69_91) معلولان

به مناسبت روز جهانی معلولان؛

پرواز با بالهای شکسته !

محمدامین خوش نیت

از وقتی که چشم به این جهان باز کرده بود همواره کسی یا چیزی به او نهیب می زد که با دیگران «فرق» دارد! فرق دارد چون او نمی تواند روی دو پای خود بایستد اما دوستان و همه ی اعضای خانواده اش نه تنها روی دو پای خود می ایستند و راه می روند که با آنها می دوند. و او هرگز چنین توانایی را نداشت.

تا چشم باز کرده، کمرش زیر نگاه سنگین دیگران و حرفها و نظرهای دلسوزانه و ترحم آمیزشان شکسته بود. کمر که نه، بیشتر از کمر، دلش شکسته بود. تا بوده و شنیده، سخن از «توانمندی» او بوده و وعده های سرخرمن! اما نامه درخواست اشتغال او سالهاست که از این اداره به آن اداره پاسکاری می شود. همان اداراتی که در همان لحظه ی ورود به آنها باید دهها پله را سر بالا کنی! اداره ای که حتی فکرش را هم نمی کند که روزی معلولی گذرش به این ساختمان بیفتد چگونه راضی می شود که کارمندش هم معلول باشد؟! او حتی قانون خاک خورده ی سهمیه ی 3 درصدی معلولان از استخدام را هم چیزی در حد وعده و وعید بی پشتوانه می داند. او حالا باور دارد که با دیگران فرق دارد چون که او یک «معلول» است!

آمار معلولان در جهان:

آمارهای جهانی حکایت از آن دارد که در حال حاضر 10 الی 15 درصد جمعیت جهان را افراد دارای معلولیت تشکیل می دهند. اما واقعیت های تلخ دیگر هم گویای آن است که در کشورهای توسعه نیافته و یا در حال توسعه (که کشور ما نیز جزو آنهاست) آمار بیش از اینهاست. به گونه ای که بنا به ادعای بان کی مون (دبیر کل سازمان ملل متحد) آمار افراد دارای معلولیت در کشورهای در حال توسعه بیش از 20 درصد است!

سیر صعودی تعداد معلولان چه در کشورهای پیشرفته و چه در کشورهای جهان سوم را باید به عنوان هشداری تلقی کرد که می تواند سلامت جوامع انسانی را در سالهای آینده به چالش بکشد.

سازمان بهداشت جهانی نیز بر روی گزینه ی افزایش معلولیت ها از رقم 10 درصد در دهه ی 90 به 15 درصد در دهه اول قرن حاضر تاکید کرده و تعداد معلولان جهان را بالغ بر یک میلیارد نفر گزارش می کند. ضمن آنکه بهداشت جهانی، بالا رفتن سن حاملگی، افزایش ابتلا به بیماری هایی چون دیابت، اختلالات قلبی و بیماری های روانی را در رشد آمار معلولیت در جهان موثر دانسته که جای تامل و بررسی دارد.

در اینجا معلولیت شامل همه ی کسانی است که به هر عنوان نقصی در حس، حرکت، مغز و حتی روح و روان دارند. بر طبق این آمار، از هر 10 نفر در دنیا یک نفر معلول است. اما خبر تاسف بارتر این است که سهم کشورهای جهان سوم از معلولیت های کل جهان 80 درصد است. افزایش حوادث، عوامل ژنتیکی، افزایش بیماری های ناشی از عفونت و آلودگی نیز تغییر هرم سنی دنیا که به سمت افزایش تعداد سالمندان پیش رفته، سرعت رشد معلولیت را نسبت به پیشرفت کیفی و اجتماعی افزایش داده است.

آمار معلولان در ایران

ایران چه تعداد معلول دارد؟! دو میلیون یا 7 میلیون؟! برخی از منابع رسمی رقم 2 میلیون را گزارش می کنند و برخی دیگر از عدد 7 میلیون نفر سخن به میان می آورند. آیا تفاوت آمار می تواند تا این حد فاحش باشد؟!

بنا به گفته ی مدیر عامل انجمن ندای معلولان «بر اساس آمارهای بین المللی بیش از هفت میلیون معلول در ایران زندگی می کنند که این آمار به دلیل کوتاهی سازمان آمار و خودداری خانواده ها از بیان معلولیت فرزندان خود در سرشماری سال 85 به اشتباه دو میلیون و 700 هزار معلول گزارش شده است!»

