تاریخچه جنگل شناسی جهان و ایران

در این سال پتراشترومر[1] عضوشورای شهر نورنبرگ آلمان در جنگلهای متعلق به این شهر مخلوطی از بذر درختان کاج و پیسهآ را با هم کاشت و می توان کفت اولین جنگلکاری با بذر صورت صورت گرفت. در سال 1713 هاینریک فون کارلوویتس[2] اولین کتاب جنگلشناسی را تحت عنوان اقتصاد جنگل شناسی Silvicultraura oeconomica بع رشته تحریر در آورد و به احتمال زیاد اولین کتاب در زمینه علم جنگلبانی است. جمگلشناسی و جنگلداری در حقیقت اولین زمینه های علوم جنگلبانی بودند که در اروپا مرکزی (آلمان) مطرح شدند. جنگل شنسی کلاسیک در اواخر قرن هیجدهم در آلمان (دولت پروس) به وجود آمد. بانیان علم جنگلبانی اروپای مرکزی و مخصوصاً آلمان به شرح زیر می باشند:

هایتریک فون کوتاه[3] جزو اولین جنگل شناسان آلمان بود که در سال 1816 کتاب خود را در زمینه جنگل شناسی نوشت. کوتا همیشه معتقد بود که عملیات جنگل شناسی در جنگل همان فعالیت هایی است که در مزرعه با نام زراعت شناخته می شود.

قبلا از هاینریک فون کوتا، گئورک لودویک ـ هارتیگ بود که در سال 1791 کتاب خود را برای جنگلبانان آلمان نوشت و در کتاب خود فنون مربوط به کشت پیسهآ و تجدید حیات طبیعی توسط شیوه پناهی را تشریح نمود. هارتیک اصل تولید مستمر را به طور علمی بیان داشت و تأکید زیادی برای رسیدن و در نظر گرفتن اصل تولید مستمر داشت. هارتیک عقیده به قواعد عمومی و همگانی جنگلداری جنگل شناسی داشت و معتقد بود اصول معرفی شده خود را د تمام جنگلها می توان به کار برد ولی در این زمان شخص دیگری به نام ویلهم فایل [4] بود که مخالف عقیده همگانی بودن هارتیک بود و اعتقاد داشت هرکجا هر محل شرایط مخصوصی به خودش را دارد. قانون آهنین «محل» از فایل است. فایل معتقد به مشاهده و اینکه از درختان سئوال کنید، بود. امروزه که ما در اوایل سال قرن بیست و یکم زندگی م یکنیم و علوم طبیعی و اکولوژی پیشرفت زیادی داشت است، دریافتین که حق با میلهم فایل بوده است. کتاب فایل با عنوان «پرورش درخت در آلمان» در سال 1860 پس از فوت می منتشر شد.

در این زمان دو نفر جنگلبان دیگر به نامهای ژ ـ ک ـ هوندس هاگن[5] و رـ پرسلر [6] بودند که در امر تکامل جنگلداری و جنگل شناسی و د رتثبیت تئوری جنگل نرمال نقش مهمی داشتند و در حقیقت بانی و مروج جنگل نرمال بودند ه مسیر تحول و تکامل فکری جنگلداری و جنگل شناسی را تا به امروز تحت تأثیر قرار دادند. قرن نوزدهم تعیین کننده برای جنگل شناسی بوده است زیرا در اواخر این قرن در جنوب آلمان کارل گایر [7] استاد جنگل شناسی دانشگاه مونیخ تحول جدیدی در جنگل شناسی به وجود آورد. گایر معتقد بود که شیوه های برشهای یکسره، نواری و ناهی منجر به یجاد جنگل های خالص و همسال می شود، در صورتی که جنگلهای طبیعی اکثراً آمیخته و ناهمسال هستند. گایر در سال 1886 کتاب خود را تحت عنوان جنگلهای طبیعی اکثراً آمیخته نوشت. این کتاب باعث سروصدای زیادی شد و مخالفین گایر که عمدتاً طفدار جنگلهای خالث و همسال بودند بسختی شروع به مبارزه کردند. گایر از معرفی نظریه خود دست بر نداشت و شیوه جنگل شناس «برش روزنه ای ـ تدریجی یا فمل اشلاگ»[8] را پایه گذاری نمود. گایر معتقد بود که مدت 15 تا 20 سال برای تجدید حیات طبیعی در شیوه پناهی کم است این مدت می تواند تا 40 سال توسعه یابد. ضمناً شیوه فنل اشلاگ باعث ناهمسالی هرچند کم و ایجاد توده های آمیخته می شو و جنگل را پایدار می کند. بعد از گایر در اوایل قرن بیستم آقای آلفرد مولر [9] در شمال آلمان در دانشگاه کمبریج برلین کتاب خود را تحت عنوان جنگل پایا[10] به رشته تحریر در آورد.

