هنر باغسازی در ادوار تاریخ ایران وجهان

تاريخچه هنر باغ سازی در ایران

هزاران سال پيش وقتي كه آريائيها از كوهستانهاي قفقاز به فلاتي كه بعدها به پارس موسوم شد آمدند خود را با سرزميني كه شرائط اقليمي عجيب داشت مواجه ديدند هم گوشه اين سرزمين آب و هوائي كاملاً مخصوص داشت و آريائيها براي رفع گرسنگي گياهاني را به صورت ديم پرورش دادند و در طي زمان و هنگامي كه مردم به رفاه رسيدند و گرسنگي ديگر دغدغه آنها نگرديد باغ سازي و احداث باغ هاي تفريحي و زينتي رونق گرفت.

منوچهر پادشاه پيشدادي تخم گل ها و ميوه ها را در باغ هاي خود كاشت كه به عنوان سمبل طراوت و آرامش و زيبائي بود چنانچه اكثر پادشاه داخل قصرها را با گل و درختان تزئين مي نمودند.

فردوسي ازدرختي كه كنيه وتنه آن رااز نقره و شاخه هايش را از طلا و ياقوت و ميوه هاي ميان تهي كه داخل شان از مشك گلاب پر شده بودند سخن به ميان مي آوردكه اين نشانه توجه زياد پادشاهان به گل و درخت است.

آب هم در آئين ايرانيان مانند گياه مورد پرستش بود و براي نگاه داري و حفظ‌آن تلاش زيادي مي كردند و چون آب وسيله اساسي ايجاد باغ در ايران است و اكثر مناطق ايران باران كمتر از 36 سانتي متري دارند ايرانيان براي تأمين آب مورد استفاده از قنات يا كاريز استفاده مي كردند.

درختان و گياهان و گل هائي كه در طراحي باغ مورد استفاده قرار مي گرفتند نسبت به محل فرق مي كردند در جنوب ايران از گياهان صحرائي و گرمسيري و در شمال از درختان مرطوب گيلان و مازندران استفاده مي كردند چنار، بيد، سرو، شيرواني، كاج و گل سرخ از مهم ترين گياهان سنتي ايرانيان در باغ هايشان مي باشند.

باغ و گل فوق العاده مورد توجه ايرانيان بوده و سرح قالي هائي كه منعكس كننده نقش باغ بودند خود گوياي اين علاقه بوده است در ايران قالي هاي زيادي با نقش باغ بافته شده اند قالي بهارستان كه در تالار كاخ كسري گسترده بود اين قالي منطره بهار را نشان مي داد و تار و پود آن از ابريشم و سيم و زر بود.

در باغ هاي ايران قديم قسمت اعظم باغ را به كشت درختان ميوه اختصاص‌ مي دادند درخت هاي ميوه در فواصل و رديف هاي مرتب و با اصول خاص گل دهي و ميوه دهي غرس مي شدند.

آريايي ها معتقد بودند كه دنيا از چهار قسمت خشكي بوجود آمده كه در وسط اين چهار قسمت دريائي وجود دارد و بر مبناي اين عقيده باغ هاي فراواني احداث شد كه به چهار قسمت خشكي كه در وسط آن آب گير يا آب نهائي وجود داشت.

باغ هاي تيموري

تيمور كه يكي فاتحان بزرگ جهان بود در اطراف سمرقند پايتخت خود به احداث حلقه اي از باغ هاي سلطنتي مبادرت ورزيد. اين تفرجگاه ها عبارت بودند از باغ شمال، باغ ارم، باغ بهشت، باغ چنار، باغ دلگشا، باغ قراتپه.

تيمور علاوه بر اين باغ ها كمربندي هم از باغ ها بوجود آورده بود و نام شهرهاي معروف اسلامي مانند قاهره، بغداد، دمشق، سلطانيه، شيراز را بر آن نهاده بود اين باغ ها شهر سمرقند پايتخت تيمور را احاطه كرده بودند.، تعدادي از اين باغ ها شكوه و جلال خود را تا يك قرن حفظ كرده بودند ولي اكنون هيچ اثري از آنها برجا نمانده است. نقش باغ ها الهام گرفته از نقش قالي ها و نقاشي ها و مينياتورها بوده است. (تصوير 1-2)

