گفتگوی کردپرس با جمیل رستمی: از «شیوه نی به فر» تا «ژانی گه ل

«برگرفته از وبلاگ انجمن سینمای جوان دفتر سنندج»

جمیل رستمی متولد اردیبهشت ماه سال 1350 سنندج است، وی فارغ‌التحصیل مهندسی شیمی از دانشگاه صنعتی شریف است و فعالیت‎های سینمایی خود را از سن 16 سالگی و از سال 66 شروع کرده است. وی ابتدا با سمت تکنسین فنی شروع به کار کرد و بعد به عنوان برنامه‌ریز و فعال در بخش‎های فیلمبرداری و کارگردانی به ادامه فعالیت سینمایی پرداخت. جمیل رستمی همچنین چند دوره عضو شورای مرکزی کانون برنامه‌ریزان و دستیار کارگردانان سینمای ایران بوده است و به عنوان برنامه‌ریز و عنصر فعال در گروه‌های فیلمبرداری و دستیار کارگردانی، فعالیت‎های چشمگیری در سینمای ایران داشته است. وی با ساخت فیلم کوتاه «دردسر پسر بودن» چهره‌ای متفاوت از خود در سینما به نمایش گذاشت و در سال 1381 نیز اولین فیلم بلند خود به نام «مرثیه برف» (شیوه‌نی به‌فر) را کارگردانی کرد، در سال 1385 هم فیلم بلند دیگر خود «ژانی گه‌ل» (درد ملت) را ساخت. فیلم «چشم» ساخته شده در سال 89 نیز از دیگر آثار بلند این کارگردان کُرد ایرانی است.فیلمهای جمیل رستمی به بسیاری از جشنواره‎ها و فستیوال‌های معتبر جهانی راه یافت و جوایز متعدد بین‌المللی را به خود اختصاص داده است. جایزه صلح جشنواره فیلم «کلمباین» جایزه بهترین فیلمساز جشنواره بوستون، جایزه بهترین فیلم از جشنواره پلاک روتاری ایتالیا و ده‌ها جایزه دیگر از جشنواره‌های معتبر بین‌المللی و حضور در دو دوره اسکار در سالهای 2006 و 2008 به ترتیب با فیلمهای «مرثیه برف» و «ژانی‏‎گه‎ل» از جمله افتخارات اوست. آنچه می‎خوانید حاصل گفتگوی خبرنگار ما با این هنرمند و سینماگر جوان کُرد است:

