تحلیل و بررسی بافت های فرسوده شهری و نحوه بهسازی آنها (نمونه موردی: شهراشنویه)

تحلیل و بررسی بافت های فرسوده شهری و نحوه بهسازی آنها

تحلیل و بررسی بافت های فرسوده شهری و نحوه بهسازی آنها
(نمونه موردی: شهراشنویه)

محقق: حمیدی استاد راهنما: کریمی بهمن 89

فهرست مطالب:
مقدمه....................................................................................................... 3
فصل اول: طرح مسئله
بیان مسئله.................................................................................................. 5
اهداف تحقیق............................................................................................... 6
سؤالات و فرضیه های تحقیق............................................................................ 7
فصل دوم: پیشینه تحقیق
پیشینه تحقیق.............................................................................................. 10
فصل سوم: روش تحقیق
نوع تحقیق براساس هدف و روش عمومی تحقیق.................................................... 12
فصل چهارم: تحلیل داده ها
انواع داده های تحقیق................................................................................... 14
ضریب همبستگی لاندا................................................................................. 16
محاسبه ضریب همبستگی ( به روش استاندارد – اسپیرمن – تعیین )............................ 17
پرسشنامه وپاسخنامه................................................................................... 20
فصل پنجم: یافته های تحقیق
در نگاه اول بافت فرسوده چیست؟.................................................................... 23
اقدامات شهرسازی جدید وتاثیر آن بر روی بافت قدیمی شهرها................................... 24
فصل ششم: نتیجه گیری و پیشنهادات
نیازهای افراد خانوار به مسکن از نظر ابعاد واندازه های واحد مسکونی........................ 27
راه کارهایی برای نوسازی بافت های فرسوده...................................................... 28
نتیجه گیری ............................................................................................ 29
تصاویری از بافت های فرسوده اشنویه.............................................................. 30
منابع..................................................................................................... 33

مقدمه:
از آنجا که شهرهای با قدمت طولانی و سابقه تاریخی درازمدت در نگاه نخست توجه ما را به مفهوم سیمای ظاهری آن جلب خواهد نمود، همیشه مسائل فرسودگی بافت خانه های مسکونی یکی از مشکلات اساسی آن به حساب می آید، وبا توجه به آنکه شهر اشنویه نیز یکی از چنین شهرهایی می باشد که ضمن سابقه ی طولانی و قدمت سه هزار ساله ی آن، آنچنان که مناسب وضع موجود آن شهر باشد، رشد به سزایی از لحاظ توسعه شهر و بهبود بافت های قدیمی در آن بوقوع نپیوسته است. و به طور نامطلوبی در زمین های اطراف آن به ساخت و سازهای سریع دست می زنند و لو آنکه چاره ای در اصلاح مراکز فرسوده ی داخلی آن شهر اندیشیده شود.
در جهت چاره جویی این مهم در ابتدا باید به علل عدم توجه مدیران شهری و همچنین مسائل راهکاری در این زمینه، یعنی بهبود بافت های قدیمی و فرسوده در این شهر و شهرهای با وضعیت مشابه آن می پردازیم.
?

فصل اول
طرح مسئله

پیشگفتار فصل اول:
هر تحقیق علمی با بیان مسئله یا سؤال تحقیق آغاز می شود که محقق و تحقیق باید به آن پاسخ دهد. سؤال یا سؤال های تحقیق ذهن محقق را متوجه موضوعی می کند که باید به آن توجه شود. در این راستا بیان دقیق مسئله تحقیق اهمیت زیادی دارد. مسئله تحقیق باید تمام متغییرهای تحقیق را شامل شود.

بیان مسئله:
از تأثیراتی که شهرهای قدیمی در پیروی از نیازها، خواستها و شرایط جدید پذیرا شدند، بر روی بافت مسکونی و محلات قدیمی و بازار، نتیجه ملموس تری را به دنبال داشته است. سایر عناصر و فضاهای کالبدی شهرها نیز یا تضعیف شده و یا به نحوی نقش کارکردی خود را از دست داده اند. بافت قدیمی شهرها که شالوده مدنی و تشکیلاتی خود را تا شروع شهرسازی های دوره جدید (معاصر) حفظ کرده بودند، با شروع فعالیت های جدید متحول شده است و تغییر شکل در نقش ظاهری و درونی آنها بشدت الزامی است. آنچه که در وحله اول موجب ازهم پاشیدگی بافغت قدیمی شهرها خواهد شد، افزایش اتومبیل ها و به ناچار خیابان کشی هایی برای ایجاد شبکه های ارتباطی به منظور تسهیل در رفت و آمد آنها می باشد. (منبع: ناصر مشهدیزاده دهاقانی – تحلیلی از ویژگیهای برنامه ریزی شهری در ایران.)
بنابراین اهمیت موضوع در جامعه امروزی کاملاً محسوس و آشکار است، زیرا این امر هم منشاء بدقواره گی سیمای کالبدی شهر است و هم سبب خواهد شد که نظارت و رسیذگی به بهسازی بافت های فرسوده از طرف مدیران شهری، خوب تلقی نشود و به عدم رضیاتمندی به جهت تاًخیر در اجرای نوسازی بافت مکان های فرسوده و هسته ای در مراکز شهر منجر گردد. (منبع: ناصر مشهدیزاده دهاقانی – تحلیلی از ویژگیهای برنلمه ریزی شهری در ایران- صفحه 381.)
لذا ضرورت رفع این معضل کهنه و قدیمی و درمان آن باید در اولویت های مهم مسئولان شهری قرار گیرد، تا با استفاده از اندیشمندان علم جغرافیا و تلفیق آن با رهنمودهای صاحبان تجارب شهرسازی گام های اساسی برداشته شود.
?

