اداب رسوم نوروزی مردمان فسا

اقوام فارس و ترک و عرب ، شهری و روستایی و عشایری ساکن در شهرستان فسا، درپیش بازی ایام نوروز و بزرگداشت آن دارای رسوم مشترک و برخی رسوم خاص خود می باشند که در این نوشتار به آداب مشترک نوروز دربین مردمان فسا می پردازیم.

عید تا بوده وهست با خانه تکانی و شست شو و رفت وروب در جامعه خود را می نمایاند ومردمان با خانه تکانی و تغییر دکوراسیون منزل و اسباب واثاثیه به استقبال کهن آداب نوروزی می روند و براین باورند که وسایل خانه نیز باید عوض یا پاکیزه گردد . امروزه برای کار خانه تکانی بعضا از نیروهای شرکت های خدماتی بهره می گیرند، روشی که در گذشته های دور تنها توسط خوانین وثرتمندان به کار گرفته می شد .

برای خانه تکانی، اگر دل کندن از لوازم و اسباب کهنه و شکسته که پس از یک یا چند سال کار کردن و تعمیر شدن، تنها به درد دور انداختن میخورد ، میسر باشد. لوازم کهنه بیرون در کوچه می گذارند و جای آن را نو پر می کنند درغیر این صورت ، تمام وسایل خانه باید بیرون ریخته و شسته و در و دیوار جارو و گردگیری میشود و بعد تمیز شدن به دوباره به داخل برده و چیده میشد. هر چند که تهیه لباس نو در بعضی از خانواده های بی بضاعت انجام نمیشد ونمی شود اما رسم خانه تکانی، فقیر و غنی نمیشناسد و در خانه تکانی ها مشترکند.خانه تکانی در آن روزها وقت بسیاری میگرفت زیرا از تکاندن یا شست و شوی فرش و گلیم و قالی شروع میشد و با برق انداختن لوازم فلزی، شستن پارچه ای ها (ملافه و پرده، روتشکی و پشتیها و...) ، درب و پنجره ها ، ظرف و ظروف و دوده گیری از اتاق ها به پایان می رسید و بعد همه چیز باید دوباره چیده میشد تا سال بعد که روز از نو، روزی از نو.
در گذشته که بیشتر خانواده ها در روزهای نزدیک به عید به فکرتهیه لباس می افتادند و پارچه‌هایی معمولاً خریداری می‌شود که دارای رنگ روشن و شاد باشد نه زیاد نازک ونه زیاد ضخیم (بهاره).و بر این باور بودند که اگر بخواهند لباس را خودشان بدوزند خوش یمن است که پارچه آن را ،روزهای دوشنبه یا جمعه قیچی یا برش زنند چون باور آنها روز پنج شنبه ساعت سنگین است و لباس مدتی روی دست می‌ماند تا دوخته شودیا اگرروز سه شنبه پارچه بریده شود نصیب دزد یا مرده‌شور خواهد شد و روز چهار شنبه اگر پارچه را ببریم ، در آتش می‌سوزد . امروزه یک ماه به نوروز مانده مردم به بازار می‌روند و لباس عیدشان را تهیه می‌کنند. و نو کردن خانه ولباس تا انجا بود که در گذشته‌ها رسم بود که مردم پیش از نوروز حجامت می‌کردند و می‌گفتند که در سال نو باید خون نو در بدن باشد.

در گذشته مردم خود شیرینی درست می‌کردند و عمدتاً نان شیرینی مانند یوخه می‌پختند. نان شیرین را بعد از این که از تنور بیرون می‌آوردند تا هنوز نرم و تازه بود، چند بار تا می‌زدند تا به صورت مربع و مستطیل یا مثلث به اندازه کف دستی یا بزرگتر درآید.این نان بعد که برخی اوقات برای تهیه خمیر آن به جای آب ، از شیر استفاده می شد بعد از چند دقیقه تـُرد و بسیار شکننده می‌شد. بجزنوع نان شیرینی، شیرینی دیگری در اغلب خانه ها درست نمی‌شد و وسایل پذیرایی عید تنقلاتی مانند برنجک، گندم برشته ، تخمک بو داده هندوانه و کدو بود. تخم مرغ رنگ کردن نیز که با آب پز کردن و رنگ‌های شاد روی آنها زدن همراه بود از موارد ترک نشدنی عید نوروز بود وتخم مرغ های رنگارنگ زینت بخش سفره هفت سین می شدند.

