پرورش مرغ بومی

پرورش مرغ بومی

مقدمه

پرورش طیور به وی‍ژه مرغ بومی از گذشته‌های دور در ایران رایج بوده است. خانواده‌های روستایی وعشایری، با نگهداری تعدادی مرغ و خروس، آنها را پرورش می دادند و با استفاده از گوشت، تخم و پر آنها، بخشی از نیازهای افراد خانواده را برطرف می كردند. همچنین مقدار اضافی مرغ و تخم مرغ تولیدی را به شهرها برده و می فروختند.

امروزه نیز در بیش تر روستاهای كشور با كم ترین هزینه وامكانات، پرورش مرغ بومی به صورت گله‌های كوچك انجام می‌شود. هرچند این گله‌ها معمولا به علل بهداشتی، تغذیه ای و ژنتیكی تولید و بازده كمی دارند و نقش آنها در اقتصاد و تغذیه روستاییان محدود می باشد. خوشبختانه با توجه و عنایت خاصی كه وزارت جهاد كشاورزی به امر حفظ و اصلاح نژادهای بومی داشته است، مراكز پشتیبانی، اصلاح نژاد و ترویج مرغ‌های بومی، زیر نظر معاونت بهبود تولیدات دامی جهاد كشاورزی، در مناطق مختلف كشور راه اندازی گردیده و در حال حاضر بیش از دو دهه از فعالیت این مراكز می گذرد. این مراكز علاوه بر حفظ و افزایش كیفی منابع بومی، به تولید و توزیع جوجه‌های یكروزه بومی و تخم‌مرغ نطفه دار بومی می پردازند. از این رهگذر افزون بر رونق دیگر بار تولید و پرورش مرغ‌های بومی، به امر اشتغال زایی، بهبود وضع اقتصادی و تغذیه‌ای در روستا نیز كمك می‌شود.

با تهیه جوجه‌های بومی از این مراكز و با آموختن روش های درست پرورش مرغ بومی، می توان این كار را به صورت پیشه ای درآمد زا در مناطق روستایی و عشایری كشور، گسترش و رونق داد.

دلایل اهمیت پرورش و نگهداری مرغ بومی در روستاها

-حفظ ذخایر پر ارزش ژنتیكی مرغ‌های بومی،‌ بهبود تغذیه روستاییان، ایجاد اشتغال و بهبود در آمد آنان.

- كاهش بخشی از نیاز كشور به مواد خوراكی طیور مثل ذرت، سویا، گندم، جو و... كه از خارج تأمین می‌شود.

- مرغ بومی در برابر شرایط نامساعد زیستی و بیماری‌ها مقاومت بیشتری دارد.

- نگهداری مرغ بومی، با كم ترین هزینه و تنها با مصرف باقیمانده سفره و ضایعات كشاورزی میسر است.

- تولیدات طیور بومی به عنوان محصول ارگانیك (كه بدون استفاده از دارو پرورش یافته اند) در میان مصرف كنندگان مقبولیت بیشتری دارد.

- مزیت پرورش مرغ بومی در بستر، نسبت به نگهداری در قفس بیشتر است.

- گوشت مرغ و تخم مرغ دارای ارزش غذایی زیادی بوده وتأمین كننده پروتیین حیوانی روستاییان می باشد.

- تهیه محل و جایگاه برای پرورش مرغ، برای روستاییان بسیار آسان تر از فراهم كردن محل و جایگاه برای پرورش دیگر حیوانات اهلی می باشد.

- در شرایط زندگی عشایری كه اغلب یخچال وجود ندارد، نگهداری تخم مرغ بسیار ساده تر از سایر منابع پروتئینی است. (تخم مرغ های بی نطفه، در درجه حرارت معتدل، كیفیت خود را به مدت 10 تا 14 روز حفظ می كنند).

- گوشت مرغ به خاطر سهل الهضم بودن، می تواند غذایی مناسب برای افراد كهنسال یا بیمار روستایی باشد.

