آشنایی با رشته مهندسی علوم و صنایع غذایی

آشنایی با رشته مهندسی علوم و صنایع غذایی

علوم غذایی عبارت از مجموعه ای مرتب و منظم از دانش و فهم ماهیت، ترکیب ورفتار مواد غذایی تحت شرایط مختلف است. علوم پایه و فزیک و شیمی و زیست شناسی و از علوم جدیدتر بیوشیمی و میکروبیولوژی همگی در علوم غذایی مورد استفاده قرار می گیرند

شناسایی اجزای تشکیل دهنده یکی رژیم غذایی، ذخیره و نگهداری مواد غذایی با حداقل نقصان ارزش غذایی در حوزه علوم غذایی است و استفاده از این اطلاعات جهت تولید، فرآوری، نگهداری و حمل و نقل در حوزه مهندسی صنایع غذایی است. در واقع یک مهندس صنایع غذایی با تحصیلات عالی در علوم پایه و علوم مربوطه به مواد غذایی درامر تولید، طراحی، فراوری، نگهداری و حمل و نقل مواد غذایی فعالیت مینمایند

این رشته در گذشته با نام مهندسی کشاورزی گرایش صنایع فرآورده های کشاورزی در دانشگاههای کشور ارائه شده و از سال ۱۳۷۱ به طور رسمی به مهندسی علوم و صنایع غذایی تغییر نام داده است. کلیه عملیاتی که پس از صید و برداشت محصولات زراعی و باغی و یا ذبح دام انجام شده و مواد خام را به ماده غذایی آماده مصرف تبدیل می کند، شامل روشهای نگه داری، فرآوری، بسته بندی و… زیر مجموعه این گرایش می باشند

هدف از این رشته، تربیت نیروهای متخصصی است که بتوانند در زمینه هایی چون اجرای عملیات تبدیل مواد غذایی، نگه داری محصولات کشاورزی، کنترل کیفیت، کمک به طراحی و بهینه سازی خطوط تولید در کارخانه های مورد نظر فعالیت کرده هدایت، نظارت و مسوولیت فنی واحدهای تولید فرآورده های مختلف غذایی را بعهده گیرند

نیاز روز افزون جامعه به غذا و رشد بی رویه جمعیت و کاهش منابع غذایی، همچنین حجم بالاي ضايعات بخش کشاورزي و نيز عدم استفاده بهينه از فرآورده هاي جانبي اين بخش یکی از مهمترین مسائلی است که توجه دولتمردان، اندیشمندان و محققان را به خود معطوف داشته است. در این راستا، لزوم استفاده بهینه از منابع غذایی موجود و به کارگیری روشهای مطلوب نگه داری و جلوگیری از ضایعات بی رویه محصولات کشاورزی، تأمین منابع جدید غذایی، بسته بندی مناسب به منظور حفظ و بهبود کیفیت محصولات و … ، از جمله مواردی است که اهمیت آن بر هیچکس پوشیده نیست

علاوه بر این، رشد و توسعه جوامع و پیشرفت علوم و صنعت، سبب پیدایش عادات و سبک های نوین غذایی شده، به گونه ای که نیاز به تنوع محصولات و پیدایش فرآورده های جدید غذایی و کمک غذایی به شکل روز افزونی احساس می گردد. بدین سبب رابطه مستقیم رشته صنایع غذایی با سلامت مردم و توجه خاص دولت و مردم به کمیت و کیفیت غذایی جامعه و ایجاد کارخانجات جدید صنایع غذایی و … ، همگی دلایل بارزی هستند که اهمیت این رشته تحصیلی را نشان می دهند

امنيت غذايي جزو مهم‌ترين اهرم‌هاي استراتژي ملي براي استقلال و خود کفايي است. استفاده بهينه از مواد غذايي و کاهش ضايعات آنها و مديريت صحيح بر منابع آن و نيز استفاده از علوم و فنون روز به منظور حفظ کيفيت و افزايش عمر نگهداري مواد غذايي نيازمند نيروهاي متخصص و کار آزموده در اين زمينه است. بديهي است نيل به اين هدف جز با در اختيار داشتن نيروي انساني متخصص که توانايي‌هاي خود را در محيط آموزش و علمي مناسب کسب نكرده باشد، امکانپذير نخواهد بود. لذا ضروري است متخصصيني تربيت شوند که بتوانند در امور مربوط به مديريت، برنامه ريزي، نظارت، آموزش و تحقيق در امور فوق خدمت كنند.