محمود کاری تاکید می کند: وضعیت آمارهای استخراج شده در ایران در مورد معلولین به دلایل مختلف همچون نداشتن نگرش صحیح و مثبت به افراد معلول، عدم اطلاع رسانی شفاف از توانمندی های معلولین باعث استخراج آمارهای غیرواقعی شده و این آمارها منطبق با تعداد واقعی معلولین در ایران و آمارهای جهانی نیست.

از سوی دیگر، معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی کشور هم آمار متفاوت دیگری را ارائه می دهد. بنا به اعلام «یحیی سخنگویی» در حال حاضر سه میلیون و 200 هزار معلول و مددجو تحت پوشش سازمان بهزیستی کشور قرار دارند! بدین ترتیب و با لحاظ رقم اعلامی کارشناس سازمان بهزیستی کشور دو فرضیه مطرح می شود:

1) هیچ منبع و مرجعی آمار دقیق معلولان کشور را در اختیار ندارد!

2) با فرض وجود 7 میلیون معلول در کشور، سازمان بهزیستی تنها نیمی از آنها را تحت پوشش خود دارد و بقیه معلولان از دریافت تسهیلات قانونی و بر حق خود در این زمینه محرومند! در هر دو صورت، جز تاسف نمی توان چیز دیگری بر حاشیه ی آن نوشت!

سهم 7/4 درصدی آذربایجان شرقی از مجموع معلولان کشور

برآوردهای آماری حکایت از آن دارد که بالغ بر 152 هزار معلول با درصدهای مختلف معلولیت در سطح شهرها و روستاهای آذربایجان شرقی زندگی می کنند. با این حال و بنا به اعلام سازمان بهزیستی آذربایجان شرقی 48 هزار معلول در این اداره پرونده داشته و زیر پوشش بهزیستی هستند.

با توجه به آمار رسمی و اعلام شده در خصوص تعداد معلولان کشور، بدین ترتیب سهم آذربایجان شرقی از مجموع کل معلولان کشور، حدود 8/4 درصد است. این گویای آن است که آهنگ رشد معلولیت در استان ما، با آهنگ رشد جمعیت استانی برابر بوده و سهم معلولان از مجموع کل معلولان کشوری درصد هماهنگ و مناسبی است.

معلولیت چیست؟

معلولیت به ناتوانی در انجام تمام یا قسمتی از فعالیت های عادی زندگی فردی یا اجتماعی به علت وجود نقصی مادرزادی یا اکتسابی در قوای جسمانی یا روانی اطلاق می شود. معلولیت خود به دو نوع جسمی (شامل نابینایی، شنوایی، ضایعات نخاعی، ناهنجاریهای عضلانی، قلبی، کلیوی و غیره) و ذهنی (شامل: عقب ماندگی ذهنی و بیماری روانی) تقسیم می شود.

در مورد علت اصلی بروز معلولیت، عوامل مختلفی بیان شده اما معلولیت های اکتسابی (در اثر حوادث غیرمترقبه نظیر زلزله، تصادف، آتش سوزی، بیماری های مزمن و ...) و معلولیت های مادرزادی بیش از بقیه در سطح اجتماع و علوم پزشکی مطرح هستند.

3 دسامبر (13 آذر) روز جهانی معلولان

روز سوم دسامبر برابر با 13 آذرماه برای نخستین بار در سال 1992 میلادی از سوی مجمع عمومی سازمان ملل متحد به عنوان روز جهانی معلولان اعلام شده است.

در کشور ما نیز سالها پیش با هدف ارج نهادن به توانمندی های این قشر از جامعه، روزی به نام معلولان در تقویم های رسمی کشور جای گرفت اما متاسفانه، از آغاز سال 91 از تقویم های رسمی حذف گردید. با این حال و به دنبال پیگیری های جامعه معلولان کشور، 12 آذر ماه از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان روز معلولان تعیین شد و بدین ترتیب، بزرگداشت روز جهانی معلولان بار دیگر به تقویم رسمی کشور بازگشت!

معلولان و دغدغه ای به نام اشتغال!

اگر فرضیه ی «برابری امکانات برای همه ی اقشار جامعه» را قبول داشته باشیم در آن صورت باید در زمینه اشتغال معلولان نیز با نگاهی واقع بینانه، مشکلات و موانع شغلی آنها را مورد کنکاش قرار دهیم.

به جرات می توان گفت که در صورت تامین شغلی مناسب و پایدار برای یک معلول، تقریباً همه ی مشکلات فکری، ذهنی و روانی او، خانواده و اجتماع نیز حل می شود. تنها در این شرایط است که می توان در بحث توانمندسازی و ارتقای جایگاه اجتماعی معلولان سخن گفت.

