اقدام پژوهشی

در اقدام پژوهشی ، پژوهشگر به طور اتفاقی با مشکل برخورد می کند ، مثلاً در حین تدریس درس آمارو مدلسازی، معلم دانش آموزان کلاس را متفاوت با کلاس های هم سطح دیگر می بیند . پس از چند جلسه به این موضوع اطمینان پیدا می کند و چنین شخصی با عنوان و وضعیت درس آمار دانش آموزان یک کلاس برخورد کرده است . مساله ای که یک اقدام پژوه با آن برخورد می کند .مربوط به حوزه ی کاری اوست . در آموزش و پرورش مسائلی ممکن است توجه اقدام پژوهان را به خود جلب کند و آن ها پس از برخورد با مساله به آن بپردازند .

ویژگی های عنوان یک اقدام پژوهی :

1- عنوان باید متضمن مساله اصلی پژوهش باشد .برای یک کار اقدام پژوهی عنوان زیر انتخاب شده است:

« بهبود روش تدریس درس آمار در سال دوم دبیرستان » در صورتی که مساله ی اقدام پژوه ، ضعف یادگیری دانش آموزان یک کلاس در درس آمار بود و او با اتخاذ یک روش تدریس جدید و خلاق ، توانسته ، یادگیری دانش آموزان را بهبود بخشد . بنابراین عنوانی که در بر گیرنده مساله تحقیق است « افزایش توان یادگیری دانش آموزان در درس آمار » است .

2- عنوان باید بدون ابهام باشد .

پژوهشگری مساله اش ضعف دانش آموزان یک کلاس در درس آمار پایه دوم دبیرستان بوده که با تلاش فراوان موفق شده بود سطح یادگیری آن ها را در حد چشم گیری افزایش دهد . عنوان مناسبی که سزاوار این فعالیت علمی است می تواند چنین باشد :« تقویت یادگیری دانش آموزان یک کلاس پایه دوم دبیرستان در درس آمار با استفاده از روش ...» ولی در عنوان محقق ، نه هدف از مسیر اصلی روشن است و نه زمینه ی تغییر (تغییر چه چیز ؟) و یا عنوان بررسی سطح اعتقادات دانش آموزان یک کلاس از شفافیت و رسایی لازم برخوردار نیست .

3- عنوان باید از چارچوب محیط کاری محقق سرچشمه بگیرد .

· افزایش اعتماد دانش آموزان در جلسه ی امتحان

· افزایش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان

· بررسی بین جو سازمانی و سبک مدیریت

عنوان های فوق با فرض معلم بودن پژوهشگر به صورت زیر اصلاح می شود .

· « افزایش اعتماد به نفس دانش آموزان دختر کلاس پنجم دبستان شهید راحمی شهرستان اسدآباد »

· « افزایش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در کلاس چهارم ابتدایی دبستان مهدیه شهرستان اسدآباد»

· « رابطه بین جو سازمانی و سبک مدیریت دبیرستان دخترانه اندیشه شهرستان اسدآباد »

4-عنوان باید تغییر وضع نامطلوب را در جهت بهبودی وارتقاء نشان دهد .

· در اقدام پژوهشی تبدیل وضع موجود به وضع مطلوب در عنوان باید نشان داده شود . واژه های زیر تبدیل

وضع موجود به وضع مطلوب را نشان می دهد وبهتر است عنوان با این کلمات آورده شود .

تقویت ،کاهش ،تغییر ، اصلاح ،ایجاد ، حل رفع ، تبدیل ، بهبود ، راهکار عملی، به مثال های زیر توجه کنید :

ý روش یادگیری مبحث واریانس در درس آمار پایه دوم رشته ریاضی دبیرستان

ý ناسازگاری یک دانش آموز

ý تشویق و ترغیب دانش آموزان یک مدرسه برای شرکت در مسابقات کتاب خوانی

هیچ یک از عنوان های بالا تغییر را نشان نمی دهد . اصلاح موارد فوق به قرار زیر است :

ý افزایش یادگیر ی مبحث واریانس توسط دانش آموزان پایه دوم رشته ریاضی دبیرستان به روش مشارکتی

ý افزایش تشویق و رغبت دانش آموزان دبستان بعثت به شرکت در مسابقه ی کتاب خوانی

ý راهکارهای عملی مناسب برای رفع ناسازگاری یک دانش آموز

4- عنوان باید با مساله هم پوشی داشته باشد .

اگر پژوهشگری برای حل مشکل رفتاری یک دانش آموز تلاش کرده باشد عنوان زیر با مساله ای که محقق دنبال کرده هم پوشی ندارد :

« حل مشکل رفتاری دانش آموزان » اصلاح شده آن به شکل زیر است :

« حل مشکل رفتاری یک دانش آموزپایه دوم ابتدایی»

یا اگر محقق برای افزایش انگیزه دانش آموزان یک کلاس تلاش کرده باشد عنوان زیر با مساله پژوهشگر هم پوشی ندارد .

« افزایش انگیزه دانش آموزان » که آن را به صورت افزایش انگیزه دانش آموزان یک کلاس پایه دوم متوسطه رشته ریاضی در درس آمار و مدلسازی » می توان اصلاح کرد :

بیان مساله :

منظور از بیان مساله این است که مشکل به خوبی شناسایی شود و ابعاد و جنبه های آن از زوایا ی بیشتری مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد . توصیف وضع موجود و پرداختن به اهمیت وضرورت عنوان جزیی از بیان مساله است که در واقع ساختار اصلی و استخوان بندی فرآیند یک فعالیت است . از :

الف) توصیف وضع موجود ب) اجرای راه حل و نتیجه ج) توصیف وضع مطلوب

توصیف وضع موجود

بخش اصلی بیان مساله را توصیف وضع موجود تشکیل می دهد . در توصیف وضع نامطلوب کمبودها، ضعف ها،

