اهميت کتابخانه هاي آموزشگاهي

مقدمه

ازمنابع مورد نياز دانش آموزان کتابخانه هاي آموزشگاهي مي باشد،چرا که در جامعه اطلاعاتي و عصر اطلاعات، دستيابي و نيل به سواد اطلاعاتي امري ضروري و حياتي است. نياز دانش آموزان براي دستيابي به منابع موثق و معتبر و کارآمد بر همگان مبرهن و آشکار است. پرورش قوه تفکر و خلاقيت نيز در نوجوانان تنها از طريق کلاس و انجام تکاليف يا موفقيت در امتحانات و آزمونها ميسر نمي شود ، بلکه نياز دارند که به عمق هر مسئله بينديشندو اين چيزي بيشتر از کتاب ودرس و مدرسه را مي طلبد .در اين راه کتابخانه ها در پرورش و رشد فردي ، اجتماعي ،علمي و فرهنگي کودکان و نوجوانان نقش و اهميت بسيار دارند . وجود کتابخانه در هر مدرسه يک ضرورت است چرا که کتابخانه ها وسيله اي براي تقويت خواندن ، ترويج سواد و بالا رفتن فرهنگ محسوب مي شوند در نگرش نظام يافته به آموزش و پرورش کتابخانه از جمله نيازهاي اساسي است و در صورت حذف يا عملکرد ضعيف آن آموخته هاي دانش آموزان گسترش نمي يابد و منحصر به يادگيري هاي کتب درسي مي شود .مقاله حاضر به منظور شناخت بهتر کتابخانه هاي آموزشگاهي ارائه شده است . که در آن به اهميت مطالعه و نقش کتابخانه ها در اين راه و منابع مورد نياز کتابخانه در مدرسه، تاريخچه کتابخانه هاي مدارس و مشکلات موجود بر سر راه اين کتابخانه ها با استفاده از تحقيقات پيشين محققان اشاره شده است ، باشد که تلنگري هرچند کوچک باشد که متوليان امر آموزش و پرورش را متوجه اهميت کتابخانه هاي آموزشگاهي نمايد .

مطالعه و اهميت آن

در اهميت مطالعه و ارزش مصاحبت با کتاب ، از تمام مشارب ديني واهل حکمت و دانش ، در طول تاريخ ، توصيه هاي ارزنده اي چه در آثار مکتوب و چه به صورت نقل هاي سينه به سينه به دست ما رسيده است. تا جايي که لذت مدامش خواندند ، لذتي که هيچ گاه حلاوتش زايل نمي شود. خواندن و حرکت از تاريک سراي ناداني به سمت بهشت دانايي ونيز مبارزه مداوم با جهالت و بي سوادي از جمله برجسته ترين توصيه هاي ديني و آموزه هاي گران قيمتي است که همواره به بشر گوشزد مي شده است. و با اطمينان بايد اعتراف کرد تمام سعادت بشر و تغيير مشي و منش زندگي پريشان بدوي وحرکت به سمت مدنيت و حيات اجتماعي اش مرهون آموزه هايي است که در قالب معتبري به نام «کتاب » چه کتابهاي آسماني و چه غير آن ارمغان داده شده است.

"ابونصر فارابي که آدم بي چيزي بود براي مطالعه کتاب ها شبها از نور چراغ پاسبانان محلي استفاده مي کرد ، لينکن که در دوران کودکي سخت فقير و بي پول بود کتاب را از دارندگان کتاب، آن چنان گدايي مي کرد که افرادفقير يک پول سياه را از ثروتمندان گدايي مي کردند.