- نگهداری و پرورش مرغ‌های بومی، به دلیل نیاز نداشتن به امكانات و تجهیزاتی كه در پرورش مرغ‌های صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرند و نیز داشتن مقاومت بیش تر و سازگاری با اقلیم بومی، آسان تر است.

- خانوارهای روستایی فاقد زمین نیز، توانایی نگهداری از چند قطعه مرغ را با حداقل امكانات دارند.

- زنان و دختران روستایی به عنوان یك نیروی كار مناسب می توانند مدیریت و نگهداری از یك گله كوچك مرغ را بر عهده گیرند كه درآمد جنبی حاصل از آن، در اقتصاد خانوار روستایی اهمیت زیادی دارد.

- پرورش مرغ بومی و تولیدات آن، واحد تولیدی كوچكی را به وجود می آورد كه نیاز به تكنولوژی خاصی ندارد.

- با نگهداری و پرورش طیور، خانوار روستایی به وی‍ژه كودكان، با پرندگان، بیش از پیش خو می گیرند و می تواند سرگرمی خوبی برای آنان باشد.

انتخاب نژادهای تخم گذار

از نظر ظاهری، مرغ تخم گذار، سرحال، قوی پر تحرك و بسیار پرخور است. به تدریج كه میزان تخم گذاری زیاد می‌شود، رنگدانه‌های بدن، رو به كاهش می گذارد. جوجه‌های نژاد تخم گذار از 4 تا 6 ماهگی به تخم می‌آیند. به علاوه، جوجه خروس های این نژاد هم زودتر به بازار مصرف می رسند. حدود 18 تا 20 مرغ بومی تخم گذار، می تواند برای یك خانوار 6 نفری، دست كم یك تخم مرغ به ازای هر نفر در روز تولید نماید.

برای شروع كار نگهداری و پرورش مرغ، راه‌های متفاوتی وجود دارد:

-استفاده از مرغ بومی تخم گذار

-استفاده از تخم مرغ نطفه دار برای جوجه كشی

-خرید جوجه یكروزه بومی مناسب از مراكز تایید شده

-خرید جوجه 1 تا 2 ماهه و پرورش آنها (این روش، هرچند از روش های قبلی كمی گران تر است، اما مطمئن تر می‌باشد و برای بار اول پیشنهاد می‌شود)

پرورش جوجه بومی یكروزه

جوجه‌های یكروزه باید تا چند هفته اول در محلی گرم، نگهداری شوند. این محل معمولاً شامل یك منبع تولید كننده گرما و یك سرپناه می باشد كه دمای لازم را برای پرورش جوجه‌ها تأمین و حفظ می كند. منبع تولید كننده گرما ممكن است برقی، گازسوز یا نفتی باشد.

بطور كلی در مورد محل نگهداری جوجه‌ها، با توجه به مناطق مختلف جغرافیایی، باید 4 عامل؛ عایق بندی، تهویه، منبع گرم كننده و منبع خنك كننده مورد توجه قرار گیرد.

دمای محل نگهداری جوجه‌های یكروزه در ابتدا باید حدود32 تا 35 درجه سانتی گراد باشد. با رشد و پردرآوردن، به تدریج نیاز آنها به دمای محیط كاهش می یابد و باید كم كم دما را كاهش داد، تا در 9-7 هفتگی به حدود 22 درجه برسد.

برای رسیدن به رشد مطلوب، دسترسی به غذا در ساعات اولیه ورود جوجه‌ها اهمیت دارد. ماه اول (به ویژه هفته اول)، زمان حساس در زندگی جوجه‌ها محسوب می‌شود. در روز اول تولد، 12 تا 24 ساعت نباید دان در اختیار جوجه قرار داد، چون باقیمانده زرده در بدن جوجه‌ها، برای تغذیه آنها كافی است. بعد از آن نیز در صورت امكان، 12تا 14 ساعت از آرد ذرت به تنهایی استفاده شود. سپس می توان از غلات یا خوراك های دیگر به صورت آردی (كوبیده شده) استفاده كرد. توصیه می‌شود به هیچ وجه از آرد گندم در هفته اول زندگی جوجه‌ها در جیره غذایی آنها استفاده نشود.

