سبزوار؛ شهر دانشوران ، شهر ديرينه هاي كهن در يك نگاه

سرآغاز گفتار به نام خدايي كه رحمان است و رحيم ،بخشنده است و مهربان . ستايش سزاوار اوست كه آدمي را به گوهر خرد و دانش بياراست و به فراگيري علم سفارش نمود ، و او را اشرف مخلوقات گردانيد و به او فرصت داد تا زيبايي‌هاي جهان را درك كند وبهره ببرد و پس از ستايش ذات اقدس او درود و سلام بر پيامبران بويژه پيامبر خاتم ، اهل بيت مطهر ویاران صدیقش كه همگان از شايستگان روي زمينند و مايه مباهات.و اما : آدمی از هر تیره ای که باشد با بقیه همنوعانش حتما در یک مولفه مشترک است وآن میل و کشش ذاتی به دوست داشتن و دوست داشته شدن است. با این توصیف محبت متقابل، با هم بودن،نوع دوستی و برادری مفاهیم مقدسی است که وجود آن در بین نوع آدمی دارای ارزشی والاست .بدان امید که مجالی یابیم و مقالی پیش آید برای دوستی و جریان محبت.

شهرستان سبزوار با بيش از دو هزار سال قدمت در غرب استان پهناور خراسان در مسير جاده ابريشم قرار دارد . مركز شهرستان شهر سبزوار مي باشد كه مشهد با فاصله 220 كيلومتري در شرق آن و تهران با فاصله 644 كيلو متر در غرب آن قرار داشته وارتفاع آن از سطح دريا 940 متر مي باشد. مرتفع ترين نقطه شهرستان در ارتفاعات جغتاي به نام كوه گر، با ارتفاع 2948 متر از سطح دريا و پست ترين نقطه آن كور مزينان با ارتفاع 780 متر ازسطح دريا مي باشد و رودخانه كال شور در 16 كيلومتري جنوب شهر قرار دارد.مساحت اين شهرستان 20502 كيلومتر مربع و مساحت شهر سبزوار 15 كيلومتر مربع بوده و شامل 7 بخش 23 دهستان 486 روستا مي باشد. این شهرستان با دارا بودن بیش از 500 هزار نفر سکنه بعد از مرکز استان پر جمعیت ترین شهر می باشد.بلحاظ کشاورزی بعد از مرکز استان همراه با تربت حیدریه در رتبه دوم قرار دارد .نام بزرگانی از مفاخر این مرزوبوم که در این دیار چشم به جهان گشوده ،و زیسته اند همچون -اسرار سبزواری -محمد تقی و علی شریعتی مزینانی، ابولفضل بیهقی کاشفی،دکتر علوی مقدم،از چهره های ماندگار و ... بر تارک بلند این خطه می درخشد.سبزوار در قیام سربداران با شعار (سر به دار می دهیم اما تن به ذلت نمی دهیم )و سایر مبارزات در تاریخ شرافتمندانه خویش همواره زبانزد بوده است.
در حال حاضر با تبدیل بخشهای جوین و جغتای به شهرستان روداب -ششتمد -خوشاب-داورزن و مرکزی 5 بخش باقیمانده ااز این شهرستان می باشند.سبزوار با بر خورداری از دانشگاههای معتبری همچون دانشگاه تربیت معلم -پیام نور-دانشگاه آزاد اسلامی-علوم پزشکی و مرکز تربیت معلم و اشتغال به تحصیل حدود ۲۶هزار دانشجو از جمله شهرهای دانشگاهی و یکی از قطبهای علم و فرهنگ می باشد.سبزوار با دارا بودن ابنیه و اماکن باستانی از این حیث دارای رتبه قابل توجهی در بحث میراث فرهنگی در استان خراسان بزرگ می باشد.

شهرستان سبزواردر غربی ترین حد استان خراسان بزرگ و رضوی واقع گردیده است. در حقیقت وقتی از طریق استان سمنان و از سمت تهران قصد ورود به شرق کشور و مشخصا استان خراسان را داریم ناگزیر بایستی از شهرستان سبزوار بگذریم.این شهرستان با قرار گرفتن در استراتژیک ترین موقعیت در منطقه وکریدور شرق به غرب و شمال به جنوب ،و نیز واقع شدن در مسیر کهن جاده ابریشم غرب کشوررا به شرق و جنوب کشور را به شمال متصل مینماید. از اینرو سبزوار بلحاظ برخورداری از پتانسیلهای ویژه علمی ،فرهنگی،اقتصادی و اجتماعی که در ادامه به آن اشاره خواهد شد دارای جایگاه ممتازی میباشد.