در اهميت کتاب همين بس که همه پيامبران کتاب داشتند ، وحتي آنان که با کتابي خاص مبعوث نبوده اند باز بر اساس کتب پيامبران پيشين رفتار نموده اند. "کتاب به منزله شاهرگ اجتماع است که از مسير آن مهمترين مواد حيات روحي يعني علم و دانش و کمال ، تا دورترين نقاط عالم به همه افراد بشر مي رسد کتاب سرمايه معنوي ملت ها وکشورها و وسيله ارتباط نسل هاست و هيچ ملتي ، هيچ چيز ارزنده اي بدون داشتن کتاب نمي تواند عرضه کند . اين کتاب است که فرهنگ غني يک جامعه را به ساير جوامع نشان مي دهد . "کتاب ميراث نياکان بزرگ بشر است که براي استفاده و بهره برداري فرزندان خود و آيندگان به يادگار گذاشته اند در دنياي مدرن امروز نيز، ريشه تمام معضلات فرهنگي را در دوري از کتاب ، وتنها راه حل برطرف کردن آن مشکلات را در انس با کتاب بايد دانست. پيشرفت جوامع ، با رونق فرهنگ کتاب خواني، همزاد هم اند . وهرجا که کتاب از رونق افتاده و رسم کتاب خواني جدي گرفته نشده ، اميدي به طي طريق سعادت ، براي آن جامعه نبايد داشت.و جان کلام اينکه کتاب يکي از اهرم هاي پيشرفت وتعالي هر جامعه اي است .

کتابخانه هاي آموزشگاهي

کتابخانه ي آموزشگاهي مجموعه اي است سازمان يافته از مواد چاپي و غير چاپي ، که در مدرسه و در يک فضاي مشخص براي دانش آموزان و معلمان ايجاد مي شود تا پاسخگوي نيازهاي آموزشي اطلاعاتي ، تحقيقاتي ، تفريحي و فردي دانش آموزان ومعلمان باشد . هدف اصلي از هر کتابخانه مشارکت در دست يابي به اهدافي است که آموزش و پرورش تعيين کرده است .

تاريخچه کتابخانه هاي آموزشگاهي در ايران

کشور ما کشور کتاب است . تاريخ علمي ايران زمين ، با کتاب خوانان و کتاب نويسان بزرگش از بهترين الگوها براي حال و هميشه ي بشر است . ما ميراث دار انديشمندان و دانشمندان بي شماري هستيم که کتاب را و کتاب خواني را در فرهنگ بشري ، نهادينه کرده است. تاريخ، سندي متقن و گواه معتبري بر شکوه علمي ايرانيان است وکيست که دراين مدعا ترديد داشته باشد؟ کدام گواه ، بر صحت اين مدعا از اين گويا تر که هنوز قلب ايرانيان با ياد آوري خنجر جفايي که قوم وحشي مغول بر قلب کتاب هايمان فرود آورد و آتشي که از کمين کينه بر سر کتاب خانه هايمان فرو باريد جريحه دار مي شود؟بنابر آنچه که گفته شد ايرانيان هميشه و از ديرباز به کتاب و کتابخانه اهميت مي داده اند ، از ميان کتابخانه هاي مدارس مي توان کتابخانه هاي مدارس صابوني و سعديه نيشابور ، مسعود بيک بخارا تورانشاهي کرمان و کتابخانه نظاميه نيشابور را نام برد . بعد از ورود اسلام به ايران کتابخانه هاي زيادي در مدارس تأسيس شد که پس از حمله مغول از بين رفتند ، در زمان سلجوقيان پادشاهان اين سلسله با جلب دانشمندان به تأسيس مجدد کتابخانه هاي مدارس همتگماردند ، ظهور چاپ در ايران (1606) موجب احياي کتابخانه هاي مدارس شد ، در دوره قاجار با فکر عباس ميرزا و همت ميرزا تقي خان امير کبير مدرسه وسپس کتابخانه دارالفنون تأسيس شد ، در زمان پهلوي به علت استيلاي غرب و عقب ماندگي فرهنگي کشور به کتابخانه هاي مدارس اهميتي داده نشد ، پس از پيروزي انقلاب شکوهمند اسلامي کتابخانه هاي مدارس به عنوان زير مجموعه اي از معاونت پرورشي وزارت آموزش وپرورش قرارگرفت ، و اداره اين کتابخانه ها به مربيان پرورشي واگذار گرديد .

