معرفی رایتل و تبیین آسیب های اجتماعی آن

دکتر سید حسین شرف‌الدین، استادیار رشته جامعه شناسی و صاحبنظر در حوزه رسانه

بسم‌الله الرحمن الرحیم

با تشکر از قبول زحمت برای مصاحبه، لطفا در ابتدا توضیحاتی در معرفی رایتل بفرمایید.

دکتر شرف الدین: بسم‌الله الرحمن الرحیم. «رایتل» برند اختصاصی نسل سوم تلفن همراه است که به ادعای اپراتوری مربوط، واژه‌ای ترکیبی از دو کلمه «رای» به معنای خرد و هوش، و «تل» مخفف تلفن و مجموعا به معنای تلفن خردمند یا هوشمند، معرّف نسل سوم تلفن همراه در ایران است. به بیان دیگر، «رایتل» نام تجاری شرکت «تامین تلکام» وابسته به «سازمان تامین اجتماعی» است که به عنوان اولین اپراتور نسل سوم تلفن همراه در ایران،‌ بناست پس از تامین زیرساخت‌های لازم، سیم‌کارتهای این فناوری را در کشور توزیع کند.

رایتل، مدعی ارائه طیف وسیعی از خدمات به مشترکین است. تماس تصویری احتمالا برجسته‌ترین این خدمات است که برای اولین‌بار در کشور عرضه می‌‌شود و تجربه جدیدی برای مشترکین به حساب می‌آید. ادعا این است که این نسل، به دلیل سرعت و ظرفیت بالا در انتقال داد‌ه‌ها، سرعت بالای دسترسی به اینترنت، وسعت پهنای باند، سرعت بالا برای اتصال به شبکه و پشتیبانی از فناوری‌های جدید، و امکانات و خدماتی از این دست، پیشرفته‌تر از فناروی‌های ارتباطی پیشین است. رایتل در مرحله راه‌اندازی اولیه، خدمات زیر را به مشترکین نوید داده است: ارسال و دریافت تماس صوتی، ارسال و دریافت تماس تصویری، ارسال و دریافت پیام کوتاه، ارسال و دریافت پیام چند رسانه‌ای، اتصال به شبکه اینترنت با سرعت بالا و درحین حرکت، امکان دانلود ویدئو و دریافت کلیپ‌های تصویری بر روی گوشی تلفن همراه، امکان دریافت تصاویر تلویزیونی بر روی گوشی‌های تلفن همراه و ارائه انواع محتوای دیجیتال بر بستر تلفن شبکه تلفن همراه. تماس تصویری ازخدمات جدید، متفاوت و مختص شبکه رایتل است که شما را قادر می‌سازد در زمان تماس از طریق تلفن همراه، علاوه بر تبادل صدا، تصویر مخاطب را نیز بصورت همزمان بر روی صفحه نمایش گوشی تلفن همراه خود مشاهده کنید. برای استفاده از خدمات ارتباط تصویری، تنها کافیست از دستگاه تلفنی استفاده نمایید که قابلیت برقراری تماس تصویری را داشته باشد؛ همچنین مخاطبی که با وی قصد برقراری تماس تصویری را دارید نیز باید همین امکانات را در اختیار داشته باشد.