اهداف تحقیق:
الف- اهداف کلان: 1- بررسی و ارزیابی محله های مسکونی از لحاظ چگونگی و دسته بندی
بافت های مسکونی آنها
2- تعیین محدوده این مطقه ها از لحاظ فاصله و حریم قانونی آنها با محله
های با بافت تازه
3- عریض تر کردن خیابانها به گونه ای که لطمه ای به مساکن عمومی
وارد نشود
ب- اهداف خرد: 1- شناخت طرح های اجرایی و سازگاری با بهسازی بافت های قدیمی در شهر
2- تلاش در جهت یافتن علل اصلی عدم موفقیت مدیران در چند ساله اخیر
3- کنترل وضعیت ترافیک شهری و حجم عبورومرور موجود بروی خیابان های
اطراف مساکن دارای بافت فرسوده
4- بررسی آماری جمعیت ساکن در منطقه و تطابق آن با مقدار نیازهای موجود
در بازار مربوطه

سؤالات:
1- رابطه بین طرح های جامع شهری و چگونگی استقبال مردم ساکن در مکان های با بافت فرسوده در زمینه بهسازی مساکن مذکور چگونه بوده است. (سؤال رابطه ای)
2- آیا بهتر است جهت ایجاد یک زمینه مناسب برای اجرای طرحی مفید در جهت بهسازی این بافت ها تغییر در کادر فنی موجود در شهرداری ها ایجاد نمود یا به بودجه اهدایی از طرف دولت در این زمینه بیاندیشیم. (سؤال تفاوتی)

فرضیات:
1- بهسازی بافت های فرسوده مستلزم برنامه ریزی و تلاش دیگر ارگان های حاکمیت و در پاره ای موارد نیازمند یک عزم و اراده ملی بوده و از حیطه اقتدار یک برنامه ریز شهری به تنهایی خارج است.
2- عواملی که سبب عدم توجه به بهسازی بافت فرسوده شهری شده است متعدد و به نوعی با تمامی عوامل مؤثر در عدم سلامت روابط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهروندان با مدیران شهری در ارتباط است.
?
انواع فرضیه

الف- فرضیه توصیفی:
1- وضعیت کنونی به بار آمده از بافت فرسوده شهری منجر به بدقوارگی کوچه های موجود در آن مناطق شده است.
2- اقدامات انجام گرفته دررابطه با بهسازی بافت های فرسوده ضعیف بودهاست ونیازبه ارائه راهکارهای بهینه و کارآ، در این زمینه کاملاً محسوس می باشد.
ب- فرضیه جهت دار:
بهسازی بافت های فرسوده مستلزم برنامه ریزی و تلاش دیگر ارگان های حاکمیت و در پاره ای موارد نیازمند یک عزم واراده ی ملی بوده و از حیطه ی اقتدار یک برنامه ریز شهری به تنهایی خارج است.
ج- فرضیه بی جهت (غیر رابطه ای):
چنان چه در نگاه نخست فرسودگی بافت شهر نتیجه کم کاری مدیران شهری می باشد، ما در عدم همکاری مردم ساکن در آن مناطق به تردید افتاده ایم.
د- فرضیه چند متغیره:
عواملی که سبب عدم توجه به بهسازی بافت فرسوده شده اند متعدد و به نوعی با تمامی عوامل موثر در عدم سلامت روابط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهروندان با مدیران شهری و هم چنین عدم اطمینان از جوابگویی بودجه تعیین شده از طرف دولت در قبال پرداخت خسارت به مردم متضرر و غیره در ارتباط است.

فصل دوم
پیشینه تحقیق

پیشگفتار فصل دوم:
در بررسی پیشینه تحقیق باید براساس مطالعه منابعی که در گذشته در ارتباط با موضوع انجام گرفته است، به بیان و نقد مطالعات گذشته با ذکر عنوان و زمان آن اقدام نماییم. اشاره به پیشینه تحقیق محقق با مطالعه منابع گذشته می تواند از موضوعات تکراری و بی مورد پرهیز نماید.