بر اساس بند الف ماده 7 قانون جامع حمایت از افراد دارای معلولین (مصوب سال 1383مجلس شورای اسلامی) حداقل سه درصد از مجوزهای استخدامی اعم از رسمی، پیمانی، کارگری، دستگاههای دولتی و عمومی اعم از وزارتخانه ها، سازمان ها، موسسات، شرکت ها و نهادهای عمومی و انقلابی و دیگر دستگاههایی که از بودجه عمومی کشور استفاده می نمایند باید به افراد معلول واجد شرایط اختصاص یابد.

اما بررسی های میدانی نشان می دهد که بسیاری از ادارات از تمکین به این قانون سرباز می زنند. با وجود اجرای ناقص این قانون، اما سازمان بهزیستی کشور تلاش دارد تا همان سهم اندک 3 درصد اجرا نشده را به پنج درصد افزایش دهد.

به گفته ی یحیی سخنگویی معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی کشور، از ابتدای سال جاری تاکنون بیش از 24 هزار فرصت شغلی ویژه معلولان در کشور ایجاد شده است. او نیز از عدم اجرای قانون سه درصد استخدامی در ادارات کشور گلایه کرده و می گوید: چنانچه این قانون به درستی در کشور اجرا می شد، بیشتر آنان شاغل می شدند. البته معاون توانبخشی بهزیستی کشور هرگز از ضمانت های اجرایی پنج درصد سخن نگفته و به این سوال هم پاسخ نداده است که وقتی که بسیاری از ادارات نسبت به همان سهم اندک سه درصدی تمکین نمی کنند چگونه تن به 5 درصد خواهند داد؟!

آذربایجان شرقی و 2400 معلول شاغل!

در سال 89 تنها 685 نفر از معلولان تحت پوشش سازمان بهزیستی آذربایجان شرقی شاغل بودند. با توجه به تعداد 152 هزار نفری سکونت معلولان در آذربایجان شرقی این رقم مایوس کننده بود. به گونه ای که مدیر کل سازمان بهزیستی آذربایجان شرقی در شهریور ماه سال 89 بیکاری 67 درصدی معلولان تحت پوشش استان را چالشی بزرگ برای جامعه ما خوانده بود. اکنون بعد از گذشت دو سال و اندی از آن تاریخ، آمارها اما خوشبینانه است. بنا به اعلام دکتر صادقی مدیر کل بهزیستی آذربایجان شرقی، هم اکنون بیش از 2400 نفر از معلولان تحت پوشش، از طریق خود اشتغالی یا دریافت تسهیلات مربوط به مشاغل خانگی به استقلال اقتصادی رسیده اند.

صادقی نیز از عدم اجرای قانون سهم سه درصدی معلولان در استخدام اداری انتقاد کرده و دلیل اجرایی نشدن این قانون را کاهش تصدی گری دولت و در نتیجه ناتوانی بخش های مختلف در جذب نیرو و عدم استنکاف دستگاههای دولتی برای اجرای این قانون می داند.

با این حال رویکرد و سیاست گذاری ادارات و سازمانهای دولتی و غیردولتی نیز در قبال این قانون متفاوت است. مجموعه شهرداری تبریز را می توان یکی از مهمترین دستگاههایی دانست که نسبت به اجرای این قانون اهتمام ویژه ای داشته است. به عنوان مثال هم اکنون کلیه ی متصدیان واحدهای تلفنخانه در 10 منطقه ی شهرداری تبریز را معلولان (نابینایان) تشکیل می دهند. ضمن آنکه در بخش های مختلف دفتری و اداری نیز آمار معلولین شاغل چشمگیر است.

مناسب سازی فضاهای شهری برای معلولان

یکی از مهمترین دغدغه ها و در عین حال انتظارات معلولان، تردد سهل و آسان آنها در سطح شهراست. چنانچه این امکان و توانمندی به معلولان داده شود که خود بدون درخواست کمک از دیگران، در سطح شهر تردد نموده و امورشان را خود پیگیری نمایند قطعاً به خود باوری رسیده و احساس رضایت بیشتری خواهند کرد تا اینکه همان کارها را دیگران برایشان انجام دهند!