پرسش: با رویکرد آسیب‌شناختی، بروز چه پیامدهایی را بر رواج رایتل محتمل می‌دانید؟

دکتر شرف الدین: رایتل به عنوان یک تلفن همراه، واجد همه محاسن و معایب دو نسل پیشین به علاوه برخی مزایا و معایب منحصر بفرد است. غالب کارشناسان، با رویکردی کارکرد‌گرایانه رمز استقبال شایان از تلفن همراه به عنوان یکی از فناوری‌های نوظهور ارتباطی در حوزة ارتباطات میان فردی را در آثار و نتایج مثبت ـ‌به‌رغم تبعات و پیامدهای آسیبی متنوع آن ـ ارزیابی کرده‌اند. با اینکه از تاریخ تولد این رسانه در جهان و نیز ورود آن به ایران زمان زیادی نمی‌گذرد، اما به دلیل توجه یک‌سویه به همین آثار و تلقی مثبت و صرفا ابزاری تودة مردم از تکنولوژی عموما و فناوری‌های ارتباطی خصوصا، جایگاه بی‌مثالی را در زندگی عموم به خود اختصاص داده است. ضریب این نفوذ و شدت این وابستگی اینک به حدی است که تصور زندگی بدون موبایل، بسیار مستبعد به نظر می‌رسد. با ارجاع به این تجربه تاریخی ملموس، می‌توان ضریب نفوذ و استقبال شایان از فناوریهای جدید و پیشرفته همچون رایتل را تخمین زد. دلایل استقبال شگرف از فناوری تلفن همراه در ایران متعدد است که به برخی از آنها به اجمال اشاره می‌کنم:‌ دسترسی آسان (یا امکان تهیه راحت آن برای همه)، سادگی استفاده و کاربری، تنوع خدمات، کم‌هزینه بودن و در مواردی بی‌هزینه بودن خدمات (به لحاظ اقتصادی)، خصوصی وفردی بودن (که تعلق خاطرویژه‌ای برای فرد ایجاد می‌کند)، ضرورتهای زندگی مدرن، کمک به صرفه‌جویی در وقت برای انجام برخی فعالیت‌های ضروری، کاهش هزینه‌های مالی یا مقرون به صرفه بودن برای انجام برخی امور همچون تبلیغات (تجاری، سیاسی، مذهبی یا اطلاع‌رسانی)، سرعت عمل، امکان‌یابی حذف برخی واسطه‌ها مثل پست، کاهش امکان یا تمایل به ارتباطات چهره به چهره، امکان‌یابی نقد مسولان و دولتمردان و فرهنگ عمومی در قالب طنز و خرده‌گیری،‌ پرکردن اوقات فراغت و ایجاد سرگرمی (تلفن همراه بویژه برای برخی گروههای سنی همچون جوانان و نوجوانان و بالاخص افراد منزوی و گوشه‌گیر یا ساکن در خانواده‌های کم‌تعداد یا فاقد ارتباطات صمیمی، علاوه بر کارکردهای معمول، نقش یک همدم و مونس، را برای کاربر بازی می کند)، تقویت احساس استقلال و فردیت در فرد، تامین برخی اغراض شهوانی و هواخواهی‌های لذت‌جویانه و… از سوی دیگر، انکار نمی‌توان کرد که به موازات افزایش هر نوع کاربری، آسیب‌هایی نیز به شخص کاربر، مخاطبان و جامعه کل متوجه است که امروزه به دلیل شیوع ابتلاء به آن، مطالعات و تحقیقات فراوانی را به خود معطوف داشته است. برخی کاربردها حساسیت و بعد آسیبی بیشتری در مقایسه دارد. نیازی به ذکر نیست که بخش عمده‌ای از آسیب‌ها و مسائل مورد ادعا، بیش از آنکه به این رسانه و اقتضائات ذاتی آن مربوط باشد، به نحوة کاربری از آن برمی‌گردد. عمده‌ترین آسیب‌های مذکور بر نحوه استفاده متعارف از تلفن همراه را می‌توان در موارد ذیل فهرست نمود: تقویت فردگرایی، ‌کاهش ارتباطات چهره به چهره و میان فردی (و به بیانی ماشینی‌شدن ارتباطات، که آثار زیادی در فرهنگ‌پذیری افراد دارد)،‌ ایجاد ناامنی و تعرض به حریم خصوصی دیگران (از طریق قابلیت عکس‌برداری، فیلم‌برداری، ضبط صدا، انتشار اسرار خصوصی و خانوادگی افراد، تولید و پراکنش شایعات و… که گاه به بروز اختلافات خانوادگی، سوء‌ظن و حتی در مواردی به جدایی زوجین منجر شده است. متأسفانه عده‌ای از کاربران هتک حرمت افراد را وسیله لذت‌جویی خود قرار می‌دهند؛ در مواردی این بازی‌ها، به افراد شناخته شده و چهره‌های الگویی جامعه نیز تسرّی یافته است. در برخی موارد، متاسفانه دامنه این حرمت‌شکنی ها به ارزشهای دینی و اعتقادات و احساسات مذهبی مردم و حوزه مقدسات و قدسیات هم کشیده شده است.)، ایجاد مزاحمت‌های تلفنی برای دیگران، حصول اعتیاد مجازی و نوعی شرطی‌شدگی برای کاربران افراطی (که به افسردگی، اضطراب، کم‌اشتهایی، انزوا، ابتلا به انواع بیماریهای جسمی و… منجر می‌شود)، تضیع وقت و انرژی افراد، تهدید بهداشت روانی از طریق ورود شوکهای مکرر (و هیجاناتی که غالبا پس از دریافت هر پیامک، به افراد دست می‌دهد)، تهدید بهداشت صوتی از طریق تنوع زنگ‌های با صداهای بلند و ناهنجار(که حتی در نماز جماعت هم عموم را راحت نمی‌گذارد)، پخش موسیقی‌های غالبا مستهجن (که علاوه بر آثار تخریبی برای فرد کاربر، مزاحمت دیگران را نیز موجب می شود)، افت تحصیلی(برای دانش‌آموزان و دانشجویان معتاد که برخی مطالعات صحت ادعا و فراوانی آن را باثبات رسانده است)، ‌سرخوشی و لذت‌گرایی پوچ (که افراد را از توجه به واقعیات بدور داشته و در دنیایی از توهمات و لذات آنی غوطه‌ور می‌سازد)، لجام‌گسیختگی در آزادی بیان (که به تولید و انتشار سریع هجویات، مزخرفات و شایعات در سطح جامعه و نیز شیوع موضوعات اروتیک و غیراخلاقی و به تعبیر قرآن اشاعه فحشاء منجر شده است. بدون شک، ادامه این وضعیت به تضعیف جدی بنیادهای اخلاق عمومی کمک خواهد کرد. غالب افراد برخی از جوک‌های جنسی را که حتی در حضور دوستان و در خلوت با هم محفلی‌های خود از بیان آن شرم و کراهت دارند، براحتی و در تیراژ وسیع اشاعه می دهند)، احساس آزادی بیشتر در برقراری ارتباطاتی که محدودیت‌های عرفی امکان تحقق آن را مانع می‌شود (مثل روابط عاشقانه و غیراخلاقی با جنس مخالف)، ایجاد مشکلات و مسائل امنیتی در کشور( که نمونه‌هایی از آن در فتنه ۸۸ بر همگان آشکار شد) و… بزعم من، رایتل به اعتبار ویژگی تصویری و قاعدتا جاذبیت بالای کاربری، به فراوانی وقوع و تشدید و تعمیق این آسیب‌ها و گستره دامنه آن کمک شایان خواهد کرد. برای برخی آسیب‌ها مثل تسهیل ورود به حریم خصوصی افراد، سوء استفاده‌های ارتباطی، وسوسه شدن و تحریک به انتخاب گزینه‌های انحرافی، به مخاطره افتادن امنیت اخلاقی و اطلاعاتی،‌ گسترش ناهنجاریهای اخلاقی و اجتماعی، تشدید برخی از سوء ظن‌ها، سست‌شدن تدریجی بنیاد خانواده و… فراوانی وقوعی بیشتری قابل پیش‌بینی است. ورود تدریجی گوشی‌های دارای قابلیت‌های متنوع به موازات گسترش‌ و ارتقای کیفی زیرساخت‌ها، زمینه‌های بیشتری برای این سنخ اشتغالات وسوسه‌انگیز و پرمخاطره فراهم ساخته است.

