بوشهر

به گزارش خبرنگار مهر، بافت قدیم بوشهر، ساختار معماری ارزشمندی از دوره افشاریه و قاجاریه در سواحل خلیج فارس است. این بافت به دلیل ویژگی‌های منحصر به ‌فرد آن در ساختار شهری و معماری و همچنین استقرار کنسولگری‌های اروپایی در دوره قاجار از جمله معدود بافت‌های تاریخی کشور بشمار می رود.

عمارت‌های دو، سه و چهار طبقه در بوشهر قدیم، در حقیقت نمایشگاه‌های واقعی هنر و اندیشه برجسته معماران بومی بوشهر است.

بافت قدیم بوشهر از نظر معماری، ساختمان‌های سفید رنگ دو طبقه با شیشه‌های رنگی، متناسب با جهت وزش باد که به ویژه در فصول گرم، هدایت باد و تلطیف هوا را میسر می‌ساخته، نمونه‌ای بی ‌نظیر از هوشمندی و ابتکار ایرانی در معماری جنوب ایران است.

امروزه به بافتهای معماری تاریخی فرهنگی به عنوان ثروت‌های فرهنگی محلی نگریسته می‌شود که متاسفانه این دیدگاه در مورد بافت تاریخی بوشهر دگرگون و به عکس بوده و بافت تاریخی فرهنگی بندر بوشهرکه یکی از بی ‌نظیرترین بافت‌های معماری شهری است در نتیجه رشد پرشتاب شهری، رو به ویرانی گذاشته است.

بافت قدیم بوشهر به صورت جسد روبه قبله درآمده است

به اعتقاد کارشناسان میراث فرهنگی این منطقه معماری و بافت قدیم منطقه بوشهر امروز بیشتر به جسد رو به قبله ای است، که شاید حفاظت از آن، پشت دیوارهای شیشه ای موزه هاعاقلانه ترین کار باشد.

باقت قدیم بوشهر در اصل، از چهار محله دهدشتی، شنبدی، کوتی و بهبهانی ها تشکیل شده است که در بوشهر به چهارمحل معروف است.

سید عبدالعزیز بلاریافزود: عناصر خاصی که در معماری سنتی بوشهر مورد استفاده قرار می گرفته است، امروزه به دلیل بالا بودن هزینه آنها و وارد نشدن برخی لوازم به فراموشی سپرده شده است.

بلاری اضافه کرد: به طور مثال چوب ساج به دلیل طبیعت مقاوم خود در برابر رطوبت و موریانه در بناهای قدیمی بوشهر بسیار مورد استفاده قرار می گرفته است که امروزه تقریبا هر متر مربع از این چوب یک تا دو میلیون خرید وفروش می شود و به دلیل قیمت بالای آن دیگر استفاده از آن برای ساخت خانه ها به صرفه نیست.

وی اظهار داشت : علاوه بر ساج، چندل (نوعی چوب ) یکی از عناصری بوده است که به عنوان تیرآهن در ساخت بناها استفاده و از هندوستان و زنگبار(تانزانیا) به منطقه بوشهر وارد می شده است، اما امروز دیگر خروج این مواد از این کشورها ممنوع شده است و ما نمی توانیم آنها را به کشور وارد کنیم. به این ترتیب دسترسی مشکل به دو ماده اصلی که در ساخت خانه های سنتی بوشهر استفاده می شده، یکی از دلایل اصلی دور شدن از این شیوه معماری است.

مهاجرت بومیان عامل نابودی معماری بوشهر است

دلیل دیگری که از طرف کارشناسان برای نابودی معماری منطقه بوشهر عنوان می شود، مهاجرت ساکنان اصلی این منطقه به علل اقتصادی واجتماعی بوده است.

یک کارشناس میراث فرهنگی در این خصوص به خبرنگار مهر می گوید: عده ای از ساکنان بومی که در بافت قدیم این شهر ساکن بودند، با راه اندازی پالایشگاه آبادان وعده ای هم برای دست یافتن به فرصت های شغلی بهتر و آب و هوای مناسب تر به شهرهایی همچون اصفهان و شیراز کوچ کردند.

رضا محمدی خواه افزود: به این ترتیب بخش اعظم کسانی که سازنده و حافظ میراث منطقه و از جمله معماری آن بودند، بوشهر را ترک و هنر معماری این دیار را نیز با خود بردند.

وی اظهار داشت: از 50 سال گذشته بومیان منطقه که در محلات شمالی این شهر همچون " شنبدی "، " بهبهانی ها "، " دهدشتی" و"کوتی " حضور داشتند، از این منطقه نقل مکان کردند و ساکنان جدید بیشتر در جنوب شبه جزیره بوشهر در مناطقی همچون " بهمنی " ساکن شدند به این ترتیب مناطق شمالی که ساکنان آن را ترک کرده بودند، به مرور زمان رو به تخریب نهاد.

فرسودگی شدید، مهمترین چالش بافت قدیم بوشهر

رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان بوشهر نیز در گفتگویی به خبرنگار مهر گفت: یکی از مهمترین چالشهای کنونی بافت قدیم بوشهر، فرسودگی شدید این بافت است.

احمد دشتی افزود: با توجه به رطوبت 90درصدی در بعضی فصول سال شاهد تخریب های زیادی دربافت قدیمی و تاریخی بوشهر هستیم.

وی با بیان اینکه برای احیای بافت قدیم بوشهر هه دستگاه های اجرایی و مردم باید همکاری کنند، اظهار داشت: یکی دیگر از چالش های مهم بافت، زیر ساختهای بافت است که از مهمترین مقوله های اساسی در بافتهای تاریخی است.