در همین رابطه، اصل مناسب سازی محیط ها و فضاهای شهری برای معلولان در دستور کار مجموعه مدیریت شهری شهرهای بزرگ جهان و ایران قرار گرفته است. هر چند به باور بسیاری از معلولان، مجموعه ی اقدامات شهرداریهای کشور، همه ی انتظارات آنها را برآورده نمی سازد اما با این حال همان اندک تدابیر اندیشیده شده نیز جای تقدیر دارد. نگاهی به وضعیت طرح های عمرانی و خدماتی چند شهر مختلف ایران و موضع گیری برخی مسئولان می تواند تصویر روشن تری را پیش پای برنامه ریزان قرار دهد:

معاون توانبخشی سازمان بهزیستی آذربایجان غربی در پاسخ به اینکه آیا فضای شهری استان آذربایجان غربی برای زندگی معلولان مناسب است یا خير، می گوید: متاسفانه امر مناسب سازی به کندی پیش رفته و راضی کننده نیست و به این دلیل بهزیستی به ناچار به موضوع ورود يافته و برخی اقدامات را انجام داده است.

وی خاطرنشان می کند: وجود یک خط حسی در پیاده روهای شهر و همچنین برخی ارگان‌ها از اقدامات مناسب سازی شهری برای نابینایان است.

معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی همدان هم از ضرورت مناسب سازی فضاهای شهری برای تردد معلولان و سالمندان سخن گفته و می گوید: طراحی مناسب و بکارگیری مبلمان شهری متناسب با محیط در بخش هایی از شهر مانند پارک ها، میادین، پیاده روها و مراکز تجاری تأثیر زیادی در کیفیت زندگی شهری بر جای می گذارد.

وی ادامه می دهد: توجه به نقش اجتماعی و تعاملی فضاهای شهری در زندگی جمعی شهروندان در دانش طراحی شهری برای فضاهای شهری ارزشمند است پس با طراحی مناسب فضاهای شهری و مناسب سازی آن می توان با معلولان در تعامل اجتماعی بود.

معاون توانبخشی اداره کل بهزیستی قم نیز از مناسب سازی خیابان‌های اصلی و منتهی به اطراف حرم حضرت معصومه(ع) خبر می‌دهد و به تبصره دو ماده دو قانون حمایت از معلولان اشاره می‌کند که شهرداری‌ها موظفند از صدور پروانه احداث و یا پایان کار برای آن تعداد از ساختمان‌ها و اماکن عمومی و معابری که استاندارهای تخصصی مربوط به معلولان را رعایت نکرده باشند، خودداری کنند.

مدیرکل بهزیستی زنجان هم در این باره می گوید: با بررسی‌هایی که در برخی از نقاط شهر صورت گرفته، فضای شهری برای رفت و آمد معلولان مناسب‌سازی شده است، ولی در حال حاضر 16 هزار معلول در استان زنجان وجود دارد که مناسب‌سازی برای رفت و آمد آنها باید بیشتر باشد.

فرماندار شیراز هم معتقد است: برای مناسب‌سازی معابر قانونی وجود دارد که باید سطح شهر، معابر، فروشگاه‌ها و ادارات برای تردد معلولان مناسب‌سازی شوند اما در شهر شیراز 20 درصد این کار انجام شده است.

زرین‌کلاه می گوید: در شهر شیراز موانع بسیاری وجود دارد و معلولان اگر بخواهند تاکسی سوار شوند، از فروشگاه خرید کنند، به ادارات مراجعه کنند و امور روزمره خود را انجام دهند با مشکلات بسیاری روبه‌رو می‌شوند.

علی اصغر اکبرزاده رئیس جامعه معلولان استان آذربایجان شرقی بر این باور است که استفاده از پیاده رو ها، اشیای نصب شده روی دیوارها، تلفن، پارکینگ و فضای سوارکردن مسافر، ورودی مخصوص ویلچر از خیابان به پیاده رو، پله ها، آسانسور ها، بالابرنده ویلچر مخصوص اتوبوس و قطار، در ها و پنجره ها، ورودی ها، آبخوری ها، دستشویی و توالت، آینه دستشویی ها، وان حمام، دستگیره ها و نرده ها، زنگ های خطر، علایم خطر قابل لمس برای نابینایان، عابر بانک ها، اتاق پرو، رستوران ها و کافی شاپ ها، مراکز درمانی، مراکز اداری، کتابخانه ها، ایستگاههای حمل و نقل، وضو خانه ها می تواند مشکلاتی را در انجام فعالیت های عادی افراد دارای معلولیت به وجود بیاورد.