البته تلقی و توصیه غالب مدیران و کارگزاران فرهنگی کشور همواره این بوده که با فرهنگ‌سازی، آموزش مهارت‌های کاربری، افزایش سواد رسانه‌ای، اطلاع‌رسانی و هشدار‌دهی مستمر در خصوص آسیب‌ها و عوارض محتمل، اعمال کنترلهای فنی، افزایش نظارت‌ها و مراقبت‌های محیطی، تجربه‌اندوزی و بلوغ حرفه‌ای، عادی‌شدگی و …اجمالا می‌توان بر همه یا بخش قابل‌توجهی از پیامدهای آسیبی این تکنولوژیها فایق آمد و از امکانات و خدمات متنوع و بعضا جایگزین‌ناپذیر آن نیز بهره گرفت. قضاوت در این خصوص که توصیه‌ها و راهکارهای مذکور در مواجهه با موج‌های نوظهور تکنولوژیهای ارتباطی از جمله تلفن همراه و پیامدهای مخرب آن، به چه میزان کارا و موثر بوده را به افکار عمومی و وجدان جمعی وامی‌گذاریم. اهرم‌های قضایی و کنترلهای رسمی نیز معمولا به دلیل فقدان یا ضعف قوانین و قواعد مصوب، فقدان ضمانت اجرا، کثرت و شیوع بی‌حد و حصر انحرافات، تلقی غیر‌مجرمانه داشتن از غالب انحرافات، عادی‌شدن غالب ناهنجاریها، بعضا پیچیدگی کشف و شناخت عوامل، امکان مخفی‌کاریها و فرار از قانون، پرهزینه بودن رصد و کشف روند‌های جاری، فقدان راهکارهای مناسب برای برخورد با متخلفان، ترس از واکنش افکار عمومی و احساس سلب آزادی و محذوراتی از این دست، تاکنون جز در برخی جرایم مشخصی، نه در ایران که در هیچ جا، کارکرد و موثر نبوده است.