نارسایی ها ،کاستی ها ، عیب ها و نقص ها و مخصوصاً عواملی که لازم است تغییر یابد از زوایا وابعاد گوناگون مورد بحث وبررسی قرار داده می شود . « اقدام پژوه کسی است که برای تغییر وضعیت موجود وضعیتی که در بیان مساله شرح داده شده است در جهت بهبود تلاش می کند . این وضعیت ممکن است در مقایسه با شرایط هم سطح و مشابه کار اقدام پژوه ، وضع نامطلوبی باشد ، مانند ناسازگاری یا گوشه گیری یک دانش آموز یا ضعف درسی دانش آموزان یک کلاس و در مقایسه با سایر کلاس ها یا ضعف بهره وری بخشی از اداره در مقایسه با سایر بخش ها ... » ممکن است وضعیت مورد نظر ، در مقایسه با الگوی مطلوب وبهتری که در ذهن اقدام پژوه وجود دارد وضعیت مطلوبی نبوده امّا در مقایسه با شرایط هم سطح مشابه کار اقدام پژوه وضعیت مشابهی داشته باشد مانند مدرسه ای که از نظر درسی مشابه مدرسه های دیگر است امّا اقدام پژوه با طرح های ابتکاری بنا دارد آن را ارتقاء بخشیده و به وضعیت بهتری تبدیل کند .

در زیر نمونه هایی از توصیف وضعیت موجود آورده شده است : نمونه 1:

مساله تحقیق :« بی علاقگی دانش آموزان سال سوم رشته انسانی در درس فلسفه و منطق »

عنوان تحقیق :« افزایش میزان علاقه مندی دانش آموزان یک کلاس (سوم متوسطه ) به درس فلسفه و منطق»

برخورد با مساله (تشخیص مساله) و توضیح وضع موجود .

به عنوان دبیر فلسفه سعی می کردم درس فلسفه و منطق را به صورت جزوه خلاصه کرده و دانش آموزان را وادار کنم تا آن را بنویسند ، ولی احساس می کردم که آن ها علاقه ای به این درس نشان نمی دهند . تا این که روزی دانش آموزان در حال نوشتن جزوه بودند که متوجه شدم ، آن ها به لحاظ جسمی و روحی خسته می شوند و بی علاقگی از نگاه آنها خوانده می شد . از آن جا که درس فلسفه و منطق دارای واژه ها ی نامأنوسی است دانش آموزان گاه گاه در نوشتن آن ها دچار اشتباه می شوند . تمام انرژی دانش آموزان صرف نوشتن می شد و فرصت برای بحث و تفکر و طرح سوال باقی نمی ماند . فضای کلاس ، خشک و بی روح بود و هیچ رغبت و انگیزه ای از جانب دانش آموزان مشاهده نمی شد . و... )

نمونه 2 :

مساله تحقیق :« ضعف یاد گیری دانش آموزان یک کلاس اول راهنمایی در درس زبان انگلیسی »

عنوان :« ارتقای یادگیری دانش آموزان یک کلاس اول راهنمایی در درس زبان انگلیسی»

برخورد با مساله (تشخیص مساله )

امروزه با توجه به گسترش وسایل ارتباطی از قبیل شبکه جهانی اینترنت و غیره برای دستیابی به دانش نوین و سازگاری با محیط و جامعه ای که دائم در حال تغییر است یادگیری زبان انگلیسی به صورت یک ضرورت در آمده است . هر چه سطح تحصیلات دانش آموزان و دانش جویان بالا می رود نیاز به آموزش زبان محسوس تر می شود زبان انگلیسی در تمام رشته های تحصیلی تنیده شده . دانش آموز در هر رشته ای که بخواهد ادامه ی تحصیل بدهد ناگزیر از یادگیری زبان است . افت تحصیلی زبان نه تنها ناکامی های تحصیلی را در پی داشته بلکه سالیانه میلیاردها ریال هزینه روی دست تصمیم گیران مسائل آموزشی باقی می گذارد .

اهمیت وضرورت تحقیق :

قسمتی از بیان مساله به اهمیت و ضرورت تحقیق مربوط می شود و در واقع زیانها و عواقب ناگواری که مشکل بر جای می گذارد در توضیح اهمیت وضرورت تحقیق آورده می شود ارزش وثمر بخش بود کار محقق وحیاتی ومهم بودن در تشریح ضرورت تحقیق منعکس می شود و محقق با پردازش ماهرانه ضرورت واهمیت تحقیق می تواند حس همکاری و تشریک مساعی دیگران برای پیشبرد مقاصد خود و رفع مشکل جلب نماید . به نمونه 2 مربوط به درس زبان توجه کنید .

« با توجه به این که ضعف دانش آموزان این کلاس در درس زبان موجب اتلاف وقت و عقب ماندگی آن ها نسبت به دانش آموزان دیگر می شد . و به اعتماد به نفس آنها لطمه وارد می کرد . و از طرفی چون علائم موفقیت یک معلم ، عملکرد کلاس ، در درسی است که او تدریس می کند خود به خود اهمیت و ضرورت تحقیق برای من بارزتر می شد .

شواهد 1 :

در شواهد 1، اطلاعات ومعلوماتی را که برای تبیین مساله حاصل شده است ، به کمک اسناد ومدارک (ارقام ، اعداد ، جداول ، نمودار ، ) ملموس تر ، گویاتر، عینی تر ، تجربی تر و سنجش پذیر تر می شود .

اگر در بیان مساله ، بی رغبتی دانش آموزان نسبت به موضوع درسی شرح داده شد ، در شواهد 1 این بی رغبتی با ثبت اعداد ، ارقام و نمودار باید نشان داده شود و اظهار نظرات آن ها در رابطه با این بی رغبتی شان لازم است به صورت مکتوب در آید . در شواهد 1 معلومات به دست آمده هر چه دقیق تر ، مستدل تر و مستندتر تشریح وتنظیم بشود . در مقایسه آن با شواهد 2 ( که مربوط به وضعیت مطلوب است ) ، تغییرات واصلاحات ایجاد شده قابل سنجش تر خواهد بود . در توصیف مساله نمونه2 ،اقدام پژوه ادعا کرده بود که دانش آموزان در درس زبان انگلیسی بسیار ضعیف هستند . او برای تهیه وتکمیل اسناد و شواهد خود از دانش آموزان امتحانی در خصوص درس زبان به عمل می آورد ونمرات آنان را ثبت می کند و برای این نمرات جدول فراوانی مربوط به توزیع نمرات آن ها را تنظیم می کند

20 -17 17-13 13- 9 9- 5 5-

نمرات دانش آموزان

3 9 10 5 3

فراوانی

شواهد 1 اطلاعاتی که باید دارای ویژگی های زیر باشند :

1- عینی ویا بر مبنای اعداد و ارقام قابل مقایسه باشد .