مولر تمام شیوه های برشی جنگل شناسی از برش یکسره، نواری، پناهی و گروهی را رد کرد معتقد بود که فقط جنگل پایا می تواند اکوسیستم جنگل را حفظکند. مولر تأکید دشت توسط پرورش حجم است که ما می توانیم و اجازه دادیم از جنگ بهره برداری کنیم و مسأله زادآوری جنگل برای او الویتی نداشت. افکار مولر طرداران سرسخت و مخالفین تندرویی را به دنبال داشت، متأسفانه افکار وی در دولت رایش سوم مورد استفاده سیاسی قرار گرفت و خیلی از جنگلبانان بدین دلیل از اجرای این روش کناره گیری کردند بعد از جنگ جهانی دوم دو مرتبه افکار مولر قوت گرفت و در سال 1951 جمعی از استادان و جنگلداران معروف آلمان جمیتی به نام جمعیت طرفداران جنگلداری نزدیک به طبیعت راه انداختند که امروزه بیش از 2 هزار نفر از جنگلبانان آلمان عصو این جمعیت هستند و در حال حاضر جمعیت حالت اروپایی و بین المللی به خود گرفته است و تحت نام Pro sylva فعالیت می کند. د رحال حاضر جنگل شناسی همگام با طبیعت در آلمان و کشورهای ارئپایی د رحل پیشروی است و این روند تکمل، موقعیت جنگلبانان را درمقابل طرفت=داران صرف صنعت با طرفداران صرف محیطزیست مستحکم می سازد. تحول و تکامل روشهای جنگل شناسی در دو کشور دیگر اروپایی نیز کمک مؤثری به جهانی شدن جنگل شناسی همگام با طبیعت کرده است. ش.رهای سوییس از اوایل قرن بیستم و اسلوونی بعد از جنگ جهانی دوم همواره روشهای جنگل شناسی همگام با طبعیت را اجرا کرده اند. در سوییس آرنولد ـ انگلر [11] برای تکمیل تحصیلات جنگلبانی خود به مونیخ رفت و جزو شاگردان گایر شد و تحت تأثیر شیوۀ روزنه ای ـ تدریجی (فمل اشلاگ) قرار گرفت. پس از برگشت سعی در به کار بردن این شیوه در عمل شد. آ ـ انگلر به عنوان استاد جنگل شناسی دانشگاه پلی تکنیک سوییس توانست درمعرفی هرچه بیشتر این شیوه فعالیت کند و با تغییراتی شیوه فمل اشلاگ سوییسی[12] 0به فصل مربوط مراجعه شود) را ابداع کرد. شدلین[13] و لایبوند گوت[14] که استادان جنگل شناسی بعد از الگر بودند. در جهت توسعه و تکامل یوۀ فعل اشلاگ سوییسی فعالیت نمودند. به طوری که امروزه فمل اشلاگ سوییس بهعنوان یکی از شیوه های نزدیک به طبیعت در کتب جنگل شناسی دنیا معرفی می شو. در ماانی که گایر در جنو آلمان از جنگل های آمیخته و ناهمسال سخن می گفت، یک جنل شناسی فرانسوی به نام گورتا [15]روش کنترل را پیداکرد و در سال 1879 در نمایشگاه بین المللی پاریس ارایه نمود. هانری بیوله[16] سوییسی پس از بازدید یاز این نمایشگاه سعی کرد پیشنهاد گورنا را که همان روش کنترلبود در جنگلهای دهکده کووه (Couvet) واقع در ایالت نوشانل سوییس که با مدیریت وی اداره می شد به مرحله عمل درآورد. با ممنوع کردن چرای دام در جنگل و تربیت کارگران ماهر و قطع و استحصال واماربرداری صددرصد، بیوله امکان عملی کردن روش کنترل در جنگل و در حقیقت جنگل تک گزینی را به وجود آورد. بیوله توانست به مرور زمان از یک توده دست کشات و خالص پیسهآ، یک تود مخلوطی پیسآ، نراد وراش به وجود آورد. بیوله در سال 1901 کتاب خود را با نام تک گزینی و پرورشی[17] به رشته تحریر درآورد که به زبانهای آلمانی و انگلیسی ترجمه سد. بیوله بعدها به ریاست سازمان جنگلبانی ایال نوشاتل رسید در این موقعیت قطع یکسره را در ایالت نوشاتل بطور قانونی ممنوع اعلام کرد و روش کنترل و آماربرداری صددرصد را در این ایالت اجباری کرد. تا به امروز که نزدیک به صد سال می گذرد ایالت نوشاتل سوییس روش آماربرداری صددرصد و شیوه تک گزینی روش معمول در سح ایناستان است. این عمل باعث شده است که سالانه صدها نفر از متخصصین جنگلهای دنیا مخصوصاً از آمریکا برای دیدن جنگلهای تک گزینی سوییس به نوشاتل و دهکده کووده بیایند. در سوییس فرد دیگری به نام والتر ـ آمون[18] سرجنگلدار معروف در کانتون برن در معرض و پیشبرد شیوۀ تک گزینی فعالیت های زیادی نمود و در سال 1937 کتاب خود را تحت عنوان اصول شیوه تک گزینی در جنگلداری (به زبان المانی) نوشت. نامبرده طرفدار جدی شیوه تک گزینی بود و در کتاب خود از این شیوه به عنوان بهترین شیوه های مکن جنگل شناسی یاد می کند معتقد بود که اجرای شیوه تک گزینی به خواست و تصمیم جنگل شناس مربوط می شوند نه به شرایط رویشگاهی و غیره.