بطوركلي باغ هاي تيموري بسيار وسيع و با ديوارهاي بلند محصور بودند در وسط هر ديوار سردرهاي بلند مزين به كاشي كاريهاي آبي و طلائي احداث مي نمودند در گوشه ديوارها كاخ هاي سه طبقه با كاشي هاي رنگين بنا مي كردند در مركز باغ تپه اي بسيار مرتفع با سنگ و خاك مي ساختند بر فراز اين تپه ها فضاي مسطحي بود كه با ديوارهاي چوبي محصور مي گرديد در داخل اين حصارهم چندين باغ زيبا بنا مي كردند. دروسط اين باغ ها آب نمايي بسيار بزرگ درست كرده بودند كه علاوه بر زيبايي براي آبياري و آبرساني از آن استفاده مي كردند.

اين طرح باغ از زمان ساسانيان يعني از 241 تا 234 بعد از ميلاد مسيح به صورت نمونه طرح باغ هاي ايران درآمد و نام چهار باغ بر آن اطلاق گرديدآثار و بقايائي از دوره ساساني بدست آمده كه نشان مي دهد كه پادشاهان اين دوره قصرهاي خود را درست در وسط آب گير وسيع كه در محور جوي هاي اصلي قرار داشت بنا مي كردند.

آنان در اطراف قصور خود حيوانات درنده پرورش داده تا از ورود احتمالي دشمن جلوگيري نمايند.

فضاي باغ هاي تيموري با تناسب زياد طراحي مي شد در اغلب آن ها خيابان ها و باغچه هاي مستطيل شكل و جنگل هاي كوچك به اشكال گوناگون احداث مي نمودند در دو طرف خيابان درخت هاي نارون مي كاشتند و بقيه فضاي باغ را را درختان ميوه و بوته هاي گل و درخچه هاي زينتي آرايش مي دادند در اين باغ هاي جانوران وحشي از قبيل آهو و قرقاول و شتر مرغ و زرافه هم ديده مي شد.

باغ هاي صفوي يا شاه عباسي

رشته طراحي و معماري در دوره صفوي اگر چه خيلي پيشرفت كرد ولي از نظر كلي متأثر از سبك تيموري بود در اين زمان براي اولين بار در تاريخ معماري ايران فضاي خارج (باغ) را با فضاي داخل (ساختمان) مربوط مي ساختند.

باغ معروف و كوشك چهل ستون بر اين سبك طرح و احداث شده است. باغ هاي صفوي در اصفهان و ديگر شهرهاي ايران به طرز فشرده اي در اطراف كوشك سلطنتي قرار داشتند و با اسامي مختلف از قبيل باغ تپه، باغ چهل ستون، باغ صاحب الزمان، باغ زيتون، باغ حرم، باغ خلوت، باغ چشمه، باغ هزار جريب، باغ هشت بهشت (تصوير 2ـ2) معروف بودند.

متاسفانه هم اين باغ از بين رفته اند و نمي توان دقيقاً حدس زد كه كداميك با چه طرحي بنا شده بودند و طبعاً طرح ان ها با يكديگر فرق داشته است در اين باغ ها هميشه باغي به نام باغ تپه وجود داشت كه بالاتر از ساير باغ ها احداث مي شد.

خيابان كشي و ايجاد معابر عمومي به طرز منظم و صحيح براي اولين بار از زمان صفويه آغاز گرديد. بهترين نمونه اين معابر خيابان چهار باغ اصفهاني است اين خيابان علاوه بر يك محل عبور و مرور، يك گردشگاه نيز بشمار مي آمد عرض خيابان چهار باغ 60 متر بود كه در هشت رديف منظم درخت تبريزي و چنار غرس شده بود. بين درختان از بوته هاي گل سرخ و ياس پر گل كاشته بودند اين خيابان داراي چهار نهر آب بود كه عريض ترين آن ها در وسط قرار داشت و اطراف آن را با سنگ هاي تراشيده زينت داده بودند در سطح خيابان نيز استخرها و فواره هائي به چشم مي خورد كه اين استخرها همه داراي طرح خاص و منظم بوده و دسته هاي گل بر سطح اب اين استخرها شناور بود تا زيبايي و لطف آن دو چندان گردد در يك ضلع خيابان نزديك يك اسكله در زاينده رود قفس هاي بزرگ پرندگان و حيوانات قرار داشت.