2- مبتنی بر قضاوت محقق نباشد . وقتی محقق ادعا می کند وضع درسی کلاس بد است ، در شواهد 1 باید نمره های کلاسی ارائه شود تا دیگران بتوانند به راحتی بر ضعف کلاس داوری کنند و حداقل منظور محقق را از ضعف بدانند .

3- برای اثبات وضع موجود گزارش ضعف کاری یک هفته ملاک نیست مثلاً در ارتباط با درس زبان ، نمره ها چند بار امتحان لازم است . و اظهارات یکی دو روزه حتی هفته ای در مورد بی رغبتی کسی نسبت به چیزی که نمی تواند ملاک درستی باشد .

4- فقط مساله را باید به اثبات برسانند نه جوانب آن را . در عنوان « بالا بودن توان درسی یک دانش آموز با حل مشکل گوشه گیری او » شواهد اگر منحصر به وضعیت رفتاری خود باشد کافی نیست . برای نشان دادن بی رغبتی دانش آموزان به یک درس ، گزارش نمره ها کافی نیست بلکه باید شواهد مبنی بر بی رغبتی آنان نسبت به درس ارائه شود . از قبیل نتایج تست ها یا سوالات رغبت سنج یا اظهارنظرهای دانش آموزان دیگر .

گرد آوری اطلاعات و روش های آن :

« گرد آوری اطلاعات مرحله ای از اقدام پژوهی است که در آن محقق ، به منظور پیدا کردن یک یا چند راه حل ، برای بهبود وضع موجود و تبدیل آن به وضع مطلوب کوشش کند .»

محقق در گرد آوری اطلاعات باید به نکات زیر توجه کند :

1- گرد آوری اطلاعات به منظور دستیابی به راه حل های مناسب انجام می پذیرد .

2- قبل از هر چیز ، علل وعواملی که موجب مساله شده است باید شناسایی شود .

3- برای گردآوری اطلاعات از چهار روش مصاحبه ، مشاهده و اسناد و مدارک می توان استفاده کرد .

4- منابع گرد آوری اطلاعات عبارتند از :

· خود یا افراد مورد مطالعه

· نزدیکان فرد یا افراد مورد مطالعه

· افراد متخصص در موضوع مورد نظر

· کتاب ها ، نشریه ها ، مجله ها و روزنامه ها

· طرح های پژوهشی

· اموری که با مساله در ارتباط هستند

· رایانه و ...

5- محقق در هنگام گرد آوری اطلاعات ، لازم است تمامی فعالیت های خود را با زمان بندی یادداشت کند . ویژگیهای دقیق منابع را ثبت کند و هیچ عملی یا نکته ای را که با مساله ارتباط دارد ، کوچک تلقی نکند .

6- کارهای دیگران را که در پیرامون یا مرتبط با این کار انجام داده اند حتماً محقق مطالعه کند .

ارایه راه حل:

پژوهشگر با استفاده از اطلاعات به دست آمده و تجزیه وتحلیل آن ها ابعاد وجوانب مشکل را به طور دقیق وشفاف شناسایی می کند . البته تشخیص مشکل وبه دست آوردن آگاهی بیشتر در مورد علل و عوامل آن ، حاصل مطالعه وضعیت موجود ، از طریق تکیه بر اطلاعات جمع آوری شده می باشد . وهدف پژوهشگر نیز در این مرحله پیدا کردن تغییر وضعیت موجود است . در ضمن تشخیص راه حل مناسب ، بهتر است به روش تصمیمات مشارکتی صورت بگیرد . زیرا نظر جمعی نسبت به نظر فردی از ارزش و وجاهت علمی و عملی بیشتری برخوردار است .بدون مشورت و نظر خواهی از دیگران ابداع راه حل مناسب به آسانی میسر نخواهد شد .

انتخاب راه حل

مرحله انتخاب راه حل به تفکر بیشتری نیاز دارد . پژوهشگر در انتخاب راه باید از نظرات سازنده افراد با تجربه بهره بجوید . وبا استفاده از اطلاعاتی که در اختیار دارد، در وهله اول لازم است چند راه را در نظر بگیرد وآنها را ارزیابی کند و نیز باید معایب ؛ محاسن و اثر بخشی این راه حل ها را به استناد شاخص ها و معیارهایی که در اختیار دارد با هم مقایسه کند و اگر تشخیص داد یکی از آن راه ها برای بهبود بخشی وضع موجود از همه کارسازتر است ، باید آن را به طور مستند دقیق ومستدل تشریح کند . و علت حذف راه حل های دیگر را نیز باید بیان کند .

توصیه جهت انتخاب راه حل بهتر

1- همیشه در نظر داشته باشید که راه حل مورد نظر به اطلاعات کافی استوار باشد .

2- هر چه اطلاعات جمع آوری شده درباره راه جدید بیشتر ومنطقی تر باشد ، امکان توفیقتان بیشتر خواهد بود .

3- در انتخاب راه حل شتاب به خرج بدهید .

4- همیشه متتظر اتفاق های پیش بینی نشده باشید .

5- پس از انتخاب راه حل جدید طرحی برای آن تدوین کنید وچگونگی اجرای راه جدید را به تصویر بکشید .

( برنامه ریزی ) . چه فعالیتهایی ؟ توسط چه کسی ؟ با چه وسایلی ؟ چگونه ؟ از جمله پرسشهایی است که در برنامه ریزی باید به آن پاسخ دهید .