پختن نان شیرین از جمله کارهایی است که حتماً باید قبل از عید و برای عید انجام بگیرد. سبز کردن گندم، عدس، تره تیزک، ده پانزده روز به عید مانده در خانه صورت می‌گیرد.برای این کار از کوزه یا ظرف سفالین استفاده می کنند وپارچه ای بسیار نازک روی آن می کشیدند بعد مقداری دانه روی آن می ریزند تا به مرور سبز کند خانم یا دختر خانه به تعداد جمعیت خانواده مشت مشت گندم یا عدس یا هر دانه سبز کردنی دیگر را برداشته و در ظرفی سفالی می ریخت، سپس روی دانه ها را با آب نیم گرم پوشانده و در جایی نه گرم و نه سرد قرار میدادند و هر روز آب تازه بر ریش میریختند تا جوانه بزنند. این دانه های جوانه زده را در دستمال مرطوبی نگه میداشتند نا برگهای آن نیش بزند و بالا بیاید، سپس سبزه را در یک سینی یا بشقاب زیبا قرارداده، و هر روز آب میدادند تا سبز شده و برای هفت سین آماده شود، سپس آنرا با روبانی قرمز و گلهای پارچه ای تزیین کرده و سر سفره میگذاشتند.

از طرفی از سنت های نیکو و پسندیده ی ابرار و نیک مردان در قبل از ایام عید باد فقرا وضعفا و به ویژه یتیم ویسیران و دست گیری از آنان بود و بسیاری از افراد خیر به یاری مستمندان شتافته و با بردن برنج، روغن، ماهی و تخم مرغ ولباس های نو در خانه آنها، دلشان را شاد میکردند.

در دوره کنونی بیشتر مردمان فسا دست کم از 15 روز پیش از تحویل سال نو،با تهیه شیرینی ، آجیل و خرید لباس نو برای خانواده برای ورود نوروز خود را آماده می کنند.

بزرگترین نماد آیین نوروز "هفت سین" ، است. "عدد هفت عددی خاص ، برگزیده و مقدس در بسیاری از مناطق جهان اسا است.گرچه در باورهای زتشتیان عدد شش و مضرب های آن مورد توجه بوده اما در سفره نوروزی انتخاب عدد هفت بسیار قابل توجه است. ایرانیان باستان این عدد را با هفت امشاسپند یا هفت جاودانه مقدس ارتباط می دادند. در نجوم عدد هفت، خانه آرزوهاست و رسیدن به امیدها را در خانه هفتم نوید می دهند. در باور اسلامی ودر قرآن نیز اشاره به عدد هفت فراوان است از آسمان هفت طبقه و زمین هفت طبقه ، هفت ملک یا فرشته موکل، هفت گاو چاق و هفت گاو لاغر و هفت سال تر سالی و هفت سال خشکسالی دراحسن القصص ( داستان یوسف) و... از آن جمله است . علامه مجلسی در بحار الانوار آورده است که اگر موقع تحویل سال، هفت آیه از قرآن مجید را که باحرف سین شروع می شودبخوانند آنان را از آفات زمینی و آسمانی محفوظ می دارند."

برای تحویل سال همه در یکی از اطاق های خانه شان سفره می‌اندازند." اما آداب چیدن از این قرار بود که ابتدا سفره را در محل مناسبی در بالاترین قسمت اتاق پهن میکردند و یک جلد کتاب مقدس ( با توجه به اینکه عید نوروز عید ایرانیان است و مختص مسلمانان نیست، هر خانواده کتاب مقدس دین خود را بر سفره میگذاشت) در وسط سفره گذاشته، کاسه آب و یک گلاب پاش در دو طرف آن قرار داده، آیینه را در بالا و بشقابی آرد و نان بریده را در دو طرف آب و گلاب قرار داده و چهار گوشه سفره را با چهر شمعدان روشن میکردند که نشانه رحمت، گشاده دستی، روشنایی و خیر و برکت بود.
مواد هفت سین نیز بر روی سفره قرار داده میشد که نشان از برکت، سلامتی، زایش، زیبایی و شادابی داشتند. اسفند برای رفع چشم زخم و شیرینی برای شیرین کامی بر سر سفره آورده میشد. یک کاسه آب که نارنجی در آن انداخته بودند هم جزو ضروریات سفره بود زیرا نام نارنج (نا-رنج) را به معنی بدون رنج معنا میکردند و حضور این میوه را دافع درد و رنج میدانستند. "
هفت سین عبارت است از سماق، سیر، سنجد، سمنو، سکه، سرکه، سبزی.البته برخی علاوه بر هفت سین ، تخم مرغ رنگی ، ماهی قرمز ،یه دانه نارنج ، شمع روشن و... در درسفره می‌گذارند وموقع تحویل سال همه اهل خانه باید با لباس نو بر سر سفره باشند اسپند نیز دود می شود که هر کدام از این‌ها فلسفه‌ای دارد. شمع برای روشنایی خانه و زندگی، قرآن نشان توجهی است که باید در آغاز سال به خداوند داشته، به علاوه در سال نو، صاحب قرآن یار و مددکار اهل خانه خواهد بود. سکه نشان از خیر و برکت و رفاه و نشانی از امید به وضع مالی خوب در سال نواست ، اسپند برای دوری از چشم زخم حسودان، آب، نشان صافی و پاکی و روشنایی و گشایش کار. ماهی قرمز، شگون دارد ،آیینه، برای رفع کدورت و نشانی ازصفا و پاکی و یکرنگی... بعد از تحویل سال نباید شمع ها را با فوت خاموش کرد بلکه بایدگذاشت تا آخر بسوزند و یا با شیرینی خاموششان کرد.آنانی که تخم مرغی را روی آینه سفره هفت سین قرار می‌دهند ، اعتقاد دارند که لحظه تحویل سال نو، تخم مرغ روی آینه حرکت می‌کند.

