درس پژوهی و راههای توسعه آن در دوره ابتدایی

پژوهش در آموزش و پرورش

پژوهش در آموزش و پرورش در صدد مطالعه و حل مسايل آموزشي وپرورشی است .

پژوهش در آموزش و پرورش زماني به اهداف و ماموريتهاي خود نايل خواهد شد كه نتايج آن در مدرسه و كلاس درس و در مسير بهبود فعاليتهاي آموزشي – پرورشي و يادگيري بكارگرفته شود.

برخی دلایل انجام پژوهش در سطح مدرسه

اینکه دانش آموزان ما مهارتهای اساسی را در جریان آموزش به خوبی کسب نمی کنند .

اینکه دانش آموزان ایرانی در مطالعات جهانی ریاضیات و علوم و همچنین سواد خواندن رتبه های مناسبی را کسب نکرده اند.

چگونه پژوهش را به سطح مدرسه ببریم؟

ابتدا باید باورکنیم که تحول در آموزش و پرورش بدون بردن پژوهش به سطح مدرسه ممکن نیست !

بعد از این باور راستین ، باید آستین ها را بالا زد ، کار جانانه کرد و نسبت به تمهید شرایط اقدام نمود . باید زیست بوم مناسب پژوهش را در سطح مدرسه بشناسیم و برای ایجاد آن تمهیدات لازم را فراهم کنیم .

پژوهش دانه ای حساس است که در هر خاک و آب و هوایی نمی روید !

برای بردن پژوهش به مدرسه باید ، به تحقق مدرسه پژوهنده و یادگیرنده فکر کنیم!

مدارس پژوهنده چه هستند ؟

مدارس پژوهنده در واقع نگاه به مدرسه به عنوان موجودي زنده ، و سازماني هوشيار و دايما در حال يادگيري و رشد است .

در مدارس پژوهنده هيچ عنصري بي نياز از يادگيري و پژوهش تلقي نمي شود . همه عناصر معلم ، دانش آموز ، مدير و ساير كاركنان پژوهش و يادگيري را وظيفه خود مي دانند و در اين زمِينه بطور جدی احساس نياز می کنند .

مدارس پژوهنده محل اتصال و تلاقی انواع اشكال پژوهش آموزشي براي پيشبرد اندیشه پژوهش و يادگيري براي همه است .

مدرسه پژوهنده ،فضايي ايجاد می کند تا در آن پژوهش ، خلاقيت و نوآوری براي حل مسايل تشويق شود . اين موضوع باعث مي شود كه مدرسه تبديل به يك" كارخانه فكر"شود. در چنين فضايي اصل " ما مي توانيم " مورد تشويق قرار مي گيرد .

در این مدرسه ، همواره جريان خروشاني از پژوهش،نوآوري‌ها و فرايندهاي جديد براي توسعه يادگيري، به چشم مي‌خورد.

مدرسه پژوهنده محل تلاقی اشکال مختلف پژوهش آموزشی برای بهبود تدریس و یادگیری است .

پژوهشهای معلم محور:

معلم بعنوان پژوهشگر :ساليان درازی است که پژوهش آموزشی در تسلط شيوه‌های كلاسيك و کمی بوده است اما اجرای اين دسته از پژوهش‌ها به معلم و تدريس وی کمک درخوری نکرده است. بنابراين جنبش معلم متفکر و پژوهنده رويکرد دیگری را برای تامین نیازهای خود برگزيده است.

پژوهش‌های معلم محور مبتنی بر موضوعات مرتبط با کلاس درس است و فرايند پژوهش، مبتنی بر جست‌وجو و اکتشاف در موضوعات اساسی کلاس درس برای توسعه يادگيری در ميان دانش‌آموزان است.

رويكرد، معلم پژوهنده هم به توسعه حرفه‌ای معلمان کمک می‌کند و هم مشارکت فعال آنها را در حل مشکلات موجود در کلاس درس فراهم می‌سازد.
پژوهشهای معلم محور:
بطور برجسته دو روش اقدام پژوهی و درس پژوهی را در بر می گیرند

الف )اقدام پژوهی :در ميان روش‌های پژوهشی معلم محور، اقدام پژوهی بيش از ساير روش‌ها شناخته شده و پيرامون آن بحث گرديده است. اين مفهوم به طور ساده با دو عبارت پژوهش و عمل تعريف می‌شود. كوششي است كه می خواهد بين پژوهش به عنوان وسيله‌اي براي آگاهي و دانستن و عمل آموزشي رابطة ارگانيك برقرار مي‌كند.

ب)درس پژوهی: برخلاف اقدام پژوهی ، رویکرد درس پژوهی کمتر شناخته شده است در صورتی که از ظرفیت شگفت انگیزی برای کمک به تحول درآموزش و پرورش در آن نهفته است !

درس پژوهی رويکرد ديگری برای توسعه دانش حرفه‌ای معلمان است،که از درون مدارس ژاپني مطرح و توسعه يافته است. این فعالیت تاریخچه ای طولانی مدت در میان معلمان این کشور دارد به شکلی که در آموزش و پرورش ژاپن کاملاریشه دوانیده است.

درس پژوهی : مطالعات متعدد بويژه مطالعه تطبیقی نحوه آموزش معلمان در فرهنگهای مختلف (در سه کشور ژاپن ،امریکا و آلمان )زمینه اشاعه این رویکرد را در سایر نظامهای آموزشی بیش از پیش مهیا نمود.

نتايج این مطالعات نقطهی عطفی برای شروع تحول آموزشی در آمريکا و سايرکشورها براساس درس پژوهی شد. پس از آمريکا کشورهای چين، هنگ کنگ، آلمان، انگليس، سنگاپور، استراليا و مالزی نيز به انجام پژوهشهايی در اين زمينه پرداختند

درس پژوهی : تدریس بر بسترفرهنگ

درس پژوهي برگردان واژه ژاپني jugyokenkyu بمعني مطالعه يا پژوهش تشکيل شده است .kenkyu بمعني درس و jugyo بمعناي مطالعه يا پژوهش است . معادل انگليسي درس پژوهي Lesson study است .

