مواد و وسایل کاربردی در سوزندوزی

1) پارچه :

پارچه هایی که برای تهیه انواع رودوزیهای ایرانی مورد استفاده قرار می گرفت ، درست به تعداد انواع رودوزی های ایرانی متنوع بود . به عبارت دیگر هر یک از رودوزی ها بر روی پارچه خاصی انجام می شد .

پارچه هايي را که دوزندگان بر اثر تکرار و تجربه نوع آن را برای انواع مختلف رودوزیها مناسب تشخیص می دادند در حال حاضر نیز استفاده از آنها عمومیت دارد که عبارتند از :

پارچه کتان

از گیاه یک ساله ی گیاه کتان تهیه می شود که برای تهیه الیاف مورد مصرف در صنعت نساجی به کار میرود. از روزگاران بسیار دور کشت آن رواج داشته و مصریان ، بابلی ها ، فینیقی ها و قوم یهود اهمیت ویژه ای برای این گیاه قائل بوده اند و بقایای پارچه هایی که از چهار یا پنج قرن پیش از میلاد بر جامانده است به همراه تصاویری که طرز کاشت و پرورش این گیاه را به همراه وسایل مورد نیاز جهت کاشت و برداشت نشان می دهد همگی موید این ادعاست. آثار به دست آمده از حفریات شوش در 4000 تا 3500 سال قبل از میلاد که اکنون در موزه ی بوفالوی نیویورک موجود است ، بیانگر این موضوع می باشد .

پارچه زربفت(زري)

پارچه زري با الیاف ابريشم، طلاونقره یکی دیگر از انواع پارچه هایی بوده که برا ی رودوزی های ایرانی مورد استفاده قرار می گرفت که آثار کشف شده از حفاری های تپه حصار توسط دکتر اریک اشمید مربوط به 5000 سال قبل موید نظر فوق می باشد .

پارچه ابریشمی

ابریشم رشته ی نازکی است که بر اثر جامد شدن موادی که كرم ابریشم ترشح می کند به دست می آید و از دو رشته موازی که توسط ماده چسبناکی به نام صمغ به یکدیگر چسبیده اند ، تشکیل مي شود. پارچه ابریشمی از دوره های گذشته برای سوزندوزی مورد استفاده قرار می گرفت که کاوش های باستان شناسی در منطقه لولان موید این ادعا است .

پارچه پشمی

پارچه پشمی یکی دیگر از پارچه های مورد استفاده در رودوزی های ایرانی است که قدمتی طولانی و تاریخی همزمان با آغاز ریسندگی و بافندگی دارد .

پارچه پنبه ای

پارچه پنبه ای از 1500 سال قبل از میلاد برای دوخت و دوز مورد استفاده قرار می گرفت ولی با توجه به دوام کم نسبت به سایر پارچه ها خیلی مورد علاقه سوزندوزان قرار نگرفت .

از دیگر پارچه های مورد استفاده در رودوزی ها می توان به پارچه های : توری و درشت بافت ، فاستونی ساده ، گاندی ، کرباس ، پوپلین ، تترون ، دبیت ، مخمل ، ترمه ، ماهوت ، اطلس ، تافته ، گاباردین و چلوار اشاره نمود .

2) نخ :

نخ های مورد مصرف در سوزندوزی ها عبارتند از :

نخ ابریشمی

الياف نخ ابريشم توسط كرم ابريشم توليد مي شود . ابریشم به واسطه نرمی ، براقیت ، ظرافت و استحکام فوق العاده ای که دارا است یکی از معروف ترین و ارزنده ترین نخ های مورد استفاده در بعضی از شاخه های سوزندوزی می باشد .

ابریشم به دو صورتِ عمامه و کلاف در بازار عرضه می شود . عمامه ابریشمی معمولاً ضخامت نسبتاً زیاد و حالت تابیده ای دارد و بیشتر برای حاشیه دوزی ، قلاب بافی و قلاب دوزی استفاده می گردد . کلاف های ابریشمی هم به صورت ابريشم تابیده و هم به صورت ابریشم نتابیده (خام) عرضه می شود .

نخ های دمسه که به صورت کلاف های کوچک در دسترس سوزندوزان قرار می گیرد ، از یک رشته نخ شش لا تشکیل شده است و از لحاظ رنگ بسیار متنوع بوده و کار کردن با آنها بسیار ساده است .

نخ پنبه اي

الياف آن از پنبه تهيه مي شود و در پنبه دوزي ، سرمه دوزي و ... كاربرد دارد.

نخ پشمی

پشم یکی از الیافی است که از پشم ، مو و کرک حیواناتی مانند گوسفند ، شتر و بز تهیه می شود .

نخ های فلزی

نخ هاي فلزي عبارتند از : الف : نخ گلابتون ، ب : نخ نقده ، ج: نخ سرمه

الف : نخ گلابتون :

گلابتون نخی است که در زری دوزی ، زری بافی ، گلابتون دوزی و ده یک دوزی به کار می رود. در قدیم مغز آن ابریشم بوده و دور آن را با نوارهای کم عرضی از نقره یا طلا می پیچیدند .

