مشکلات و چالشهای مدیریت آموزشگاهی در مدارس دورافتاده

مقدمه

مدیریت، شغلی سخت و طاقت فرسا است برای اینکه مدیران بایستی با منابع محدود و امکانات کم به انتظارات مشتریان پاسخ دهند. ماهیت قرن ۲۱ ایجاب می کند که مشتریان انتظارات رو به تزاید داشته باشند چون قرن ۲۱ به قرن انفجار دانش و اطلاعات مشهور است اطلاعات اینترنت در هر ۶ ساعت ۲ برابر می شود. بیش از ۳۰۰۰ شبکه تلویزیونی ماهواره ای به امر اطلاع رسانی مشغول هستند. دانش اجتماعی و اطلاعات عمومی مردم بسیار بالاست. در این شرایط وظیفه مدیران سنگین و مضاعف است برای اینکه مدیران در این شرایط می بایست با قدرت رهبری و هماهنگی شان برای جلب رضایت مشتریان تلاش نمایند. اگر سیستم مدیریتی کشورمان را با سیستم مدیریتی سایر کشورها مقایسه کنیم، می بینیم در کشور ما متاسفانه مدیریت آسان ترین شغل است. (به جز در یک سازمان) برای اینکه مدیران ما بر خلاف مدیران کشورهای پیشرفته منابع مالی و انسانی خوبی در اختیار دارند و پاسخگو نیز نیستند. اصولا نظام پاسخگویی در دستگاههای اجرایی ایران تعریف نشده است. اما در یک سازمان ایران سیستم مدیریتی با بقیه سازمانها متفاوت است آن هم سازمان آموزش و پرورش است که مدیران اجرایی آن در مدارس با شرایط ویژه ای مدیریت می کنند. این شرایط عبارتست از کمبود شدید منابع مالی به طوری که سرانه هر دانش آموز در مدارس دولتی بسیار پایین و حتی اسف بار است. سرانه هر دانش آموز در ایران حدود ۵۰ دلار و در کشورهای توسعه یافته حدود ۱۰۰۰ دلار است. مدیران مدارس بر خلاف سایر مدیران سازمانهای همتراز فاقد اتاقهای مجلل و منشی های متعدد هستند. در نتیجه دائم در تماس با مراجعین و اولیاء دانش آموزان هستند و باید در مقابل آنان پاسخ گو باشند و هرگونه‌كوتاهي‌، سهل‌انگاري‌ و اشتباه‌ در زمينه‌‌ آموزش‌ و پرورش‌ انسانها تأثيرات‌ نامطلوب‌ و زيان‌باري‌ در رشد افراد و كل‌ جامعه‌ دارد. مدیران مدارس دولتی ایران از حقوق و حق سرپرستی ناچیزی برخوردارند و برخلاف مدیران همتراز سایر سازمانها از امکانات جانبی مثل اماکن مسکونی، خودرو و ... برخوردار نیستند و تنها به خاطر عشق و علاقه به مدیریت کار می کنند. مدیران مدارس دولتی ایران باید در مقابل مسئولان مافوق، اولیاء دانش آموزان و نمایندگی محترم مجلس پاسخگو باشند از طرف دیگر با امکانات ناچیز، کیفیت آموزشی را بالا ببرند و درصد قبولی بیشتر داشته باشند و با دست خالی به فضاهای فیزیکی و اماکن آموزشی نیز برسند. در اینجا می توان گفت با دست خالی کار خارق العاده انجام دهند. و در این میان مدیر آموزگاران، علاوه بر مدیریت که فرصت های ویژه ای را می طلبد، مسووليت سنگين معلمي، پرورشی، کارهاي خدماتي، کارهاي دفتری، مديريت و رهبري انسان‌ها و... را به عهده دارند و اين در حالي است که بسياري از امکانات از جمله کتابخانه، آزمايشگاه و زمين ورزشي و... در مدارس چندپايه وجود ندارد.

مفهوم مديرآموزگار: مدیر آموزگار، آموزگاري است كه علاوه بر تدريس در يك كلاس يك پايه، دو پايه يا چند پايه، مسئوليت مديريت دبستان محل خدمت خويش را نيز بر عهده دارد (مرتضوی زاده، 1388، ص38).