فعالیت های بیوله و آمون در سوییس باعث شد که در اوایل تا نیمۀ قرن بیستم شیوۀ تک گزینی علاوه بر سوییس طرفداران زیادی در کشورهای آلمان، فانسه، اتریش و اسلوونی پیدا کند امروزه شیوۀ تک گزینی با شیوه جنگل پایا دوباره مطرح شد و ضمن اینکه در اروپای مرکزی در حال گسترش می باشد در سایر کشورهای جهان نیز طرفدارانی پیدا کرده است.

[دکترمهاجر] نگارنده معتقد است که شیوه تک گزینی (گروه زینی) یا جنگل پایا مناسب ترین شیوه برای راشستهای شمال ایران است و اینده این موضوع را به اثبات خواهد رساند.

1 ـ 2 ـ تاریخچۀ جنگل شناسی ایران

جنگل شناسی در ایران علم و فن بسیار جوانی است.امروزه که این سطور نگاشته می شود قدمت این علم در کشور ما به 60 سال نمی رسد. علم و فن جنگل شناسی در ایران با چاپ کتاب جنگل شناسی (جلد 1 و 2) توسط ساعی در سال های 29 ـ 1327 در سطح گسترده ای اشاعه یافت و مسایل جنگل شناسی و جنگلداری علمی مطرح شد. هرچند کتابی که کریم ساعی نوشت فقط جنگل شناسی نیست، بلکه مجموعه ای از علوم جنگل یا تأکید بر جنگل شناسی است. مرحوم ساعی فعالیت های عملی خود را از سال 1318 به عنوان رییس بنگاه جنگلها شروع کرد و غلامعلی بنان در سمت معاونت وی انجام وظیفه می کرد.

ساعی در حقیقت اولین استاد جنگل شناسی در دانشکده کشاورزی کرج بود و در طول عمر کوتاه خود (1331 ـ 1279) توانست زمینه های جنگل شناسی را بصورت علمی و عملی مطرح کند. ساعیبا کتاب جنگلشناسی در و جلد چگ دانشگاه تهران و غلامعلی بنان با چاپ کتاب جنگلداری علمی و عملی (1336) ر حقیقت پیشتازان و بنیانگذاران علم و جنگلداری در مملکت ما بودند. پس از مرگ ساعی در سال 1331، رضا حجازی عهدهدار تدریس جنگل شناسی شد.

جزیره ای نیز برای چند سالی عهده دار تدریس درس جنگل شناسی در کرج بود. تدریس درس جنگل شناسی از سال 1342 نقطه عطف جدیدی ا پیدا کرد. در این سال همراه باشروع دوره های آموزشی در انستیتو جنگل و مرتع که با همکاری سازمان خواروبار و کشاورزی جهانی (فائو) به وجود امده بود، تره گوبوف[19] استاد جنگل شناسی کرج که تبعه اسلوونی بود به همراه آسیستان جوانش احمد مصذق از سال 1342 عهده دار تدریس دروس جنگل شناسی، تیپولوژی جنگل، جنگلکاری و نهانستانهای جنگلی و صنوبر کاری گردید.