بهتر است تا حد امكان برای قوی وآماده شدن جوجه‌ها برای مراحل بعدی رشد، در2 هفته اول از دان مخصوص جوجه‌ها با سن پایین كه توسط شركت های معتبر ارایه می‌شود و حاوی مكمل ها و ویتامین های لازم می باشد، استفاده كرد. نباید از دانه ی كامل برای جوجه‌ها در هفته اول استفاده كرد. به علاوه باید دقت كرد كه در لانه و مسیر حركت جوجه‌ها دانه سالم ریخته نشده باشد.

مهم ترین مشكل مرغداری بومی دركشور ما، زیاد بودن تعداد تلفات جوجه‌هاست كه با انجام برخی اقدامات، می توان تلفات را كاهش داد.

از عوامل مهم تلفات جوجه‌ها می توان به موارد زیر اشاره كرد:

1.بیماری‌ها، مراجعه نكردن به موقع به دامپزشكی و نزدن واكسن لازم، باعث مرگ و میر جوجه‌ها می‌شود.

2.مراقبت نكردن به موقع و مناسب، از جمله عدم تهیه دان خوری وآب خوری متناسب با تعداد و سن جوجه‌ها، می تواند موجب بروزآسیب های فیزیكی به آنها شود.

3.فراهم نبودن شرایط بهداشتی جایگاه، تغذیه و آب آشامیدنی.

پرورش نیمچه بومی

در مورد پرورش نیمچه ، می توان جوجه‌های 6 تا 8 هفته را از مراكز مورد تأیید خریداری كرد. نگهداری این نوع گله پرورشی، آسان تر بوده و در مقایسه با پرورش جوجه یكروزه، زودتر به تولید محصول مورد نظر (تخم مرغ) دست پیدا می كنید. بطور معمول پولت ها در سن20 تا 24 هفتگی شروع به تخم گذاری می كنند.

حتماً پیش از سفارش و خرید جوجه، محل مورد نظر برای نگهداری آن ها باید آماده شود.

محل مورد نظر از نظر حضور حشرات، جوندگان، خزندگان و جانوران موذی بررسی و كنترل گردد.

برای هر 10 جوجه، حدود یك متر مربع لازم است. برای پولت ها (بعد از سن 8 هفتگی) حدود دو برابر این مقدار، فضا مورد نیاز می‌باشد (یعنی به ازای هر 10 مرغ، حدود 2 متر).

دست كم دوبار در هفته لانه مرغ ها و تجهیزات آن (آب خوری، دان خوری و...) تمیز شوند.

پیش از ریختن بستر در كف لانه‌ها، از خشك بودن كف لانه اطمینان حاصل شود.

ضخامت بستر باید در زمستان بیشتر بوده و تا حد ممكن خشك باشد.

استفاده از تخم نطفه دار برای جوجه كشی

یكی دیگر از راه‌های بهره وری و پرورش مرغ بومی، تهیه تخم نطفه دار بومی از مراكز تأیید شده برای جوجه كشی می باشد. به این منظور دستگاه‌های جوجه كشی با اندازه‌ها و شكل های مختلف در بازار موجود می باشد. بهتر است برای آغاز كار و پیش از تهیه دستگاه جوجه كشی، با كارشناسان امور دام جهاد كشاورزی مشورت شود.

جایگاه مرغ

اول. دلایل ساخت جایگاه برای مرغ ها

1.محافظت آنها از باد، برف، باران، نور مستقیم خورشید و تغییرات شدید آب و هوایی،

2.كنترل روشنایی و میزان نوردهی،

3.جلوگیری از شكار شدن آنها توسط دیگر حیوانات،

4.محافظت و كنترل آسان تر جوجه‌ها،

5.جلوگیری از تغذیه آنها با غذا و آب های آلوده و كنترل غذا وآبی كه به مرغ ها داده می‌شود،

6.جمع آوری راحت تر تخم مرغ ها در جایگاه و كاهش آلودگی و شكستگی آنها،

7.و پیشگیری از گسترش بیماری‌ها.

