه ميزان اضطراب در دانشآموزان پسر مقطع دبيرستانى كه به دعا و نيايش نمىپردازند بيشتر از دانشآموزانى است كه در مراسم مذهبى و دعا شركت مىكنند.(17)
حرف آخر
بايد توجّه داشت كه دعا و تضرّع به درگاه خداوند، باعث كاهش شدت اضطراب مىشود؛ زيرا مؤمن مىداند كه خداوند فرموده است: «و فرمود پروردگار شما، مرا بخوانيد اجابت مىكنم شما را»(18) و «هنگامى كه بندگان من، از تو درباره من سؤال مىكنند، [بگو:] من نزديكم! دعاى دعا كننده را، به هنگامى كه مرا مىخواند، پاسخ مىگويم».(19) و به همين دليل است كه دعا و نيايش به درگاه خداوند از شدت اضطراب مىكاهد؛ زيرا مؤمن، اميدوار است كه خداوند دعايش را مستجاب، مشكلاتش را حل و حاجاتش را برآورده و اندوه و اضطرابش را رفع كند.(20)
اميرالمؤمنين(ع) فرمود: «خداوند سبحان، ذكر (ياد) خود را صيقل دهنده و مايه روشنايى دلها قرار داده است».(21) و امام صادق(ع) مىفرمايد: «پدرم، امام باقر(ع)، هر وقت كه مسئلهاى او را محزون مىكرد، زنان و كودكان را جمع مىنمود و سپس دعا مىكرد».
«كارل گوستاو يونگ»(22) روانشناس بزرگ عصر ما (1875 ـ 1961م) مىگويد: «در طول سى سال گذشته، افراد زيادى از مليتهاى مختلف جهان متمدن، با من مشورت كردند و من صدها تَن از بيماران را معالجه و درمان كردهام؛ اما از ميان بيمارانى كه در نيمه دوم عمر خود به سر مىبردند (يعنى از 35 سالگى به بعد) حتى يك بيمار را نيز نديدم كه اساسا مشكلش نياز به يك گرايش دينى در زندگى نباشد. به جرئت مىتوانم بگويم كه تك تك آنها به اين دليلْ قربانى بيمارى روانى شده بودند كه آن چيزى را كه اديان موجود در هر زمانى به پيروان خود مىدهند، فاقد بودند و فردْ فردِ آنها تنها وقتى كه به دين و ديدگاههاى دينى بازگشته بودند، به طور كالم درمان شدند».(23)
نتيجه
قرآن كريم و روايات معصومان(ع)، درمان تمام نگرانىها و اضطرابها را ياد و ذكر خدا (دعا و نيايش) معرفى مىكنند و آرامش را در توجّه به خدا عنوان مىفرمايند. بر اين اساس و نتايج تحقيقات متخصّصان، بهترين پناهگاه و امنترين جايگاه براى غلبه بر اضطراب، روى آوردن به مذهب و دين و در نهايت، دعا و نيايش است.
منابع:
1 . روانشناسى مرضى تحول، پريرخ دادستان، تهران: سمت، 1376، ج 1، ص 75.
2 . Rolomy.
3 . بهداشت روانى، شاملو، تهران: رشد، 1381، ص 111.
4 . همانجا.
5 . سوره معراج، آيه 20 ـ 23.
6 . نماز، زيباترين روح پرستنده، جلال رفيع، تهران: اطلاعات، 1369.
7 . معرفت، شماره 75، ص 115، با اندكى تغيير و تلخيص .
8 . Dale Carnegie.
9 . آرامش در پرتو نيايش، رحيم كارگر، قم: روح .
10 . سوره رعد، آيه 28 .
11 . دعا در بهداشت روانى انسان از منظر صحيفه سجاديه، بهرام درخشان .
12 . عيون اخبار الرضا(ع)، ج 2، ص 153 .
13 . «بررسى رابطه تقيّد به نماز و سطح اضطراب دانشآموزان سال دوم دبيرستانهاى شهرستان قم»، علىاحمد پناهى، رساله كارشناسى ارشد، مؤسسه امام خمينى، گروه روانشناسى، ص 89، به نقل از معرفت، ش 75، ص 17 .
14 . Kwilecki.
15 . معرفت، ش 75، ص 17 .
16 . همانجا.
17 . «بررسى نقش دعا در كاهش اضطراب در بين دانشآموزان نوجوان پسر دوره متوسطه در سال 1377 ناحيه 2 آموزش و پرورش استان كرمان»، سيّدحسين سيدجعفرى، مركز آموزش خواجه نصير كرمان، رشته علوم تربيتى.
18 . سوره غافر، آيه 60
19 . سوره بقره، آيه 186 .
20 . قرآن و روانشناسى، محمّد عثمان نجاتى، ترجمه: عباس عرب، مشهد: آستان قدس رضوى، 1377، ص 366.
21 . نهجالبلاغه .
22. Jung, Carl Gustav.
23 . قرآن و روانشناسى، ص 366 .
مطالب مشابه :
مجموعه دعا و نيايش و سرود
پیشتازان دبستان پسرانه علامه طباطبایی - مجموعه دعا و نيايش و سرود - نام گروه: منتظران مهدي
دشواريهاي خواندن و نوشتن در كودكان
مركزآموزشي نيايش كودكان داشتيم و براي آن و عقب مانده، از دبستان اخراج مي‌شدند
انشا
آموزش کلاس پنجم دبستان کتاب فارسی 5 پایه ابتدایی گام هايي براي انشا نيايش، واژه نامه
سوالات فارسي اول دبستان
سوالات فارسي اول دبستان ( نيايش پس بياييد يا نگرشي عميق و مخصوص به اين دوره ي مهم براي
نامه هاي بچه ها به خدا
دبستان غیر مقدمه يادگيري و تلاش براي جمله نيايش زمان اجرا 5 دقيقه در نظر
امام زین العابدین(ع)
گلهای شاداب دبستان درس عبرتى باشد براى همه آنان كه شب با دعا و نيايش ، عالى ترين
دعا و نيايش، پناهگاهى در برابر اضطراب
مثبتگرايى به وسيله دعا و نيايش براى دنیا آمده ام دوران دبستان و راهنمایی را در
شعر كودكانه ؛ ويژه عيد غدير خم
ای روشنی چشم معلم به دبستان آخرين مطالب. نيايش. داستاني براي كودكان ؛ گربه و
برچسب :
نيايش براي دبستان