مفهوم کلاس درس چند پایه: کلاس چند پایه یک موقعیت خاص آموزشی است که در آن حداقل دو پایه تحصیلی تا حداکثر 5 پایه دانش آموزان حضور دارند که توسط یک معلم اداره می شود. دلیل تشکیل چنین کلاسهایی تعداد دانش آموزان در یک مدرسه است. که نسبت به کلاسهای تک پایه از تراکم کمتری برخوردار است (میر شفیعی لنگری، 1385، ص8). این کلاسها با عنوانهای دیگر چون آموزش و پرورش جایگزین وکلاسهای چند سنی، ترکیبی و گروهی نام گذاری شده اند. (مرتضوی زاده، 1388، ص38). کلاس های چند پایه برای فراهم کردن دوره کامل آموزش ابتدایی با افزایش میزان دستیابی به هدفهای آموزشی در مناطق دور افتاده و کم جمعیت و روستاههایی که تعداد دانش آموزان کمتری دارند و همچنین استفاده از منابع محدود تشکیل می شوند (متین ، 1378).

مشکلات و چالشها

مشکلات و چالشهای مدیریت آموزشگاهی در مدارس کوچک به شرح زیر می باشد:

افت تحصیلی و کارایی: هم اكنون نرخ ارتقاي تحصيلي ابتدايي۹۰درصد است ولي به لحاظ محروميتهايي كه مدارس چند پايه دارند، افت تحصيلي اين مدارس بالاتر از تك پايه‌ها است. و با توجه به موقعيت مدارس چند پايه، کارآيي اين مدارس از مدارس عادي پايين‌تر است.

به کار گیری شیوه آزمایش و خطا: شايد در بسياري‌ از شغلها، آزمايش‌ و خطا براي‌ يادگيري‌ و تجربه‌ كردن‌ مسائل‌ همراه‌ با خطرات‌ و زيانهاي‌ غيرقابل‌ جبران‌ نباشد، اما در تعليم‌ و تربيت‌ و مديريت‌آموزشي‌، هر آزمايش‌ و خطايي‌ همراه‌ با زيانهاي‌ بزرگ‌ و جبران‌ناپذير خواهد بود. این امر در واحدهای کوچک آموزشی به خصوص کلاسهای چند پایه دارای اهمیت بسزایی می باشد، زیرا اغلب این واحدها دور افتاده هستند اهمیت کمتری به آنها داده می شود و شیوه آزمون و خطا در آنها بیشتر بکار می رود.

پیچیدگی کلاس های چند پایه: مدیریت کلاس درس چندپایه به لحاظ ترکیب سنی و جنسی متفاوت است. برخورداری دانش آموزان از توانایی ها و استعدادهای گوناگون وهمچنین رویدادها و فعالیتهای متنوعی که در یک جلسه از کلاس درس با سرعت قابل توجهی اتفاق می افتند از مدیریت کلاس درس تک پایه پیچیده تر است. مدیر آموزگاران و معلمان این کلاسها با توجه به تجربه های خود، شرایط محیطی و عاطفی کلاس درس و شناخت فراگیرندگان و با بهره گیری از مطالعات خود از شیوه های خاص برای کلاس درس استفاده می کنند (مرتضوی زاده، 1378، ص38).

سازماندهی کلاسهای درس چند پایه: سازماندهی کلاسهای درس چند پایه به مراتب حساستر از سازماندهی کلاسهای عادی است. به همین دلیل معلم کلاس درس چند پایه باید فعالیتهای دانش آموزان، چگونگی آرایش، شیوه نشستن آنها، نحوه استفاده از تابلو و حتی دیوارهای کلاس را سازماندهی کند. مدیر آموزگار با تهیه طرح درس به سازماندهی و مدیریت یادگیری در کلاس درس اقدام می کند. تهیه و تنظیم طرح درس روزانه در هر جلسه کاری وقت گیر و طاقت فرساست. اما نداشتن طرح درس هم سبب اتلاف وقت، پراکنده گویی و سر در گمی معلم ودانش آموز می شود (مرتضوی زاده، 1388، ص40).