دشتی تصریح کرد: فاضلاب شهری، آبرسانی، روشنایی معابر و.. از مشکلات مهم بافت تاریخی بوشهر است و دستگاه های اجرایی مرتبط در این زمینه باید همکاری لازم را داشته باشند.

رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان بوشهر با اشاره به اینکه جمع آوری زباله و آبهای سطحی از دیگر مشکلات عمده بافت قدیمی بوشهر است، گفت: با توجه به اینکه مالکین خانه های موجود در بافت قدیمی بوشهر توانایی خرید خانه ها را ندارند باید برای تملک این خانه ها به منظور مرمت و بازسازی آنها چاره اندیشی شود.

وی عنوان کرد: تازمانی که زیرساخت های موجود در بافت قدیم فراهم نشود نمی توان به ساماندهی و احیای بافت امیدوار بود.

دشتی تاکید کرد: بافت قدیم بوشهر با 30 هکتار وسعت و هزار پلاک، یکی از منحصر به فرد ترین بافت های تاریخی کشور است که در دوره قاجاریه هم مرمت شده و ضروریست همه دستگاه های و کارشناسان این حوزه برای احیای آن همکاری لازم را داشته باشند.

مشکلات بافت تاریخی بوشهر با بخشی نگری برطرف نمی شود

عضو شورای شهر بوشهر و سخنگوی این شورا نیز در همین خصوص به خبرنگار مهر گفت : در شرایط کنونی که دامنه مشکلات بافت تاریخی شهر بوشهر رو به افزایش است با بخشی نگری و موازی کاری نمی توان به برطرف کردن مشکلات این بافت امیدوار بود.

مسعود شکوهی افزود: به دلیل توجیه نشدن ساکنان بافت قدیم بوشهر، شاهد برخی تخریب های شبانه در این منطقه هستیم که این اثر ماندگار را تحت تاثیر خود قرار داده است و آینده آن را با خطر مواجه می کند.

وی خاطرنشان کرد: میراث فرهنگی و دستگاه های دیگر باید اعتماد مردم و ساکنان بافت قدیم را جلب کرده و با برطرف کردن نیازمندی های خدماتی این منطقه از مشکلات موجود کم کنند.

این عضو شورای شهر بوشهر با اشاره به نشست شورا و مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان یادآرور شد: همه اعضاء و مسئولان میراث معتقدند باید با جذب سرمایه گذاران توانمند، فضای لازم را برای ایجاد بافت قدیم بوشهر منطقه ای توریست پذیر آماده و در این مسیر مشکلات آن را برطرف کرد.

پنجره های رنگی بافت قدیم بوشهر کارکرد درمانی دارد

در کنار تمامی زیبایی های از بین رفته در بافت قدیم بوشهر هنور پنجره های رنگی که همواره به عنوان نماد بوشهر معرفی می شوند، کارکرد درمانی دارد .

در همین خصوص معاون پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر به خبرنگار مهر گفت: درب و پنجره های بافت قدیم در بهبود جسم روان و احساس آدمی بسیار موثر است.

دکتر ایرج نبی پور که فوق تخصص غدد و متابولیسم است، تابش 60 دقیقه ای نور با رنگ زرد و آبی و سبز را موجب درمان دستگاه گوارش و آسیبها و التهابات مفاصل می داند.

وی می افزاید: درب و پنجره های رنگی و قوسی شکل با تزئینات خاص، در عمارت های قدیم رنگ، باد و نور را به جریان می اندازد و استفاده از الگوهای اسلامی به این عمارتها جنبه مذهبی و اسلامی می دهد.

اگرچه مشکلاتی که در بهسازی واحیای بافت های روبه تخریب وجود دارد در همه جای کشور کم و بیش یکسان است اما کمبود اعتبار و نبود اراده در میان مسئولان از دلایل اصلی فراموشی این بافتها به شمار می رود و برخورد منفرد و جداگانه با هریک از بناهای قدیمی از دلایل اصلی تاخیر در مرمت واحیای بافت قدیم بوشهر است.

بافت قدیم این شهر، یک بافت پیچیده است و خصوصیات شهرسازی و معمارانه خاص خود را دارد و برای بهبود وضعیت آن باید شکل یک بافت مورد توجه قرار گیرد. در حالی که در سالهای اخیر تک بناهامورد توجه قرار گرفته و بافت‌ سنتی و معمارانه آن چندان جدی گرفته نشد، به همین دلیل حتی ثبت برخی از بناهای این بافت در فهرست آثار ملی نیز دردی از این بافت و خصوصیات معمارانه آن دوا نکرده اند.

در سالهای اخیر با وجود حفاظت از این بناها، بسیاری از عمارتها تخریب و به جای آنها ساختمانهایی با نمای قدیمی و سازه های جدید ساخته شده است. ضمن اینکه حمایت ناکافی مسئولان و نبود مدیریت یک پارچه شهری در بوشهر نیز به تخریب هویت معمارانه این بافت دامن زده است.

در کنار تمامی موارد عنوان شده متاسفانه باقت قدیم بوشهر محلی برای تجمع افراد بزهکار و بسیاری ناهنجاری های و مشکلات اجتماعی شده است که خود این بافت به یک معضل برای شهر بوشهر محسوب می شود.

گرچه به نظر می رسد این نوع معماری دیگر به درد مردم منطقه نخورد، اما اگر در آن سرمایه گذاری مناسبی انجام شود، می تواند موجب تجدید حیات کل منطقه شده و با جذب گردشگر به این منطقه درآمد مناسبی را نصیب این شهر کند و حتی قابلیت سکونت مجدد در این منطقه را فراهم نماید.

به هر حال امید است بافت و محلات قدیم بوشهر با کمک مسئولان و مردم هویت تاریخی خود را به دست آورده تا چراغ معماری بوشهر خاموش نشود