دوم. شرایط جایگاه

1.با توجه به نوع آب وهوا و امكانات روستا، جایگاه مرغ از آجر، سنگ، بلوك سیمانی و... ساخته شود.

2.كف جایگاه باید از زمین بلندتر باشد. جنس كف آن سیمانی بوده و شیب ملایمی داشته باشد تا هم به راحتی شسته شود و هم آب در آن جمع نشود. شیب جایگاه باید به طرف پشت آن باشد.

3.استفاده از كاه و كلش (پوشال) یا خاك اره به قطر 5 تا 15 سانتی متر در بستر جایگاه، (با توجه به فصل و دمای محیط) ضروری می باشد.

4.دیوار و سقف جایگاه باید از موادی ساخته شده باشد كه بدون هر گونه شكاف و خلل و فرجی باشد. در صورت امكان، بهتر است سیمان كاری شود.

5.جایگاه نباید در محل بادگیر ساخته شود.

6.جهت جایگاه باید طوری باشد كه درب ِآن، به طرف جنوب بوده وآفتاب داخل آن بتابد.

7.جایگاه مرغ باید طوری ساخته شود كه در زمستان گرم و در تابستان خنك باشد.

8.برای مرغ ها چوب خواب در نظر گرفته شود تا در هنگام شب روی آن استراحت كنند.

سوم. مقدار فضای لازم

در جایگاه باید فضای كافی برای مرغ ها فراهم باشد. چنانچه تعداد زیادی مرغ در یك فضای كوچك نگهداری شوند، شروع به نوك زدن همدیگر خواهند كرد و اگر پرنده ای زخمی‌شود مشكل بیش تر شده، «خود خوری» رواج پیدا می كند. جوجه‌ها نسبت به مرغ ها به فضای كم تری نیاز دارند.

چهارم. فضای مناسب برای جایگاه

1-50 جوجه را تا سن 2 ماهگی می توان در 6 متر مربع (3 در 2 متر) پرورش داد.

2-1 متر مربع برای هر 5 مرغ و خروس بالغ كافی است.

پنجم. احداث فضای باز

در نظر گرفتن فضای باز در محوطه جلوی جایگاه برای مرغ ها لازم است تا بتوانند در آنجا فعالیت كنند و از هوای آزاد استفاده نمایند.

فضای باز باید با توری محصور شده باشد. بهتر است در قسمتی از آن سایه بان ساخته شود تا در روزهای بارانی مرغ ها را محافظت كند. مساحت آن معمولاً 2 برابر مساحت لانه است و برای هر چهار مرغ، 2 متر مربع فضای آزاد لازم است. كاشت بعضی از علوفه مثل جو و شبدر در محل گردش مرغ ها برای استفاده آنان مفید است.

ششم. محل استراحت

چون بر حسب غریزه، مرغ ها عادت دارند در جاهای بلند استراحت كنند، نصب چوب خواب در آشیانه بسیار مفید بوده و باعث می‌شود كه مرغ ها از نشستن بر روی ظروف آب خوری و دان خوری خودداری كنند. در نتیجه این ظروف كم تر در معرض آلودگی به مدفوع قرار می گیرند.

ضخامت چوب در حدود 3 سانتی متر،

طول آن به ازای هر مرغ 20 تا 25 سانتی متر

و ارتفاع «برای جوجه‌ها 40 سانتی متر» و «برای مرغ ها، بالغ بر 90 سانتی متر» می باشد.

هفتم. محل تخم گذاری (لانه)

وجود محل تخم گذاری كافی، باعث افزایش تعداد و حفظ كیفیت تخم مرغ ها می‌شود. همچنین جمع آوری تخم مرغ ها راحت تر شده و آلودگی و شكستگی آنها به حداقل می رسد.

لازم است در یك قسمت جایگاه، محلی برای تخم گذاری مرغ ها در نظر گرفته شود. كف محل تخم گذاری باید پوشال بوده و طوری باشد كه جمع آوری تخم ها به راحتی انجام شود.