در نخ گلابتون عصر صفوی تا 50 درصد طلا به کار می رفته است . طلای مصرفی در تهیه گلابتون معمولاً دارای عیار 20 تا 22 درصد می باشد و اصطلاحاً لفظ گلابتون بیشتر به الیافی که از طلای حدیده کشی شده به دست آمده اطلاق می شود .

گلابتون هایی که در حال حاضر ساخته می شود ، هر مثقالش 30 متر درازا دارد ولی اسنادی در دست است که نشان می دهند ، در دوره ی صفویه گلابتون هایی به مراتب ظریف تر از آن چه که فعلاً می سازند تولید می شده و گاهی درازای هر مثقال به بیش از 250 متر می رسیده و برای بافت هر متر پارچه ی زری حدود 20 مثقال نخ گلابتون به کار می رفته است .

ب- نخ نقده :

از این نوع نخ برای نقده دوزی ، خوس دوزی ، یراق دوزی و گاهی برای زغره دوزی استفاده می شود . شکل این نخ به صورت نواری کم عرض می باشد که بدون مغزی ابریشمی است . در گذشته نخ نقده و گلابتون از طلا یا نقره ساخته می شدند ولی اکنون مواد پلاستيكي يا فلزاتي به رنگ طلایی یا نقره ای جای طلا و نقره را گرفته است. در قدیم جنس این نوع نخ بیشتر نقره و روکش آن را طلا تشکیل می داد و هنرمند با آگاهی از این که نقره در معرض هوا تیره می شود ، ترجیح می داد ، جنس نخ نقده را از طلا انتخاب نماید . اکنون در ایران به غیر از کارگاه اداره کل هنرهای سنتی و یک کارگاه در اصفهان در جای دیگری این نخ تولید نمی شود .

نحوه ی تولید نخ نقده به این صورت می باشد که هنرمند برای تهیه آن از طلا و نقره استفاده می کند . به این ترتیب که ابتدا نقره را در بوته زرگری ریخته و در کوره ذوب می نماید و سپس طلای مذاب را در داخل وسیله ای به نام ریچه می ریزد . نقره بعد از آن که در داخل ریچه ریخته شد ، به صورت مفتول های باریک به طول 25 تا 30 سانتیمتر در می آید که ابتدا با ظرافت تمام آن را سوهان می زنند تا سطحی هموار پیدا کند . به موازات انجام این کار و تهیه مفتول های باریک نقره ، قطعات طلا را با دقت زیاد به وسیله ی چکش آن قدر می کوبند تا به صورت ورقه های بسیار نازک در آید . سپس ورقه های طلا را به دور میله های نقره پیچیده و آن ها را داخل کوره قرار می دهند و بعد از خارج کردن از کوره روی آن سنگ یشم می کشند . در این حالت ورقه طلا کاملاً بر روی مفتول نقره چسبیده و به هیچ وجه قابل جدا کردن از آن نیست . در مرحله ی بعد میله ی نقره را که دارای روکش طلا می باشد با کمک ضربات چکش آنقدر می کوبند تا طولش افزایش یابد و به حدود 2 متر برسد . سپس آن را به کمک دستگاه حدیده به صورت نخ در مي آورند .

بعد از حدیده کشی با کمک دستگاه نوردی که اصطلاحاً دستگاه نخ کوبی نامیده می شود ، رشته های نخ به دست آمده را کوبیده و آن را به صورت نخ نقده که دارای حالتی تسمه مانند می شود در می آورند .

ج : نخ سرمه (ملیله) :

یکی از انواع نخ های فلزی نخ سرمه می باشد . نخ سرمه بدون مغزی به رنگ طلایی و نقره ای است که نحوه تابیدن آن به صورت فنری بوده و کاملاً حالت ارتجاعی دارد . از این نوع نخ علاوه بر سرمه دوزی در زغره دوزی نیز استفاده می شود. نحوه ی تولید این نخ مثل نخ نقده بوده با این تفاوت که فنری شکل می باشد.

انواع نخ سرمه :

1- سرمه لوله ای ساده ( مات یا فنری ) : که به صورت فنری وبه شكل حلقه هاي خیلی فشرده به هم تابیده می شود .

2- سرمه الماسی ( تراش یا براق ) : که تابیدن آن فنري و به شکل مربعی و مکعبی انجام می گیرد .

3- سرمه بلورسنت ( بلرسان ) : که به صورت فنریو به شكل حلقه هاي به هم فشرده و بسیار ظریف تابیده می شود و حالت ارتجاعی آن نسبت به سرمه ی لوله ای ساده و الماسی کمتر است.

نخ هاي مصنوعی

در راستای تهیه ی الیاف مصنوعی جهت بافت پارچه ، کارخانه های تولید نخ های سوزندوزی نیز از الیاف مصنوعی مانند نایلون،ابريشم مصنوعي و غیره استفاده کرده و نخ های مصنوعي گوناگون جهت سوزندوزی و گلدوزی به بازار عرضه مي كنند.