بيهق نام ديرينه ناحيه اي از خراسان بوده است كه اكنون آنرا سبزوار خوانند، سبزوار از دير زمان مهد دانش و فرهنگ بوده و جايگاه خاصي را از اين نظر در ميان شهرهاي ديگر به خود اختصاص داده است. سابقه فرهنگي اين شهر آن چنان با ارزش است كه هر انساني با اندك مطالعه و توجه در مورد آن به اهميت مطلب پي مي برد و اين سابقه فرهنگي به زمان فتوحات اسلام و اوايل دوران حكومت اسلامي مي رسد. بخصوص دوره حكومت اموي صحابه پيامبر كه دوستدار خاندان اهل بيت عليه السلام بوده و مخالف حكومت ستم پيشه اموي به شمار مي آمدند براي دور ماندن از فشارها و تهديد هاي آنان به خراسان، به خصوص شهر بيهق روي آورده و اين ديار به عنوان پناهگاه آنان محسوب مي شد و يا اگر مورد خشم واليان قرار مي گرفتند براي تنبيه به اين شهر تبعيد مي شدند. از جمله ابور فاعه كه يكي از صحابه بزرگ پيامبر اكرم(ص)به شمار مي آمد سرنوشتي بدين صورت داشت.از طرفي مزاج مسلمانان عرب آب و هواي خشك را مي پسنديد و مسلمانان پس از پيروزي بر ساسانيان بيشتر مناطق گرم و خشك را براي سكونت انتخاب مي كردد و شهر بيهق به دليل اينكه در منطقه كويري و خشك جاي گرفته بود مورد پسند مسلمانان واقع شده و در اين شهر باقي ماندند و با مردم بومي همزيستي نموده و خاندانهاي مختلفي را بوجود آوردند كه در كتاب تاريخ بيهق به اين افراد از جمله قنبر غلام مولاي متقيان علي (ع)و ديگران اشاره شده است.و از اين خاندانها افراد بزرگواري در صحنه علم و ادب و زهد و تقوا پا به عرصه وجود گذاشتند كه در پيشرفت و توسعه فرهنگ و تحولات سياسي اجتماعي بيهق نقش بسزايي را ايفا كردند كه به عنوان نمونه در صحنه فرهنگي بايد به بزرگواراني از جمله ابوالحسن بيهقي مؤلف تاريخ بيهق و ابوالفضل بيهقي صاحب تاريخ مسعودي و ديگران اشاره كرد.و نيز در صحنه تحولات اجتماعي بايد به حركت عظيم سربداران اشاره نمود كه نهضتي شيعي را در مقابل ايلخانان مغول بوجود آوردند و اين جوشش اجتماعي حكومت سربداريه را در حدود نيم قرن در نواحي وسيعي از سرزمين ايران برقرار نمود.بايد گفت حيات هر قومي بسته به فرهنگ و دانش آن مرز و بوم دارد و اينكه آنان تا چه حد از علم و تمدن بهره داشته اند، نقش مؤثري در افتخارات آن قوم دارد و اين افتخار حاصل نمي گردد جز اينكه ميان قوم، بزرگان و علما و دانشمنداني پا به عرصه ظهور نهاده باشند. و از آنجا كه سبزوار نيز داراي چنين افتخاراتي در گذشته بوده است، پس بهتر آمد تا بر تلاش و كوشش آنان ارج نهاده از سرمايه هاي مفيد آنان بهره ببريم و آيندگان را نيز مشمول اين فضيلت گردانيم.

حدود و نام قديم سبزوار

این شهرستان از شمال به اسفراين با فاصله 105 كيلومتر ، از جنوب به بردسكن با فاصله 140 كيلومتر از شرق به نيشابور با فاصله 105 كيلومتر و از مغرب به شاهرود به فاصله 254 كيلومتر و تا تهران 660 كيلومتر فاصله دارد.

نام قديم سبزوار بيهق بوده است و بيهق جزء ايالات پارت قديم بوده كه بعد به سبزوار تغيير نام يافته است ، سبزوار در ارتفاع 940 متري از سطح دريا قرار دارد و از نظر طبيعي نيز از شمال به ارتفاعات جغتاي كه دنباله سلسله جبال البرز مي‌باشد محدود مي‌شود و از جنوب نيز به كوه‌هاي كوه‌ميش يا رشته قومس كه از دامغان شروع و به كاشمر ختم مي‌شود محدود است.