درس پژوهي به زبان ساده مطالعه و پژوهش جمعي پيرامون عمل تدريس است . بعنوان يك معلم حرفه اي بيا و در روش تدريس خود تامل کن! حتما روش بهتري براي تدريس وجود دارد .

تعريف درس پژوهي :درس پژوهی یک رویکرد توسعه حرفه ای با پژوهش مشاركتي، در كلاس درس است که طی آن معلمان با یکدیگربرای تدوین طرح درس،اجرا ومشاهده نتایج آن در جهت بهبود یادگیری دانش آموزان همکاری ومشارکت می نمایند.

اهداف

ايجاد زمينه براي به اشتراك گذاشتن دانش وتجربه معلمان در مدرسه

ارتقاء انگيزه معلمان در مطالعه منابع تخصصي براي توسعه دانش حرفه اي

تسهيل شرايط شكل گيري سازمان يادگيرنده با گسترش فرهنگ یادگیری در مدارس

ارتقاء ديدگاه معلمان دربهره گيري از روشهاي علمي(نظريه ها)در تحليل وبررسي پديده هاي آموزش ويادگيري كلاس

اصلاح و بهسازی مستمر آموزش با تمركزو توجه به فرآيند يادگيري دانش آموزان

فرآیند درس پژوهي

شروع كار با آمادگي لازم :ايجاد آمادگي، اولين مرحله در مطرح كردن موضوع درس‌پژوهي است.

معلمان مشتاق و متعهد:درگروههاي درس‌پژوهي اگر اعضاي آن به اجبار مشاركت كنند به موفقيت نمي‌رسند. معلمان بايستي مشتاق صحبت كردن درباره نظرات و روشهايشان بوده و علاقه‌مند به همكاري با يكديگر باشند. از دانش‌آموزان ياد بگيرند، روش تدريسشان را تغيير دهند، ايده‌هاي جديد را امتحان كنند. نيازي به اعتقاد و باور حقيقي معلمان در ابتدا نمي‌باشد، اما چنانچه درس‌پژوهي را به عنوان كار اجباري بجاي داوطلبانه انجام دهند، احتمالا تلاشها به يك برنامه مؤثر و پايدار منتهي نمي‌شود

زمان برای همکاری:درس پژوهی نیاز به تعیین زمان برای برنامه ریزی، مشاهده و بحث درباره ی درس مورد پژوهش معلمان داردکه می تواند در ساعات مدرسه یا ساعات خارج از زمان مدرسه برنامه ریزی شود.درس پژوهی نیاز به 2 نوع زمان دارد:

الف) زمان برای جلسات اعضای گروه و بررسی برنامه درسی. ( بهتر است در ساعات خارج از زمان مدرسه باشد) قبل يا بعد از مدرسه يا تعطيلات آخر هفته

ب)زمان برای تدریس درس ، مشاهده و بحث. ( بهتر است در ساعات مدرسه باشد

وقتی مدارس برای اختصاص زمان با مشکل مواجه هستند، سعی می کنند کار را از طریق الکترونیک و در فضاي مجازي انجام دهند ؛ بخصوص در مواقعی که اعضای گروه در مدارس مختلف کار می کنند.

حمايت مدير :فعاليت درس پژوهي نيازمند حمايت همه جانبه مديري است كه برای آن ارزش قائل باشد، در غير اين صورت اجرا و پیگیری آن بسیار دشوار است.

مديران با تمام امكانات و منابع ، حمايت لازم را از گروهها در زمان برخورد با مشكلات درس‌پژوهي معمول می دارند.ارسال کپی گزارشات و ارزیابی ها به مدیر توسط تيم درس پژوهي ، باعث مي شود تا او کار درس پژوهی معلمان و مزایای آموزش و یادگیری برگرفته از آن را بهتر درک کند.

حمایت های بیرونی:در درس پژوهی می توان از حمایت های بیرونی مثل مهارت متخصصان با تجربه استفاده نمود. توصیه های افراد آگاه به تعیین راه حل ها و اصلاح روشها کمک می کند. البته حمایت بیرونی یک شرط اصلی برای درس پژوهی نیست ولی برای گروه های کم تجربه می تواند مفید باشد.

يك راه حمايتي ديگر مي تواند فراهم آوردن شرايط دسترسی به منابع اطلاعاتي از جمله تحقیقات آموزشي و انواع ديگري از اطلاعات باشد كه در پايه ريزي طرح درس مورد پژوهش قابل استفاده باشد .

مشاركت گستردة مدرسه‌اي:درس‌پژوهي وقتي قوي‌تر است كه معلمان مدرسه، مشاركتي گسترده داشته باشند. زيرا به يادگيري معلمان از طريق همكاري گروه‌ها بدست مي آيد .

جو همكاري گروهي در مدرسه:ايجاد محيطي كه يادگيري معلم و يادگيري دانش‌آموز را بهتر كند، به حمايت از درس‌پژوهي كمك مي‌كند. فضای بسته می تواند روند درس پژوهی را براي معلمان سخت و مشكل کند . احساس ايمني، و احترام به معلمان كمك مي‌كند تا از يكديگر سؤال بپرسند، ايده‌هايشان را توضيح دهند، ريسك‌هاي عقلاني كنند و در تعامل و بازخورد با يکديگر باشند. معلمان نمي‌توانند بدون جو همكاري ، مشاركت فعالي در درس‌پژوهي و فعاليت‌هاي مرتبط داشته باشند.

تشكيل گروه :در اجرای درس پژوهی برای ایجاد یک سازمان یادگیرنده در مدرسه و ایجاد ارتباط بین معلمان پایه های مختلف ، شورای معلمان مدرسه به عنوان یک گروه پژوهشی بزرگ عمل می کند که تیمهای کوچکتر درس پژوهی درون این گروه شکل می گیرد . تیم های درس پژوهی در مراحل مختلف چرخه درس پژوهی، شورای معلمان مدرسه را در کار خود مشارکت می دهد و به این ترتیب ضمن آنکه اعضای تیم درس پژوهی از نقطه نظرات سایر معلمان مدرسه استفاده می کنند، یافته های پژوهشی تیم هم با معلمان مدرسه به اشتراک گذاشته می شود.