اکبرزاده مناسب سازی را به عنوان یکی از اصولی ترین ارکان حقوق معلولان دانست و گفت: به دلیل رعایت نکردن این اصل، معلولان از حاضر شدن در دانشگاه ها، اماکن عمومی و حتی مساجد معذور هستند.

وی هشدار می دهد: دور ماندن معلولان از فعالیتهای اجتماعی شان در دراز مدت باعث دوری آنها از محیط پیرامون و سایر افراد جامعه شده و اولین و تاثیرگذارترین مشکل اجتماعی، یعنی "انزوای اجتماعی" را برای آنان به ارمغان می آورد.

شهرداری تبریز، پیشگام در مناسب سازی فضاهای شهری

بررسی عملکرد مدیریت شهری تبریز در مورد مناسب سازی فضاهای شهری برای تردد و فعالیت معلولان نشان می دهد که این نیاز مغفول مانده در این شهر کلید زده شده است. تا آنجا که مجموعه ی شهرداری تبریز موفق شد رتبه ی نخست کشور را از لحاظ اقدامات و تدابیر اتخاذ شده برای تسهیل تردد شهروندان معلول به خود اختصاص دهد. به گفته ی علی اصغر اکبرزاده رئیس انجمن معلولان تبریز و مشاور شهردار تبریز در امور معلولان، بسترسازی های چند سال اخیر در حوزه مناسب سازی محیط برای معلولان و جانبازان در برخی معابر و اماکن این شهر چشمگیر بوده است. احداث ساختمان ویژه معلولان در محل پارک «آتالار و آنالار»، مناسب سازی میادین، تقاطع ها و معابرشهری و مناسب سازی پارک بزرگ و معروف ائل گلی و مرکز خرید الماس برای تردد معلولان از جمله ی اقدامات شهرداری تبریز در طی سالهای اخیر بوده است.

به گفته ی شهردار تبریز توجه به نیازهای افراد کم توان، جزو مهمترین دغدغه های مدیریت شهری تبریز بوده و در همین رابطه نیز شهرداری تبریز، با تدوین و اجرای طرح های ویژه مناسب سازی محیط و معابر شهری، امکان استفاده معلولان از پیاده روهای شهر، پل های عابرپیاده دارای آسانسور را فراهم نموده است.

اقدامات شهرداری منطقه دو نیز در همین رابطه می تواند به عنوان شاخص مطرح باشد. بهسازی و مناسب سازی مسیر چهار راه آبرسانی تا چهار راه مارالان با صرف هزینه ای بالغ بر 400 میلیون تومان و استفاده از کف پوشهای مخصوص برای تسهیل تردد معلولان و به ویژه نابینایان و آغاز عملیات بهسازی و مناسب سازی 28 پارک این منطقه جهت استفاده ی معلولان از جمله ی طرح ها و اقداماتی است که دنبال می شود.

انتظار جانبازان و معلولین :

انسانیت به روح است نه به جسم

وقتی نفس ناطق انسان قوی باشد،باکی از این نیست که جسمش علیل باشد. انسان به روح ، انسان است نه به هیکل و جسم !

ایجاد فرصتهای برابر برای افراد دارای معلولیت و جانبازان به دور از دیدگاههای ترحیمی (منفی) تنها انتظاری است که همه ی جانبازان و معلولان از هموطنان خود دارند.

آنها هدفی ندارند جز آنکه همه ی شعارها را به عمل تبدیل کنند و شعار آنها برای همه ی ما آشناست:

1_ برابری فرصتها ، حفظ کرامت انسانی و اشتغال پایدار

2ـ به حقوق شهروندی افراد دارای معلولیت احترام بگذاریم

3ـ برابری فرصتها برای جانبازان و معلولین، نشانه احترام به کرامت انسانهاست

4ـ مناسب سازی محیط های شهری، اداری، تجاری

69_91) معلولان

مطالب مشابه :

امور توانبخشی بهزیستی شهرستان تبریز

بازدید همیاران حقوق بشر از مجتمع بهزیستی شهید دکتر فیاض بخش تبریز

حدود 48هزار معلول در آذربایجان شرقی زیر پوشش خدمات بهزیستی قرار دارند

دیدار از مجتمع بهزیستی

دکتر معتمدنیا:سازمان بهزیستی دوشادوش سایر سازمانها برای احقاق حقوق معلولین فعالیت می کند

گزارش کامل نشست بررسی حقوق کودکان در ایران

69_91) معلولان

گزارش تصویری از همایش روز جهانی نابینایان در تبریز