در هنگام سال تحویل ، بزرگ خانواده با تلاوت قرآن ، خواندن حافظ و دعای هنگام تحویل سال نو« یا مقلب القلوب والابصار یا مدبر اللیل والنهار یا محول الحول و الاحوال حول حالنا الی احسن الحال.» و ذکر صلوات به پیش باز سال نو می روند و باور مردمان در فسا این است که هرکسی در هنگام سال تحویل فعالیتی انجام دهد تا سال بعد بیشتر آن کار را انجام می دهد . لذا سعی می کنند از دعوا و افعال ناپسند در نزدیکی تحویل سال نو دوری کنند . خواندن نماز شکر یا نماز عید که در کتب ادعیه معرفی شده از دیگر مراسم پاسداشت زمان تحویل سال نو یا اندکی پس از آن می باشد.

خوردن سبزی پلو نوعی پیش باز رفتن نوروز بود به این ترتیب که یک شب مانده به تحویل سال، زمان خوردن سبزی پلو یا کوکوی سبزی، سیر تازه و ماهی فرا میرسید. عقیده به پلوی سبزی دار این بود که میگفتند خوردن آن دل را زنده، احشا را تازه ، بدن را رطوبت مفید می بخشید و روح تازه به تن می دمید. اما غذاهایی که بعد از سال تحویل در اولین وعده غذایی خانواده با توجه به وضع معیشتی افراد صرف می شود، متنوع است اما بیشتر عبارتند از

شوید لوبیا با گوشت (ماهی ، مرغ یا قیمه)کوفته سبزی، شکر پلو، و... البته ماست و سالاد شیرازی جزئی ازسفره غذایی اغلب خانواده های فسایی حتا ایرانی می‌باشد. این سالاد که با خرد کردن پیاز، خیار و گوجه فرنگی و.. تهیه می‌شود و با آب نارنج تازه یا کمی آب لیمویا آبغوره و نمک و نعنای خشک به آن طعم و لطافتی فراموش نشدنی می‌دهد تزئین کننده همیشه سفره غذای به ویژه نوروز است.

دیدار اقوام و دوستان ؛ از ارکان عید سعید وباستانی نوروز است و پس از تحویل سال و بیشتر از بامداد نوروز دید و بازدیدها آغاز می‌شود و در همه خانواده‌ها رسم است به دیدار بزرگ خاندان بروند که از نظر سن و شخصیت بر دیگران بلاتر است و دست او را ببوسند و تبریک بگویند و او نیز عیدی که شامل سکه یا پول است به آنها بدهد. بعضی نیز یک بشقاب گندم برشته که شامل: کنجد، گندم، شاهدانه، نخودچی و کشمش است به اضافه یک بشقاب نان شیرین به اضافه تخم مرغ رنگی یا سکه به کوچک‌ترها می‌دادند. هر دیدی گفته اند باز دیدی دارد لذا بازدید کننده ها به خانه بر می گردند و منتظر می مانند تا بزرگترها نیز به آنها سر بزنند. این دید و بازدیدها تا روز سیزده بدر، ادامه دارد و علاوه بر دید و بازدید از بستگان، دوستان، همسایگان و بزرگان فامیل، با مصیبت دیدگان در سال گذشته نیز دیدار می شود.

