مسخره از نظر قرآن کریم

مسخره كردن و دست انداختن دیگران به نامهای مختلف از قبیل طنز، جوك و غیره پدیده ای ناهنجار است كه ازنظر قرآن و شرع رفتاری مذموم و نكوهیده شمرده شده است.در اینجا ریشه های روانی و اجتماعی این ناهنجاری توسط نگارنده مورد بررسی قرار گرفته و به آثار و پیامدهای تمسخر دیگران اشاره شده است كه اینك با هم آن را ازنظر می گذرانیم.

● كاركرد طنز و فكاهی

یكی از شاخه های مهم و تأثیرگذار در ادبیات سیاسی و اجتماعی دیروز و امروز جهان، طنز و فكاهی با انواع و اقسام آن است. آیا طنز به قول مولانا جلال الدین رومی شكل دیگر خندیدن است؟ آن جا كه می سراید «عشق آموخت مرا شكل دگر خندیدن» یا آن كه دیگر خنداندن؟ یا استهزا و دست انداختن دیگران است؟به نظر عبید زاكانی این هنرمند فكاهی و لطیفه پرداز و طنزنگار سده های ششم و هفتم، مسخرگی و استهزای دیگران و دست انداختن ایشان به كلمات و اعمال به عنوان یك راهكار برای ستاندن حق از هر ستمگر خرد و درشتی است كه به شیوه های مختلف ستم می كنند و به روی خود نمی آورند. از این رو گاه می بایست بهلول وار دیوانه نمایی كرد تا با زبان تند و آتشین، حاكمان ستمگر را برسر جای نشاند و گاه دیگر دلقكی كرد و هم چون دلقك های دربار شاهان ستمگر چون ناصری، زبان حق خواه و حق گوی مردمان شد. براین اساس عبید در زمان فشارهای مضاعف سیاسی كه هیچ حربه ای برای رسیدن به مقصد و گرفتن حق از ستمگران وجود نداشت راهكار مسخرگی را نشان می دهد و می سراید: رو مسخرگی پیشه كن و مطربی آموز، تا داد خود از كهتر و مهتر بستانی.اما همین ابزار سیاسی گاه به یك ناهنجار اجتماعی بدل می شود و اشخاص و گروه هایی با مسخرگی و طنزسازی و فكاهی پردازی و لطیفه گویی نه تنها هر لطفی را از كلام می ستانند بلكه آن را نیشتری می سازند و به جان مردمان پاك و شریف فرو می كنند. بسیاری از تنش های جامعه كه از راه مطبوعات و دیگر رسانه های گروهی ایجاد می شود نه از باب دادستاندن است و نه از باب خنداندن بلكه ابزار سیاسی برای تحقیر بخشی از جامعه می شود و به شكل یك ناهنجار زشت، امنیت اخلاقی جامعه را با خطر مواجه می سازد.

● مراعات حد و مرز

به نظر می رسد برای هر چیزی در جهان، حد و مرزی است كه برخی ها از آن به خطوط قرمز یاد می كنند. اصولاً قانون چیزی جز بیان كننده خط قرمزها نیست. انسان اگر بخواهد در جنگل به تنهایی زندگی كند و از جامعه دور باشد می تواند بسیاری از این قوانین را نادیده بگیرد چنان كه اصولاً بسیاری از قوانین كه در شهرها باید رعایت شود در روستاها معنا و مفهومی نداشته و به تعبیر برخی سالبه به انتفای موضوعی است. درمورد طنز و فكاهی و لطیفه هم باید حد و مرزی قایل شد و برای آن قوانینی به عنوان خطوط قرمز نگاشت. البته برخی از این قوانین به صورت نانوشته وجود دارد و رعایت می شود ولی این در آن اندازه نیست كه از ناهنجاری های اجتماعی امروز بكاهد و یا آن را مهار و تعدیل كند.

● مسخره كردن از منظر قرآن

سؤال مهمی كه در اینجا مطرح است این كه آیا اسلام و قرآن برای این مسأله طرح و برنامه ای دارد و آیا به نظر اسلام این اعمال و رفتار و گفتار كه در جامعه به سرعت افزایش می یابد و فراگیر می شود اعمال مشروع و درستی است؟در آیات قرآن از یك ناهنجاری به نام استهزا به معنای مسخره كردن دیگران سخن به میان آمده است. سیدحسن مصطفوی در كتاب التحقیق فی كلمات القرآن باتوجه به ریشه هزء كه به معنای تحقیر است می نویسد كه استهزاء یعنی انسان با هر وسیله ای، دیگری را تحقیر كند ودر طلب آن باشد. (ج۱۱ص۲۵۶)در كتاب های اخلاقی، استهزا را مسخره كرده افراد یا برخی امور دانسته اند كه بوسیله گفتار یا كردار، مانند اشاره با چشم و دیگر اعضای بدن به قصد تحقیر و توهین به دیگران صورت می گیرد، گاهی نیز با اهدافی دیگر مانند فراهم كردن زمینه خوشحالی و سرور خود و دیگران، یا تقویت روحیه خود و تضعیف روحیه دشمن، یا برای جبران كمبود شخصیت، ارضای روحیه دیگر آزاری و مانند آن انجام می پذیرد. (معراج السعاده، نراقی ص۵۰۲) البته در مواردی نیز از این روش به هدف مجازات و یا تنبیه و یا تربیت فرد و یا جامعه ای استفاده می شود كه در این صورت به نظر برخی از مفسران امری پسندیده و ممدوح می باشد. (الفرقان ج۲۶ ص۲۴۴)این مفهوم در آیات قرآنی با واژگان دیگری چون سخریه، ضحك، غمز، لمز و همز بیان شده است. البته برخی میان سخریه و استهزا تفاوت هایی قایل شده و گفته اند كه استهزا در جایی به كار می رود كه شخص بدون این كه كاری انجام دهد ریشخند می شود ولی سخریه در آن جایی است كه این ریشخند به خاطر كاری است كه شخص انجام می دهد. (الفروق اللغویه ص۵۰) ضحك به معنای خنده، غمز به معنای اشاره با چشم و ابرو، همز به معنای عیب جویی در غیاب شخص و لمز به معنای عیب جویی در حضور شخص و مسخره كردن وی آمده است كه همه این ها جنبه ای از ابعاد استهزا می باشد. (لسان العرب، التحقیق، كشاف زمخشری ج۴ ص۷۹۵)

