کلیات مرتع و مرتعداری(1):

مرتع

منابع

1 و مرتعداری

مقدمه

بيش از نيمي از مساحت كشور ايران را مراتع تشكيل مي دهد. مرتع به عنوان بستر تحولات اقتصادي و اجتماعي ايلات و عشاير ايران از اهميت ويژه اي برخوردار است. زيرا منبع توليد گوشت، لبنيات، پشم و ساير فرآورده هاي دامي است. همچنين بخشي از گياهان صنعتي و دارويي از اين منبع خدادادي به دست مي آيد.

اما متاسفانه بسياري از مراتع كشور به علت تخريب بیش از حد با بحراني عميق مواجه شده اند و ادامه ی اين روند كشور ما را با مشكلات بسياري مانند: سيل هاي مخرب، كم آبی، طوفان، شنهاي روان، آلودگي محيط زيست، خشكسالي و قطحي رو به رو خواهد كرد. از این رو شناخت اين بخش به طور قطع تأثير تعيين كننده اي بر تنظيم و اجراي برنامه هايي كه نتيجه ی آن ها تداوم حيات جانداران وابسته به مراتع در ترازهاي متفاوت و تنوع زيستي است، خواهد داشت.

اميد است اين مقاله بتواند سهمي در بهتر شناساندن اين بستر حيات داشته باشد و موجب گردد كه عزيزان هر چه بيشتر براي اصلاح و حفظ اين منبع عظيم الهي كوشا باشند.

مرتع Range

تعاريف متعددي براي مرتع عنوان شده است:

تعاريف:

مرتع، زميني است كه حداقل مدتي از سال داراي پوششي از گياهان مرتعي خودرو باشد.(تعريف مرتع در قانون جنگلها و مراتع.)

مرتع به اراضي داير يا باير اطلاق مي شود كه رستنيها در آن به حالت طبيعي رشد كرده ميزان بارندگي آن منطقه نسبتاً كم باشد و به وسيله ی حيوانات اهلي و وحشي مورد چرا واقع گردد و هيچ عاملي آن را محدود ننمايد.(هادي كريمي،مرتعداري،انتشارات دانشگاه تهران 1369.)

جنگل يا مرتع يا بيشه طبيعي عبارت از جنگل يا مرتع يا بيشه اي است كه به وسيله ی اشخاص ايجاد نشده باشد.( قانون حفاظت و بهربرداري از جنگل ها و مراتع با اصلاحات بعدي، مصوب 30/5/1346.)

مراتع، زمين هايي است اعم از كوه و دامنه يا زمين مسطح كه در فصل چرا داراي پوششي از نباتات علوفه اي خودرو بوده و با توجه به سابقه ی چرا عرفاً، مرتع شناخته شود. اراضي آيش گر چه پوشش نباتات و علوفه اي داشته باشند مشمول تعريف نيستند. چنانچه مرتع داراي درختان جنگلي خودرو باشد مرتع مشجر ناميده مي شود.( آئين نامه ی اجرايي لايحه قانوني واگذاري و احياء اراضي در حكومت جمهوري اسلامي ايران مصوب شوراي انقلاب اسلامي 31/2/1359)

مرتع: همه ی اراضي داراي پوشش طبيعي به نحوي كه خوراك دام از آن حاصل مي شود و تجديد حيات آن بطورطبيعي انجام مي پذيرد و همچنين آن قسمت از اراضي كه براي كمك به تجديد حيات پوشش گياهي طبيعي آن بشر دخالت نموده است و پس از اين دخالت آن را همانند ساير مراتع اداره مي نمايد.(تعريف جامعه ی مرتعداران ، Society for Rang management.)

مراتع شامل همه ی مناطقی است با پوشش بوته، گراس، جنگلهاي غيرانبوه و همچنين مناطقي كه به علت وجود املاح، شن، صخره و سرانجام خشكي محيط، امكان توليد جنگل تجارتي و يا زراعت ميسر نباشد.