هر تیم درس پژوهي براي تامين تنوع ديدگاه ها معمولا از 3 تا 6 نفر از معلمان هم پايه تشکیل می شود كه در آموزش وتدريس وفرآيندهاي مربوط به آن داراي مسئله يا مسائل مشترك بوده وبه دنبال شناسايي وانتخاب راه حل مناسب براي رفع و يا كاهش آن هستند .

تبصره1: براي تشكيل گروه در صورت كافي نبودن تعداد معلمان دريك پايه تحصيلي ، ساير معلمان علاقمند در پايه هاي مختلف تحصيلي نيز براي موضوع درس پژوهي پايه مورد نظر مشاركت مي نمايند.

تبصره2: مدير ويا معاونان مدرسه نيز مي توانند به عنوان عضو ويا مسئول هماهنگي گروه مشاركت نمايند.

گروه درس پژوهي بايد خودگردان باشد و همه ي افراد از معلم با سابقه ي يك ساله گرفته تا معلمان با تجربه به صورت يكسان در آن شركت كنند و نسبت به هم متعهد بوده و دانش خود را با يكديگر مبادله كنند .

مدل های تشکیل گروه

تعيين هنجارها و تدوين مرام نامه گروه:هنجارهاي گروه شامل آن دسته از قوانيني مي شود كه تعاملات بين اعضاي گروه در خلال تمام مراحل درس پژوهي بر اساس آن قوانين انجام مي گيرد تا كار گروهي به حداكثر اثر بخشي خود برسد . پايه گذاري هنجارهاي گروه، نخستين تلاش گروهي تيم درس پژوهي خواهد بود و بايد در مركز توجه اولين جلسه ملاقات گروه باشد . هنجارها بيان مي كنند كه در يك كار گروهي سازنده براي رسيدن به هم افزايي و همدستي و دستيابي به بيشترين كار آمدي ، تعاملات افراد گروه بايد در چه چارچوبهايي و براساس چه معيارهايي انجام پذيرد .

راه هاي بسياري براي شناخت اين انتظارات وجود دارد . يكي از اين راه ها تهيه ي فهرست به صورت فردي است . به اين ترتيب كه هر فردي فهرستي از انتظارات خود را تهيه مي كند و آن را با گروه مبادله مي كند . گروه مي تواند نظرات فردي را بگيرد و يك فهرست جمعي توليد كند و اين فهرست به عنوان مرامنامه گروه درس پژوهي مورد استفاده قرار گيرد .

نمونه اي از سوالات براي تهيه ي هنجارها

چه انتظاراتي از يكديگر داريم ؟چه شرايطي لازم است تا حس تعلق به گروه و حمايت ، ايجاد و حفظ شود ؟

چه شرايطي در يادگيري ما دخيل است و مي تواند باعث كمك به يادگيري گروهي يا مانع يادگيري شود ؟

چگونه مي توانيم تفاوت هايمان را مديريت كنيم ؟

یک راهبرد دیگر این است که یک سری انتظارات بر اساس تکمیل کردن جمله های زیر تولید کنیم.

من انتظار دارم.... من فرض می کنم .... گروههای موثر باید....

برای مثال: من انتظار دارم همکارانم نظراتشان را با یکدیگر مبادله کنند حتی اگربا نظر من مخالف باشد.

در زير برخي از موارد براي تدوين مرامنامه پيشنهاد مي شود :

*ارتباط برقرار كردن ، آزاد و صادقانه است . جوي از اطمينان وجود دارد .

*اعضاي گروه تشويق شوند كه از نظرات يكديگر حمايت يا انتقاد كنند .

*روش هايي براي مديريت تعارضات پيش بيني شود . *اشتباهات به عنوان فرصت در نظر گرفته شود .

*همه ي افراد براي عملكردشان مسئوليت بپذيرند .

*معلمان به سمت توسعه فضاي فکری حركت كنند ، از جمله فكر كردن و مطرح كردن عقايدشان درباره ي تدريس

حفظ هنجارهای گروه :همه اعضا گروه یک کپی از فهرست منشور درس پژوهی را داشته باشند تا دائما به آن مراجعه کنند.

از منشور پوستری تهیه وهنگام جلسات بر روی دیوار نصب گردد.

منشور به عنوان توافق نامه ای برای نشان دادن تعهد توسط اعضای گروه امضاء گردد.

برنامه عمل: برای در نظر گرفتن مولفه هاي لازم در اجراي درس پژوهي مانند معلمان، زمان، حمایت مدیران و ... گروه درس پژوهی لازم است یک برنامه عمل طراحي كنند .

چرخه درس پژوهی

تعيين نقش ها و مسئوليت ها

الف) معلمان هم پایه : معلمان يك پايه تحصيلي نقش اصلی را در تمام مراحل درس پژوهی اعم از تبیین اهداف، طراحی درس ، تدریس ، مشاهده و ارزیابی برعهده دارند .

ب) مسئول هماهنگي گروه درس پژوهي: مسئوليت اصلي هماهنگ كننده گروه ، راهنمايي ونظارت برفرآيند درس پژوهي مي باشد كه اين فرد مي تواندعضوي از گروه يا خارج از گروه ويا يك معلم با تجربه يا يك متخصص باشد. هماهنگ كننده نبايد به اعضاي گروه درس بدهد بلكه او ناظر و راهنما بر فرآيند است و اين معلمان هستند كه مالك و عامل فرآيند درس پژوهي هستند .

ج) صاحب نظران: گروه درس پژوهي با توجه به نوع نياز خود ، اغلب از افراد متخصص دعوت به عمل مي آورد . اين افراد مي توانند كارشناسان و مشاوران خارج از مدرسه باشندكه در زمینه یک موضوع درسی خاص یا روشها و فنون تدریس مهارت دارند . آن ها مي توانند دبیران تخصصی یک درس خاص ، کارشناسان و سرگروه های درسی منطقه يا اساتید دانشگاه باشند . آنان اغلب محتواي كارشناسي شده اي را با خود براي جلسه برنامه ريزي به همراه مي آورند . نقش ديگر این افراد متخصص و با تجربه اين است كه كار تك تك اعضاي گروه درس پژوهي را با يك ديگر مرتبط مي سازند.