در فرهنگ جغرافياي ايران نيز آمده است كه كوه‌هاي جغتاي از شرق سبزوار به بينالود و از طرف غرب و شمال‌غربي شهرستان از گدار منيدر تا گدار ناوده و طبس در سه رشته مختلف موازي هم قرار گرفته و هر منطقه اسم مخصوصي دارد.

از نظر آب و هوايي سبزوار جزء مناطق خشك محسوب مي‌شود بطوريكه ميزان بارندگي ساليانه حدود 180 ميلي‌متر و حداكثر درجه حرارت نيز تا حدود 50 درجه سانتي‌گراد در روز‌هاي گرم سال ميرسد و اين شهرستان در سال بطور متوسط حدود 10 روز يخبندان دارد . گرم‌ترين ماه سبزوار مرداد و سردترين ماه بهمن مي‌باشد. بطور كلي بين شمال و جنوب سبزوار يعني ناحيه كوهستاني تا حاشيه كويري حدود 10 درجه اختلاف درجه حرارت است كه اين پديده در كوير به باد‌هاي سوزان و گرم تابستاني و حركت شن‌هاي روان در كوير نيز ختم مي‌شود.

وجه تسمیه بیهقدر خصوص وجه تسميه شهر بيهق مؤلف تاريخ بيهق اينگونه اظهار نظر مي كند: «در اشتقاق لفظ بيهق و حدود آن چند قول گفته اند:قول اول آن است كه اين بيهه است و به زبان پارسي اصلي بيهين بود. يعني كه اين ناحيت بهترين نواحي نيشابور است. و قومي گفته اند(كه مردي بوده است در روزگار بهمن الملك او را بيهه و آنجا كه آمنا باد است، ديهي كرده است و هنوز اثر آن ديه و حصار آن ديه توان ديد.آنرا به نام وي خوانده اند. چنانكه حسين آباد را به بنا كننده آن حسين باز خوانند و حارث آباد را به حارث و معاذآباد را به معاذ. و اول عمارت و بنا كه درين ناحيت نهاده اند آن است و آن اول قراين ناحيت و انتهاي اين ناحيت اول عمارت و بنا كه در اين ناحيت نهاده اند آن است و آن اول حد اين ناحيت، و انتهاي اين ناحيت اول حد قومس است و خوار و طابران از ناحيت قومس يا ناحيت بيهق تحويل كرده اند. چنانكه در كتاب الثار بيان كند و جاجرم از ناحيت جوين باشد…)

وجه تسمیه سبزواردر مورد وجه تسميه شهر سبزوار مؤلف كتاب تاريخ بيهق اين چنين توضيح مي دهد( و گفته اند كه سبزوار را ساسويه بن شاپور الملك بنا كرد و شاپور آن بود كه نيشابور را بنا كرد. سبزوار در اصل ساسويه آباد بوده است و گفته اند اين ساسويه، يزد خسرو بود كه خسرو شير جوين و خسرو آباد بيهق و خسرو جرد را بنا كرد)
ابن فندق در معرفي شهر سبزوار اينگونه ادامه مي دهد: (سبزوار شهري بزرگ شد، با انواع درخت ميوه دار و سايه بخش پس مردمان اينرا سابزوار يعني سازوار.و گفتند: سبزوار «كجنات تجري من تحتها الانهار» و عمارتها و بازارها و محله هاي سبزوار متصل گشت تا به ديد ايزي از راه زورين و هنوز اطلال آن عمارت باقي است»