3) سوزن :

انواع مختلف سوزن در بازار یافت می شود . هر نوع از سوزن ، برای دوخت خاصی ساخته شده است . اگر انواع سوزن را خوب بشناسیم و مورد مصرف هر یک را بدانیم ، خواهیم توانست ، کار را سریعتر و صحیح تر به پایان برسانیم .

انواع سوزن : سوزن شارپ، سوزن بیتوین ، ســـوزن کرول ، ســــوزن چنایل ، سوزن دارنینگ(رفو) سوزن تاپستری ، سوزن منجوق دوزی

سوزن شارپ : این سوزن دارای نوک بسیار تیزی می باشد . اغلب دوخــــت ها رابا این سوزن انجام می دهند . به طور کلی سوزن شارپ دارای طول متوسط است و دراندازه های مختلف ساخته می شودودرخیاطی مورداستفاده فراوان دارد.

سوزن بیتوین : این سوزن دارای طول متوسط است و برای دوخت روي پارچه هايي با ضخامت زیاد و متوسط به کار می رود .

سوزن کرول : این نوع سوزن مختص گلدوزی است . با سوزن شماره 9 کرول می توان دمسه یک لا را دوخت واز شماره 5 آن برای دوخت دمسه شش لا استفاده کرد .

سوزن چنایل : این سوزن برای گلدوزی روی پارچه های ضخیم و درشت بافت به کار می رود . الیاف ابریشم بدون تاب را توسط شماره 20 چنایل می دوزند و اگر بخواهید روی پارچه های درشت بافت ، کانوا دوزی کنید و یا با الیاف پشم بدون تاب گلدوزی نمائید،بهتر است از سوزن شماره 17 و 14 چنایل استفاده کنید.

سوزن دارنینگ یا رفو : این سوزن دارای طول بلندی است که بیشتر برای دوختهای درشت به کار می رود . از شماره 18 و 17 برای دوخت نخ های ضخیم و پشم استفاده می گردد ، شماره 7 برای دمسه سه لا و شماره 5 جهت دوخت با دمسه شش لا به کار می رود .

سوزن تاپستری : این سوزن جهت دوخت روی تورهای درشت استفاده می شود . نوک این سوزن گرد است و اصلاً تيز نيست پرکردن سوراخ های تور توسط آن آسان بوده و آسیبی به دست وارد نخواهد کرد .

سوزن منجوق دوزی : این سوزن بسیار نازک و ظریف است . به راحتی از داخل دانه های منجوق عبور می کند . این سوزن حالت فنری و انعطاف پذیری دارد .

4) مواد و وسایل کمکی

انگشتانه : یکی از وسایلی است که در کارهای سوزندوزی و خیاطی کاربرد زیادی دارد ، باعث سرعت عمل در کار شده و از آسیب رسیدن به انگشت دست هنگام دوخت جلوگیری می کند.

انگشتانه در انواع مختلف فلزی، پلاستیکی ، چرمی ، چینی و چوبی وجود داردچ موجود است. انگشتانه بایستی هیچگونه فشاری به انگشت وارد نساخته و کاملاً متناسب با انگشت وسط دست باشد.

قیچی : برای برش پارچه از قیچی تیز بااندازه متوسط استفاده نمائید و جهت سوراخ کردن شبکه ها و چیدن نخ و بریدن دالبرها از قیچی کوچک سر کج استفاده کنید .

کارگاه گلدوزی : یکی از وسایل کمکی در سوزندوزی کارگاه می باشد که معمولاً به شکل های گرد ، مستطیل ، مربع و چند ضلعی وجود دارد .استفاده از کارگاه باعث می شود کار سوزندوزی هنگام دوخت جمع نشود ، کارگاه گرد از دو دایره بزرگ و کوچک تشکیل شده که دایره کوچک در درون دایره بزرگ قرار می گیرد .

هرگاه از پارچه نازك ، ظريف و يا توري مثل حرير ، ارگانزا و ... براي سوزن دوزي استفاده مي كنيد براي جلوگيري از آسيب ديدن آن بهتر است حلقه داخلي كارگاه را با نواري پارچه اي به عرض نيم سانتيمتر نوار پيچ كنيد يا روي سطح پارچه را با يك لا كاغذ نازك يا پارچه نازك بپوشانيد سپس پارچه اصلي را همراه با كاغذ يا پارچه محافظ داخل كارگاه قرار دهيد و كاغذ يا پارچه قرار گرفته روي طرح سوزن دوزي را ببريد .

مواد و وسایل کاربردی در سوزندوزی

مطالب مشابه :

انواع دوخت - كوك ساده - كوك شُل يا كوك راهنما - پس دوزي - زيگزاگ - بخيه - پودمان ۱۰

آموزش وسایل خیاطی 3

مواد و وسایل کاربردی در سوزندوزی

آموزش دوخت پوشش

نمونه دوخته شده

جدول زمان بندی

وسایل مورد نیاز:

آموزش وسایل خیاطی 6