از جمیل رستمی در مورد ساخت فیلم «ژانی گه‌ل» پرسیدیم و اینکه چطور شد ساخت این فیلم به ذهنش خطور کرد و اصلاً چرا «ژانی گه‌ل»؟
رستمی در این باره گفت: از اولین فیلم بلندم «مرثیه برف» که، با تهیه‌کنندگی 40 درصدی عراق و 60 درصدی ایران، ساخته شده بود، استقبال خوبی به عمل آمد. همچنین اطلاع یافتم در مورد «انفال»قرار است فیلمی ساخته شود که 3 سینماگر اروپایی تهیه‏کنندگی آن را قبول کرده بودند. به این دلیل برای تحقیقات و بررسی نحوه ساخت فیلمی که در این خصوص در ذهن داشتم به سلیمانیه عراق رفتم و ذهنیت من در ساخت فیلم جدیدم موضوع «انفال» بود. در همین رابطه در دفتر کار استاد مظهرخالقی، ساخت فیلم «ژانی گه‌ل» بدون آمادگی قبلی، به من پیشنهاد شد و من گفتم: در مورد انفال و جنایات حزب بعث و صدام در کشتار مردم کردستان عراق قصد دارم تا فیلمی بسازم گفتند: رُمان «ژانی گه‌ل» نوشته ابراهیم احمد، طرحی است که تو می‎خواهی. دفاعیات آنها در این رابطه قوی و مفید بود، ازاین رو با توجه به دعوت خانواده نویسنده رمان، ساخت فیلم را قبول کردم. البته ابتدا خواستم به عنوان یک مشاور با آنان همکاری کنم، اما بعدها ساخت فیلم را به خودم واگذار کردند و چون دیدم امکانات و وسایل و آنچه که برای ساخت فیلم لازم است در منطقه وجود دارد، ساخت فیلم را بر عهده گرفتم و با شیوه‌ای که در فیلم وجود دارد، تصاویر و اسنادی از وضعیت کردستان عراق ارائه شد البته از رمان«ژانی گه‌ل» نوشته ابراهیم احمد 90 درصد محتوای آن به فیلم تبدیل شد و از آنچه که ذهنیت خودم در رابطه با داستان فیلم بود 60 درصد ارائه شد.
رستمی با بیان اینکه ساخت این فیلم زمینه‌ای شد تا جهت پرداختن به امر مهم فیلمسازی، شرکتی تاسیس کنم گفت: شرکت «سولی فیلم» با داشتن امکانات، تجهیزات و ابزارهای اولیه فیلمسازی، کانونی برای تولیدات حرفه‌ای و پرداختن به ساخت فیلم‎های سینمایی به صورت حرفه‌ای است.
وی افزود: شرکت یاد شده برای ارائه پروژه‌هایی از طرف فیلمسازان و تهیه‌کنندگان تاسیس شده است و قرار نیست که جمیل رستمی هر ساله فیلم بسازد.
کارگردان فیلم «ژانی گه‌ل» خاطرنشان کرد: در این فیلم از هیچ حزب و دسته و گروه و فردی جانبداری نشده و هیچ خشونت و جنگی هم وجود ندارد و فیلمی‌ بدون شعار و کاملاً انسانی است.
از رستمی می‎پرسم: با توجه به موفقیت شما در طرحهای قبلی، ذهنیت شما برای ساختن فیلمی در مورد انفال چیست و طرح مربوط به این فیلم به کجا رسید؟ وی اظهار داشت: این طرح و ذهنیت هنوز وجود دارد، چرا که انفال رویدادی بسیار بزرگ است، کارهای اولیه ساخت فیلم را انجام دادم، اما طی دو سه سال گذشته، شرایط ساخت آن برایم میسر نشد، اما ایده ساخت فیلم در مورد انفال هنوز وجود دارد و شاید اگر شرایط مهیا باشد، این فیلم را احتمالاً به زبان انگلیسی بسازم.
از وی خواستم، در مورد اولین اثرش بگوید و آیا این فیلم (مرثیه برف) که با استقبال خوبی هم مواجه شد، توانسته است، جمیل رستمی را برای ادامه راضی کند؟ در جواب گفت: من در خانواده‌ای بزرگ شده‎ام که پدر خانواده نظامی بود. پدر و مادرم به من سخت می‌گرفتند و بر این اساس، اخلاقاً آدم جدی و محکمی بار آمدم. بنابراین اگر از این فیلم و یا دیگر آثارم استقبالی هم نمی‌شد، نه تنها ناامید نمی‌شدم بلکه برای ادامه کار مصمم‌تر هم می‌گشتم. البته همیشه برای هنرمندان کم وکاستی‎هایی در حین کار پیش می‎آید، یادم می‌آید طی مدت اکران فیلم در سنندج شاهد وقایع جالبی بودم، روز چهارشنبه اکران فیلم مرثیه برف در سنندج به پایان رسید، تازه آنوقت در روز جمعه، یعنی دو روز بعد در میدان آزادی این شهر، بیلبورد تبلیغاتی برای اکران فیلم نصب می‌شد! این نوع نگاه و برخورد با صنعت و هنر سینما و هنرمندان جز کم‎لطفی چه دلیلی می‌تواند داشته باشد؟ البته بخش عظیمی از این نوع اتفاقات، به تهیه‌کننده برمی‌گردد، که نسبت به اکران فیلمش کم‌توجهی می‌کند و از طرفی هم، فیلم در آن شرایط مالک ندارد، و در آن زمان بنده در اروپا بودم، اما این نوع برخوردها با من و فیلمهایم، نه من را مأیوس کرد و نه از ادامه کار دلسرد؛ از فیلم راضی بودم، اما از خودم نه.
