بازار و معماری بازار2

آشنایی با بازارهای قدیمی ایران

سفر > گردشگری- محمد ملاحسینی:
بازار واژه‌ای فارسی است و ریشه آن در زبان پهلوی بهاچار به معنی مکان قیمت‌ها است

از نظر تاریخی، بازار به محلی اطلاق می‌شود که خریداران و فروشندگان برای مبادله کالا یا خدمات به آن مراجعه می‌کنند.

مجموعه بازار در ایران از دوران ساسانیان در شهرهایی که رونق بازرگانی داشتند شکل گرفت. بازار به عنوان نهادی اقتصادی اجتماعی استخوان‌بندی شهر و روستاهای بزرگ به شمار می‌رود.

هسته ابتدایی بیشتر بازارها در حوالی دروازه مهم شهر تشکیل شده و در امتداد مسیرهای اصلی گسترش و ادامه می‌یافت. شکل‌گیری بازار و نحوه توسعه و ساماندهی فضاها، به کارکرد و رشد اقتصادی آن بستگی داشته است.

تعامل و هماهنگی بین عناصر بازار همواره به پویایی بازار کمک می‌کند. عناصری چون راسته اصلی، راسته‌های فرعی، دالان، چهارسو (چهار سوق)، میدان و جلوخان را از فضاهای ارتباطی بازار به شمار می‌آیند.

اغلب بازارهای ایران به صورت خطی شکل گرفته‌اند و با اهمیت‌ترین مسیر با حجره‌های اطرافش، راسته اصلی بازار قلمداد می‌شوند و در امتداد راسته اصلی، اصناف و مشاغل معتبر قرار می‌گرفتند.

توسعه و گسترش بازار در معابر و مسیرهای فرعی موجب به وجود آمدن راسته‌های فرعی می‌شدند. فراوانی راسته‌های فرعی به رونق فعالیت‌های اقتصادی بستگی داشت. اغلب، هر راسته فرعی مختص یک صنف مشخص بوده است.

دالان معمولاً در بازارهای سنتی عملکرد ارتباطی بین راسته‌های بازار با یک فضای معماری را داشته است. حجره (دکان)، کاروانسرا، تیمچه و قیصریه نیز از فضاهای معماری بازار به شمار می‌روند.

دکان یا حجره از کوچکترین ولی مهم‌ترین فضاهای معماری بازار است. به همین دلیل راسته بازار با حجره‌های پیرامونش هویت داشته‌اند.

کاروانسراها نیز به عنوان شاخص‌ترین فضای معماری بازار کارکردی همانند مجتمع‌های تجاری امروزی داشته‌اند. با تضعیف نقش کاروان‌ها در سامانه حمل و نقل بازار، واژه کاروانسرا به سرا یا کاروانسرای شهری تغییر پیدا کرد.

نحوه استقرار در کاروانسراهای شهری به صورت موقت بوده و به همین جهت بیشتر آنها فاقد شترخوان یا اصطبل هستند. اغلب سراها دارای یک میانسرا یا حیاط مرکزی هستند و در ۴ سمت آنها حجره هایی در ۲ اشکوب ساخته می‌شد.

به طور معمول فضاهای زیرزمین به عنوان انبار و محل نگهداری کالا مورد استفاده بوده و حجره اشکوب همکف محل عرضه کالا و اشکوب فوقانی به عنوان دفتر اداری، کارکردی بازرگانی داشته است.

چهار سو یا چهار سوق محل تقاطع ۲ راسته مهم بازار است که این فضا از حیث اقتصادی و اجتماعی بسیار با اهمیت بوده است.

تیمچه به معنی کاروانسرای کوچک بوده است ولی در دوره معاصر، به سرای کوچک سرپوشیده اطلاق می‌شود که با پاساژهای امروزی قابل قیاس هستند. ویژگی سرپوشیده بودن تیمچه‌ها، شرایط را برای عرضه کالاهای با ارزش مانند فرش و پارچه فراهم می‌کند.