د) نقش های اجرایی:اين نقش ها مي تواند توسط اعضاي گروه و به صورت چرخشي در جلسات مختلف بر عهده گرفته شود .

یادداشت بردار : یادداشتهایی را از جلسه برمی دارد و آنها را کپی و در ابتدای جلسه بعد برای مرور مجدد درمیان شرکت کنندگان توزیع می کند .

نگارنده : تصمیمات مهم گروه را روی تابلوبا ماژیک یادداشت می کند تا همه بتوانند ببینند . ( به خصوص در زمان بارش فکری گروه در باره اهداف و هنگام طراحی درس مفید است )

تایپیست : طرح درس و یا هر سند دیگر را در صورت نیاز تایپ می کند .

رابط / دبیر : در جهت کار گروه با عوامل بیرونی ارتباط برقرار می کند . درخواست و هماهنگی برای جایگزین های معلمان را انجام می دهد . تاریخ ، زمان و مکان جلسات را به اعضا یادآوری می کند . اتاق جلسات و پذیرایی را سازماندهی می کند .

تشخيص مسئله:مساله اي ذهن معلمان را به خود مشغول ساخته وآنها را بر مي انگيزاند تا براي حل آن با هم ، همياري ومشاركت نمايند وبه توليد راهكارها وايده هاي نو در فرآیند آموزش ویادگیری بپردازند.

دراین مرحله معلمان و دیگر اعضای گروه با نگاهی انتقادی موقعیت تدریس و یادگیری را بر اساس استانداردها مورد بررسی قرار داده ، نقاط ضعف و دشواریهارا در این زمینه مشخص می سازند .

دانش آموزان در درک کدام مباحث و دروس مشکل دارند ؟ ابزار تشخیص این مشکل چه بوده است ؟

چه درصدی از دانش آموزان با این مشکل موجود مواجهند ؟

چه موضوعاتی همیشه برای دانش‌آموزان در یادگیری و درک مشکل هستند؟

چه موضوعاتی در درس دادن، معلم را دچار چالش می‌گرداند؟

تعيين هدف : کار درس پژوهی وقتی شروع می شود که معلمان با هم تلاش می کنند تا اهداف یادگیری دانش آموزان را به طور واضح تبیین کنند .اهداف غالبا از ارزيابي آموخته هاي دانش آموزان ودريافت بيشترين فراواني نارساييهاي يادگيري ، تعریف ویژگی هایی که معلمان می خواهند در دانش آموزان خود رشد دهند و یا موضوعات مشکل آفرینی که معلمان در کلاسهای درس خود مشاهده کرده اند نشات می گیرد. با شناسایی و تبیین اهداف آموزشی از کلی تا جزئی محور کار گروه در مراحل بعدی یعنی طراحی درس ، و تدریس و مشاهده هم مشخص خواهد شد.

اهداف درس پژوهی را می توان به صورت درون رشته و بین رشته ای انتخاب کرد . اهداف درون رشته ای اهدافی هستند که به یک رشته یا موضوع درسی خاص تعلق دارند مثل توانایی جمع کسرها با مخرج نابرابر. اما اهداف بین رشته ای معمولا اهدافی هستند که مختص یک موضوع درسی خاص نیستند و به دانش آموز به عنوان یک یادگیرنده توجه دارند .مثل توانايي حل مسئله يا يادگيري روش علمي

اهداف:هدف درسی مانند یادگیری تفریق اساسی نوع دوم -هدف فراگیرمانند اعتماد به نفس،تفکر و...

اهداف دوره - اهداف درس -ارتباط اهداف به صورت طولی وعرضی - بررسی هدف با اهداف قبل وبعد

تعيين اهداف:مثال شماره يك - هدف پژوهش:

رشد اعتماد به نفس دانش‌آموزان و تشويق آنان براي گرفتن مسووليت ها جهت يادگيري خود و ديگران

. ويژگي دانش‌آموزان کنوني

وابسته به معلم، احساساتي، بي مسووليت، بي تجربه،

ويژگي دانش‌آموزان آرماني

متفکران مستقل، متبحر در مهارت هاي پايه، توانا در کار با ديگران، يادگيرنده هايي خودانگيخته و داراي خودپنداره مثبت،

نمونه دیگرتعيين اهداف :مثال شماره 2- هدف کلي پژوهش:

شناسايي راههاي حمايت از دانش‌آموزان براي تقويت توانايي نوشتاري.

دستيابي به دانش‌آموزاني که ويژگي هاي نوشته اثر بخش را مي‌دانند و آگاهند که چگونه از آن در کارشان استفاده کنند.

مثال شماره 3: هدف کلي پژوهش:

راههاي ارتقاي سطح آگاهي در مهارتهاي خواندن در طول برنامه‌هاي درسي.

دستيابي به دانش‌آموزاني که خواندن را به دلايل مختلف ارج مي‌نهند و از مهارتهاي مناسب آن برخوردارند

طراحي درس

وقتی هدف مشخص شد تیم درس پژوهی با تلاش جمعی ، درسی را برای یک جلسه کلاس طراحی می کند . طرح درس نه تنها یک راهنما برای تدریس درس است بلکه به عنوان وسیله ارتباطی اعضای گروه درس پژوهی عمل می کند تا اهداف و ایده های مورد آزمایش را به طور واضح برای همه مشخص نماید.

معلمان موضوع درس پژوهي را با خواندن كتابها ومقالات مورد بررسي قرار مي دهند.آنها به طور جمعي تلاش مي كنند تا يك طراحي آموزشي با تعريف فعاليت هاي معلم ، فعاليت هاي دانش آموز ونكات مورد ارزشيابي، انجام دهند و پيش نويس آماده شده طرح درس را براي دريافت بازخورد به شوراي معلمان مدرسه ارائه كنند.