6- راه جدیدتان حتماً باید در ارتباط با پرسش اساسی پژوهشتان باشد . یعنی این پرسش که « درباره این وضعیت چه کاری می توانم انجام دهم » ، راه شما در حقیقت پاسخ به این سوال اصلی است .»( قاسمی پویا ، 1382 ، صصص 61 ، 62 ، 63 )

مثال :

مساله تحقیق:« ضعف توان یادگیری مفاهیم و اصطلاحات … ارائه شده در درس زمین شناسی در یک کلاس درس»

عنوان تحقیق : « افزایش توان یادگیری مفاهیم و اصطلاحات …درس زمین شناسی در یک کلاس پایه سوم دبیرستان ، رشته تحصیلی تجربی »

ارائه راه حل : . . . چهار راه حل ارائه شد ، اولی به علت هزینه زیاد قابل اجرا نبود دومین راه حل چون با فاصله زمانی یک ماه صورت می گرفت تصور می رفت که بازدهی چندانی نداشته باشد ، راه حل سوم به علت محدود بودن امکانات مدرسه میسر نبود . امّا راه حل چهارم نحوه مشارکت دانش آموزان را فراهم می کند و دانش آموزان را با انگیزه قوی به تلاش و تکاپو وا می دارد مناسب بود .

اعتبار بخشی راه حل :

« تائید صاحب نظران ، نخبگان ، متخصصین و افراد هم فن از مهم ترین و ارزشمندترین عامل اعتبار بخشی راه حل محسوب می شود . ونیز پژوهشگران ، همکاران ، فرادستان ، مراجعان ، جامعه علمی و عموم مردم از نظر عوامل صالح ارزیابی کننده راه حل هستند که پژوهشگر باید آنها را مورد لحاظ نماید .» (ساکی ، 1383 ، ص 195 )

اثرات اعتبار بخشی عبارتند از :

v موجب افزایش اعتماد به نفس پژوهشگر می شود .

v به کار محقق مقبولیت می بخشد .

v ضرر اجرای راه حل مورد ادعای محقق کاهش می یابد .

v جو مشارکت در بین همکاران تقویت می شود .

v از ابهامات کاسته می شود .

v اجرای راه حل :

در اجرای راه حل هر چه قدر برنامه ریزی و پیش بینی دقیق باشد ، باز هم نمی توان حوادث و رویدادهای غیر مترقبه را برآورد کرد . فقط در مرحله اجرا و حرکت است که کارها به زلالیت می رسد وبرای حوادث و مشکلات پیش بینی نشده راهکارهای مناسب به دست می آید . لذا لازم است پژوهنده برای اجرای طرح خود از روابط انسانی قوی برخوردار گردد تا بتواند از مدیریت فردی و جمعی دیگران بهره مند شود . بطور کلی برنامه ریزی برای هر راه حلی باید شامل فرآیند ذیل باشد .

1- توصیف اقدام بهینه (در سطح فردی )

2- تشریح اقدام بهینه به صورت نوشتاری و توزیع آن میان افراد درگیر با اجرای طرح

3- تدوین فهرست هر کوشش و قدم های مربوط و چگونگی انجام آن .

4- چگونگی به عمل آوردن قدم های مورد نظر ( ساکی ، 1383 ، ص 169 )

در توصیف اقدام بهینه ( اجرای راه حل جدید ) باید نکات زیر رعایت شود :

1- اقدام مورد نظر باید به صورت دقیق چنان توصیف شود که رویدادهای واقع شده در مدت اجرای طرح آشکار شود .

2- متشکل از داده های کمی وکیفی باشد .

3- باید بتوان داده را به نظم در آورد تا توصیف اقدام میسر شود .

4- مثال : استفاده از روش تسلط یاب برای بهبود یادگیری درس ریاضی سال اول راهنمایی

نمونه ای از برنامه ریزی یک محقق برای همه مراحل اقدام پژوهی

1- مطالعه در مورد مساله

2- تدوین ونوشتن چگونگی تشخیص مساله

3- تدوین انگیزه و هدف

4- نوشتن وضع موجود و ضرورت مساله

5- به دست آوردن شواهد یک همراه با نوشتن آن

6- گرد آوری اطلاعات برای حل مساله

7- تدوین ونوشتن انتخاب راه حل

8- اعتبار بخشی راه حل

9- اجرای راه حل

10- نتیجه گیری

11- نوشتن نتیجه گیری

12- به دست آوردن شواهد 2 همراه با نوشتن

13- تدوین پیشنهادها

14- نوشتن و تدوین پیوست و منابع

15- بازنگری و پاک نویسی گزارش اقدام پژوهی

توضیح اجمالی در مورد اجرای بهتر راه حل

انتظار می رود که با اجرای راه حل منتخب اقدام پژوه وضعیت موجود به وضعیت مطلوب تبدیل شود . اجرای راه حل برگزیده شده باید از زوایا ، جوانب و ابعاد گوناگون مورد بررسی قرار بگیرد ، تا کسانی که به نحوی از انحاء در اجرای آن سهیم هستند دید روشن و شفافی نسبت به آن به دست آورند . « برای این منظور ضرورت دارد در جلسه های توجیهی ، اقدام بهینه به طور مشروح بیان شود و رئوس اقدام مورد نظر و چگونگی انجام آن نوشته شده و میان اعضاء توزیع شود . سپس طبق برنامه به اجرای اقدام پژوهی پرداخته شود . » (ساکی ، 1383 ، ص 58 )

شیوه شناسایی راه حل در اقدام پژوهی

کشف وشناسایی راه حل بهینه مستلزم اقدامات زیر است :

1- به راه حل هایی باید اندیشید که امکان عملی بودن آنها مقدور باشد .

2- تجزیه وتحلیل اطلاعات گردآوری شده و نتایج به دست آمده از مراحل مختلف تحقیق ، اساس شناسایی راه حل است .

