فرآوری انواع محصولات آرتمیا و کاربرد آنها در آبزی پروری

با توجه به اینکه یکی از مهمترین وظایف کار گاه های تکثیر میگو داشتن تضمین های لازم برای دسترسی به مولد آماده تخمریزی است از طرف دیگر مقدار هورمون های جنسی آرتمیا نسبت به سایر موجودات بالا می باشد و همچنین از نظر داشتن اسید های آمینه مختلف و اسید های چرب غیر اشباع غنی می باشد لذا جهت تسریع در امر رسیدگی جنسی میگو در طی مدت آماده سازی مولدین از بیو مس آرتمیا استفاده میگردد. حتی در کشور چین بعضی کارگاه ها بجای قطع پایه چشمی صرفا با استفاده از بیومس آرتمیا نسبت به رساندن مولدین به مرحله تخمریزی اقدام می نمایند همچنین از بیومس آرتمیا در صورت دسترسی به مقدار کافی بعنوان جیره غذایی میگوی پرورشی استفاده می کنند. ودر صورت عدم دسترسی به مقدار مکفی به مقدارکم، جهت پایین آوردن ظریب تبدیل غذایی(( F.C.R و تنظیم جیره غذایی استفاده می گردد. همچنین از بیومس آرتمیا برای خوشرنگ شدن گوشت قزل آلا هنگام عرضه به بازار نیز استفاده می نمایند.
با توجه به اینکه تامین سیست تازه و توده زنده آرتمیا در طول سال برای پرورش دهندگان ماهی و میگو امکان پذیر نیست، لذا لازم است بعد از جمع آوری سیست و بیومس آرتمیا، شستشو داده و خالص سازی نمود و بر حسب امکانات موجود به روشهای مختلف عمل آوری و فرآوری کرد و بدین ترتیب محصولات متنوعی از جمله سیست، سیست دکپسوله، بیومس منجمد، پودر ، پولکی و ترشی آرتمیا حاصل می گردد که زمان ماندگاری هر کدام از آنها متفاوت بوده و می توان در مواقع لزوم ، به هر میزانی و درهر نقطه یا مکانی مورد استفاده قرار داد. در این مقاله به شرح چگونگی تولید انواع محصولات آرتمیا و کاربرد آنها در آبزی پروری می پردازیم.

مواد و روش کار:
سیست و بیومس آرتمیا، ساچوک، سطل و وان پلاستیکی،دستکش،چکمه، بادگیر، آب شور و شیرین ، سینی مخصوص توری دار یا الکهای مخصوص با سایز های مختلف جهت جداسازی، آب نمک اشباع، کمپرسور هوا جهت هوادهی، فریزر(پلیت فریزر یا تونل انجماد)،ظروف مخصوص انجماد، گرمخانه یا دستگاه خشک کن، اوون، لوپ و میکروسکپ
مواد شیمیایی مورد نیازشامل محلول لوگل، سود کاستیک، تیوسولفات سدیم، محلول بلیچ یا هیپوکلریت سدیم، اسید کلریدریک غلیظ و رقیق.