طرح باغ هائي كه به دستور شاه عباس در شمال ايران احداث گرديد تحت تأثير شرايط اقليمي قرار گرفته و با باغ هاي جنوب ايران تفاوت داشت در شمال بيشتر از گياهان و درختان و گل ها و درختچه هاي زينتي مخصوص آن محل و به مقدار زياد استفاده كرده و با درختان و گل ها و درختچه هاي زينتي مخصوص آن محل و به مقدار زياد استفاده كرده و با هم آهنگي خاص مي كاشتند ولي طرح كلي همان طرح چهار باغ بود.

باغ هاي قاجاري

در دوره قاجاريه براي اولين بار سبك اروپايي در سبك باغ سازي ايران نفوذ كرده و باغ دوشان تپه كه در زمان ناصرالدين شاه احداث شد اولين باغ ايراني است كه به سبك ايراني اروپائي ساخته شده است. (تصوير 3ـ2)

طرح باغ اين قصر مخلوطي از سبك باغسازي ايراني و اروپايي است استفاده از آهن در ساختمان قصر و شبكه هاي آهني تفكيك كننده باغ براي اولين بار در ايران متداول گرديد در اين باغ تعداد زيادي شير و روباه و ميمون رها كرده بودند در قسمتي ديگر از باغ يك كوشك چند پهلو و داربست هائي از مو ديده مي شد اين قصر قاجار كه در دوران فتحعلي شاه ساخته شده بود يكي از با شكوه ترين قصرها و باغ هاي دوران قاجار است براي ايجاد فضاي سبز مساحت زيادي از باغ را به درخت كاري اختصاص داده بودند طرح اين قصر پلكاني است كه پاي آن حوض بزرگي ساخته اند و تست بيروني قصر كه محل ورود و خروج مهمانان و غيره بود با يك طرح ساده طرح ريزي شده و قسمت پشت را با كاشتن درخت هاي بزرگ به صورت جنگل درآمده بودند در اين باغ درختان تبريزي بيد انواع درختان ميوه و بوته هاي گل سرخ كاشته شده بود. اين قصر را بر بلندي احداث نمودند تا حداكثر استفاده را از مناظر اطراف بنمايند.

در اطراف تهران در زمان قاجار باغ هاي زيادي وجود داشت كه قصرهاي مجلل را در خود جاي داده بود از آن جمله باغ هاي عشرت آباد و صاحب قرانيه كه به سبك روسي طرح ريزي شده بودند در باغ قصرها تپه هاي گل و سكوهاي پلكاني به منظور نمايش گل و گلدان درست كرده بودند.

باغ هاي شيراز

شهر شيراز داراي باغ هاي عمومي زيادي بوده كه تعدا آنها را به 20 يا بيشترنسبت مي دهند به قول شاردن سياح فرانسوي استخرهاي بزرگ و تنومندترين درختان جهان را در خود جاي داده بودند در ركن آباد شيراز كوشك كوچكي بوده كه طرح خيابان هاي اطراف آن شبيه طرح چهار باغ اصفهاني است. باغ شيراز از آن جمله باغ تخت كه احداث آن با به محمد شاه قاجار نسبت مي دهند بصورت تراس بندي شده كه در پائين تراس ها حوض بزرگ درياچه مانند كه از درختان سر به فلك كشده احاطه گشته قرار داد.

باغ ارم از ديگر باغ هاي معروف شيراز است كه توسط يكي از معماران محلي به نام حاج محمد حسن كه در طراحي و ساختمان كوشك در عهد خود بي رقيب بود ساخته شد طرح اين باغ متقارن داراي يك محور طولاني كه بصورت نهر بزرگي كوشك اصلي را به كوشك پائين باغ متصل مي كند. (تصوير 4ـ2)

باغهاي تبريز

شهر تبريز يكي از مشهورترين شهرهاي ايران بوده كه چندين بار از حيث آباداني و شكوه سرآمد شهرهاي زمان خود گشته است در اين شهر باغ هاي مشهور و بزرگي وجود دارد كه يكي از اين ها باغي است كه در زمان آق قوينلو ساخته شده و بعضي ديگر احداث آن را به اوزون حسن منصوب كرده اند در هر صورت اين باغ هشت بهشت و سپس عشرت آباد و در زمان قاجاريه به باغ شمال مشهور گرديد وسعت اين باغ بسيار زياد بود. كاخ و كوشك هاسي فراواني را در خود جاي داده بود ولي اكنون فقط يكي از ساختمانهاي آن باقي مانده است.(تصوير 5ـ