چارچوب طراحي آموزشي

سوالات مربوط به طراحی درس مورد پژوهش :

در رابطه با موضوع این درس ما انتظار داریم دانش آموزان در پایان چه چیزهایی را بفهمند و یا قادر به انجام آن باشند ؟
دانش آموزان هم اکنون در رابطه با موضوع این درس چه می دانند ؟
چه " سناریو " یا زنجیره ای از تجربیات یادگیری می تواند دانش آموزان را از شماره 2 به شماره 1 برساند ؟
در واکنش به هر یک از اجزای درس پیش بینی می کنیم چه نوع افکاری ( اعم از مشکلات یا کج فهمی ها ) به ذهن دانش آموزان خطور کند ؟ چگونه از اینها برای پیش برد هدفتان از آنچه دانش آموزان هم اکنون می دانند به آنچه ما می خواهیم بفهمند استفاده خواهید کرد ؟
چه چیزی می تواند این درس را برای آنان هیجان انگیز و با معنی کند ؟
چه شواهدی به ما کمک می کند تا در باره تحقق اهدافی که برای یادگیری دانش آموزان در نظر گرفته ایم قضاوت کنیم و پیشرفت یادگیری دانش آموز را در جریان درس بررسی کنیم ؟
چه مدارکی را باید در رابطه با انگیزش ، یادگیری و رفتار دانش آموزان جمع آوری کنیم و چه نوع از روشهای جمع آوری داده ها برای این کار لازم است ؟

برگزاری جلسات طراحی درس

گروه ها معمولا در طول يك دوره چند ماهه سه تا پنج بار براي تدوين يك طرح درس ، نشست برگزار مي كنند .

نشست اول صرف شناسایی مسئله وتعیین اهداف می شود.

درنشست دوم كتب درسي ، مواد آموزشي ، استاندارد ها وساير منابع مورد بررسي قرار می گیرد.

ü در پايان نشست دوم ، يك يا دو نفر از معلمان گروه ، توليد اولين پيش نويس طرح درس را تقبل مي كنند.اين پيش نويس در نشست بعدي مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

ü ديگر اعضا عهده دار كارهاي آماده سازي وپشتيباني مربوط به جلسات مشاهده وگزارش گيري مي شوند؛ كارهايي از قبيل دعوت از ساير كاركنان براي مشاهده ي درس پژوهی وهماهنگي برنامه با مدير مدرسه

برگزاری جلسات طراحی درس

در جريان جلسات ونشست هاي سوم وچهارم ؛ گروه ها با هم كار مي كنند تا طرح درس را باز بيني واصلاح كنند.تجربيات به اشتراك گذاشته شده ي همه ي گروه ها مي تواند به بهبود درس تحقيقاتي در جريان اين مرحله كمك كند.گروه مي تواند پاسخ هاي احتمالي وتصورات غلط متداول در بين دانش آموزان وهم چنين راههاي ارتقاي درس تحقيقاتي راشناسايي كند ؛ زيرا اين كار كمك مي كند تا گروه از پاسخ هاي دانش آموزان بهره گيري كند.شيوه هاي يادگيري دانش آموزان را بررسي كند و به هدف تيم درس پژوهي تحقق بخشد.

يكي از پيامدهاي درس پژوهي اين است كه توانايي وقدرت معلم در پيش بيني پاسخ هاي دانش آموزان بهتر مي شود.با صرف زمان كافي برنامه ريزي شده براي بحث در باره ي واكنش هاي احتمالي دانش آموزان ، معلمان درسي را با تمركز برمحوريت راههاي يادگيري دانش آموزان تایید مي كنند وبدين ترتيب معلمان مي توانند "درس را از زاويه ي ديد دانش آموزان ببينند."

در آخرين جلسه گروه روند اجراي درس را كه معلم قرار است آن را دنبال كند نهايي مي كنند. مؤلفه هاي روند اجرايي شامل فعاليت هاي يادگيري ، سازماندهي تخته سياه ، مواد مورد استفاده در تدريس تا استفاده از دست ورزي ها ، سؤالاتي كه معلم مي پرسد ، سؤالات ارزشيابي وتولید يك نقشه براي نشستن دانش آموزان مي شود.

پس از تکمیل طرح درس به شورای معلمان جهت نظرخواهی ارائه می شود

آماده سازی برای مشاهده و تهیه گزارش :

آماده سازی دانش آموزان : در این مورد باید به شاگردان توضیح داد که افرادی که برای مشاهده در کلاس حضور دارند به هم کمک می کنند که معلمان بهتری باشند.

آماده سازی کلاس:کاهش وقفه ها : اعلانی را روی درب کلاس بچسبانید با این عنوان که « درس پژوهی در جریان است : لطفا وارد نشوید مگر اینکه موردی اضطراری باشد. »

تهیه جدول زمان بندی: نقش ها : اعضای گروه درس پژوهی – میهمانان مدعو – سایر افراد مطلع و آگاه – مدیر جلسه برای گزارش گیری – گزارش گر نهایی

انتخاب مدرس : کسی که برای تدریس اقدام می کند باید کاملا داوطلبانه انتخاب نماید.

میهمانان مدعو : روسا ، کارکنان اداری منطقه ، معلمان دیگر و حتی اولیا می توانند میهمانان مدعو باشند.

افراد مطلع و صاحب نظر : این افراد مطلع و آگاه با در میان گذاشتن مشاهدات خویش تعمق می کنند که چگونه می توانند الهام بخش معلمان باشند تا از مشاهدات آنها یادگیری نموده و آنها را بازتاب دهند. از سویی دیگر افراد مطلع ، مشاهده کردن دقیق و ثبت یادداشتهای تفصیلی در مورد تعاملات و فعالیت های دانش آموزان است. هنگام گزارش گیری ، این افراد با پرسش ها و مشاهدات فکورانه ی خود ، تفکر گروه را به جلو می رانند. گروه های درس پژوهی برای کمک به این افراد باید وظایف شان را روشن نمایند.

انتخاب یک مفسر نهایی : مفسر نهایی از بین افراد مطلع برگزیده می شود ؛ در غیاب این افراد یک عضو گروه یا مدیر جلسه این نقش را عهده دار می شود.

مسوولیت های زیر برای مفسر نهایی در نظر گرفه شده است :

ارائه هر گونه پرسش یا بینش جدیدی که قبلاً در گزارش گیری مطرح نشده است.

خلاصه کردن پرسش ها و ایده ها و پندارهای کلیدی مستفاد شده از گزارش گیری.

برجسته ساختن محدوده ها و موضوعاتی که گروه هنگام تجدید نظر در مورد درس احتمالاً به آنها توجه می کنند.