الف- سیت(Cyst) آرتمیا:
1- سیست آرتمیا:
سیست هایی که از منابع طبیعی یا از استخرهای پرورشی با ساچوک با تورهای 100 میکرونی جمع آوری می گردند خالص نیستند و ممکن است با لاشه یا تراکوپودهای آرتمیا، پر پرندگان، ذرات چوب، ماسه ، جلبک، پوسته و سیستهای شکسته شده و نامرغوب و جانورانی نظیر کرم ، مگس آب شور یا سوسکهای آبی مخلوط باشند که با یستی خالص سازی شوند. برای اینکار ابتدا ذرات درشت بوسیله الکهای با چشمه درشت و بوسیله دوش آب شور جدا سازی می گردند. سپس آنها را در داخل زوک مخروطی شکل ریخته و با آب نمک اشباع (شوری آب 300 گرم در لیتر) به مدت 24 ساعت هوادهی نموده تا دهیدراته شوند. بعد از آن، هوادهی را به مدت 15 تا 20 ساعت قطع کرده تا سیستهای سالم در سطح و ذرات نمک و دانه های شن و ماسه در کف زوک رسوب نمایند. با بازکردن شیر فلکه زوک مخروطی ابتدا ذرات نمک و شن و ماسه از آن خارج شده و سپس لایه های سطحی داخل زوک که حاوی سیست می باشند را با قرار دادن ساچوک با توری 100 میکرونی در زیر آن، آنها را جمع آوری می نمایند.
بعد ازآبگیری آنها را حداکثر تا 3 دقیقه در داخل تشتک حاوی آب شیرین قرار داده تا ذرات سبک مثل انواع جلبکهای ریز وسبک، تراکوپودهای آرتمیا و پوسته های سیست و... در سطح آب قرار گیرند و سیستها ی سالم نیز بواسطه سنگین بودن در کف تشتک رسوب می نمایند. سپس سریعا اقدام به خارج کردن لایه سطحی آب نموده با اینکار عمل جداسازی و خالص سازی پایان یافته و فقط سیستهای ترک خورده با سیستهای سالم مخلوط هستند که هنوز روشی برای جداسازی آنها وجود ندارد.
سیست های خالص سازی شده بلافاصله آبگیری شده یا سانتریفوژ می شوند و با دستگاه خشک کن، خشک شده و بعد از عمل کنترل کیفی سیستها آنها را در شرایط خلاء و با تزریق ازت در قوطی های 400 تا 1000 گرمی بسته بندی می نمایند و تا زمان مصرف در داخل سردخانه و در شرایط تاریکی و خشک و بدون رطوبت نگهداری می نمایند. اگر سیستها خوب عمل آوری شده باشند و از کیفیت بالایی نیز برخورد دار باشند طول عمر آنها در شرایط سردخانه تا 8 سال خواهد بود.

2- سیست دکپسوله یا کپسول زدایی شده (Decapsulated Cyst) :
تخم مقاوم یا سیست ارتمیا دارای لایه ای قهوه ای رنگ به نام کوریون می باشد که جنین را در بر گرفته است و این لایه برای آبزیان قابل هضم نیست که می توان آنرا با عمل کپسول زدایی از بین برد. سیست هایی که از درصد هچ بالایی برخوردار نیستند یا سیست هایی که غیر قابل تفریخ هستند، جهت باز یافت آنها یا جهت استفاده بهینه از آنها ، می توان پوسته سخت یا لایه کوریون روی جنین غیرفعال آرتمیا را بوسیله یکسری مواد شیمیایی طی مرحله پوسته زدایی، جدا نمود. این روند با استفاده از روش Bruggeman et al., 1980 انجام می گیرد، که شامل هیدراته کردن سیست ها، خارج کردن کوریون بوسیله محلول هیپو کلریت سدیم و شستشوی سیست ها با محلول تیوسولفات سدیم 1/0 نرمال و آب شیرین به منظورغیر فعال کردن کلر می باشد. سیست های کپسول زدایی شده را می توان مستقیما مورد استفاده قرار داد یا می توان طی پروسه تفریخ با ایجاد شرایط انکوباسیونی به ناپلیوس مرحله اینستار یک(Instar I Naouplius ) تبدیل نمود یا اینکه مجددا خشک و بسته بندی کرده و درشرایط خشک و سرد نگهداری و ذخیره نمود. در نتیجه امر دکپسوله از هر سیست یا تخم یک جنین بدون پوسته خارجی (زرده) به رنگ زرد نارنجی به قطر 210 تا 270 میکرون حاصل می شود که اندازه جنین ها به گونه یا سویه های مختلف آرتمیا بستگی دارد (شکل 1). در حال حاضر از این محصول بیشتر در ماهیان زینتی و آکوآریومی گران قیمت استفاده میشود. از جمله مزایای سیست دکپسوله عبارتند از:
- دارای اندازه کوچکتری نسبت به ناپلیوس تازه تفریخ شده آرتمیا می باشد (اندازه آن 190 تا 270 میکرون است ولی اندازه ناپلیوس تازه تفریخ شده 400 تا 500 میکرون می باشد).
- با استفاده از عمل دکپسولاسیون می توان سیست های غیر قابل تفریخ و با کیفیت پائین را به نحو بسیار مفیدی بعنوان غذا مورد استفاده قرار داد.
- دکپسوله کردن بدلیل استفاده ازمواد شیمیایی سبب از بین رفتن تمامی باکتریها و قارچهای موجود در سطح سیست ها می شود و در واقع سیست ها با این عمل ضد عفونی نیز می گردند.
- وزن خشک و انرژی موجود در سیست دکپسوله در مجموع 30 تا 40 درصد بیش از ناپلیوس تازه تفریخ شده آرتمیا می باشد.
- ناپلیوس حاصل از سیست دکپسوله دارای انرژی بیشتری است چون برای شکستن پوسته کتینی انرژی صرف نمی کند.
- در امر دکپسوله کردن نیازی به جداسازی ناپلیوس ها از پوسته نیست زیرا بعد از دکپسوله کردن پوسته های سیست آرتمیا وارد انکوباتورهای هچینگ نمی گردد.
- دکپسوله کردن باعث بالا رفتن قدرت تفریخ سیست ها شده بعبارت بهتر باعث کوتاه شدن زمان تفریخ آنها می گردد و درصد تفریخ و میزان هچ مؤثره و نرخ تفریخ را افزایش می دهد.
- از خورده شدن پوسته توسط آبزی ممانعت می گردد.
از مهمترین معایب آنها نیز می توان به غیر متحرک بودن آنها وعدم شناوری آنها در آب را نام برد.