در تعريفي ديگر اراضي غير محصور با پوشش طبيعي و بارندگي كم را كه مورد چراي دامهاي اهلي و حيات وحش قرار مي گيرد، مرتع می نامند.(هدي ؛ Heady, 1975)

مرتع شامل اراضي است با پوشش طبيعي يا بذركاري شده با گونه هاي بومي و يا غيربومي كه علوفه ی مورد مصرف دام را تأمين مي نمايد.(والنتاين)

مرتع: زميني است غيرقابل كشت كه از آن عمدتاً براي توليد علوفه استفاده مي شود.( گري، 1968)

تاريخچه ی استفاده از مراتع

دانشمندان و متخصصان بر اين عقيده اند كه گوسفند و بز به وسیله ی ايرانيان قديم اهلي شده اند و قدمت دامداري را بيش از سي هزار سال مي دانند. به هر حال آنچه به صورت تاريخ مستدل و قابل اعتماد وجود دارد، اين است كه هفت هزار سال پيش اجداد ما در سرزمين سرسبز ايران مشغول دامداري بوده اند و حرفه دامدارياز گذشته هاي بسيار دور يكي از حرفه هاي مهم ايرانيان بوده و رمه و رمه گرداني در سرتاسر ايران رواج داشته است. حركت اقوام كوچ رو از نواحي سردسير به ايران، عمدتاً براي به دست آوردن چراگاه هاي سرسبز و خرم بوده است، هر چند از آن زمان تاكنون نظام دامداري و مرتعداري دستخوش تغييرات زيادي شده است، اما به احتمال بسيار زياد مسأله ييلاق و قشلاق و كوچ نيز براي به دست آوردن علوفه هاي مناسب تابستانه و زمستانه در ايران به شدت رواج داشته است.

سرسبزي مراتع باعث شده كه اقوام مختلف دامدار از سرتاسر شمال، شمال غربي و شمال شرقي وارد كشور آباد و خرم ايران شوند و چون بين جمعيت دام و گستردگي و سرسبزي مراتع تعادل وجود داشته است، مدتها مرتعداران بدون هيچ نگراني مشغول دامپروري بوده اند، و چه بسا تمدن هاي بسيار عظيمي در اين سرزمين شكل گرفته كه حاصل سرسبزي و خرمي مراتع ايران بوده است.

رمه هاي برخوردار از علوفه هاي مناسب موجبات شكوفايي اقتصاد آن زمان را فراهم مي آورده اند، علاوه بر گوسفند و بز، اسبهاي چابك ايران كه در جهان شهرت بسزايي داشته اند، در همين مراتع سرسبز و خرم و داراي علوفه هاي متنوع پرورش مي يافته اند، و این مراتع سال ها بدون هيچ دلهره، مورد چراي انواع حيوانات اهلي قرار مي گرفتند.

در گذشته، علاوه بر حيوانات اهلي حيوانات مختلف وحشي، مانند بز كوهي و ساير حيوانات در كوه ها و دشتهاي سرسبز اين سرزمين به حيات خود ادامه مي دادند، و تا زماني كه دخالت نارواي بشر و استفاده ی غير اصولي او از مراتع پديدار نشده بود، هيچ مشكلي در اين زمينه وجود نداشت.

انواع مراتع:

انواع مرتع بر اساس نحوه ی رويش و استقرار گياه:

مراتع بر حسب اینکه گياه در آن ها به طور طبيعى روئیده یا استقرار يافته باشد یا انسان در کاشت آن دخالت داشته باشد، به دو دسته ی مراتع طبيعى و مراتع مصنوعی طبقه بندى مي شوند. پسچر زمين هاي زراعتي و گياهان روييده در زمينهاي آيش نيز نوعي مرتع هستند.

مرتع طبيعى

مرتع طبيعى زمينى است که به صورت طبيعى پوشیده از گیاهان علوفه ای و غيرعلوفه ای و خودرو باشد.

کلیات مرتع و مرتعداری(1):

مطالب مشابه :

مقاله ای در مورد سیل و سیلاب

مقالاتی برای اصلاح و توسعه مراتع

مقاله ای درباره بیابان و بیابان زایی

اكولوژی مرتع:

مقاله اي تقريبا جامع در مورد فرسايش و حفاظت خاك

کلیات مرتع و مرتعداری(1):

مقاله اي درباره‌ي گياهان دارويي

نقش مديريت چرا در حفظ مراتع :

مقاله ای کامل در مورد کنترل فرسایش خندقی یا گالی

اهمیت جنگلها و مراتع