ابراز تشکر و قدردانی از معلم کلاس و گروه درس پژوهی.

شرح مسئوليت ها ي گروه قبل از تدریس

1. مشاهده گراني از بيرون دعوت كنيد .

- از معلمان ومديران ديگر كه خارج از كادر مدرسه ي شما هستند وحد اقل از يك كارشناس خبره ؛ مثل يك مدرس دانشگاهي دعوت به عمل آوريد.تعداد مشاهده گران به اين بستگي دارد كه گروه چه قدر با فرايند درس پژوهي راحت باشد. - از يك كارشناس خبره بخواهيد كه يك مفسر نهايي باشد.

2. وظايف خاصي را براي اعضاي تيم تعيين كنيد .

- براي جلسات بحث يك مسئول جلسه ويك نگارنده تعيين كنيد.

- اعضايي را براي مشاهده وثبت واكنش هاي خاص دانش آموزان در جريان درس تعيين كنيد.( ناظر)

- يك نفر را مسئول فيلم برداري كنيد .هر چند كه اين كار براي نگهداري سوابق اهميت دارد ؛ اما ضبط فیلم جايگزيني براي مشاهده ي زنده نيست.

شرح مسئوليت ها ي گروه قبل از تدریس

3. مواد لازم براي مشاهده گران را آماده كنيد ؛ شامل :

- طرح درس شامل : هدف درس ، جايگاه درس در يك فصل ، جايگاه درس در طول برنامه ي درسي مربوط به همه ي پايه ها ، واكنش هاي احتمالي دانش آموزان وتوالي رويداد هاي درس

- كپي هايي از كار برگ هاي دانش آموز - - نقشه ي چيدمان صندلي هاي كلاس كه شامل نام دانش آموزان وفضاي خالي براي يادداشت نويسي باشد.

4. جزئيات وتداركات را سازماندهي كنيد.

1. كلاس را به گونه اي چيدمان كنيد كه مشاهده گران فضاي لازم را براي ايستادن وگردش در ميان فضاي كاري دانش آموزان را داشته باشند.

2. در برنامه ي زماني وقتي را براي جلسه با مشاهده گران مدعو قبل از درس منظور كنيد تا نوع باز خوردهايي را كه به دنبال آن هستيد مشخص كنيد.

3.در برنامه ي زمانبندي يك زمان تنفس بعد از درس پيش بيني كنيد تا مشاهده گران فرصت پيدا كنند افكار ونظرات خود را براي گزارش گيري جمع وجور كنند

تدريس ومشاهده

یک نفراز اعضاي تيم، درس را به دانش آموزانش تدریس می کند .

اعضاي ديگر در کار مشاهده و جمع آوری داده ها کمک می کنند و گاهی اوقات افرادی از بیرون تیم درس پژوهی هم به آنها ملحق شده و در این کار مشارکت می کنند . مشاهده گران در باره آنچه معلم و دانش آموزان انجام می دهند و می گویند یادداشت برداری می کنند و شواهدی را از جریان تفکر دانش آموزان جمع آوری می کنند .

طرح درس در نقش یک ابزار مشاهده گری به کار گرفته می شود تا مشاهده گران را به آنچه باید به دنبال آن بگردند راهنمایی کند و به آنان کمک می کند تا هدف درس و سوالات ارزشیابی را به خاطر داشته باشند . هدف ارزشیابی جمع آوری داده ها در باره اثر بخشی درس است و نه ارزشیابی معلم .

جريان تدریس مي تواند از طريق فيلمبرداري، عكس ، ضبط صدا ويا نمونه كار هاي دانش آموزان مستند سازي شود.

شيوه هاي گردآوي اطلاعات براي مشاهده درس اوليه:

يادداشت برداري كردن در طول كل تدريس درس.

يادداشت برداري از پاسخ هاي فرد فرد دانش آموزان با استفاده از نامشان اگر كه امكان داشت و يا با بكاربردن محل نيمكت شان.

ثبت تعاملات بين معلم و دانش آموزان و دانش آموزان با همديگر.

ثبت اينكه دانش آموزان چطور كارشان را آغاز مي كنند و به وظايفشان نائل مي شوند.

مستند کردن درك نادرست رايجي كه دانش آموزان دارند و اينكه چطور و چه وقت درك شان تغيير مي كند.

نشان دادن اينكه چطور فردفرد دانش آموزان درك شان را از طريق فعاليت ها و بحث ها مي سازند.

ثبت اینکه راه حل هاي متنوعي توسط تك تك دانش آموزان استفاده مي شود تا مشكلات را حل كنند.

ناظران بايد امتناع كنند از:

- گفتگوهاي حاشيه اي -- ارزيابي معلم (و همچنين مدير) -- به عنوان مربي يا همه چيزدان حرفه اي عمل كردن. - - خدمت كردن به عنوان كمك معلم.

علاوه بر اين ها، گروه بايد ناظران را با توجه به حوزه اي كه مي خواهند در آن مستندات جمع آوري كنند ترغيب به مطرح كردن سؤال خاص كند.

به عنوان مثال: چطور دانش آموزان به يك سؤال مطرح شده توسط معلم عكس العمل نشان خواهند داد؟

طراحی سؤال خوب ناظران را متمركز بر درس و درگير در درس می کند .ناظران بايد نقش يك محقق را بگيرند و از اهداف درس استفاده كنندتا اطلاعات را گردآوري كنند.

دستورالعمل هايي براي انجام مشاهدات وگزارش گيري از درس

ارائه نمونه طراحی درس قبل از جلسه تدریس به مشاهده گران

مأموريت مشاهده گران مثل يك دستيار معلم نيست بلكه شبيه پژوهشگراني است كه جنبه هاي خاصي از درس را بررسي مي كنند. به عنوان مثال يك پژوهشگرمشاهده گر ، بايد تلاش كند درس را از يك زاويه ي واقع بينانه نگاه كند ، يعني بدون داوري وفارغ از باورهاي شخصي در باره ي ياددهي ويادگيري ، تنها آن چه را كه در جريان درس واقع مي شود مشاهده وعيناً گزارش كند.مشاهده گران به هيچ وجه غير فعال وتماشاچي صرف نيستند ؛ آنان بايد سير يادگيري دانش آموزان را از نزديك مشاهده ودريافت هاي آنان را با ذكر جزئيات ثبت نمايند. اين داده ها خوراك لازم براي بحث پر بار تر در جريان جلسه ي گزارش گيري را فراهم مي آورد. هدف مشاهده گران ، تعميق فهم شركت كنندگان از محتوي درس ويادگيري وتفكر دانش آموزان است. با مشاهده ي درس هر فرد مي تواند روي معلمي خود وديد گاه هايش باز انديشي وتفكر كند.