ب- بیومس آرتمیا:
1- بیومس زنده آرتمیا :
آرتمیای بالغ پرورشی یا صید شده از منابع آب شور طبیعی با ساچوک با چشمه تور 100 تا 500 میکرون ابتدا از آشغالهای بزرگ توام با بیومس جداسازی شده و سپس با آب شیرین شستشو داده می شوند و بر حسب دسترسی به آنها برای تغذیه سخت پوستان و ماهیان بزرگتر پرورشی آب شور و شیرین مورد استفاده قرار می گیرند.
باتوجه به اهداف مختلف و امکانات دسترسی به مراحل مختلف زندگی آرتمیا از آنها استفاده می شود که به عنوان مثال در کار گاه های تکثیر و پرورش میگو به شرح زیر می باشد:
الف– استفاده از ناپلیوس آرتمیا جهت تولید پست لارو میگو :
قبلا در بخش استفاده از سیست توضیح داده شده است که چگونه از ناپلی تازه تفریخ شده استفاده می نمایند.
ب- استفاده از مرحله متا ناپلی،جوان و بالغ آرتمیا با اهداف:
1- تسریع در رسیدگی جنسی مولدین
2- استفاده در جیره غذایی مراحل مختلف زندگی میگو های پرورشی
استفاده از بیومس آرتمیای زنده بیشترین کاربرد را در آبزی پروری دارد اما در دهه های اخیر تلاش های زیادی برای توسعه محصولات عمل آوری شده آرتمیا به عمل آمده که آرتمیای منجمد ، خشک شده ( پودری و پولکی) و انسایل یا ترشی آرتمیا از جمله آنهاست.
2- بیومس منجمد آرتمیا( (Frozen Artemia:
بعد ازصید توده زنده آرتمیا ابتدا آنها را خالص سازی کرده و با آب شیرین کاملا شستشو داده ، بعد از آبگیری در قالبهایی به ابعاد و اندازه و اوزان مختلف ریخته و با دستگاه انجماد مثل پلت فریز(( Plate freezer یا تونل انجماد به مدت 5/1 تا 2 ساعت سریعا اقدام به فریز کردن می نمائیم ، یا می توان از دستگاههای مبرد دیگر برای انجماد استفاده کرد که بسته به نوع دستگاه مبرد ممکن است سرعت انجماد کاهش یا افزایش یابد.بنابراین فرایند منجمد نمودن بسیار حائز اهمیت است. محصول منجمد شده را تا زمان مصرف در دمای پایینتر از 20- درجه سانتی گراد نگهداری می کنند . این نوع محصول برای ماهیان پرورشی (بچه ماهیان خاویاری) و سخت پوستان (میگو) در ایران استفاده شده که نتایج خوبی نیز بهمراه داشته است.