باغ شاهگلي يكي ديگر از باغ هاي مشهور تبريز است تاريخ احداث آن دقيقاً معلوم نيست ولي تصور مي شود كه در سال 1785 ميلادي و يا قبل از آن احداث شده اين باغ داراي حوض بسيار بزرگي است كه هر ضلع آن حدود 650 متر پهنا دارد محل حوض زميني غير همسطح بود و چنين به نظر مي رسيد كه براي مسطح كردن آن مقادير زيادي خاك در قسمت شمالي آن ريخته اند زمين هاي اطراف حوض را هم طبقه بندي كرده و در آن ها درخت كاشته اند درختان تبريزي را در كنار ديوار و درخت بيد را كنار استخر كاشته اند. بطوري كه مثل حصاري دور استخر پوشيده شده و هرگاه از ايوان كوشكي كه در وسط درياچه قرار دارد به اطراف نگاه كنيم چنين به نظر مي رسد كه استخر بر فراز سطح دره اي است كه پشت آن واقع شده است.

باغ فتح آباد يكي ديگر از باغ هاي تبريز است ساختمان كاخ در شمال باغ قرار دارد و نهر طويلي قسمت هاي مختلف باغ را به يك ديگر متصل مي سازد اين نهر در قسمتي كه پستي و بلندي دارد به زيبايي اختلاف سطح پيدا كرده است قسمت انتهائي نهر به استخر بزرگي كه به شكل استخر شاهگلي است متصل مي گردد.

تاريخچه هنر باغسازي در جهان

باغ نمايانگر منظره اي از دنياي ايده آل بشر است. باغ هاي را نمي توان جدا از مردمي كه آن ها را ساخته اند دانست لذا باغ هاي زينتي و تفريحي هر دوره اي نمايانگر دنياي ايده آل و رويائي مردم آن دوره و اجتماع خاص خود محسوب مي شود باغ سازي و باغباني در هر دوره از تاريخ منعكس كننده وضع اقتصادي و سياسي و فرهنگي آن مردم بوده است.

باغ به معناي يك ناحيه محصور و مخصوص كشت گياه است. در باغ هائي كه قبل از ميلاد مسيح احداث شده است گياهان را از نظر مذهبي به كار مي بردند ولي در برخي ديگر از قسمتهاي جهان فقط علاقه به گل ها و گياهان باعث احداث باغ هاي زيبا مي شد و گاهي براي نشان دادن قدرت و ثروت باغ هاي وسيع و زيبا را مي ساختند. در برخي از جوامع مناظر رسمي با خطوط هندسي مورد توجه بود و برخي ديگر فرم طبيعي را مي پسنديدند در هر دو صورت مناظره سازي براي زيباتر ساختن محوطه قصرها و ويلاها و ساختمان هاي عمومي به كار مي رفته است امروزه هم صرفاً به همين منظور يعني براي زيبا سازي و بهسازي محيط زيست باغ سازي مي ساختند.

علاوه بر عوامل فرهنگي و اقتصادي و سياسي عوامل جغرافيايي و بومي نيز در توسعه و سبك باغ سازي نقش داشته اند آب و هوا، پستي و بلندي شيب زمين، جنس خاك، آب و گياهان موجود از عوامل مهم و تعيين كننده محسوب مي شوند و همچنين احداث باغ به هزينه زياد و كارگر فراوان نياز داشته و از عوامل مهم باغسازي در هر دوره از تاريخ محسوب مي شود.

توسعه باغ سازي در عهد باستان

قديمي ترين شواهد باغسازي از 2200 سال قبل از ميلاد مسيح در مصر بدست آمده است مصريان گياهان را به صورتهاي مثمر و زينتي بكار مي بردند درختان و گياهان رونده را بر آلاچيق ها و دار بست ها پرورش داده و سايبان مي ساختند گياهان گلدار را منظم كاشته و باغچه هاي متقارن را با گل هاي رز و ياسمن بوجود مي آوردند.