وظايف مشاهده گران در جريان درس

الف- جو طبيعي كلاس درس را رعايت كنند

1.گفتگوهاي جانبي را در جريان درس به حد اقل برسانيد.

2. در جريان تمام درس در كلاس باقي بمانيد تا چگونگي شروع ، ادامه وپايان درس را به طور كامل دريابيد.

3. جلوي ديد دانش آموز را نسبت به تخته سياه نگيريد؛ جلوي ديد دوربين فيلمبرداري را نگيريد.

4. وقتي دانش آموزان مشغول كار انفرادي يا گروهي هستند ؛ مي توانيد آزادانه در كلاس گردش كنيد ؛ اما در جريان بحث كل كلاس به كنار يا انتهاي كلاس برويد.

5. تعامل با دانش آموزرا به حداقل برسانيد. از تدريس يا كمك رساني به بچه ها خودداري كنيد. در مواقع بخصوص تعامل مجاز است به شرطي كه با ملاحظه وبا هدف اطلاع از جريان تفكر دانش آموز انجام شود.

ب – در نقش يك پژوهشگر ظاهر شويد.

1. هدف درس را به خاطر بسپاريد.

2. از طرح درس ، نقشه چيدمان وكار برگ ها براي ثبت داده هايتان استفاده كنيد.

3. بررسي كنيد كه دانش آموزان چگونه همدستي مي كنند.

4. از واكنش ها وپاسخ هاي دانش آموزان به صورت انفرادي وبا ذكر نام يادداشت برداري كنيد.

5. به اختصار بيان كنيد كه تك تك دانش آموزان چگونه از خلال فعاليت ها وبحث ها شناخت وفهم خود را شكل مي دهند.

6. راه حل هاي مختلفي را كه تك تك دانش آموزان براي حل مسائل استفاده مي كنند به انضمام راه حل هاي اشتباه را مستند سازي كنيد.

7. تعامل معلم – دانش آموز را مورد بررسي قرار دهيد ؛ مثلا آيا معلم تلاش مي كند كه به همه دانش آموزان سركشي كند.

8. نوع گفتار وفعالیت دانش آموز را مستند سازي كنيد

وظايف مشاهده گران در جريان درس

پ – هنگام مشاهده كردن اين سوالات را مد نظر قرار دهيد.

1. آيا هدف واضح بود ؟ آيا فعاليت هابه طور مؤثر موجب دست يابي به هدف شد؟

2. آيا ادامه ي درس انسجام وپيوستگي منطقي را با مقدمه ي درس داشت وبه يادگيري مفهوم توسط دانش آموزان كمك مي كرد.

3.آيا سوالات ومواد آموزشي براي دست يابي به هدف درس مفيد بود؟

4. آيا بحث هاي كلاسي به ارتقاي فهم دانش آموزان كمك كرد؟

5. آيا محتوي درس متناسب با فهم ودرك دانش آموزان بود؟

6. آيا دانش آموزان از دانش قبلي خود براي فهم محتوي درس استفاده كردند؟

7.آيا سؤالات معلم تفكردانش آموزان را درگير وتسهيل كرد؟

8. آيا به نظرات دانش آموزان بها داده شده و نظرات آنان در درس شركت داده شده است ؟ آيا در جمع بندي درس اشاره اي به نظرات وحدسيات دانش آموز شده است؟

9. آيا جمع بندي درس در راستاي هدف درس بود؟

10. معلم چگونه مي توانست آموخته هاي دانش آموز از جريان درس راتقويت كند؟

ارزيابی تدريس

بعد از یک فرصت تنفس ، معلمان نشستی را برای بحث در باره درس و مشاهداتشان برگزار می کنند .

معلمی که تدریس را انجام داده اول صحبت می کند و خلاصه ای را در باره اینکه درس چطور پیش رفته و مشکلاتی که تشخیص داده ارائه می کند . سپس دیگر معلمان حاضر در تیم درس پژوهی مشاهدات و نظرات خود را مطرح می کنند و در ادامه اگر مشاهده گران دیگری هم وجود داشته باشند ، یافته های خود را مطرح خواهند کرد .

اغلب یک مشاور بیرونی همراه با گروه درس پژوهی کار می کند که او به عنوان آخرین نفر در جلسه گزارش گیری صحبت خواهد کرد .

باز اندیشی و ارزیابی تدریس :گزارش گیری و ارزیابی تدریس در همان کلاس درس که مشاهده صورت گرفته ، انجام می پذیرد.

بازاندیشی و ارزیابی انفرادی : این کار به همه امکان می دهد تا هر فکری را که هنوز ثبت نکرده اند گردآوری کرده و یادداشت های خودشان را مرور نمایند.

باز اندیشی و ارزیابی گروهی : مدیر جلسه بعد از خوشامد گویی و خسته نباشید گفتن ، دستورات جلسه و اهداف گروه را روی تخته کلاس نوشته و از همه می خواهد که اظهارنظرشان بر مبنای مشاهداتشان باشد.

نقش هاي كليدي در گزارش گيري

1. مسئوليت هاي مدير جلسه

گزارش گيري را با معرفي تيم واشاره ي خلاصه اي به چارچوب بحث شروع كنيد.

گزارش گيري را متمركز نگه داريد وضمن پرهيزاز حاشيه ، حساب وقت را هم داشته باشيد.

اطمينان حاصل كنيد كه مكالمه تنها در اختیاريك يا دو مشاهده گر قرار نگيرد.

به همه ي كساني كه مي خواهند اظهار نظر كنند اجازه دهيد تازماني را براي صحبت داشته باشند.

حداقل ده دقيقه زمان در پايان براي مفسر نهايي اختصاص دهيد.