علاوه بر اهميت حياتي ايمني در صنايع غذايي، امروزه اين صنايع همانند بسياري از صنايع ديگر، بايد قادر باشند تا مسير بسي پيچيده و سختي را براي ارضاي تنوع‌طلبي مصرف‌کنندگان و همچنين رقابت در بازار ديناميک صنعتي و صادرات ملي طي نمايند. در جهان امروز استفاده از مجموعه آخرين دانش‌ها و يافته‌هاي بشري و بهينه‌سازي آنها، افزايش راندمان و بهره‌وري را در اين صنعت به ارمغان آورده است. اين روش‌ها باعث گرديده تا فرآيندهاي صنايع غذايي ويژگي‌هاي بخصوصي را پيدا نمايد. اهم اين ويژگي‌ها عبارتند از:

1- بهبود کيفيت

2- تضمين کيفيت

3- بالا بردن ظرفيت توليد

4- کاهش مصرف انرژي

5- پايين آوردن دخالت نيروي انساني در فرآوري صنايع غذايي به منظور کاهش انواع آلودگي‌ها به جهت تضمين امنيت غذايي

6- کاهش ضايعات

7- افزايش راندمان و بهره‌وري

در مورد تفاوت این رشته با رشته های علوم و صنایع غذایی و مهندسی شیمی گرایش صنایع غذایی، گفته میشود که :

· رشته علوم و صنایع غذایی به کنترل کیفی و بهداشت مواد غذایی میپردازد.

· مهندس شیمی گرایش صنایع غذایی در زمینه ی طراحی دستگاه های تولید مواد غذایی، خصوصیات دستگاه های فوق، خطوط تولید و ارتباط بین دستگاه ها مطالعه می نماید.

· مهندش کشاورزی گرایش علوم و صنایع غذایی نحوه تبدیل و نگه داری محصولات کشاورزی به صورت فرآورده های قابل مصرف و با کیفیت خوب را مطالعه و بررسی میکند.

1. توانمندی ها و ویژگی های لازم

درس های شیمی و زیست شناسی در رشته ی مهندسی علوم و صنایع غذایی مثل سایر رشته های مهندسی کشاورزی از اهمیت بسیاری برخوردار است. چون در رشته ی مهندسی علوم و صنایع غذایی بیشتر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مواد غذایی بررسی میشود ، دانشجوی این رشته باید به درس های شیمی، فیزیک، زیست شناسی و کارهای آزمایشگاهی علاقه مند باشد. عصر آینده، عصر تخصص گراییست و اگر دانشجویان مهندسی علوم و صنایع غذایی میخواهند در صنعت موفق باشند، باید تمرین کار گروهی کرده و نظم را در انجام کارهایشان در نظر بگیرند.

در ضمن از آن جا که زمينه اشتغال متخصصان اين رشته بيشتر در کارخانجات اعم از آزمايشگاه و خط توليد است، داوطلب بايد از توان جسمي مطلوب و نيز دقت کافي بهره‌مند باشد.

2. فرصت های شغلی

هدف این رشته تربيت نيروي انساني متخصص مورد نياز کشور براي اداره و توسعه واحد‌هاي صنايع غذايي و نظارت بر مراکز کنترل مواد غذايي، با توجه به اولويت‌هاي مورد نظر است. فارغ التحصيلان رشته مهندسي علوم و صنايع غذايي پس از پايان تحصيلات، بسته به توانايي‌هاي فردي و علمي خود، مي توانند مسووليت‌هاي متفاوتي نظير: مديريت توليد کارخانجات،مسئوليت فني، مسئوليت آزمايشگاه‌ها، انجام فعاليت‌هاي تحقيق و توسعه، ساخت محصولات جديد، افزايش توليد، کاهش ضايعات، بسته بندي و ارائه مشاوره علمي به واحدهاي توليدي و ... را بر عهده گيرند.

بر اساس قانون، هر کارگاه یا کارخانه تولید مواد غذایی پیش از آغاز فعالیت خود باید پروانه مسئول فنی را از وزارت بهداشت دریافت کند و برای تهیه آن لازم است یک مهندس علوم و صنایع غذایی به عنوان مسئول فنی معرفی شود. براساس آمار موجود، در میان رشته های مهندسی کشاورزی رشته ی علوم و صنایع غذایی از بیشترین درصد اشتغال برخوردار بوده و فارغ التحصیلان آن از نظر اشتغال مشکلی نداشته اند. بر خلاف برخی از رشته های کشاورزی مثل علوم دامی یا زراعت، دختران میتوانند در رشته علوم و صنایع غذایی حضوری فعال داشته باشند.

3. مراکز علمی، دانشگاهی

برخی دانشگاه هایی که در رشته های مختلف صنایع غذایی دانشجو می پذیرند عبارتند از: -

دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه شریف

دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر

دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران

دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس

دانشگاه آزاد- واحد علوم و تحقیقات

مرکز آموزش علمی کاربردی صنعت غذای تهران

دانشگاه فروسی مشهد

دانشگاه صنعتی اصفهان

دانشگاه آزاد ورامین

4. دانشگاه های صنایع غذایی در جهان