از وی در مورد حضور فیلم مرثیه برف در جشنواره اسکار پرسیدم و اینکه چرا فیلم کارگردان ایرانی به نام کشور عراق در اسکار شرکت داده شد؟ رستمی گفت: دوست داشتم فیلمم به نام ایران در اسکار شرکت داده شود، اما طبق قوانین جشنواره، هر کشوری می‌تواند فقط یک فیلم غیر انگلیسی به جشنواره ارائه کند و ایران هم هر ساله یک فیلم را که طی مدت دو هفته به زبان فارسی اکران شده باشد، به اسکار معرفی می‌کند. بنابراین چون مرثیه برف در ایران اکران نشده بود، شرایط حضور فیلم در اسکار را نداشت. چون براساس قوانین اسکار، باید فیلمی که در بخش فیلم‌های خارجی جشنواره حضور پیدا می‏کند، به زبان رسمی یا زبان دوم آن کشور ساخته شده باشد، و چون بعد از سقوط صدام، براساس آمار جمعیت و فاکتورهای مشخص، زبان دوم کشور عراق، کردی اعلام شد، از سویی، فیلم هم در عراق به اکران درآمده بود، فیلم من شرایط آسانی برای راه‎یابی به اسکار را پیدا کرد و در واقع اولین فیلم از کردستان و همچنین اولین فیلم کشور عراق بود که در این رویداد مهم هنری جهان حضور می‏‎یافت.
البته همزمان با حضور فیلم من در جشنواره اسکار، به عنوان فیلم یک کارگردان ایرانی که از طرف عراق به جشنواره راه یافته بود، دو فیلم دیگر از فیلمسازان ایرانی نیز در جشنواره شرکت داشتند.
رستمی در ارتباط با فیلم «چشم» اولین فیلم از سه گانه‎های چشم، گوش و زبان گفت: فیلم«چشم» با مضمونی اجتماعی به زندگی جمعی مردم کرد با تصاویری مبتنی بر نوعی دیگر از زندگی کردها پرداخته است و اولین فیلمم به زبان فارسی است و بازیگران حرفه‌ای سینمای ایران مانند: لادن مستوفی، مهدی احمدی، افسانه پاک‌رو و نازنین فراهانی در آن به ایفای نقش پرداخته‌اند. هدف من از ساخت این فیلم مانند فیلم کوتاهم «دردسر پسر بودن»، نشان دادن زوایای مختلف زندگی مردم کردستان بوده است، البته در فیلم‌های من، سیاهی و ناامیدی وجود ندارد، البته کردها در خاورمیانه زندگی می‌کنند و به قول معروف با این وضعیت چه می‎توان کرد؟
از وی در مورد سینمای کردی پرسیدیم و خواستیم از معضلات و مشکلات مرتبط با این نوع نگاه در کردستان برایمان بگوید. رستمی اظهار داشت: سینما یک صنعت است و در این زمینه در کردستان تعداد افرادی که تحصیلات مرتبط با این هنر را داشته باشند کم هستند، و کسی هم نیست که به نام یک فرد کُرد یا دستگاه متولی در کردستان، برای این صنعت مهم سرمایه‌گذاری کند و با پیروی از اصول این صنعت، به صورت حرفه‌ای به کار سینما بپردازد. در مجموع سرمایه‌گذاری در صنعت سینما، به نوعی با مشکل روبروست. منطقه ما در حوزه فعالیت‎های سینمایی با مشکل روبروست، ما در بخش‌هایی از این حوزه از جمله فیلمبرداری، صدابرداری و تدوین‌گری با کمبود نیروی حرفه‌ای مواجه هستیم، و غیر از حضور تعدادی افراد انگشت شمار، شرایط لازم برای تحقق این مهم، وجود ندارد و امکانات ما در حد پایینی است.
رستمی اضافه کرد: باید شرایط و امکانات لازم مهیا باشد و نیز افرادی متخصص و حرفه‌ای به صنعت سینما بپردازند، تا بتوان در قالب سینمایی که به آن اشاره کردید، فیلم ساخت. تحقق این دو اصل، موجبات ساختن فیلمی برای نمایش در میان مردم و حضور در جشنواره‌هایی مانند «اسکار»، «کن» و دیگر فستیوال‌ها را فراهم ساخت، پس ما در مورد حرفه‌ای بودن سینما در کردستان با مشکل مواجه هستیم، اما کسانی بوده و هستند که با ساخت فیلم‌هایی «با محتوا» و یا به عبارتی، فیلمهای دارای «ایده‌های جذاب» حرفه‌ای و به تصاویر کشیدن جنبه‌های مختلف زندگی مردم کردستان، استفاده از بازیگران آماتور و مهمتر از آن ساختن فیلم به زبان کردی، حضوری موفق در میان مخاطبان و جشنواره‌های سینمایی داشته‌اند، من با این نوع نگاه موافق هستم اما تا سرمایه‌گذاری‌های لازم صورت نگیرد و افراد متخصص آستینها را بالا نزنند و شرایط مطلوب فراهم نگردد، پرداختن به این مهم در کردستان، به کندی پیش خواهد رفت و مشکلات هم روز به روز افزایش پیدا می‏‎کند.