کتاب و کتابخانه در عصر ما

در عصر ما نيز که دنيا با حرکتي شتابنده به سمت شکوفايي علوم گوناگون در حرکت است و شايد بتوان ادعا کرد هيچ گاه تا بدين سرعت و گستردگي، قطار تند پيماي دانايي، مسير علم اندوزي را طي نمي کرده ، همراهي با کتاب و کتابخانه نيز از ضروريات است. واگرچه در طول تاريخ به ويژه در قرن اخير صفحات ديگري در فرهنگ مطالعه بشري گشوده شده ، رسانه هايي از قبيل روزنامه ومجله واخيرا صفحات گسترده ي وب ، اما کتاب ، لطافت خود را دارد و لطف خود را از دست نداده است به گونه اي که هم چنان ، نام کتاب در کنار واژه مطالعه ، تداعي مي شود. کتاب را که عمر دوباره خوانده اند ، بهترين مونس براي روزهاي تنهايي مي دانند ، دست رنج عمر اهل علم ، چراغي براي درنورديدن ظلمات و شتاب به سمت سعادت و روشني، موجب سعادت بشر، برترين لذت در ميان لذات دنيوي، تغيير دهنده سرنوشت بشر، محملي براي انتقال دانش صاحبان عقل سليم و دلهاي پاک، بال هايي براي پرواز در آسمان خوشبختي ، دانايي ، شکوه و تعالي، تنها راه مکالمه با شرافتمندان تاريخ ، دست آويزي قابل اعتماد براي نجات از پرت شدن در مخوف گاه ناداني و جهل ، تنها لطيفه اي که براي به دست آوردن لطفش بايد جور سفر تحمل کرد حتي در دور دست ها ، مادر مهر و دانش و بينش ، سدي بر سيلاب مهيب خودبيني وخود شيفتگي ، ميوه شيرين دانش و دانايي ، لوحي براي ثبت تراوشات ذهني نوابغ تاريخ، يادگار خردمندان و اهالي علم و هنر و هزاران توصيف و تعريف ارزنده ديگري که برايش آورده اند، همه و همه نشان آشکار از وجودي گرانمايه است که قدرش را بيش تر از هميشه بايد دانست. وبر صدرش بيش از هميشه بايد نشاند ، آنچه که گفته شد را بايد به کتابخانه نيز نسبت داد چرا که کتاب را در کتابخانه بايد يافت و هم اينکه کتابخانه محلي است براي مطالعه و دانش اندوزي .

ارتباط کتابخانه و آموزش

کتابخانه آموزشگاهي بايد مانند اهرمي کار را براي پيشرفت آموزش و پرورش ساده کند يعني بايد در گسترش علم و معلومات دانش آموزان مؤثر باشد و بتواند تقويت کننده و مکمل مواد آموزشي باشد ، کتابخانه مي تواند در گذران اوقات فراغت و پروراندن نيروي تخيل دانش آموزان ، رشد و توسعه ذهني کودکان و نوجوانان و آماده سازي آنها براي پژوهش و مطالعه نقشي مهم و مؤثر ايفا کند . با توجه به آنچه که گفته شد در مي يابيم که کتابخانه آموزشگاهي از اهداف آموزش است . "هدف مستمر کتابخانه در مدرسه تشويق و توانمند کردن دانش آموزان براي رسيدن به حد اکثر دانايي و توانايي است در واقع دانش آموز در کتابخانه ياد گرفتن را ياد مي گيرد " بنابراين کتابخانه هم در پر کردن اوقات فراغت و هم درايجاد عادت به مطالعه ، افزايش دانش و تکميل مواد آموزشي دانش آموزان را ياري مي کند .

فضا و تجهيزات کتابخانه

فضاي کتابخانه و تجهيزات آن در برنامه هاي کتابخانه مؤثرند ، کتابخانه بايد فضايي صميمي و جوي دوستانه داشته باشد تا دانش آموزان و معلمان در آن احساس آرامش کنند . کتابخانه آموزشگاهي بايد محلي براي امانت دادن ، مخزن ، مطالعه عمومي ، محل مطالعه معلمان ، محلي براي قراردادن مواد و تجهيزات کتابخانه و ...... را داشته باشد از نور کافي ، وسايل گرمايشي و سرمايشي برخوردار و در معرض ديد دانش آموزان باشد . تجهيزات کتابخانه شامل ميز و صندلي ، انواع قفسه ها ، برگه دان ، ويدئو و تلويزيون ، و ...... مي باشد . بلندي ميز و صندلي ها بايد متناسب با قد و اندازه مطالعه کنندگان باشد .