باغ هاي محصور هم از اين زمان براي ايجاد محيطي آرام و دنج و محفوظ براي زنان ساكن آن محل ايجاد گرديد واين نوع باغها فقط براي فراعنه و پيشوايان مذهبي و در اطراف معابد احداث مي شده است. (تصوير 6ـ2)

بابل

باغ هاي معلق بابل از قديمي ترين باغ هاي كهن جهان مي باشد اين باغ ها در سال 600 قبل از ميلاد و همزمان با شروع سلسله پادشاهان پارسي احداث شده است اين باغ يكي از عجايب هفت گانه جهان محسوب مي شود باغ مذكور به فرم هرم ساخته شد بود اين هرم را تراس بندي كرده و طبقات و تراس هاي مختلف را توسط پلكان هاي عظيم به يك ديگر مربوط ساخته در هر تراس درختان و درخچه ها و گياهان و گلدار فراوان كشت نموده بودند تا باغ به شكل يك كوه پر درخت درآيد.

يونان

يوناني ها بين سال هاي 600 قبل از ميلاد تا شروع دوران مسيحيت خدمات ارزنده اي به سبك باغ سازي جهان نموده اند قبل از يوناني ها با ممالك ديگر تماس برقرار كرده باغ هاي ساده كه معمولاً به محوطه هاي درختان و سبزيكاري مختص بوده مي ساختند بعد از سال 500 قبل از ميلاد يوناني ها باغ هائي شبيه باغ هاي پارسيان و مصريان ساختند.

امپراتوري رم

در رم مانند ساير شهرهاي امپراطوري روم باغ هاي زيبايي احداث شده بود تمام منازل با گل و گياه تزئين شده و پارك هاي تفريحي و باغ هاي معلق و حياط هاي گل كاري شده شبيه باغ هاي يوناني ها ديده مي شد، از اختصاصان باغ هاي رومي در آن زمان باغچه هائي بود كه 1 تا 5/1 متر از سطح زمين بلندتر بود اين كار براي اصلاح خاك بود. بتدريج كه رم پر جمعيت شد ثروتمندان به حاشيه شهر كشيده شده و ويلاهايي را در نواحي خنك و مطلوب و محوطه آن را بر حسب قدرت مالي خود تزئين نمودند استفاده از فواره، مجسمه هاي زينتي، قسمتهاي مخصوص سبزيكاري، گلخانه از خصوصيات اين ويلاها بود. از گياهان مورد علاقه روميان مي تواند بر رز، زنبق، بنفشه، شقايق نعماني اشاره كرد.

روميان به گياهان معطر توجه خاص داشتند گمان مي رود اين بذل توجه به علت مقدس بودن گياهان مزبور و يا به خاطر سايه و خنكي كه ايجاد مي نمودند بوده است. از درختهايي كه در باغ هاي رومي بيش از ساير گياهان مشاهده مي شود كاج ، سرو، بلوط، زيتون را مي توان نام برد انواع سرو و نسترن و شمشاد در باغ هاي رومي زياد استفاده مي شد

توسعه باغ در قرون وسطي( 1453-395 م)

باغ هاي شمال اروپا

با سقوط امپراتوري روم باغباني هم مانند ديگر هنرها افول كرد راهبان كشت گل رز را زينت بخشي كليسا و راهبه ها به پرورش گياهان داروئي پرداختند و هنر باغباني در دو قرن فقط در ديرها و توسط راهب ها و راهبه ها صورت مي گرفت.

در قرون نهم و دهم كه به ديرها نيز توجه نشد هنر باغباني هم به فراموشي سپرده شد در قرن يازدهم با توجه نورمن هاي انگليسي به ديرها هنر باغباني هم مورد توجه قرار گرفته و باغچه ها باعث افتخار راهب ها گرديد. اگر چه سيزيجات از محصولات مهم باغچه هاي ديرها بود ولي گل هايي را براي زينت كليسا نيز پرورش مي دادند. در قرن هفدهم هنري ششم ديرها را تعطيل كرد و باغباني و باغسازي هم با آن خاتمه يافت در دوران سياه تاريخ تا اواخر قرون وسطي قصرها باغچه هاي كوچكي درداخل خود جاي داده بودند.

باغ هاي اسلامي در اسپانيا

در زماني كه اروپا بدنبال تمدن گمشده خود بعد از سقوط امپراتوري رم بود اسپانيائي ها زندگي آرام و غني را مي گذراندند در اين دوران باغ هاي تفريحي و پر تجمل بسياري ساخته شد تأثير اين سبك باغ سازي هنوز هم در باغ الحمرا در گرانادا كه در قرن پتجم ساخته شده به چشم مي خورد اين قصر چهار باغچه به سبك باغ شرقي بنا شده است. يكي از اين باغچه ها آبگير بزرگي دارد كه نماي قصر را منعكس مي كند و فقط با درختچه هاي هرس شده تزئين يافته است. براي تنوع يكي باغچه ها را مملو از گياه كرده و سايبان مي ساخته اند.