2- بیومس خشک آرتمیا (Dried Artemia ) یا بیومس پودری یا پولکی آرتمیا :
برای حفظ و نگهداری محصول آرتمیا (بیومس ارتمیا) جهت استفاده در زمان های مقتضی اقدام به خشک کردن می کنند.این محصول را می توان به چند طریق خشک کرد و دو نوع محصول خشک شده بنام پولکی و پودر بدست آورد.
بعد از صید زی توده آرتمیا ابتدا آنها را خالص سازی کرده ،سپس با آب شیرین کاملا شستشو داده و بعد از آبگیری آنها را خشک می نمائیم.
عمل خشک کردن بصورت لایه ای یا از طریق گرمخانه ای یا دستگاه خشک کن یا در جلوی نور آفتاب یا با دستگاه پیشرفته اسپری درایر(spary draier ) انجام می گیرد که دستگاه اخیر فوق العاده گران است.
اگر میزان بیو مس خیلی زیاد باشد (بیش از 1000 کیلو گرم) می توان در کار خانجات تبدیل ضایعات دامی و کشتار گاهی یا بوسیله کارخانجات پودر ماهی مستقیما به پودر تبدیل نمود . معمولا بطور متوسط به ازای هر 8 کیلوگرم بیومس مرطوب یک کیلوگرم پودر یا پولکی آرتمیا حاصل می شود.

3- انسایل( Ensile) یا ترشی آرتمیا :
نحوه عمل آوری این محصول بدین ترتیب است که بعد از خالص سازی و شستشو و آبگیری زی توده آرتمیای جمع آوری شده آنها را با اسید کلریدریک، و به نسبت 10 به 1 ( یعنی بازای هر 10 کیلو بیومس آرتمیا یک لیتر اسید) مخلوط کرده و آنرا کاملا بهم میزنند با این کار PH محصول به یک یا کمتر از یک میرسد (شکل2). این کار را می توان با اسید پروپیونیک نیز انجام داد.
برای کنترل آن در روز های بعدی نیز بعد از بهم زدنPH آنرا بررسی و کنترل می نمایند و در صورتی که PH آن بالای یک باشد مقداری اسید به آن اضافی می کنند و مخلوط را بهم می زنند. ادامه این کار باعث می شود تا PH آن به یک یا کمتر از آن برسد تحت این شرایط محصول بدست آمده را می توان تحت همان دمای محیط و در ظروف یا بشکه های پلاستیکی یا فایبر گلاس به مدت 6 ماه نگهداری نمود.