مجموعه کتابخانه در راهنمايي و شکل دادن به انديشه و شخصيت دانش آموزان بيشترين تأثير را مي گذارد . مجموعه بايد متناسب با نيازها و علائق دانش آموزان و آموزشگاه باشد ، چرا که مي تواند بسياري از نيازها ي گوناگون و متنوع دانش آموزان را برطرف و آنها را هدايت و شکوفا کند . مواد کتابخانه هاي مدارس به دو بخش کلي چاپي و غير چاپي تقسيم مي شود . مواد چاپي شامل انواع کتاب هاي داستاني و غير داستاني ، مرجع و نشريات و مواد غير چاپي شامل انواع نوارهاي کاست ، نوارهاي ويدئويي و..... مي باشند . در مورد تعداد کتاب هاي موجود در کتابخانه نظريه هاي مختلفي وجود دارد ، که بهترين و مناسب ترين آن بيست نسخه براي هر دانش آموز است . اما حداقل براي هر دانش آموز بايد يک کتاب براي امانت موجود باشد . براي مقاطع راهنمايي و متوسطه وجود بخش مرجع الزامي است .

مجموعه کتابخانه

امانت

بخش امانت در کتابخانه هاي مدارس از اهميت بسيار برخوردار است . برخورد درست و مناسب مسئولين اين قسمت در جذب دانش آموزان مؤثر است . کتابدار يا مسئول کتابخانه بايد با صميميت و گشاده رويي آنان را بپذيرد . براي ثبت اسامي گيرندگان کتاب يا ديگر مواد کتابخانه مي توان از دفتر يا کارت هايي که در جيب کتاب نهاده مي شود استفاده نمود ، يا مي توان از نرم افزارهاي کتابخانه اي استفاده کرد . يادداشت کردن تاريخ برگشت کتاب در پشت جلد و در برگه هاي جداگانه موجب يادآوري مي شود . مي توان با ثبت مداوم آمار امانت ، دانش آموزان پر مطالعه و فعال را تشويق نمود .

بودجه

بودجه در کتابخانه مانند آب براي حيات است".[1] مسئولان آموزش و پرورش ، مديران مدارس و اولياي دانش آموزان نسبت به تأمين بودجه کتابخانه مسئول هستند . صاحب نظران طبق استانداردها کمتر از ده درصد بودجه مدارس را براي کتابخانه پيشنهاد نمي کنند ، اين بودجه براي خريد مواد و تجهيزات مورد نياز کتابخانه مصرف مي شود . در خريد مايحتاج کتابخانه ، اساسي ترين آن کتاب است که براي به روز در آمدن آن هر ساله بايد کتاب هاي مورد نياز را خريداري نمود . مسوولان بايستي کتابخانه‌هاي مدارس را با توجه به نياز هاي دانش آموزان تجهيز کنند و جوانان و نوجوانان بايد براي پيشرفت بهتر و افزايش سطح اطلاعات خود در کنار تحصيل کتابهاي غير درسي هم مطالعه کنند .

کتابدار يا مسئول کتابخانه

از جمله عوامل مهم در کتابخانه براي هدايت و راهنمايي دانش آموزان وجود کتابدار متخصص و يا معلم و مربي است که با ايجاد هماهنگي بين کتابخانه و برنامه هاي آموزشي مدرسه موجبات ذوق و علاقه دانش آموزان به مطالعه و تحصيل را تقويت مي کنند ، کتابدار مانند مهندسي است که عمل تفکرسازي را انجام مي دهد . از جمله وظايف کتابداران مي توان به طراحي و برنامه ريزي براي کتابخانه ، تهيه مواد و مجموعه مناسب براي آن ، تشويق و راهنمايي دانش آموزان و فعال نمودن کتابخانه را با استفاده از درگير نمودن دانش آموزان در استفاده از کتب موجود نام برد