3- آزمون فرضیه ها به روش علمی و آماری

4- نظر خواهی از همکاران و افراد مجرب که به منبع مشکل نزدیک تر هستند .

5- پرهیز از شتاب زدگی

6- راه حل در دل خود مشکل نهفته است . لذا با تبیین دقیق وضع موجود ٬ راه حل مناسب به تدریج مکشوف می شود .

7- توجه به اقدامات و ابداعات پژوهشگران دیگر

8- مقایسه راه حل های ارائه شده به منظور انتخاب راه حل مناسب .

نتیجه گیری :

« نتیجه گیری مرحله ای از اقدام پژوهی است که تغییرات مثبت و ابعاد مختلف وضع موجود را تشریح می کند . در این مرحله محقق ثمره زحمات خود و همکارانش را ارائه می دهد . و احساسات خود ارزشی اطمینان آنان را افزایش می دهد . تاثیر اجرای راه حل و تغییرات حاصل از آن در جریان نتیجه گیری تبیین می شود و این نشان دهنده این است که مشکل شناسایی شده تا چه میزان رفع گردیده است . نتیجه گیری در واقع مبنای پیشنهادات و سر آغاز تحقیقات دیگر بشمار می آید . بطور کلی در نتیجه گیری موارد زیر باید ملحوظ گردد .

1- توصیف دقیق وضع موجود ، با همه زوایا و ابعاد و جهات ، به گونه ای که خواننده گزارش یا شنونده آن کاملاً قانع شود که وضع موجود تغییر یافته وبه وضعیت بهتری تبدیل شده است .

2- در هنگام توصیف وضع مطلوب ، اشاره هایی هم در همان بعد به وضع موجود ( وضع نامطلق ) بشود تا گزارش هر جزء ملموس تر وعینی تر ارائه شود .

3- در همین خصوص ٬ به نتایج کار محققان دیگر هم اشاره شود و تا جایی که ممکن است به گزارش فعالیت ها هم با توجه به تغییراتی که ایجاد کرده و نتایجی که به دست آورده اند پرداخته شود .

4- سعی شود با عنایت به بخش توصیف وضع موجود در مقابل هر وضعیتی که از آن گزارش شده است گزارشی هم از وضع مطلوب گزارش شود » (سیف الهی ٬ 1384 ٬ ص 117 )

مثال :

اگر در توصیف وضع موجود آمده بود : « دانش آموزان نسبت به درس ریاضی ٬ اظهار بی علاقگی می کردند . » در توصیف وضع مطلوب یا نتیجه گیری ٬ ذکر شود که « دانش آموزان نسبت به درس ریاضی اظهار علاقه مندی می کردند .» با این جملات می توان تغییرات مطلوب تر و خیلی بیشتر به ترتیب بیان کرد :

· در کلاس فیزیک نشاط و شادابی دیده می شود .

· کلاس فیزیک به یک کلاس شاداب تبدیل شده است .

· در کلاس فیزیک نشاط و شادابی غیر قابل توصیف است .

5- سعی شود در ساخت ترکیب جملات از اغراق دور شود . همچنین تلاش شود از جملاتی که وضع موجود را ضعیف تر از آن چه هست نشان می دهند خودداری شود . محقق آن قدر باید دقیق باشد که نقش جملات و کلمات را درست متناسب با شرایط موجود به کار برد » ( همان منبع ٬ ص 117 )

بدیهی است که این نکته ٬ در توصیف وضع موجود ( در بیان مساله ) هم باید مد نظر باشد . به عنوان نمونه کسی که وضع موجود در کلاس فیزیک را توصیف می کند ٬ یکی از جمله هایی که نوشته٬ ممکن است این جمله باشد :

v در کلاس فیزیک نشاط وشادابی دیده نمی شود .

v در کلاس فیزیک هیچ نشاط و شادابی دیده نمی شود .

v در کلاس فیزیک نشاط و شادابی به ندرت دیده می شد .

v در کلاس فیزیک هیچ نشاط و شادابی دیده نمی شد .

توصیه می شود وضع مطلوب با جملات زیر آغاز شود :

v دانش آموزان از نظر روحی و جسمی خسته نمی شوند . روح پرسشگری و بحث به کلاس حاکم بود و ...

v دانش آموزان سال سوم رشته ریاضی یک کلاس به علت نداشتن اعتماد به نفس در بخش هایی از کتاب حسابان به خصوص در حل تمرینات ضعیف بودند .

v اعتماد به نفس دانش آموزان بالا رفته بود و با آرامش در کلاس حضور پیدا می کردند . و با علاقه به استقبال حل تمرینات کتاب حسابان می رفتند .

شواهد 2 :

پژوهشگر برای این که ثابت کند نتیجه تحقیق ٬ تغیییرات مثبتی را در پی داشته و در رفع مشکل موثر واقع شده ٬ نیاز به ارائه شواهد و توضیحات دقیق دارد . این شواهد باید مبتنی بر اعداد و ارقام و مدارک قابل سنجش باشد . شواهد 2 باید مورد تائید افراد نخبه و متخصص قرار بگیرد و با دلیل و مدرک همراه باشد . برای نمونه ممکن است که پژوهشگر مدعی شود که با اجرای راه حل جدید اعتماد به نفس دانش آموزان الف را (20% ) بالا برده ٬ این ادعا در صورتی قابل قبول است که با مدرک موثق نمرات حاصل از اجرای تست مخصوص اعتماد به نفس پیش از اجرای راه حل جدید ٬ با نمرات پس از آن مقایسه شود تا نتیجه مورد ادعای او (20% افزایش ) ثابت گردد . گزارش شواهد 2 با فعل های زمان گذشته ی ساده باید نوشته شود .

« گزارش شواهد 2 بهتر است به گونه ای تنظیم شود که اطلاعات آن قابل تطبیق با شواهد 1 باشد به عبارت دیگر اطلاعاتی در شواهد 2 ارائه می شود بهتر است با اطلاعاتی که در شواهد 1 ارائه می شود سنخیت داشته باشد . ( سیف الهی ٬ 1381 ٬ ص 112 )

تجانس شواهد 1 و 2 :

1- با توجه به اینکه شواهد 1 وضع موجود را توصیف می کند و شواهد2 وضعیت مطلوب را تشریح می کند٬

لذا فرآیند اقدام پژوهی لازم و ملزوم یکدیگرند .