نتایج و بحث:
Brady و همکارانش در سال 1989 اعلام کردند که استفاده از آرتمیا منجمد بعنوان مکمل غذایی باعث افزایش باروری در میگوی P.semisulcatus می گردد. Lavans و Sorgeloos در سال 1996 در طی یک کار تحقیقاتی بیان کردند که استفاده از بیومس آرتمیا در جیره غذایی مولدین میگو هزینه کمتری داشته و باعث استحکام و پایداری غذای میگو شده و افزایش باروری آنها را بدنبال داشته است.
رویان و همکاران در سال 1987 به این نتیجه رسیدند که میتوان با قرار دادن 15 درصد بیومس آرتمیا در جیره غذایی میگوهای پرورشی میزا نFCR را افزایش داد.
امروزه مشخص شده که سیست های دکپسوله آرتمیا غذای مناسبی برای تغذیه لارو گونه های مختلف گربه ماهی آب شیرین ، ماهی کپور، میگوهای دریایی و خامه ماهی است((Vanstappen, 1996b.
ناپلی آرتمیا دارای 37 تا 71 درصد پروتئین، 12 تا 13 درصد چربی ، 11 تا 23 درصد کربوهیدرات و 4 تا 21 درصد خاکستر و دارای اندازه مناسب (420 تا 500 میکرون) می باشد ولی آرتمیای بالغ دارای 50 تا 69 درصد پروتئین ، 2 تا 19 درصد چربی، 9 تا 17 درصد کربوهیدرات و 9 تا 29 درصد خاکستر می باشد( فیاضی 1373).
یکی از موارد خیلی مهم استفاده از ناپلیوس و آرتمیا بالغ بعنوان حامل موادی است که مستقیما مصرف انواع ماهیان پرورشی و سخت پوستان با سختی همراه است و برای سهولت این امر می گیرد. باعمل کپسول گذاری (Bioencapsulasion) برخی از مواد اساسی مثل مواد غذایی ضروری ، ویتامین ها ، واکسن ها، رنگدانه ها و انواع داروهای مورد لزوم که در آبزی پروری نیاز باشد را به آرتمیا می خورانند و سپس این آرتمیا های حامل را به تغذیه آبزیان پرورشی قرار می دهند. اما مانع اصلی تغذیه برای جانوران آب شیرین این است که آرتمیا در آب شیرین پس از 30 تا 60 دقیقه می میرد و از دسترس شکارچی خارج می شود.
در مواقع استفاده از آرتمیای منجمد ابتدا بایستی از عمل آوری صحیح و درست آن مطمئن شد ، برای این کار مقداری از بیو مس منجمد را در یک لیوان آب شفاف قرار داده و آنرا بهم می زنیم و در صورت سالم بودن بیومس و عمل آوری صحیح آن بعد از یک ساعت کلیه آرتمیا ها در کف لیوان ته نشین شده و آب نیز شفاف باقی می ماند که این علائم نشانه سالم بودن بیومس است. در صورتیکه رنگ آب لیوان کدر وذرات ریز در آب شناور باشد نشانگر عمل آوری غلط یا فساد بیومس یا طولانی مدت آن در سرد خانه می باشد یا ممکن است دلایل دیگری داشته که باید از مصرف آن خود داری کرد.
معایب بیو مس منجمد این است که نیاز به سرد خانه دارد و برای حمل و نقل آن نیز ماشین سرد خانه دار لازم است که چندان اقتصادی بنظر نمی رسد. اما انسایل آرتمیا شیوه جایگزینی برای روش انجماد آرتمیا است. نکهداری بیومس آرتمیا با روش انسایل می تواند استفاده از بیومس آرتمیا را در آبزی پروری افزایش دهد. این شیوه عمل آوری (انسایل) به سادگی می تواند در مزارع کاربردی شود و به طور مشخص از روش انجماد ، اقتصادی تراست چون هزینه کم و امکانات بسیار کمتری نیاز دارد. در واقع تنها ماده مورد نیاز برای فرآوری این محصول مواد شیمیایی ( انواع اسیدها مثل اسید کلریدریک و پروپیونیک اسید) است، و بعد از تولید تا وقتی که میزان pH آن تغییر نیافته، می توان حتی در دمای محیط به مدت 6 ماه نگهداری نمود، ولی قبل ازاستفاده بایستی با آب شیرین کاملا شستشو داده تا میزان PH آن در حد خنثی باقی بماند. از نظر راحتی حمل و نقل و نگهداری نسبت به محصول آرتمیای منجمد شده ارجحیت دارد. بر اساس مطالعات Abelin در سال 1991 مصرف انسایل آرتمیا هم به صورت مستقیم و هم به صورت مکمل غذایی در مقایسه با بیومس منجمد آرتمیا تاثیر بیشتری در رشد مراحل پست لاروی میگوهای خانواده پنائیده داشته است.
برتری محصول خشک آرتمیا ( پودر یا پولکی) نسبت به آرتمیای منجمد و انسایل، نگهداری زیاد آن درمحیط معمولی ، حمل و نقل آسان، سهولت در نحوه استفاده از آن و... می باشد. این محصول را هم می توان بصورت مستقیم مورد مصرف قرار داد و هم بصورت مکمل غذایی می توان در جیره غذایی ماهیان دریایی یا آکوآریومی یا میگو لحاظ نمود. بعنوان مثال با الک کردن پودر بیومس آرتمیا با سایز 20 ، 50 ،100و 200 میکرون نسبت به تولیدغذا در مراحل مختلف تغذیه میگو اقدام می کنند کاری که توسط گومارس و دی هاس در سال 1986 بر روی گونه Penaeus japonicus انجام شده نتیجه گرفتند که با 8/1 کیلو گرم پودر آرتمیا می توان یک میلیون پست لارو میگو تولید نمود.
در یک نتیجه گیری کلی می توان بیان کرد که کاربرد آرتمیا در آبزی پروری روز بروز دامنه گسترده تری پیدا کرده و زمینه های جدید کاربردی آن در پرورش آبزیان نیز توسعه چشمگیری داشته و این امر نوید دهنده آینده بسیار خوبی در استفاده از غذاهای زنده در صنعت آبزی پروری است که می تواند زمینه های شغلی مناسبی برای فارغ التحصیبلان رشته های شیلاتی فراهم نماید.