نداشتن تجربه شغلی آموزگاری: اکثر کلاسهای چند پایه در مناطق دور افتاده روستایی تشکیل می شود. آموزگارانی که برای تدریس در این کلاسها به کار گمارده می شوند سرباز معلم، خرید خدمتی، حق التدریسی و فارغ التحصیلان مراکز تربیت معلم هستند.که اولین سال خدمت را تجربه می کنند. آموزگار جوان در اولین سال خدمت در روستاهی دور افتاده، محروم از بسیاری از وسایل رفاهی، گاه به 20 دانش آموز در چند پایه را باید تدریس کند. نبود حمایت و پشتیبانی مدیران مناطق و معلمان راهنما سبب می شود که در این شرایط معلم شتابزده و سر در گم، اعتماد به نفس و انگیزه خود را از دست بدهد و در بد ترین شرایط ممکن، آموزش را با کمترین کیفیت ارائه دهد.

ضعف دانش و اطلاعات پیش نیاز دانش آموزان: اغلب دانش آموزان روستایی در کلاسهای چند پایه به دلیل محدودیت و نداشتن تنوع در محیط زندگی فاقد دانش و اطلاعات زمینه هستند این دانش آموزان گنجینه لغات محدودی دارند و به همین دلیل برای درک مطالب و بیان اندیشه و احساسات خود با مشکلات بسیار مواجه می شوند. ضعف دانش و اطلاعات در دانش آموزان روستایی دلایل گو ناگون دارد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد. دو زبانه بودن، سوء تغذیه، بی سوادی یا کم سوادی والدین، کم توجهی به کودکان به سبب زیاد بودن جمعیت خانواده، حضور بچه ها در صحنه های کار و تلاش در روستا ، ضعف فرهنگی حاکم بر روستا نسبت به جوامع شهری به دلیل عدم امکانات و رسانه های گوناگون.

عدم وقت کافی در کلاسهای چند پایه:یکی از مسایلی که همیشه بر کیفیت کار یک کلاس چند پایه تاثیر می گذارد موضوع وقت است یک کلاس تک پایه 28 ساعت تدریس هفتگی دارد و در مقابل یک کلاس چند پایه (متشکل از 2 الی 5 پایه) در برنامه خود همین تعداد ساعت تدریس هفتگی را دارد. در صورتیکه حجم محتوی کتابهای کلاسهای تک پایه و چند پایه فرقی ندارد. تراکم تعداد دانش آموزان و تعداد پایه ها در یک کلاس چند پایه و حجم زیاد محتوای کتابها از نظم و دقت کار آموزش می کاهد و سبب افت کیفیت آموزش و عقب ماندگی از برنامه زمانبندی می شود.

مشکلات فیزیکی: ساختمان اکثر مدارس روستایی به دلیل نبود مصالح کافی و انجام نشدن تعمیرات لازم، قدیمی و فرسوده است فرسودگی ساختمان علاوه بر اینکه بر روحیه آموزگار و دانش آموزان تاثیر نا خوشایند می گذارد، بر روند آموختن نیز تاثیرات منفی دارد. در بیشتر روستاهها یا محلی برای سکونت معلم در نظر نگرفته شده یا اگر محلی برای اقامت او پیش بینی شده به صورت مخروبه و فاقد هر گونه امکانات رفاهی است (سلطانی تهرانی ،1376، ص48).

پر هزينه بودن، عدم بودجه و امکانات کافی: از مهمترين پرسش ها در مدارس كوچك، موضوع هزينه آنهاست كه بسياري از اين مدارس را پرهزينه ارزيابي مي كنند. اما در يك مطالعه وسيع براي اثبات نسبي بودن هزينه چنين عنوان شده است كه اگر هزينه ها را براساس سرانه در نظر بگيريم به لحاظ آماري نسبت هزينه به فرد، اين مدارس گران تر به نظر خواهد آمد (رضایی، 1387، ص15).با توجه به پرهزینه بودن این مدارس به بسیاری از مدارس کوچک به دلیل کمی تعداد دانش آموزان بودجه ناچیزی تعلق می گیرد و این بودجه جوابگوی نیازهای مدرارس نیست. و از طرفی دیگر در مناطق محروم به خاطر فقر و عدم درآمد کافی اولیای دانش آموزان توان کمک مالی به مدارس را ندارند. در نتیجه این مدارس از بسیاری امکانات و تجهیزات و وسایل آموزشی و آزمایشگاهی و... محروم می مانند.

چند مسئولیتی: همانطوریکه در مقدمه اشاره شده است، مدیرآموزگاران نقشها و مسئوليتهای چندگانه مثل پرورشی، کارهاي خدماتي، دفتری و اداری، تدریس، عمرانی، مديريت و رهبري انسان‌ها را به عهده دارند و این نقشها باعث خستگی و سر در گمی آنها و در نتیجه پایین آمدن اثربخشی کار در مدرسه به ویژه تدریس می شود.