2- اطلاعات شواهد 1 باید با اطلاعات شواهد 2 قابل مقایسه باشد .

3- ابزار گرد آوری اطلاعات در شواهد 1 با ابزار گردآوری اطلاعات در شواهد 2 باید سنخیت داشته باشد .

4- شواهد 2 در توصیف و تبیین وضع مطلوب باید متناظر با شواهد 1 در وصف وضع موجود باشد .

چند توصیه برای شواهد 2

vدر این مرحله می توانید برای داده های به دست آمده پوشه ای جداگانه با طبقه بندی خاص فراهم سازید .

vبیشتر بر داده هایی باید تکیه داشته باشید که به روشنی نشانگر ایجاد تغییر مطلوب در وضع موجود باشد .

vدر این قسمت نیز تاکید می شود هر چه داده های شما منطقی تر و جامع تر باشد بهتر می توانید ادعایتان را ثابت کنید . ( قاسمی پویا ٬ 1382 ٬ ص 77 )

پیشنهادها :

پژوهشگر در این مرحله مشخص می کند که چه کسانی می توانند از نتایج تحقیق او استفاده کنند . جنبه های کاربردی تحقیق و این که نتایج در کجا و در چه مواردی باید به کار گرفته شود ٬ با دادن پیشنهادها معین می شود.

در این مرحله لزوم استمرار کار تحقیق و علت ارزشمند بودن نتایج آن چه در جریان تحقیق پیش آمده و کارهایی که دیگران در جهت تکمیل کار تحقیق باید انجام دهند آشکار می شود . مسلماً یک محقق نمی تواند خاتم المتفکرین باشد و راه او راه نهایی و خالی از ایراد نخواهد بود . در مرحله پیشنهادی پژوهشگر نکات قوت و ضعف کار خود را بیان می کند تا در آینده افراد دیگر و یا خود او بتواند آن را دنبال کنند .

اقدام پژوه با توجه به تجربه گران بها و دانش ارزنده ای که به دست آورده پیام و پیشنهادش ٬ با نور خرد همراه است و می تواند چراغ هدایت سایرین باشد . در ضمن پیشنهادات باید به اهداف تحقیق و موضوع تحقیق مربوط باشد . به طور کلی در این مرحله محقق مدعی است که گوشه ای از حقیقت را کشف کرده و بر دانش انسان افزوده است .

ویژگی های گزارش یک تحقیق

1- گزارش باید به لحاظ ترتیب و توالی مطالب و موضوعات جالب و جذاب باشد .

2- گزارش تحقیق نباید به رنگ غرض ٬ تعصب و به یک سو نگری آلوده شود .

3- گزارش باید به نثر سلیس ٬ روان نوشته شود .

4- در گزارش تحقیق از به کار بردن واژه های دو پهلو ٬ مبهم و اغراق آمیز باید اجتناب کرد .

5- مراحل تدوین گزارش تحقیق

الف ) مطالب مقدماتی ( صفحه ٬ عنوان ٬ چکیده و تشکر و قدر دانی )

ب ) محتوای مطالب یا متن گزارش

ج ) پیوست ها

د ) منابع

عنوان تجربه :

لالی ناشی از ترس و خجالت

مقدمّه :

اختلال در تکلم ٬ انواع گوناگون دارد عامل نوعی از این اختلال عضوی می باشد که در این جا مورد بحث ما نیست . نوع شایع آن لکنت زبان است .گاهی اوقات فرد٬ قادر به تکلم نیست که آن را «لالی عاطفی » می نامند . لالی انتخابی یا گنگی اختیاری ٬ ناتوانی انتخابی در سخن گفتن را گویند .گاهی اولیای مدارس یا والدین از دانش آموزان به دلیل اینکه در مدرسه یا در مقابل افراد خاص ٬ صحبت نمی کنند ٬ شاکی هستند . در واقع این گروه از دانش آموزان ٬ قدرت تکلم داشته و مشکل بیان دارند . ولی در یک مکان خاص از صحبت کردن امتناع می ورزند . و این موقعیت اغلب مدارس است . این دانش آموزان ٬ ممکن است در مکانهایی که صحبت می کنید از نظر روانی هیچ گونه مشکلی نداشته باشند ٬ ولی بسیار دیده شده است که اختلالات رفتاری دیگری نظیر پرخاشگری ٬ لجبازی و یا حالات وسواسگرانه از خود نشان می دهند . بسیار کم رو و خجالتی به نظر می رسند . ولی اگر خوب دقت کنیم ٬ خواهیم دید که همین بچه های به ظاهر کم رو و گوشه گیر خیلی سریع تر با بچه های دیگر ارتباط کلامی برقرار می کنند .

در حالی که کودکان ٬ با لالی انتخابی در مکان مورد نظر خود برای امتناع از تکلم حتی با یک نفر هم ارتباط کلامی برقرار نمی کند . ارتباطهای غیر کلامی آنها با هم کلاسیهای عادی است . در بازیهای دسته جمعی شرکت می کنند . باهوش و مستعد هستند و در انجام تکالیف ٬ منظم و مرتب می باشند .

عوامل روانی در بروز این مشکل نقش عمده ای دارد . در این تحقیق ٬ نمونه مورد نظر ما مشکل خجالت وکم رویی و ترس از معلم را تواماً داراست . چنین به نظر می رسد که این عوامل ٬ بیشترین اثر را در بروز لالی وی داشته باشد .