" قدیم ترها ، روزهای عید به دید و بازدید ، شادی و تفریح می گذشت و رسم بر این بود که در این روزها کسی بداخمی و تندی نکند، پول یا مالی قرض نکند، نزد پزشک و دوا فروش هم نرود و خلاصه از هر مورد غم افزا و مکدّر کننده ای دوری کند. البته زیارت اهل قبور و پخش نذری برای رفتگان جزو آدابی بود که هرچند غم افزا، اما موجب شادی روح رفتگان و در نتیجه بسیار پسندیده به شمار میرفت. همان طور که گفتیم ، دو سه روز اول عید برای دیدار از بزرگترها بود که از منزل پدر و مادر آغاز میشد و منازل دایی و عمه و دیگر بزرگان و دوستان می گذشت. در این دید و بازدیدها عیدی هایی هم رد و بدل میشد و به خصوص عروس و دامادها در اولین عید پس از ازدواج عیدی فراوانی میگرفتند. گشت و گذار و سفر هم در برنامه های روز چهارم به بعد بود و تفریح و استراحت معمولا تا روز سیزده ادامه داشت و در این روز به اوج خود میرسید."

تمامی مردم کشورمان سیزده بدر را پذیرفته و در این روز بیشتر طبق یک سنت دیرینه سعی می کنند از خانه ها بیرون زده، به دامان طبیعت سرسبز پناه ببرند و روز را به شادی به شب برسانند.درفارس وفسا نیز مرسوم است که یک یا دو روز قبل از سیزده ، با تدارک وسیله و گاهی محل نشستن در روز سیزده ، همه وسایل تهیه می‌کنند و هر چه از شیرینی‌ها و آجیل‌ها وسبزه سفره که باقی مانده برای روز سیزده بدر بر می دارند که البته همراه آن سکجبین یا سرکه و کاهو نیز قابل فراموشی نیست .یک روز قبل یا صبح سیزده فروردین، همه با انواع وسایل نقلیه ای که تدارک دیده یا آماده نموده اند ، خانوادگی یا قوم وخویشی یا در گروه دوستان خانوادگی و بیشتر امروزه خانوادگی عازم کوه و باغ‌های اطراف می‌شوند و در خانه ماندن و خارج نشدن از شهر را در روز سیزده بدر روز نحس و بدشگون می دانند .

مراسم روز طبیعت یا همان سیزه بدر قدیم ، از پیش از طلوع آفتاب باحرکت به سمت مقصد شروع و تا غروب آفتاب ادامه دارد . با رسیدن به دامان طبیعت یا باغ و برپا کردن آتش وبستن تاب بازی، وقت خوردن صبحانه وتعریف از گذشته ها و ... است . با بازی و ورزش باتوپ از والیبال و فوتبال گرفته تا تاب بازی و منچ ، چوب کیلی ، هفت سنگ و... به همراه شکستن تخمه و خوردن میوه تفریح ادامه می یابد ،گردش به اطراف جزیی از سیزده بدر است و عصر سیزده بدر خود آیینی دارد . خوردن کاهو وترشی در مکان دیگری غیر از مکان اتراق صبح از آن جمله است و پسین زمان مناسبی برای سبزی گره زدن دخترهاست. آن ها برای گشایش بخت خود این کار را می‌کنند وبا شوخی وخنده وخواندن ابیاتی کهن مراسم گره زنی را به پایان می رسانند ابیاتی مانند : سال دیگر ، خونه شوهر ، بچّه بغل، هُووَنگ هُو وَ نگ. خوردن چغاله بادام نیز درسیزده بدر و ایام عید از مواردی است که فراموش نمی شود. با اتمام روز و به گاه بازگشت به خانه ، سبزه که از قبل از عید مهمان خانه ها بود به آب روان سپرده می شد تا پژمردگی از خانواده دورکند .

لازم است از یکی از آداب ارزشمند و زیبای ایرانیان و فساییان که به ویژه پس از انقلاب اسلامی رونق و رواج بیشتری یافته است ، یادی نمایم و آن رفتن به زیارت اهل قبور در آغازین روزهای سال نو و نیز برگزاری مراسم تحویل سال در کنار قبور شهدست.تشرف و حضور در اماکن مقدسه و مشاهد مشرفه و برگزاری مراسم تحویل سال نو در آن مکان هاست که مجاورین و زیارت کنندگان بتوانند از انوار ملکوتی و انرژی مثبت آکنده شده در این مراکز نور بهره گیرند و سالی پر از خیر ونیکی را آغاز نمایند...

در پایان تمام آنانی که سال گذشته در سفره عید حاضر وبا مابودند و اکنون چهره در نقاب خاک کشیده اند به نیکی یاد و شادی روحشان را طالبیم. جلیل رضازاده

اداب رسوم نوروزی مردمان فسا

مطالب مشابه :

آداب و رسوم مردم فارس

اداب ورسوم مردم جهرم

فارس

معرفی کتاب از پسا تا فسا

پيشينه تاريخي ( زبان، فرهنگ و آداب و رسوم، قوميتها، آثار تاريخي استان فارس

اداب رسوم نوروزی مردمان فسا

تعزیه صحرارود فسا

درباره ی شهرستان فسا

از پسا تا فسا 2