تره گوپوف تا سال 1350 در کرج فعالیت داشت. در سالهای بعد تدریس دروس زمینها یمختلف جنگل شناسی و جنگلکاری ابتدا تسط احمد مصدق و بعد از 1353 تدری دروس جنگل شناسی توسط نگارنده و تدریس دروس جنگلکاری و ژنتیک جنگل به عهده استاد این رشته احمد مصدق بوده است که نامبرده در سال 1377 به افتخار بازنشستگی نایل آمد.

حول جنگلشناسی در عمل تابع شرایط حاکم بر جنگلهای شمال کشور بوده است. بهره برداری سنتی، بهره برداری گونه ای (بلوط، گردو، شمشاد)، مسایل دامداری سنتی و جنگل نشسنان، نبودن جاده های جنگلی و غیره باعث شد برای جنگلهای شمال ایران در قسمت راشستانها شیوۀ پناهی[20] با مدت 15 تا 25 سال انتخاب شود. این شیوه در سال 1335 توسط ژانتی[21] ، کارشناس فرانسوی فائو معرفی شد و از سال 40 ـ 1338 (سالهای شروع طرحهای جنگلداری) عملاً شیوه معمول د بهره بردای از جنگلهای تولیدی شمال شد و برای اجرای شیوه پناهی ر.ش جنگلداری دانگ واحد و دانگ ثابت در جنگلهایشمال کشور پیاده شد.

برای جنگلهای مخروبه شمال روشهای تبدیلی (کنورسیون) توسط برش یکسره[22] و برای مناطق پر شیب (بیش از 80 درصد) شیوۀ تک گزینی[23]پیشنهاد شد که با شیوه تک گزینی کلاسیک قرابت زیادی نداشت. ضمناً قسمتهایی از جنگلهای مناطق جلگه ای به روش شاخه زاد و گاهش شاه و دانه زاد اداه می شد. در رابطه با تبدیل جنگلهای مخروبه به ارتفاعات پایین و جلگه ای شمال مسایل وارد کردن گونه های سوزنی برگ سریع الرشد خارجی نیز مطرح شد و بکارگرفته شد.

در سالها یاخیر نهضت جنگل شناسی همگام با طبیعت در بین جنگلبانان ایرانی نی به شدت مطرح شده است. فعالیت های جنگلکاری در سالهای اخیر همراه با کشت گونه های پهن برگ بومی بوده است و قطع یکسره نیز در سطوح بزرگ دیگر اجرانمی شد.

بطور کلی کی توان گفت امروزه مسیر تکامل جنگل شناسی د رایران به طرف جنگل شناسی همگام با طبیعت کی رود و پیش بینی می شود که در آینده جنگلهای شمال کشور بیشتر به شیوه تک گزینی مورد بهره برداری قرار گیرند. جنگلهای منطقه زاگرس به دلایل اهیمت زیاد حفاظتی آب و خاک حالت جنگلهای حمایتی و حفاظتی و احیایی به خود می گیرند و در این راستا دخالت ها در این جنگل ها باید بصورت ملایم و هنکام با طبیعت باشد.

آنچه که در مورد تمام جنگلهای ایران حائز اهمیت بسیار می باشد، جلوگیری روند تخریب کمی و کیفی جنگلها است که از دیرباز و هنوز ادامه دارد. چنانچه روند تخریب جنگلهای ایران متوقف نشود، هرگونه برنامه و کوششی در راستای توسعه پایدار بی فایده خواهد بود.

[1] P. Strumer

[2] H.C vin Caslowiz

[3] H von Cotta

[4] W. Pfell

[5] J.CH. Hundeshagen

[6] R. Pressler

[7] K. Gayer

[8] Femelschlag

[9] A. Moller

[10] Dauerwald

[11] A. Engler

[12] Sweiss Femelschlag

[13] W. Schidclin

[14] H. leibundgut

[15] F. Gurnanud

[16] H. Biolly

[17] Le Jardinge Cultural

[18] W. Ammon

[19] V. Tregubov

[20] Shekerwood sustcm

[21] F.J.Genty

[22] Clear Cutting

[23] Selection system

تاریخچه جنگل شناسی جهان و ایران

مطالب مشابه :

منابع ارشد جنگلداری

منابع پیشنهادی آزمون متمرکز دکترای جنگلداری سال 1390 در دانشگاههای دولتی

جنگلکاری

مدیریت جنگل ها

تاریخچه جنگل شناسی جهان و ایران

تاریخچه طرح های جنگلداری در ایران

جنگل شناسی در ایران

دانلود کتاب زنبورداری به زبان ساده (Beekeeping For Dummies)