بومی نبودن مدیر آموزگاران: با توجه به اینکه اکثریت مدارس کوچک در مناطق دور افتاده و محروم قرار دارند و معلمین آنها از شهر به آنجا اعزام می شوند. این معلمین بایستی با سرویس روزانه چندین کیلومتر راه را رفت و آمد کنندکه باعث خستگی آنها می شود. (خستگی ناشی از رفت و آمد، کیفیت تدریس و دیگر کارهای مدیر آموزگار را تحت الشعاع قرار می دهد) و یا باید در آن روستا درطول هفته به دور از خانواده و امکانات باشند.

نتیجه گیری

با توجه به اینکه نزدیک به 40000 نفر در سراسر کشور در سمت مدیر آموزگاری مشغول فعالیت هستند (اسماعیلی، 1387). این تعداد حجم قابل توجهی از معلمین دوره ابتدایی را به خود اختصاص داده است و همچنان این روند (تعداد مدارس کوچک) رو به افزایش است و از طرف دیگر، دوره ابتدایی اساس و پایه آموزش و پرورش رسمی است و پیشرفت و توسعه همه جانبه آموزش و پرورش،آموزش عالی و جامعه وابسته به آن می باشد. بنابراین مسئولان، دست اندر کاران و برنامه ریزان آموزش و پرورش نباید مسائل، مشکلات و چالشهای این مدارس را نادیده بگیرند و بایستی با نگاه واقع بینانه و موشکافانه به مشکلات مدارس کوچک و مدیر آموزگاران و آموزگاران بنگرند و توجه ویژه ای به آنان داشته باشند تا شاهد آینده ای سبز برای میهن و کشورمان باشیم.

پیشنهادات

1-برای کمتر کردن مشکل عدم تجربه شغلی باید مسئولان آموزش و پرورش هر منطقه و معلمان راهنما دفعات بازدید را از کلاسها بیشتر کنند. هدف از بازدید نباید در جهت عیبجویی و یافتن نقاط ضعف و توبیخ و سرزنش معلم باشد بلکه معلمان راهنما و مسئولان باید با نرمش و ملاطفت نقاط ضعف آموزشی آنان را برطرف کنند. همچنین با تشویق و حمایت از گام های مثبت و پیشرفت کار، آنها را دلگرم سازند.

2-استفاده از معلم یار در کلاس های چند پایه در بیشتر کتابهای درسی روش تدریس، توصیه شده است. ولی اجرای آن در عمل به درایت و حوصله زیاد نیاز دارد. انتخاب معلم یار شایسته بسیاری از کمبودها را در کیفیت آموزش دانش آموزان جبران می کند. فعالیت هایی مانند بازدید از تکالیف دانش آموزان ، تکرار و تمرین با یک پایه، کنترل کلاس هنگام تدریس معلم به پایه های دیگر، سر و سامان دادن کلاس به کمک دیگر دانش آموزان، پیگیری و سرکشی به درس دانش آموزان ضعیف در منزل، از جمله کارهایی است که یک معلم یار توانا و شایسته تحت نظر و رهبری معلم به خوبی از عهده آن بر می آید.

3-ادغام ساعات تدریس: در کلاسهای چند پایه در جهت صرفه جویی و بهره گیری بیشتر از ساعت تدریس هفتگی می توان بعضی از دروس و ساعات آن را در پایه های متفاوت به طور مشترک اجرا کرد.

4-تبدیل کلاس های چند پایه به پایه های کمتر: با توجه به اینکه اکثر معلمان روستاهای دور افتاده به دلیل مسافت زیاد مجبور به سکونت در روستا هستند، می توان برای جبران کمبود وقت کلاسهای چند پایه را به پایه های کمتر تبدیل کرد و در شیفت صبح و بعد از ظهر به اداره آنها پرداخت. البته مسئولان حق الزحمه تلاش مضاعف آموزگاران را بایستی پرداخت نمایند.