توصیف وضعیت موجود و تشخیص علل مسئله

روز بازگشایی مدرسه ٬ وقتی مدیر مدرسه ٬ لیست دانش آموزان یکی از کلاسهای دوم راهنمایی را به من داد ٬ وارد کلاس شدم و بعد از سلام و احوالپرسی و معرفی خود و رشته تدریسم ٬ نوبت به معرفی و آشنایی بچه ها رسید . بچه ها یکی یکی خود را معرفی کردند ؛ به نیمکت سوم که رسید ٬ یکی از بچه ها همین که دهان باز کرد و نامش را با لکنت گفت : م . م . م . (مریم ) هیاهویی در کلاس بر پا شد « خانم این حرف نمی زنه » خانم پارسال هم همینطور بود . « خانم لال نیست » و بالاخره بچه ها با سر و صدای زیادی او را معرفی کردند . مریم سکوت کرده بود . از ظاهر قضیه معلوم بود که می خواهد حرف بزند ؛ ولی چیزی مانع صحبت کردنش می شود هفته اول گذشت و هر هفته 6 ساعت در آن کلاس تدریس داشتم . در تمام ساعات تدریسم مریم سکوت اختیار می کرد و چیزی نمی گفت به دنبال علت مسئله بر آمدم . با مطالعه منابع و صحبت والدین دلایل این مشکل را چنین یافتم :

- افراط و زیاده روی در محبت مانع رشد و تکامل فرد می گردد . بچه هایی که در محیط خانواده تمام خواسته های آنها بدون چون و چرا انجام می گیرد در محیط اجتماع انتظار دارند تمام آرزوهای آنان به فوریت بر آورده شود . در صورت عدم توفیق و روبرو شدن با شکست ٬ تصور می کنند که همه علیه آنان قیام نموده و عداوت دارند در نتیجه ترسو و حتی خود خواه می شوند .

- با توجه به شواهد و مدارک به دست آمده ٬ می توان گفت ٬ مریم از نظر خانوادگی هیچ مشکلی نداشته و احساس ناتوانی و عدم سازش و مشکل عاطفی هم در وی مشاهده نگردیده ٬ اما آنچه را که می توان بیان کرد ممکن است ضربۀ روحی وارده ناشی از تنبیهی باشد در مکانی خاص .

تنبیه خشن ترین و نامطلوب ترین ٬ روش تغییر رفتار است . البته تنبیه همیشه باعث کاهش رفتار نامطلوب نمی شود ٬ بلکه موقتاً آن را وا پس می زند . رفتار واپس زده برای همیشه در خزانۀ رفتاری فرد باقی می ماند . گاهی اتفاق می افتد که فرد تنبیه شده برای احتراز تنبیه به رفتاری که تنبیه می شود نپردازد و رفتارهای دیگری را جانشین آن کند ؛ مانند دلیل تراشی ٬ خیال پردازی ٬ همانند سازی و هم سکوت مطلق ویا لالی عاطفی .

خجالت یکی از علل احساس حقارت است . احساس حقارت از ارزیابی نادرست خویش سرچشمه می گیرد واین احساس ٬ وقتی برای فرد پیش می آید که خود را پایین تر از حد مطلوب ببیند وفکر کند که به آن چه خود را شایسته آن می داند ٬ نرسیده است . خانواده ٬ نقش مهمی در ایجاد این احساس دارد و برخورد معلمین و هم سالان در محیط رقابت آمیز مدرسه ٬ مقایسه دانش آموزان با یکدیگر ٬ احساس حقارت را سبب می شود .

گرد آوری اطلاعات شواهد1

هنگامی که به طور قطع و یقین مشکل را احساس کردم پرسش و پاسخهایی در کلاس با هم کلاسیهایش انجام دادم.

مطمئن شدم که مریم از نظر عضوی و تکلم هیچ مشکلی ندارد . دوستانش اقرار کردند که وی در زنگ تفریح با آنها صحبت می کند . قبل از هر چیز از دور نظاره گر رفتار او شدم از پشت پنجره دفتر مدرسه او را مورد مشاهده قرار دادم ؛ متوجه تحرک و نشاط او در صحبت کردن با دوستانش شدم . تاکنون حدود دو ماه از سال تحصیلی می گذرد و مریم دروس شفاهی را با خطی زیبا روی تخته می نویسد چندین بار با خانواده او تماس گرفتم . در رابطه با این مشکل با مادر وی صحبت کردم . برای برقراری روابط عاطفی بیشتر با او رابطه خانوادگی برقرار کردم . برقراری رابطه عاطفی ٬ توانست روحیۀ پر نشاط وی را حفظ کند ؛ ولی باز هم او در حضور معلم و اولیای مدرسه صحبت نمی کرد .

تجزیه و تحلیل داده ها

پس از مطالعه رفتار مریم و بحثهایی که انجام شد اطلاعات حاصله مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت . کلیۀ داده های مکتسب یادداشت شده ٬ همگی بیانگر این مساله بود که مریم از نظر فیزیکی هیچ مشکلی برای صحبت کردن ندارد . علل صحبت نکردن وی تا اندازه ای مشخص و فهرست وار نوشته شده که به طور خلاصه این گونه بود .

- علت ترس ٬ تحقیر و تنبیه توسط معلم یا معلمین سالهای قبل ؛

- اظهار حساسیت بیش از حد مریم توسط خانواده ؛

- تنبیه به دلیل پرحرفی و شیطنت بچه گانه مریم ؛

- تداوم سکوت به علت کم رویی و مقابله با نگاههای سئوال انگیز دوستان و اطرافیان .

اجرای طرح جدید و نظارت بر آن

بعد از تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده از وضعیت مریم برای معالجه او « تشویق » را بر گزیدم . چون به نظر من روحیه لطیف او با تشویق دگرگون می شد . هنگامی که با خط زیبا بر تخته کلاس می نوشت و تمرینها را انجام می داد با تشویق کلاسی ٬ او را ترغیب به صحبت کردن می نمودم .گاهی جوایز به او داده می شد . در سئوالی که به صورت شفاهی از او می شد ٬ چون کتبی پاسخ را می نوشت ٬ نصف نمره به او تعلق می گرفت . اگر چه این موضوع او را می آزرد ولی ترجیح می داد که کلیه سئوالها را کتبی پاسخ دهد .