از نظر طراحی معماری در بازارها، ترکیب‌های متفاوتی از تیمچه و کاروانسرا وجود دارد که یکی از نمونه‌های زیبا و معمارانه آن تیمچه و سرای بخشی در بازار کاشان است. این مجموعه از لحاظ تناسبات و ساماندهی فضایی بی نظیر است.

قیصریه به معنی بازار شاهی است ولی در ایران به فضایی گفته می‌شود که خصوصیات معماری و کالبدی تیمچه یا دالان را دارد ولی کارکرد آن عرضه کالاهای لوکس مانند منسوجات است.

در مجله حاضر و با توجه به مقدمه فوق الذکر، به بازارهای تاریخی و قدیمی کشورمان پرداخته شده و سعی کردیم ضمن معرفی برخی از معروفترین بازارهای تاریخی، باعث جلب توجه گردشگران و رونق گردشگری این نقاط پرجاذبه بشویم.

در همین زمینه:

-------------

توضیحاته معماری بازار

شکل های مختلف بازار
بازار های خطی:
راسته ایست که در جهت طولی رشد کرده و خان ها در دوسوی آن جای دارند.

دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.

بازار چند محوری:
شبکه ایست گسترده از راسته های موازی و یا متقاطع که مجموعه ی سرا ها و خان ها را در میان می گیرد.

دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.

بازار صلیبی:
مرکب از دو بازار خطی متقاطع عمود بر هم که در محل تقاطع به صورت چند محور متراکم در آمده است.

دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.

با مطالعه ی نقشه ی بازار ها مشاهده میکنیم که فضاهای بازار ها به شکلی منطقی درکنار یک دیگر قرار گرفته و به هم مربوط هستند.این که از هر فضایی به راسته ی اصلی می رسیم خود نشان دهنده این واقعیت است و ثابت میکند که فضا ها به صورت اتفاقی در کنار هم قرار نگرفته اند. کارونسرا ها(سرا ها) در خارج از محوطه ی اصلی قرار دارند.اجناس مورد احتیاج اولیه در
راسته های اصلی و بقیه در راسته های فرعی به فروش میرسند و دلیل این سلسله
مراتب این است که

اول ایجاد یک نوع هماهنگی در عرضه کالا

دوم امنیت و نظم به طوری که اصنافی که در کار کالاهای گران بها بودند در بخش های امن تری از بازار قرار میگرفته اند.

و سوم مذهب و اهل و نسب به این ترتیب که اقلیت های مذهبی و فرهنگی ترجیح میدادند در راسته ها و سرا های واحدی،در کنار یکدیگر قرار گیرند.

با مطالعه ی نقشه بازار تکرار شکل های منحنی و دایره ای گنبدی شکل را به وضوح میشود حس کرد و اصل بسیار مهم سقف بازار است و بازار مکانی سقف داراست....سقفی که محافظت میکند....سقفی که امنیت ایجاد میکند و تمامی اعضا رادر مکانی گرد هم می آورد.سقف های گنبدی شکل با شبکه های نور گیر تزیین شده باطرح های هندسی بدون هر نوع کاشیکاری و یا معرق سازی و نور که سمبل زندگی وخورشید است در بازاری آسوده و آسوده گیر.در معماری بازار ها از دایره و گنبد،سمبل
قوس و آسمان،استفاده شده که درون گرایی را القا میکند.