توسعه و تحول باغ سازي در قرون جديد(1789-1453م)

ايتاليا

با برقراري آرامش و عدم نياز به اماكن محصور باغ ها بازتر شد در ايتاليا باغ ها را بر سراشيبي ها بنا كرده تا تسلط كافي بر مناظر اطراف داشته باشند در اين زمان فاصله و مقياس و پرسيكتيو1 اهميت خاص يافت با اين وضعيت قسمت هاي تزئيني و باغچه هاي گل كاري شده فقط به اطراف قصرها اختصاص داشت.

مطالعه سبك باغ سازي ويلاهائي كه در زماني رنسانس در ايتاليا ساخته شده نشان مي دهد كه اين باغ ها بيشتر براي نمايش ميزان تحول صاحب باغ بوده نه بخاطر ايجاد محيطي آرام و مكاني براي استراحت.

بيشتر اين ويلا 10 تا 15 جريب وسعت داشته و زمين به شكل مستطيل و بر سراشيبي مستقر بوده كه اين سراشيبي را به 3 يا 4 طبقه يا تراس تقسيم مي كردند در ديوارهاي سنگي براي نگه داري تراس مي ساختند معمولاً پائينترين وردي ويلا بود. تراس دوم يك آلاچيق يا چند اتاق براي برگزاري مهماني و مراسم ها بود و تراس سوم جنگل كاري و درختكاري شده بود. (تصوير 7ـ2)

چون ايتاليائي ها به گذشته خود علاقمند بودند از وسائل تزئيني گذشتگان خود استفاده مي نمودند از گلدان هاي سنگي و علاقه هاي خانوادگي براي پرورش گل هاي زينتي استفاده شد و شمشادهاي مختلف را براي محدود كردن باغچه ها بكار مي براند. مجسمه و آب نيز از اجسام بسيار مهم در باغ هاي ايتاليايي بود به طوري كه تعداد بي شماري مجسمه در دو طرف پياده روها يا محل هاي خاص جاگذاري مي كردند و باغ شكل موزه به خود مي گرفت در اماكني كه آب موجود بود حوض و فواره هاي با شكوهي احداث مي كردند. اگر چه به نظر مي رسد كه ايتاليائي ها به ساختمان و اجسام ساختماني توجه بيشتري داشتند اما شواهدي در دست است كه حاكي

از علاقه آنها به گياهان بي نظير و نوظهور بود در دوره رنسانس جويندگان و جمع آوري كنندگان و كلكسيونرهاي گياهان بي شماري بودند.

فرانسه

در اوائل قرن شانزدهم ميلادي عناصر يا المان هاي سبك سازي از ايتاليا به فرانسه برده شد، فرانسويان حياط قصرهاي بزرگ خود را كه به وسيله ديوراهاي بلند پوشيده شده بود به سبك باغ هاي ايتاليائي طراحي نمودند. با پيشرفت دورة رنسانس در فرانسه، فرانسويان سبك خاصي براي تزئين باغ هاي خود يافتند. در قسمتي از قصر كه تابستان ها استفاده مي كردند زيباترين باغچه ها را احداث نمودند. درختان را هرس و نزديك به هم را هرس كرده و بعد از هرس كردن به شكل ديوار در مي آوردند. فرانسويان بر سطح افقي عظيم با اشكال هندسي بسيار پيچيدگي گل كاري و چمن كاري كرده و راه هاي شني احداث مي كردند لذا بيشتر باغ هاي فرانسوي اگر از بلندي نظاره مي شد با شكوه تر و عظيم تر به نظر مي رسيد اين باغچه ها را پارتر1 مي ناميدد. ( شكل 8ـ2)

يكي از خواص مشترك بيشتر باغ هاي فرانسوي در نظم و ترتيب آن ها بود باغ هاي وسيع را به قسمت هاي كوچك تري تقسيم كرده و اين قسمت ها را به يك ديگر مربوط مي ساختند در باغ هاي بزرگ معمولاً يك قسمت را به سبزيكاري و قسمتي را به درختكاري و بخش ديگر را به فواره ها و حوض ها و قسمت ديگر را به محل استراحت تقسيم مي كردند. هيچ بحثي درباره باغ سازي دوره رنسانس در فرانسه بدون ذكر نام «آندره لونرتر»2 كامل نخواهد بود.