با سپردن مسئولیت به او نتیجه ای حاصل نشد چرا که وی در جایی که نیاز به صحبت کردن بود درگوشی با بقیه صحبت می کرد .

و بیشتر اوقات از پذیرفتن مسئولیت سرباز می زد . ارتباط را با خانواده اش نزدیک تر کرده ٬ گاهی اوقات با مادر مریم هماهنگی می کردم و در ساعت مقرر به خانه آنها می رفتم . ولی او فقط با سر جواب سلام مرا می داد . کلیه راههای مورد نظر آزمایش شد علاقه مندی مریم با من بیشتر می شد ؛ ولی باز هم صحبت نمی کرد . با مشورت و کسب تکلیف از مدیر آموزشگاه و راهنمای مشاور آموزشگاه نتیجه گرفتم که باید مدرسه مریم عوض شود در جایی که به دور از چشم همکلاسیها و معلمین باشد .

پیشنهاد اولیای مدرسه این بود که ممکن است این جدا شدن از مدرسه و دوستان ضربه روحی بیشتری به او وارد کند و در نتیجه این کار به مهر آینده موکول شد در طول تعطیلات تابستان کم کم من ارتباط را با مریم قطع کردم با این کار می خواستم خاطره کلاس و صحبت نکردن را از ذهن او پاک کنم پرونده مریم برای ثبت نام به مدرسه جدید انتقال یافت مدرسه ای که برای ادامه تحصیل او در نظر گرفته شد از هر نظر مورد اطمینان بود . قبل از هر چیز با مدیر مدرسه جدید در رابطه با مشکل دانش آموز صحبت شده بود . خوشبختانه مدیر مدرسه جدید در این مورد با ما همکاری لازم را داشت .

گرد آوری اطلاعات ( شواهد 2 ) – ارزیابی نتایج

مدرسۀ مریم در مکانی دور از مدرسه قبلی دور از محل زندگیش و دارای کادر اداری و آموزشی مجربی بود و چون یکی از دلایل صحبت نکردن مریم در محل کلاس کم رویی و آگاهی دوستانش از علت مشکل بود ٬ اسامی دانش آموزان مدرسه جدید را مورد بررسی قرار دادیم تا هیچ یک از دوستان سالهای قبل او در آن کلاس نباشند . چه ممکن بود دوباره از صحبت کردن امتناع کند . بالاخره روز بازگشایی مدارس رسید با توجه به اظهارات یکی از معلمین (جدید ) مریم در اولین لحظات ورود به کلاس با چهره ای مضطرب کلاس و کلیه دانش آموزان را وارسی می کرد . شاید به دنبال آشنایی می گشت تا دوباره مشکلش از سر گرفته شود . معلم وی ابراز می کرد ٬ تمامی رفتار او را زیر نظر داشتم با لبخندی مهر آمیز سعی در برطرف کردن نگرانی او داشتم و بدین طریق توانستم به او اطمینان خاطر بدهم . هنگام معرفی خود با صدایی بلند ولی لرزان شروع به صحبت کرد . از شادی در پوست خود نمی گنجیدم . این اولین گام برای پیشرفت بود .روزها به این ترتیب می گذشت و هر روز من با رضایت بیشتری به دنبال ماجرا بودم . بنا به اظهارات معاون مدرسه و یکی از معلمین مریم در زنگ تفریح و کلاس از روحیه ای پر نشاط برخوردار بوده است .

نتیجه گیری

پس از ارزشیابی این طرح و اطلاعات به دست آمده به این نتیجه رسیدم که طرحی موفق بوده و این موفقیت را به دلایل زیر می دانم :

- پس از گذشت دو سال تحصیلی که مریم در کلاس سکوت اختیار کرده بود توانست به راحتی در کلاس و مدرسه جدید صحبت کند .

- مسئولیت پذیری وی در کلاس زیاد شد .

- ترس وخجالت او از معلم و همکلاسان از بین رفت .

- اعتماد به نفس فوق العاده ای در وجودش به چشم می خورد .

- پیشرفت تحصیلی وی بیش از پیش شد .

- بسیار خوشحالم که توانسته ام گامی موثر در جهت آموزش و پرورش نوجوانان مرز و بوم بردارم .

منابع

v ساکی ٬ رضا ٬ اقدام پژوهی ( برای بهبود آموزش وتدریس ) ٬ چاپ اوّل ٬ تهران ٬ پژوهشکده تعلیم و تربیت ٬ 1383 .

v سیف الهی ٬ وجه الله ٬ اقدام پژوهی در آموزش و پرورش ٬ انتشارات گیلان ٬ 1384 .

v قلسمی پویا ٬ اقبال ٬ پژوهش در عمل ٬ چاپ افست ٬ تهران ٬ پژوهشکده تعلیم وتربیت ٬ 1382 .

v گویا ٬ زهرا ٬ تحقیق عملی و کاربرد آن در آموزش ٬ تهران ٬ پژوهشکده تعلیم وتربیت ٬ 1383.

v سیطاهر ٬ علی ٬ کاربرد پژوهش در آموزش وپرورش ٬ تهران ٬ شرکت فرهنگی هنری نقطه سایه ٬ 1382 .

v احمدی ٬ احمد ٬ راون شناسی نوجوانان و جوانان ٬ تهران 1374 .

v سیف ٬ علی اکبر ٬ روان شناسی پژوهشی ٬ آگاه ٬ 1375

v طاوسی ٬ عزت ٬ برگزیده مقالات راهنمایی – مشاوره ای معلمان ٬ انتشارات وزارت اموزش وپرورش ٬ 1384 .

اقدام پژوهشی

مطالب مشابه :

خلاصه ای از اقدام پژوهی زیست شناسی

آمزش اقدام پژوهی همراه با مثال

مقالات اقدام پژوهی

خلاصه اقدام پژوهی

اقدام پژوهی فایل 4

اقدام پژوهشی

دانلود پرسشنامه ی دوره ی اقدام پژوهی

اقدام پژوهی