___________________________________________________________
منابع:
- پیکران مانا، ن.، 1375. روش جمع آوری و مراحل عمل آوری سیست آرتمیای دریاچه ارومیه، مرکز نمونه بهره برداری آرتمیا، اداره کل شیلات استان آذربایجان غربی، 30 صفحه.
- پیکران مانا، ن.، 1385. استاندارد سازی شرایط کشت سیست آرتمیا ارومیانا با تاکید بر فاکتورهای فیزیکوشیمیایی آب، سمینار دانشجویی کارشناسی ارشد رشته شیلات، 60 صفحه.
- پیکران مانا، ن. 1386. ارزیابی کمی و کیفی سیست ، سیست دکپسوله آرتمیا و ناپلیوس های حاصل از آنها در سه منطقه جغرافیایی ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد شیلات، دانشگاه آزاد اسلامی لاهیجان، 144 صفحه.
- سارجیلوس، پ و وان استپن، ژ . 1375. جزوه دوره تخصصی آرتمیا ، مرکز نمونه بهره برداری آرتمیای دریاچه ارومیه.
- فیاضی،غ.، 1373. ارزش غذایی و کاربرد ارتمیا در امر آبزی پروری، فصلنامه آبزی پروری صفحات 42 تا 45.
- لاونز، پ. و سارجیلوس، پ. 1986. آرتمیا وکاربرد آرتمیا در تکثیرو پرورش آبزیان. جلد 1، ترجمه: شعاع حسنى و جعفری1382.انتشارات دریاسر 128صفحه.

- Abelin, p., 1991. Development and evaluation of unconventional froms of Artemia Sp. as a food source for penaeid shrimp. University of Gent, Belgium. Pp:189.
- Azari takami, G.1987: The use Of Artemia from ormia lake as food for sturgeon In: Artemia research and its Application. Vol.3. Ecology, culturing, use in Aquaculture, Sorgeloos, P., Bengtson, D.A, Decleir, W. and Jasper E. (Eds)Universa press, Wetteren, Belgium.pp: 467- 468.
- Bengtson, D.A., Lager, P. and Sorgeloos, P.1991. Use of Artemia as food source aquaculture. In: Artemia Biology, R.A. Browne, P. Sorgeloos and C.M.A Trotina (Eds), 1st Edn. (CRC press, USA), pp: 256-285.
- Bruggman, E., Sorgeloos, P. and Vanhaecke, P. 1980. Improvments in the decapsulation technique of Artemia cysts. In: The brine shrimp Artemi. Vol.3. Ecology, culturing and use in Aquaculture. persoone G., P. Sorgeloos, O. Roels and E. Jaspers (Eds), Universa press, Wetteren, Belgium. pp: 357-372 and pp: 260-268.
- Leger. P., Bengtson, D. A., Simpson. K. L. and S0rgeloos. P., 1986. The use and nutritional value of Artemia as a food source. Oceanogr. Mar. Biol. Ann. Margaret Barnes, Ed. Aberdeen university press Rev. 24, pp: 521- 623.
- Naessens, E., et al., 1997. Maturation performance of Penaus vannamei co-fed Artemia biomass prepartions. Aquaculture 155. pp: 87-101.
- Vanstappen, G., 1996b. Use of Artemia cysts. In: manual on the production and use of live food for aquaculture, P. Lavanse & P. Sorgeloos (Eds). FAO Fisheries Technical paper. Rome, pp:295-361

مقالات علمی ایران

فرآوری انواع محصولات آرتمیا و کاربرد آنها در آبزی پروری

مطالب مشابه :

پرورش و تكثير ارتميا

برگزاری کارگاه آموزشی پروژه پژوهشی با عنوان« بررسی امکان پرورش آرتمیا با پساب تصفیه خانه فاضلاب میان

تکثیر و پرورش آرتمیا

غذاهای زنده برای گوپی

غذاهای زنده برای گوپی

فرآوری انواع محصولات آرتمیا و کاربرد آنها در آبزی پروری

فرآوری انواع محصولات آرتميا و کاربرد آنها در آبزی پروری

آرتمیا ، اهمیت و کاربرد آن