از ارائه نظرات اصلاحي روي نظرات ديگران پرهيز كنيد .

2. مسئوليت هاي نگارنده

از گزارش گيري يادداشت برداري كنيد .

خلاصه مكتوبي از جلسه گزارش گيري براي گزارش نهايي درس پژوهي تهيه كنيد .

همراه ديگر مواد درس پژوهي ( طرح درس ، فيلم ، كاربرگها و ... ) چكيده را هم در پرونده بايگاني قرار دهيد .

3. مسئوليتهاي مفسر نهايي

نتیجه گزارش گيري را ادغام نموده و در حدود ده دقيقه يك تفسير نهايي ارائه كنيد .

يافته ها و نظرات مربوط به مشاهدات گذشته و تجربيات اخير و پژوهش فعلي را در اختيار جمع قرار دهيد .

دستورالعملهاي مربوط به بحث در جلسه گزارش گيري

1. اظهار نظرها را شفاف و متمركز نگه داريد .

اظهار نظرها را بر محور تفكر و يادگيري دانش آموزان و محتواي درس متمركز نگه داريد و نه بر محوريت سبك تدريس

وقتي در باره درس اظهار نظر مي كنيد همواره هدف درس و معيارهاي ارائه شده توسط تيم نويسندگان را در اختيار داشته باشيد

مبناي بحث را روي يادداشتهاي فردي از مشاهدات قرار دهيد و نظرات را با ميزان واقعي بودن آنها و وجود شواهد روشن بسنجيد .

2. فضاي محترمانه برقرار و حفظ كنيد .

نظرات را با تعيين جنبه هاي مثبت درس آغاز كنيد .

مطمئن شويد معلمي كه درس را تدريس كرده دچار اين احساس نشود كه مورد انتقادهاي شخصي قرار گرفته است .

روي موفقيت يا شكست درس و يا روي روش تدريس تمركز نكنيد .

مشاهدات كليدي و مرتبط را گزينش كنيد و از فهرست هاي كلي و بررسي نشده خودداري كنيد .

يك شنونده منفعل نباشيد ، سعي كنيد كه در گزارش گيري شركت كنيد ، با اين حال لازم نيست آنچه را كه قبلا گفته شده تكرار كنيد .

یک دستور کار معمول :

اظهار نظرهای معلم در مورد کلاس درس

اظهار نظرهای اعضای گروه درس پژوهی مبتنی بر مدارک و شواهد

اظهار نظر میهمانان مدعو و مطلعین دیگر مبتنی بر مدارک و شواهد

مصاحبه گر ، داده های مصاحبه با دانش آموزان را در میان می گذارد.(اختیاری)

جمع بندی گزارش گیری توسط مفسیر نهایی

اظهار نظرهای معلم در مورد کلاس درس : معلم به اختیار برداشت های خود را از درس مطرح و هر گونه چالشی که با آنها برخورد داشته را تشریح می کند.

اظهار نظرهای اعضای گروه درس پژوهی مبتنی بر مدارک و شواهد : این طرح درس تحت مالکیت جمعی گروه است و هر شخص یک دو اظهار نظر تمرکز یافته بر اساس شواهد بیان می دارد.

اظهار نظر میهمانان مدعو و مطلعین دیگر مبتنی بر مدارک و شواهد : این افراد نبایستی به حالت تند و تهاجمی راه حل هایی را تجویز کرده یا بکوشند تا درس مزبور را درست کنند. داده های این افراد کمک شایانی به گروه درس پژوهی می کند.

جمع آوری گزارش گیری توسط مفسر نهایی : برای پایان دادن به گزارش گیری مدیر جلسه مفسر نهایی را فراخوانده و ایشان کسی است که تفکرات خود را اضافه کرده و بحث را جمع بندی می کند. وی هم چنین :

ü ارائه ی هر گونه پرسش یا بینش جدید که قبلاً حین گزراش گیری مطرح نشده بود ؛

ü خلاصه سازی ایده ها و پرسش های کلیدی از گزارش گیری بعمل آمده؛

ü برجسته سازی زمینه و موضوعاتی که گروه می تواند به تجدید نظر در آنها بپردازد ؛

ü تشکر و قدردانی؛

آماده سازي براي تجديد نظر :

استفاده از يادداشت هاي اعضاي گروه و ديگران مفيد است. بهتر است گزارش آنها در دفتر رخدادهاي گروه ثبت شود.

اصلاح تدريس

گروه پژوهشي بر اساس مشكلات شناسايي شده در ارائه اول تغييراتي در تدريس ايجاد مي كند. اين تغييرات معمولا بر اساس دشواریهای یادگیری دانش آموزان كه گروه در جريان مشاهداتشان متوجه آن شده اند انجام مي شود. گروه ممكن است چندين بار براي بهسازی طرح درس و آماده شدن براي تدريس دوم جلسه تشكيل دهد.

فرايند اصلاح درس

گام اول : جمع آوري و بازبيني داده ها

گروه روند كار و دستاوردهاي چرخه درسي پژوهي را جمع آوري مي كند. مدارك و موارد زير براي استفاده در مرحله اصلاح مفيد هستند:

يادداشت هاي مشاهده - يادداشت هاي مباحثات و مشاهدات اعضاي گروه و شركت كنندگان

دفتر ثبت رخدادهاي اعضاي گروه و ناظران - كار دانش آموزان

عكس هاي تخته سياه ( چارچوب مناسب استفاده از تخته سياه را در پيوست 2 ببينيد )

فیلم تدریس ( در صورت موجود بودن )

در ابتداي جلسه بازبين

درس پژوهی و راههای توسعه آن در دوره ابتدایی

مطالب مشابه :

کمک درسی ریاضی اول ابتدايي - (1)

نمونه طرح درس حرفه وفن دوم

عکس و تصویر عمل جراحي بيني / شرح دو روش باز و بسته

مديريت كلاس درس

نمونه سؤالات درس بهداشت و ایمنی کار

پرسشهای رایج در مورد قرارداد کار در قانون کار

كار تيمي بين حرفه‌اي در بخش‌هاي اورژانس تروما

طرح درس روزانه کمک های اولیه

درس پژوهی و راههای توسعه آن در دوره ابتدایی

تصمیم گیری