مفهوم قوس و ارتباط آن با معماری بازار

قوس و منحنی در بر گیرنده ی جهان هستی و زندگی که کاربرد آن را به وفور در مکانهای مذهبی دیده ایم در معماری بازار به فراوانی دیده میشوند.طاق ها آرامش و فضایی بدون تنش را به وجود می آورندو نوری که از روزنه های سقف بهدرون می تابد آرامش فضاهای روحانی را منتقل می کند.وجود فضاهای متعدد مذهبی در بطن بازار فضای روحانی حاکم بر بازار را به رغم ماهیت تجاری آن تشدید میکند.در نگاه اول رابطه ی بین تجارت و مذهب دور از ذهن و حتی متضاد به نظر می رسد اما اگر نگاهی به تاریخ بیاندازیم خواهیم دید که در تمام دوران ها مذهب و بازار وابسته به هم بوده اند.در اسلام شباهت بین بازار ها و مساجد و مدارس مذهبی،شباهت سقف بعضی از چهار سو ها و خانقاه ها و روابط نزدیک تجار با این مکان ها که با پول همین تجار بازتولید میشدند بسیار نمایان است

در واقع این شباهت به دوران مهریان و پرستندگان مهر و یا خورشید میرسد.

مهریان معتقد بودند که خورشید در غار زاییده شده از این رو نیایشگا های خود را در غار بنا می کردند.ساختمان مهرابه ها سه دالان به هم چسبیده بود که آن ها را با طاق های
قوسی به هم مرتبط میکردند و می پوشاندند.روشنی از روزنه های کوچک سقف یا از
پنجره های باریک دیوار های غار یا از هر دو به درون مهرابه میرسید به طوری که درون
مهرابه ها زیاد روشن نبود درست مانند داخل بازار ها.

برای رعایت شکل غار مانند آن ها و حفظ فضایی نسبتا تاریک که خاص فضاهای نیایش
بود مهرابه ها را بزرگ نمی ساختند به این دلیل که نیایشگران در این فضا با هم اخت
شوند و همبستگی پیدا کنند.و این خصوصیتی است که ما در بازار و در فلسفه ی آن
مشاهده میکنیم.مسئله ای که بسیار پر اهمیت به نظر میرسد سقف دار بودن بازار است
و احساس امنیت در یک مکان سقف دار آن هم گنبدی شکل.

در مورد قوس که از خصوصیات مکان های مذهبی است تاریخ توضیحاتی میدهد:

در زبان لاتین(Arche)به معنای قوس،گنبد،نظم و در کتاب مقدس به کشتی نوح نیز اطلاق
می شود و کشتی نوح نماد نجات بشریت از نیستی و هرج و مرج است.بشریت که از
هرج و مرج به داخلArcheبرده می شوند و در آن به وحدت میرند.

فضای محاصره شده در شکل های دایره ای سقف گنبدی،احساس امنیت و وحدت موجود در خود را به افراد تحت نفوذ خود منتقل میکند.

آرامشی که در بازار حس میکنیم ناخودآگاه احساس بودن در یک مکان روحانی را به ما
میدهد.وجود مساجد و دیگر مکان های مذهبی در بطن بازار ،نوری که از نورگیر های
سقفی به درون میتابد و حالتی روحانی دارد و شباهت به محرابه ها که خود تاکیدی بر
این احساس است.
افرادی که زیر سقف بازار جمع هستند این احساس یکپارچگی را دارند و خود را متعلق به
یک محل میدانند.یک مکان واحد محترم و مقدس.گواه این مدعا این است که وقتی
میگوییم اهل بازار،تعلق آن ها را می رساند و یگانگی ان ها را به عنوان یک گروه.

دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.

رابطه ی بین شکل-مکان و روح-رفتار در فضای خارج از بازار بروزی متفاوت دارد بطوری که کسبه خارج از مکان بازار حتی اگر کنار یکدیگر به کسب مشغول باشند این وحدت وهمبستگی را احساس نمیکنند.و دنیایی کاملا متفاوت دارند و این مربوط می شود به شکل و معماری بازار،محل سقف دار،محل امن و حالو هوایی که این مکان در خود نهفته
دارد.

بازار و معماری بازار2

آشنایی با بازارهای قدیمی ایران

مطالب مشابه :

ساختن حباب صابونی

چگونه با ایده های خلاق هدایای خود را بسته بندی کنیم

چگونه...

چطور یک «دستبند دوستی» زیبا ببافید!

آموزش دستبند فرند شیپ

اموزش دستبند

بازار و معماری بازار2