5- دو بعدی کردن کلاس: یعنی نصب دو تخته سیاه در دو طرف کلاس است. معلم می تواند یک تخته را در ضلع جنوبی با تعدادی نیمکت که روبروی این تخته باشند قرار دهد و یک تخته را هم در ضلع غربی کلاس نصب نماید. به صورتی که زاویه بین دو ردیف نیمکت 90 درجه باشد. آموزگار در بین این دو زاویه بر هر دو گروه دانش آموزان تسلط دارد. ولی دانش آموزان به درس و فعالیت گروه دیگر تسلط کمتری دارند.

6- هنگام بنای مدارس مقداری مصالح و امکانات برای تجدید بنا و تعمیرات پیش بینی و در انبار مدرسه یا در اداره آموزش و پرورش گذاشته شود تا در هنگام ضرورت از آن استفاده شود. جلب مشارکت مردم روستا در این زمینه بسیار موثر است با توجه به اینکه مردم در تمام کارهای کشاورزی و مراسم سنتی و مذهبی و... به صورت مشارکتی و به کمک هم کار می کنند. معلم با درایت و ایجاد رابطه عاطفی مناسب می تواند کمک های کاری یا نقدی آنها را برای نوسازی مدرسه جلب کند. روش دیگر که برای ساخت مدرسه و تامین نیرو مقرون به صرفه می باشد، توسعه طرح تمرکز روستایی است. با تدارک سرویس رفت و آمد دانش آموزان از روستاههای اطراف به یک روستای مرکزی می توان مدارس روستایی را با نیروی کمتر و صرف هزینه کمتر تجهیز و به شکل تک پایه اداره کرد.

7- برگزاری دوره های آموزشی ضمن خدمت با عنوان روشهای آموزش در کلاسهای چند پایه و چگونگی اداره مدارس کوچک، برای مدیر آموزگاران و معلمین چند پایه جهت جلوگیری از افت آموزشی و افزایش کارایی آنها.

8- بکار گیری نیروهای بومی برای آموزگاری یا مدیر آموزگاری در مدارس کوچک مناطق محروم و دور افتاده.

9- با توجه به سختی و پیچیدگی شرایط محیط کار در مدارس کوچک، پیشنهاد می شود که برای ایجاد انگیزه مدیر آموزگاران و آموزگاران این مدارس، حقوق و مزایا ی ویژه ای در نظر گرفته شود.

منابع

1. اسماعیلی، اسفندیار. (آذر 1387). راههای افزایش رضایت شغلی مدیر آموزگاران . مجله رشد مدیریت مدرسه. دوره هفتم. شماره 56.

2. رضايي، زيور. (1387) . مدارس كوچك با گام هاي بزرگ. روزنامه ايران. شماره 3928.

3. سلطانی تهرانی، محمد.(دی 1376). مشکلات کلاس های چند پایه و راه حل ها. مجله رشد آموزش ابتدایی. دوره جدید. شماره 4.

4. متین، نعمت الله. (1378). آموزش ابتدایی و کلاسهای چند پایه. پژوهش نامه آموزشی پژوهشکده تعلیم و تربیت. شماره 21. اسفند1378.

5. مرتضوی زاده، سید حشمت الله. (فروردین 1388). مدیریت کلاس درس چند پایه. مجله رشد تکنولوژی آموزشی. دوره 24. شماره199. ص38.

6. میر شفیعی لنگری، سید داوود. ( 1385). یک موقعیت خاص به نام چند پایه (شیوه آموزش در کلاس چند پایه دوره ی ابتدایی). تهران: نشر دانش آفرین.

مشکلات و چالشهای مدیریت آموزشگاهی در مدارس دورافتاده

مطالب مشابه :

مشکلات مدیریت در مدارس کوچک

مشکلات رفتاری دانش آموزان از زاویه دید مدیریتی

مشکلات اجرایی مدیریت مدرسه محوری

مشکلات و چالشهای مدیریت آموزشگاهی در مدارس دورافتاده

مشکلات و چالشهای مدیریت آموزشگاهی در مدارس کوچک -

مشکلات و چالشهای مدیریت آموزشگاهی در مدارس کوچک - اسحق علی عزیزی

مشکلات آموزش پیش دبستانی و ابتدایی سازمان آموزش و پرورش اصفهان در سال تحصیلی 88-87

موانع و مشکلات مدارس چند پایه وراه حل های پیشنهادی

مشکلات سیستم مالی مدارس

جايگاه مشاوره در پيشرفت تحصيلي و رشد عاطفي و اجتماعي دانش آموزان