جمیل رستمی افزود: سینما هنری است جدای از دیگر هنرها، چون در هنرهایی مانند رقص که جنبه بین‎المللی دارد، نقاشی، شعر و امثال آن، بدون وجود ابزارهای پیشرفته صنعتی هم می‏شود به ارائه هنر پرداخت، یعنی برای تولید یک اثر نقاشی به وسایل اولیه‎ اندکی نیاز است و نقش اصلی در تولید این اثر را هنر و توانایی نقاش ایفا می‏کند، اما در سینما، جدای از توانایی و تخصص افراد، بدون امکانات این صنعت، ادامه دادن راه غیر ممکن است. قبول کنید، تا دوربین نباشد، تا وسایل صدابرداری، لابراتور، میکروفون و پرده‎ای در کار نباشد، سینمایی در کار نخواهد بود و اثری سینمایی تولید نخواهد شد.
درباره آرزوهای وی در ارتباط با ساخت فیلمهای مرتبط با زادگاهش پرسیدم که در جواب گفت: یکی از آرزوهایم این است که بتوانم در مورد ادبیات شفاهی و اسطوره‏های کُردها فیلم بسازم.
ادبیات شفاهی و داستانهایی مانند «مه‎‏م و زین»، «خه‎ج و سیامه‎ند» و «سیده‎وان» ارزش تبدیل شدن به فیلم را دارند و ساخت فیلمهایی در مورد شخصیت‎هایی چون: «سنجر خان»، «عطا کل» و دلاور مردانی که در مقابل تجاوز استعمار، در حین داشتن مشکلات خاص زندگی و کمبودهای شخصی، شخصاً به مبارزه برخاستند. تبدیل کردن زندگی این اسطوره‎ها به فیلم آرزوی من است، اما من روزگاری که انرژی داشتم، شرایط این کار برایم فراهم نشد.
از وی پرسیدم جمیل رستمی برای تحقق آرزوهایش چه برنامه‎ای دارد و به چه اندازه به آن عمل می‎کند؟ در جواب اظهار داشت: تاسیس شرکت «سولی فیلم» در این راستا بوده است. علاوه بر این در فکر ایجاد و راه‏اندازی یک پروژه پردیس سینمایی در زادگاهم سنندج هستم. راه‎اندازی مجتمع سینمایی و به کار گرفتن امکانات و تجهیزات پیشرفته در یک واحد منظم، از آرزوهای من است، چرا که منطقه کردستان و به ویژه سنندج با کمبود امکانات فرهنگی و هنری مواجه است، نه سینمایی مناسب، نه سالن تئاتری، نه هتل مناسبی، نه ورزشگاه و تفریحگاهی پیشرفته دارد، این مردم، شایسته بهترین خدمات هستند و می‎توانیم با فعالیت و سرمایه‎گذاری خودمان، به ارتقاء فعالیتهای مذکور بیاندیشیم این طرح را طرحی ملی می‎دانم. مقدمات و مطالعات آن انجام شده است. از همه شهروندان، بخصوص علاقه‎مندان به هنر سینما انتظار همکاری دارم و یادآوری این نکته را هم لازم می‎دانم که در این طرح هیچ آورده‏ دولتی وجود ندارد. طرح را پیشنهاد داده‎ام و پیگیر اجرای آن هستم.
وی با اشاره به اینکه شرایط کار در تولیدات سینمایی هزینه‎بر و سنگین است گفت: هنرمندان در شرایط سخت با هزار آرزو و امید و عشق به هنر و وطنشان فعالیت می‏‎کنند، اما همیشه با عدم حمایت‏ها روبرو می‏شوند و کمتر از آنها پشتیبانی می‎شود، امیداورم هنرمندان کشور به ویژه هنرمندان کردستان در همه حوزه‎ها از حمایت‏های مادی و معنوی مردم و مسئولین برخوردار شوند. هنرمندان عرصه سینما هم نباید دو مقوله‏ای را که پیشتر ذکر کردم فراموش کنند تا بتوانند با آمادگی و به صورت حرفه‎ای به فعالیت در این زمینه بپردازند، کف زدن‎ها نباید هنرمند را از تولیداتش راضی کند و او باید به آینده بیشتر بیاندیشد.
رستمی افزود: کردستان در برخی حوزه‎های فرهنگ و هنر با کمبود مواجه است، و به ویژه در حوزه سینما، مخاطب سینما بسیار کاهش پیدا کرده است و علت اصلی آن نبود سینماست، بخشی هم به فرهنگ‎سازی در بین مردم برمی‏گردد که امیدوارم در آینده جهت رفع این مشکل و برطرف ساختن موانع موجود بر سر راه فیلمسازی در کردستان هم از طرف مسئولان، برای ساخت سینماهای پیشرفته و هم از طرف مردم برای حضور برنامه‎ریزی شده در سالن‎های سینما گامهای ارزنده‎ای برداشته شود. به این نکته نیز اشاره کنم که در آینده برگزاری فستیوال فیلمهای کوهستانی در کردستان را جزو برنامه‎های خود دارم که می‌تواند در توسعه آنچه ذکر شد به ویژه رشد و شکوفایی بیشتر صنعت سینما در کردستان موثر باشد.
در پایان ایرانی پایدار، کردستانی سربلند و آباد در کنار توسعه هنرهای ماندگار و کُهن و رشد هنر سینما را آرزومندم.
یحیی صمدی/ اسفندماه

گفتگوی کردپرس با جمیل رستمی: از «شیوه ­نی به ­فر» تا «ژانی گه­ ل

مطالب مشابه :

اسامی تعدای از قبولین امتحان شهریور ماه

ثبت اسامی تحصیل کرده های روستای ناو

افشای جزئیات پشت پرده زندگی عضو کمیته مرکزی کومله

آخرین اسامی کاندیداهای شورای اسلامی شهر خشت