اپراتوری رایتل معتقداست که عمده حساسیت‌های فرهنگی بوجود آمده در خصوص این شبکه، به سرویس تصویری آن مربوط است که آنهم با خواست و مشارکت مسئولانه کاربران، قابلیت کنترل دارد. در این خصوص چه نظری دارید؟

دکتر شرف الدین: ابتدا باید عرض کنم که طرح سوال و دغدغه در خصوص عوارض فرهنگی و پیامدهای آسیبی یک تکنولوژی وارداتی آنهم در سطح ملی، بیش از آنکه به شرکت یا موسسه وارد کننده و در مورد سوال، اپراتوری رایتل متوجه باشد، به مسئولان و کارگزارانی متوجه است که با اعطای مجوز و تخصیص امکانات، زمینه ورود این تکنولوژیها را به کشور بسترسازی و تمهید کرده‌اند؛ ثانیا، تجربه نشان داده که توصیه‌ها و راهکارهایی که مسئولیت کنترل و مراقبت از خود در مقابل آسیب‌ها و ویروسها را به خود اشخاص واگذار کرده، در عمل چندان که تصور می شود، کارایی نداشته و غالب کاربران، معمولا گوش شنوایی برای شنیدن این سنخ توصیه‌ها ندارند. مقایسه رایتل با ارتباطات تصویری از طریق اینترنت که تا قبل از این نیز کم و بیش جریان داشت، با توجه به دسترسی محدود، ضعف زیرساخت‌ها، سرعت پایین، هزینه نسبتا بالا، کنترل‌پذیری نسبی، ضعف سواد رسانه‌ای، بی‌وجه است. تردیدی نیست که اکثر کاربران پروپاقرص این سنخ تکنولوژیها، به دلیل جاذبه‌های بسیار و تنوع قابلیت‌ها، قشر جوان و نوجوان یعنی اکثریت جمعیت کشور هستند. گروهی که به اقتضای موقعیت سنی از ویژگی‌ها و مختصاتی همچون ضعف تجربه‌های محیطی، قدرت ریسک‌پذیری، ضعف حساسیت اخلاقی، تلوّن مزاجی و تغییر‌پذیری سریع، آزادی نسبی از کنترل خانواده و محیط، فراغت کافی، انرژی قابل تخلیه زیاد، کمبود امکانات فراغتی و تفریحی، ضعف فرهنگ مطالعه برای پرکردن اوقات فراغت، درگیربودن با برخی مشکلات توانفرسا در حوزه انتخاب رشته تحصیلی، شغل، ازدواج، سبک زندگی، تحرک اجتماعی و… ؛ ضعف کارایی نهادهای تربیتی و فرهنگی در تربیت بهینه این نسل، ضعف امکانات در تولید و عرضه محصولات فرهنگی مناسب و متناسب با نیاز های این قشر، در معرض انواع توطئه‌های مختلف فرهنگی دشمنان داخلی و خارجی بودن و… ؛ برخودار است، بی‌شک، آمادگی و اشتیاق بالایی برای اشتغال و اعتیاد رسانه‌ای بویژه از نوع دردسترس و کم‌هزینه آن همچون تلفن همراه برای تامین منویات و ارضای نیازهای خود دارد. گسترش و شیوع استفاده از این رسانه‌ها، رفته رفته فضایی را ایجاد می کند که افراد را به همسویی و همنوایی ترغیب کرده و هزینه مخالفت را افزایش می دهد. فشارهای نرم محیطی همواره قادر است تا اراده‌های مخالف و ناهمسو را تدریجا در‌هم شکسته و منقاد و مطیع سازد. غالب نوجوانان وجوانان به اقتضای محدودیت‌های فوق و عواملی از این دست، قادر به مقاومت در برابر این سنخ فشارهای محیطی نیستند.