آموزش و پرورش و کتابخانه

آموزش و پرورش که بيش از نيمي از اوقات کودکان و نوجوانان را در طي 12 سال به خود اختصاص مي دهد و تحت پوشش قرار مي دهد، زنگ ورزش و هنر دارد، ولي زنگ مطالعه ندارد. کتابخانه هاي مدارس بسيار فقير و لاغر هستند و عمدتاً به نيازهاي مطالعاتي کودکان و نوجوانان پاسخ نمي دهند. طبيعتاً اين گروه سني کتب داستاني، علمي، تخيلي و رمان را بيش از ساير موضوعات مي پسنديدند ولي در کتابخانه مدارس اين گونه کتب مغفول مي ماند، بيشتر مواقع مشاهده مي شود که دانش آموزان در مراجعه به کتابخانه جهت کمک گرفتن از کتب موجود براي موضوعات پيشنهاد شده از سوي دبيران دست خالي بر مي گردند .آموزش و پرورش زمان زيادي از دانش آموزان را به خود اختصاص مي دهد بدون آن که نحوه انديشيدن را به آنان بياموزد و به راستي به جز مطالعه آزاد چه راه مطمئن ديگري هست که مي تواند انديشيدن و چگونه انديشيدن را به نونهالان ها آموزش دهد. اين وزارتخانه مي تواند با ايجاد فضاهاي جذاب، اختصاص زمان مشخص به مطالعه آزاد دانش آموزان و ترغيب آنان، سرانه کتابخواني را در کشور آن هم به گونه اي شگفت آور بالا ببرد.

مشکلات کتابخانه هاي آموزشگاهي

کارشناسان فرهنگي کشور بر اين باورند که يکي از عوامل اصلي افت فرهنگ کتابخواني در جامعه بويژه در سالهاي اخير، فضاي آموزش و پرورش کشور است، زيرا سياستها و برنامه هاي آموزشي و پرورشي آن متناسب با توسعه فرهنگ کتابخواني نيست. کتابخانه در مدارس داراي مشکلات بسياري است از جمله نبود جا و مکاني مشخص برايآن که معمولاً در گوشه اي از نمازخانه يا اتاقي ديگر ، از کمدي با تعدادي کتاب به نام کتابخانه ياد مي شود ، آن هم کتاب هايي شايد مربوط به چندين سال قبل که اکثراً پاره پوره بوده و نيازهاي روز دانش آموزان را برآورده نمي کنند و گرد و غباري چند ساله بر روي آن نشسته است . وجودنداشتن برنامه‌هاي هم‌سو، مستمر و تشکيلاتي منسجم در نظام فرهنگي کشور و نامشخص‌بودن جايگاه اهميت کتابخانه‌هاي مدارس، همچنين وجودنداشتن رديف‌ اعتباري مشخص و قانوني براي کتابخانه‌‌هاي مدارس، مشکلات کتابداران کتابخانه‌هاي آموزشگاهي و وجودنداشتن نيروهاي متخصص فضاي نامناسب کتابخانه‌ها و... ازمهم‌ترين مشکلات اين بخش به شمار مي آيند.

اختلاف کتابخانه هاي آموزشگاهي با استانداردهاي آن به اندازه اي فاحش است که ديگر نياز به نوشتن ساير مشکلات نمي باشد ،اميد است که متوليان نظام آموزش و پرورش در جهت رفع اين مشکلات تلاش کنند.

اهميت کتابخانه هاي آموزشگاهي

مطالب مشابه :

اصول اساسي اخلاق حرفه اي كتابداري

اهميت کتابخانه هاي آموزشگاهي

برگی از خاطرات یک کتابدار(1)

نقش کتابخانه های عمومی در پژوهش

مصاحبه ای از حاج حسن مصفا با خبرگزاری فارس

متن تعزیه حر

خون بِنایته اونجه رِ ، جانِ خدا بِرمه بِمو!

خاطرات یک کتابدار