برای هر 4 تا 6 مرغ تخم گذار، یك لانه برای تخم گذاری در نظر گرفته شود بطوری كه هر مرغ به راحتی بتواند داخل لانه شده و از آن خارج گردد. پیشنهاد می‌شود «عرض كف لانه حدود 35 سانتی متر» و «طول آن 35 سانتی متر» در نظر گرفته شود. بهتر است ارتفاع لانه از زمین، حدود 60 سانتی متر باشد. جنس لانه‌ها می تواند فلری یا چوبی باشد. سقف لانه محكم و شیب دار ساخته شود تا از پریدن و نشستن مرغ ها بر روی آن پیشگیری شود.

بهداشت جایگاه

جمع آوری فضولات مرغ ها از جایگاه‌ها، از شیوع بسیاری از بیماری‌ها جلوگیری می كند. پس لازم است هر 7 تا10 روز یك بار، فضولات درون جایگاه‌ها جمع آوری شده، كف جایگاه تمیز شود و بستر كف جایگاه نیز تعویض گردد.

شستشو و ضدعفونی مداوم وسایل مرغداری را هرگز نباید فراموش كرد. هر 10 روز یك بار باید آب خوری‌ها و دان خوری‌ها را خوب شست و با مواد مناسب ضد عفونی كرد.

در جایگاه‌هایی كه به صورت دوره‌ای در آن مرغ پرورش داده می‌شود، باید بعد از پایان دوره پرورش و خالی شدن آنها، سقف، دیوارها و كف جایگاه را ضدعفونی كرد.

جایگاه‌هایی كه به طور دایمی در آنها مرغ نگهداری می‌شود، هر یك ماه تا 45 روز یكبار باید ضد عفونی شوند.

برای ضد عفونی جایگاه می توان از آب آهك 5 درصد (5 كیلو آهك در 100 لیتر آب) و یا محلول‌های ضد عفونی كننده موجود در داروخانه‌های دامپزشكی استفاده كرد. هنگام استفاده از این محلول ها باید به دستور تهیه و مصرف آنها توجه شود.

هرگز به طور مداوم نباید از یك ماده ضد عفونی استفاده كرد. مواد ضد عفونی كننده باید از دسترس كودكان دور نگه داشته شود وحتی در مسیر حركت ماكیان و دام ها نیز قرار نگیرد.

تغذیه مرغ بومی

كلیه احتیاجات مرغ‌های بومی روستاها، تا حد امكان از همان منابع موجود در روستا یا منطقه تأمین خواهد شد. چنانچه در منطقه، موادی موجود باشد كه؛

با انجام فرایندهای ساده (مانند سیلوكردن، خرد كردن و تبدیل كردن)

یا مازاد و ضایعات كارخانه‌هایی كه در منطقه وجود دارد (مانند بوجاری و شالیكوبی)

و یا گیاهان غیر مثمر جهت تكمیل دان بتواند مورد استفاده تغذیه مرغ بومی قرار گیرد، در تغذیه آنها گنجانیده خواهد شد. به طور كلی هدف اصلی از جیره غذایی مرغ‌های بومی، استفاده از منابع داخل روستا (بدون استفاده از نهاده‌های دامی وارداتی) می باشد.یكی از خصوصیات برجسته مرغ‌ها بومی عادت داشتن به شرایط تغذیه ای در روستا است. این مرغ‌ها می توانند 30 تا 40 درصد غذای خودشان را از طریق چرای آزاد و بقیه آن را با غذای دستی تأمین كنند.

برای اینكه مرغ بومی تولید خوبی داشته باشد، باید تغذیه مناسب همراه با تأمین نیازهای غذایی انجام گیرد. خوراك مرغ بومی متشكل از ضایعات كشاورزی، اضافه و دور ریز غذای روستاییان، پسچرعلوفه و سبزیجات و جانداران ریز مانند بعضی از كرم ها و حشرات می باشد كه می توان با اضافه كردن مقداری مكمل غذایی، كیفیت غذایی آنان را بالا برد.