سبزوار از دیدگاه لسترنجلسترنج مورخ و جغرافيدان انگليسي در قرن 19 در كتاب جغرافياي سرزمين هاي خلافت شرقي درباره شهر سبزوار اين گونه تعبيري دارد:(به فاصله چهار روز راه در باختر نيشابور در ولايت بيهق دو شهر سبزوار و خسروگرد واقع و بيش از يك فرسخ با هم فاصله نداشته، سبزوار از خسروگرد بزرگتر بود و در قرون وسطي آنرا بيهق مي گفتند. ولايت بيهق تا حدود ريوند ادامه داشت و وسعت آن به بيست و پنج فرسخ در بيست و پنج فرسخ مي رسيد. چنانكه ياقوت مي گويد سيصد و بيست و يك دهكده داشت. ياقوت همچنين گويد: اصل كلمه بيهق به فارسي بيهه يا بهامن به معناي بسيار بخشنده است و اسم صحيح تر شهر سابزوار است ولي مردم اختصاراً آنرا سزوار گويند. سابقاً خسروجرد كرسي ولايت بود واي در زمان ياقوت سبزوار از آن پيش افتاد و شهر عمده آن ولايت شد. حمدا.. مستوفي گويد: بازارهاي فراخ و خوب دارد. طاقي از چوب بسته اند گه چهار سوي بازار است به غايت محكم و عالي، حاصلش غله و اندك ميوه و انگور باشد و قريب به چهل پاره ديه است كه از توابع دارد و مردم آنجا شيعه اثني عشري اند).
سفر نامه نويسان و جغرافيدانان زيادي تاكنون سبزوار را ديده اند و راجع به اين شهر اظهار نظر كرده اند. ولي آنچه مسلم است سه مورد ذيل از مجموعه سفر نامه ها بدست مي آيد: مورد اول: همان است كه ناگزير در ابتدا آمد و آن عدم انطباق مكاني شهر سبزوار و بيهق است. مورد دوم اينكه: اگر از قرون اوليه بعد از اسلام و حتي از زمان تاليف تاريخ بيهق تا اين اواخر و عهد قاجاريه به نظرات علمايي كه راجع به سبزوار اظهار نظر كرده اند مراجعه و مقايسه اي صورت گيرد به نظر مي رسد آب و هواي اين منطقه در طي اين مدت از تغييرات چشم گيري برخوردار بوده است كه قابل تامل و بررسي است. بويژه وجود آتشكده آذربرزين مهر كه مركز عبادت كشاورزان در قبل از اسلام بوده است، اين انديشه را تقويت مي كند. مورد سوم اينكه: اسامي بعضي از روستاها و امكنه جغرافيايي كه در كتب قديمه آمده است و در حال حاضر در نقشه جغرافيايي موجود نيست مي تواند به نوبه خود بررسي و تحقيق گردد.
نشانه هاي ديرپاي و شكوه و عظمت فرهنگ و تمدن شهر سبزوار آثار و ابنيه و محوطه هاي باستاني متعدد و متنوعي است كه در سرتاسر شهرستان بر جاي مانده و هر يك بيان كننده ارزشهاي ديني ، فرهنگي و فني مي باشد. كهن ترين محوطه هاي باستاني سبزوار كه بقاياي آبادي هاي وسيع و معتبر مي باشند پيشينه اي از پنج تا سه هزار سال دارند. از دوران تاريخي نيز تا كنون حداقل يك مجموعه معماري متعلق به ساسانيان در ريوند سبزوار بر جاي مانده است. اما عصر طلايي شكوفايي فرهنگ و تمدن منطقه ، قرون اوليه اي اسلام تا اواخر قرن هشتم هجري بوده كه آثار و نشانه هاي آن دوران در عرصه وسيع سبزوار شناسايي شده اند . مساجد و بناهاي مذهبي در سبزوار فراوان است و به لحاظ كاربري عمومي و اعتقادي از استحكام و صلابت خاصي برخوردار مي باشند . سبك معماري ، تزئينات و كتيبه هاي آنها بيشترين آگاهي از جايگاه والاي سبزوار در عرصه فرهنگ و تمدن ايران زمين ارائه مي كنند .

برگرفته از وبلاگ استاد و معلم عزیزم جناب آقای جراحی

http://www.farhizesh.blogfa.com/

سبزوار؛ شهر دانشوران ، شهر ديرينه هاي كهن در يك نگاه

مطالب مشابه :

فاصله مشهد تا سایر شهرها

مشهد به تهران مسير اول 880 كيلومتر، مسير دوم935كيلومتر

مشهد به اصفهان مسير اول 1168 كيلومتر، مسير دوم1124 كيلومتر، مسير سوم 1250مسير چهارم 1235 كيلومتر

مشهد به ساري مسير پيشنهادي اول689 كيلومتر،مسير پيشنهادي دوم734 كيلومتر

درباره سبزوار

سبزوار؛ شهر دانشوران ، شهر ديرينه هاي كهن در يك نگاه

مشهد به بجنورد 251 کیلومتر

مشهد به رشت مسير اول1057 كيلومتر، مسير دوم 1222كيلومتر

سبزوار شهر ما سبز باد (با تشکر از آقای علی حمیره)