چرا برغم ترتب این قبیل آسیب‌های انکارناپذیرو اجتناب‌ناپذیر، همچنان اشتیاق وافری به پذیرش این قبیل تکنولوژیها در میان مسئولان و مردم مشاهده می‌شود؟

دکتر شرف الدین: بزعم من عوامل متعددی در این خصوص دخیلند که به برخی از آنها باجمال اشاره می‌کنم: حرص و ولع شدید به توسعه کشور و پرکردن سریع فاصله‌های تاریخی و تمدنی با کشورهای پیشرو، پذیرش کامل اقتضائات قهری و طبیعی ناشی از عضویت در جامعه جهانی، مبالغه در قدرت اعجاز‌گونه تکنولوژیهای مدرن در رفع نیازها، عدم یا ضعف توجه به اقتضائات و عوارض اجتناب‌ناپذیر تکنولوژیهای مدرن بویژه تکنولوژیهای رسانه‌ای، غلبه تلقی ابزاری از تکنولوژی به عنوان میراثی ارسطویی، عدم یا ضعف توجه به جایگاه فرهنگ و نقش و کارکرد آن در زندگی بشر و به بیان دیگر غلبه تمدن‌گرایی بر فرهنگ‌گرایی، توجه یک‌سویه به کارکردهای مثبت تکنولوژی و غفلت یا تساهل در برخورد با کارکردها و عوارض آسیبی آن، اعتقاد راسخ به علاج‌پذیری عوارض قهری تکنولوژی، مبالغه در قدرت و توان فرد در رویارویی با عوارض و آسیب‌های تکنولوژی، ارجاع مدیریت آسیب‌ها به افراد و خانواده‌ها یا نهادهای فرهنگی، عدم توجه به نقش و رسالت دولت اسلامی در قبال ضرورتهای فرهنگی و اخلاقی جامعه، عدم بذل توجه به ضرورت تمهید زیرساخت‌های فرهنگی مناسب قبل از ورود هر تکنولوژی، مقرون به صرفه تلقی کردن تکنولوژیها برغم پذیرش آسیب‌ها به اقتضای عقلانیت ابزاری، غفلت از انگیزه‌ها و اغراض مادی و سوداگرانه عوامل داخلی و خارجی در ترغیب کشورها به پذیرش این نوع تکنولوژیها.

از این که وقت خود را به این مصاحبه اختصاص دادید، متشکرم.

معرفی رایتل و تبیین آسیب های اجتماعی آن

مطالب مشابه :

ورود به حساب کاربری رایتل

نئوباکس

معرفی رایتل و تبیین آسیب های اجتماعی آن

دانلود برنامه فارسی ساز کیبورد

همراه بانک قرض الحسنه رسالت

طرح ساین

ریز مکالمات تلفن ثابت