معروف ترين اين باغ ها، باغ ورساي و باغ وولو و يكنواخت مي باشد باغ و رساي در سال 1661 احداث و باغ و وولو و يكنواخت در سال 1656 ميلادي احداث گرديد و بهترين كار لونرتر بشمار مي آيد.

انگلستان

باغ هاي رسمي و هندسي

در انگلستان در زمان سلطنت تودورها دوران جديد باغ سازي و باغباني آغاز گرديد صلح و ثبات سياسي و اقتصادي نياز به محفوظ و محدود بودن را كاهش داد و باغ ها وسعت زيادتري پيدا كرد. باغ هاي انگليسي شبيه باغ هاي فرانسوي بود كه در آن گياهان مثمر و غير مثمر كاشته شده و گل هاي فصلي را به صورت هندسي و منظم كاشته شده و دور‌ آن را با شمشادهاي هرس شده محصور مي كردند از مجسمه و حوض و فواره در آنها استفاده مي كردند اين باغ ها تا اواخر سلطنت اليزابت اول (1603ـ1558 ميلادي) تغيير چنداني نيافت.

پيدايش و توسعه باغسازي خاص انگليسي در اوائل سلطنت جيمز اول پادشاه سلسله استوارت ها آغاز گرديد. در اين سبك از خطوط مستقيم و نقوش رسمي استفاده مي شد وسعت باغهات وسيع و پياده روها عريض، گل كاري كاهش كه فقط افراد متمكن حق استفاده داشتند با ورود گياهان جديد از هلند و آمريكا علاقه مردم به گياهان جديد زيادتر شد و در همين زمان بود كه گياه شناسان انگليسي براي يافتن گياهان جديد به سراسر كشور خود رفتند. كه در سال 1620 ميلادي اولين باغ گياه شناسي انگليس «هورتوس ـ بوتانيكسيل»1 در دانشگاه اكسفورد احداث گرديد. باغ هاي زينتي و مركبات يكي از چهره هاي خاص باغ هاي انگليسي آن زمان است تا قرن هفدهم هميشه باغ سازي و باغباني در انگلستان اختصاص به ثروتمندان داشت ولي بتدريج مردم عادي نيز به باغ سازي روي آورده و باغچه هاي كوچكي در اطراف كلبه هاي خود احداث كردند. افزايش علاقه به باغباني باعث چاپ و انتشار كتاب هاي متعددي درباره باغ سازي گرديد.

در قرن هيجدهم ميلادي نظم و ترتيب فوق العاده زياد باغ هاي دوره رنسانس به خصوص طرح هاي پرخرج و پرزحمت و رسمي شديداً مورد انتقاد قرار گرفت در نتيجه منتقدين تصميم گرفتند كه باغ هايي احداث كنند كه كاشت و داشت آن ها به هزينه ها و تيمار كمتر نياز داشته باشد و تغييراتي كه در انگلستان رخ داد بهترين نشانه اين نوع سبك زندگي است در سال 1720 ميلادي اولين باغ هاي سبك طبيعي انگليسي احداث گرديد. انگليسي ها نه تنها باغ هاي جديد احداث را به فرم طبيعي مي ساختند بلكه باغ هاي رسمي و فوق العاده زيبا را خراب مي كردند تا به فرم جديد در آورند. لنسلات كيپبليتي براون1 يكي از طراحان به نام باغ هاي انگليسي بود. كه طراحي باغ هاي طبيعي توسط همفري ريتون2 كه خود را در اولين طرح اين سبك باغ ناميد به اوج خود رسيد. ريتون مفهوم امروزي پارك هاي انگليسي (چمن كاري وسيع و كشت متعادل درختان) را كه تآثير به سزايي بر پارك سازي امروز جهان گذاشته است معرف نمود. در قرن هيجدهم ميلادي سبك باغ هاي خاور دور نيز تأثير بر سبك باغ سازي انگلستان گذاشت.

ويليام چيمبرز 3كه قبلاً مسافرتي به چين كرده بو مامور ساختن باغ گيا شناسي سلطنتي كيو4 شد.