● ابعاد تمسخر

در آیات قرآنی از دو منظر به مسأله استهزا توجه شده است: نخست از منظر امور اعتقادی و مسایل مرتبط با آن است. این آیات كه مربوط به حوزه عقیده و دین است به مسأله تمسخر مخالفان دین اشاره می كند و آنان را از این كار بازمی دارد و تهدید می كند.دوم ازمنظر امور اخلاقی به این مسأله توجه داده شده كه این گونه رفتار نه تنها در شأن مؤمنان نیست بلكه ناهنجاری است كه می بایست از آن پرهیز كرد. از این رو قرآن با اشاره به منشأ این ناهنجاری و آثار و پیامدهای اجتماعی و روحی و روانی آن و بیان عاقبت این كار به كسانی كه در این وادی به استهزای مؤمنان می پردازند و آن را امری عادی برمی شمارند هشدار داده و تهدید به مجازات و كیفری سخت در آخرت می كند.

● ریشه های روانی و اجتماعی تمسخر

از نظر قرآن ریشه های متعددی را می توان برای این ناهنجاری اخلاقی برشمرد. از جمله علل این رفتار جهل و نادانی است. به این معنا كه انسان جاهل بدون توجه به مسایل و فهم و درك درست آن تنها بر پایه ظاهر حكم كرده و رفتاری را به تمسخر می گیرد كه اگر خوب دقت كند و در آن تأمل نماید درمی یابد كه این دسته از رفتارها در آن اندازه نیست كه بتوان آن را زشت شمرد و به تمسخر گرفت. بسیار دیده شده است كه برخی از استهزاكنندگان بدون فهم مسأله به تمسخر كردن می پردازند. (بقره آیه۶۷) دومین عاملی كه موجب می شود تا شخص یا گروهی به تمسخر دیگران بپردازند خود برتر بینی و غرور و خودخواهی قومی و نژادی است. این كه انسان خود را برتر از دیگران بداند باعث می شود كه دیگران را خوار و كوچك شمارد و به استهزا رفتار و كردار دیگران اقدام كند و برای آنان جوك و لطیفه بسازد. این دسته از اشخاص و یا گروه های اجتماعی و یا قومی بر این باورند كه خودشان از دیگران بهتر هستند و به تعبیر قرآنی خود را خیر و خوب می یابند و هر آن چه خود می كنند و یا می گویند به عنوان گفتار و رفتار پسندیده دانسته و آن را برتر می یابند. این از خود متشكر بودن موجب می شود تا دیگران را تمسخر كنند.خداوند در آیه ۱۱ سوره حجرات با اشاره به این مسئله می فرماید كسانی كه خود را بهتر می یابند و از خود متشكر هستند به استهزا و تمسخر اقوام دیگر می پردازند. اگر این افراد به خودشان و آنانی كه مسخره شان می كنند خوب آنگاه كنند و با دقت و تأمل بنگرند شاید آنان را از خود بهتر بیابند.

● انگیزه تمسخر دیگران

به نظر می رسد دو دسته هستند كه علاقه شدیدی به تمسخر دیگران دارند. یكی گروه های قومی و یا اجتماعی كه به جهت اختلاف طبقاتی اجتماعی و یا قومی یا دسته بندی های حزبی و گروهی به تمسخر دیگران به عنوان یك گروه و یا قوم و یا طبقه اقدام می كنند و برای آنان جوك و لطیفه می سازند و دیگر گروه زنان می باشند.

مسخره از نظر قرآن کریم

مطالب مشابه :

درباره ی رفتار بسیار زشت مسخره کردن دیگران

آیا می توانیم با مسخره کردن دیگران را خنداند؟!

مسخره کردن دیگران از منظر قرآن

مسخره از نظر قرآن کریم

اموزش تضمینی برای مسخره کردن دیگران!

هدیه های آسمان : درس 9 آداب زندگی

وسوسه،مسخره کردن،نگاه حرام

نمونه سوالات ارزشیابی هدیه های آسمان نوبت اول پایه ی ششم