دانه‌های شكسته و نامرغوب كه از بوجاری گندم و جو به دست می‌آیند، سبوس گندم و برنج، تفاله‌های گیاهان زراعی، آشغال سبزی‌ها و گیاهان علوفه‌ای نیز غذای خوبی برای مرغ‌ها هستند.در ضمن نباید فراموش كرد كه مرغ‌ها وخروس‌ها باید همیشه بطور یكسان تغذیه شوند. یك مرغ به وزن 1700 گرم، روزانه به 100 تا 110 گرم غذا نیاز دارد. اگر در غذای دستی مرغ به مقدار كافی كلسیم وجود نداشته باشد، در چند روز اول، از كلسیم بدن برای تشكیل تخم مرغ استفاده می كند، ولی بعد از آن پوسته تخم مرغ نازك شده و كم كم تولید تخم مرغ پایین می‌آید.

برای تأمین كلسیم مورد نیاز طیور می توان از پودر استخوان، پودر صدف، خرده‌های سنگ آهك و مواد آهكی دیگر استفاده كرد. در پرورش به صورت چرای آزاد، معمولاً مرغ ها تا حدودی كلسیم مورد نیاز خود را از خاك تأمین می كنند.امروزه غذاهای آماده كه توسط شركت ها ی معتبر خوراك دام و طیور تهیه می شوند و در داروخانه‌های دامپزشكی موجود هستند، تقریباً تمام مواد مورد نیاز ماكیان را دارا می باشند. در صورت نیاز، علاوه برغذاهای رایج در منطقه، مقداری هم از این نوع غذاها و جیره‌های آماده در اختیار طیور قرار دهید. یك جوجه مرغ تا سن یك ماهگی حدود 500 تا 600 گرم دان آماده مصرف می‌كند.جوجه یكروزه، تا 3 ماهگی به پروتیین بیشتری در جیره غذایی نیاز دارد تا بتواند به خوبی رشد كند.در فصل های گرم سال، برای تحریك مرغ ها به خوردن، ضمن دادن غذا در ساعات خنك شبانه روز، می‌توان با افزودن مقداری آب به خوراك، آن را به صورت اُماج در آورد. به ازای هر مرغ 10 تا 15 سانتی متر دان خوری ناودانی و یا 5 سانتی متر دان خوری آویز لازم است.

آب مصرفی مناسب

طیور به آب تازه و تمیز در تمام اوقات نیاز دارند. 70 درصد بدن مرغ و 65 درصد وزن تخم مرغ از آب تشكیل شده است.در شرایط معمولی هر 4 مرغ در شبانه روز، یك لیتر آب مصرف می كنند. در آب و هوای گرم این مقدار بیشتر می‌شود.

در روزهای سرد سال باید مراقب یخ زدن آب خوری‌ها بود و در روزهای گرم برای خنك ماندن آب خوری‌ها، آنها را باید در زیر سایه قرار داد. كمبود آب ممكن است موجب بروز تخم مرغ خوری مرغ‌ها شود. برای هر 50 قطعه مرغ، یك آب خوری كله قندی نیاز است. هر فردی كه بتواند از یك چكش و اره استفاده كند، می تواند دان خوری، آب خوری و وسایل لازم دیگر را خود بسازد. با كمی دقت، حوصله و ابتكار می توان لوازم دست ساز را در حد كیفیت لوازم موجود در بازار اما با هزینه كم تر ساخت. البته آب خوری، دان خوری و لوازم مربوط به آن را می توان از مراكز فروش لوازم مرغداری یا داروخانه‌های دامپزشكی نیز تهیه كرد.

منبع: نشریه پرورش مرغ بومی

پرورش مرغ بومی

مطالب مشابه :

پرورش مرغ بومی

پرورش مرغ بومی (پاسخ به وحید عزیز )

پرورش مرغ بومی

پرورش مرغ وجوجه به شکل سنتی

پرورش مرغ های محلی(بومی)وتولید جوجه

قیمت به روز مرغ بومی تخمگذار

معرفی نژاد های مرغ بومی ایرانی ( نژاد لاری )