خاور دور و مشرق زمين

سبك باغ سازي كه در چين و ژاپن به كار ميرفت حاكي از زيادي جمعيت و كمبود فضاي لازم براي باغ سازي وسيع بود. در چين 2500 سال قبل از ميلاد مسيح باغ سازي مي نمودند ولي باغباني بيشتر به منظور پرورش گياهان داروئي انجام مي گرفت.

مذهب تاثير بسزايي بر باغ سازي چين داشت كه سعي مي شد كه از طبيعت تقليد كرده و بيشه زار و تپه هاي زيبا احداث نمايند و مسائل مختلف و گياهاني كه در اين باغ ها به كار مي رفت و هر كدام نماد چيزي خاصي بودند، باغ هاي تفريحي را براي تماشا و تفرج و اماكن مقدس و اطراف آن را مكاني براي تفكر و تامل مي ساختند كه اين باغ ها بيشتر براي ثروتمندان احداث مي گرديد ولي باغ هاي در اطراف معابد و بخش هاي عمومي مشخص نيز مي ساختند چيني ها درخت را خيلي مهم شمرده و آن را سمبل استقرار و پايداري مي دانستند.

مبلغين مذهب بودائيسم اين سبك باغ سازي را به ژاپن بردند در ژاپن نيز مانند ساير ممالك و فرهنگ هاي جهان سبك باغ سازي در دوران مختلف تكامل يافت ولي هنوز به اندازه سبك باغ سازي ملل ديگر تغيير فاحش نيافته است. باغ هاي اوليه چين و ژاپن ساده تر بود. و بتدريج در قرن سيزدهم ميلادي تكامل يافته و به اوج زيبائي رسيد تا اين زمان سمبل ها و عقايد فلسفي پايه اوليه سبك اين باغ ها بودند، بعد از آن باغ سازي بيشتر تزئيني و براي استفاده همگان شد.

گياهان اهميت خاصي در باغ هاي ژاپني داشتند و سعي مي شد كه از گياهان دائمي زياد استفاده شود چون در تمام مدت سال سبز بوده و بعلاوه نماد طول عمر بودند. درختان و درختچه هاي گل دار را در بين اين درختان دائمي مي كاشتند ولي از گياهان گل دار يكساله بندرت استفاده ميشد.

هنر بونزائي، كه كشت و پرورش درختان كوچك در گلدان است از هزاران سال قبل از ميلاد به كار مي رفت. باغ مسطح رويان جي1 كه در يك معبد بودائي زن 2احداث گرديده نمونه بارزي از اين سبك است.

باغ هاي چيني و ژاپني تا چند سال گذشته هميشه با باغ هاي غربي تفاوت داشتند با اين وصف وجه تشابهي در سبك طراحي باغ هاي خاور دور و باغ هاي غربي ديده ميشود به طور كلي طراحان خاور دور سعي داشتند كه جنبه لايتناهي طبيعت را بيشتر جلوه دهند كه با ظرفيت بيني خاص خود توانستند ظرافت هاي محيط را ديده و باغ هائي كه شباهت فراوان به طبيعت بكسر حمايك سرسبز و خرم آنان داشت احداث نمايند در باغ هاي مذكور هرگز از فرم هاي هندسي و محورها و خيابان هاي مستقيم كه مغاير با حالت طبيعي است استفاده نمي شود. سنگ و آب و گياه سه جز مهم باغ هاي ژاپني هستند.

منابع وماخذ

1- روحاني،غزاله،1365،طراحي باغ و احداث فضاي سبز، انتشاراتپارت

2- مجنونيان،هنريك،1369،درختان و محيط زيست، انتشارات دفترآموزشي زيست محيطي.

3- مجنونيان،هنريك، 1374، مباحثي پيرامون پارك، فضاي سبز و تفرجگاهها، سازمان پاركها و فضاي سبز تهران.

4-محيط زيست،1377، فصلنامه علمي سازمان محيط زيست.شماره 1.

5-محيط زيست،1379، فصلنامه علمي سازمان محيط زيست.شماره .33

هنر باغسازی در ادوار تاریخ ایران وجهان

مطالب مشابه :

استقبال دور از انتظار شناگران از جشنواره شناي کشور

قديمي ترين تصاوير از آبگرمهاي سرعين

دهكده المپيك تبريز در حال تکمیل شدن است

نقاط دیدنی کازرون

شرح وظایف همکاران بهداشت محیط در مراکز بهداشتی - درمانی

گردشگری

باغسازي كهن

هنر باغسازی در ادوار تاریخ ایران وجهان