پیشینه تحقیق
1- فصل چهارم از کتاب تحلیلی از ویژگی های برنامه ریزی شهری در ایران، نگارش ناصر مشهدیزاده دهاقانی- دانشگاه علم و صنعت- (صفحات 379 تا 435) تحت عنوان شروع اقدامات شهرسازی جدید و تاثیر آن بر روی بافت قدیمی شهرها.
2- فصل دوم از کتاب فرآیند برنامه ریزی شهری ایران، نگارش دکتر محمد تقی رهنمایی و دکتر پروانه شاه حسینی، دانشگاه تهران- از انتشارات سمت. (صفحات 26 تحت عنوان: ضرورتهای فیزیکی و کالبدی و صفحه 165 تحت عنوان: مطالعات کالبدی).
3- فصل اول از کتاب جغرافیا و شهرشناسی نگارش دکتر یدا... فرید، از سری انتشارات دانشگاه تبریز. (مباحث پیشگفتاری- صفحات 7 تا 14)
4- فصل های پنجم و ششم از کتاب برنامه ریزی مسکن، نگارش دکتر محمد رضا پور محمدی، دانشگاه تهران از سری انتشارات سمت – (صفحات 69 تا 76) تحت عنوان: برقراری استاندارد های مسکن و تسهیلات مربوطه. (صفحات 118 تا 150) تحت عنوان: سیاستهای خانه سازی.
5- اصول و روش های طراحی شهری و فضای مسکونی در ایران، نگارش آقای محمود توسلی، که در سال 1367 به زیر چاپ رفته است. (صفحه 29)

فصل سوم
روش تحقیق
پیشگفتار فصل سوم:
در این قسمت به روش یا روش هایی که در تدوین تحقیق خود استفاده کرده ایم اشاره خواهیم کرد. روش اتخاذی توسط محقق باید متناسب با موضوع و طرح مسئله باشد. در این قسمت به بیان روش یا روش های عمومی تحقیق وهمچنین روشهای گردآوری، ابزار گردآوری و روش های استخراج اطلاعات اشاره می کنیم.

انواع تحقیقات بر اساس هدف

1- تحقیات بنیادی: هدف آن آزمودن نظری ها و روابط پدیده ها است، که در این نوع تحقیقات رد
یا تاًیید نظریه ها امکان پذیر است.
2- تحقیقات کاربردی: هدف آن توسعه دانش در یک زمینه خاص است. و به سمت کاربرد عملی
هدایت می شود.
3- تحقیقات عملی: مجموعه تدابیر علمی برای یک کار پژوهشی که محقق به دنبال دستیابی به
نتایج جدید در سطح کوتاه مدت است.
موضوع تحقیق اینجانب (تحلیل و بررسی بافت های فرسوده شهری و نحوه بهسازی آنها) بر اساس هدف آن از نوع تحقیقات عملی می باشد. چون در این گونه تحقیقات مجموعه ای از تدابیر علمی برای انجام یک کار پژوهشی دنبال خواهد شد و چنانچه هدف از تحقیق ما از موضوعش پیداست گذشته از تحلیل به چگونگی انتخاب یک راه مناسب جهت بهسازی بافت فرسوده می پردازد و به تدابیری علمی نیازمند است تا بتوان آن را به نحو احسن انجام داد.
انواع روش های عمومی تحقیق: توصیفی، موردی، پیمایشی، تداومی- مقطعی، همبستگی، علی- مقایسه ای، تاریخی، تحلیلی و میدانی.
روش تحقیق اینجانب: موردی میدانی است. زیرا:
تحقیقات موردی= مطالعه از یک زاویه معیین با دستکاری متغییر مستقل و مشاهده ار آن بر متغییر وابسته.
تحقیقات میدانی= کوشش برای برنامه ریزی، آماده سازی و جمع آوری داده های اولیه.

فصل چهارم
تحلیل داده ها
پیشگفتار فصل چهارم:
در این قسمت روش یا روش های تجزیه و تحلیل داده ها را با استفاده از فنون آماری بیان می کنیم و دلالت منطقی و علمی خود را در خصوص بکارگیری روش ها و فنون مورد استفاده در تحلیل داده ها را با ذکر چند نمونه از مشکلات شهر مورد مطالعه توجیه می نماییم.
انواع داده ها
1- داده های اولیه و ثانویه: اولیه (به صورت میدانی)– ثانویه (حاصل پردازش داده های اولیه)
الف- داده های اولیه=1- تعداد مساکن دارای بافت فرسوده(خانه های مرمتی و تخریبی قابل احیا)
2- تعداد جمعیت ساکن در محله های دارای بافت فرسوده.
3- خیابان های کم عرض و پرپیچ و خم قابل تعریض.
ب- داده های ثانویه= 1- میزان ترافیک موجود در مناطق دارای بافت فرسوده.
2- قیمت زمین مسکونی محله مورد مطالعه.
3- چگونگی وضعیت فاضلاب و نحوه دفن زباله های مردم در طی چند
سال اخیر.
2- داده های مقطعی و سری زمانی: مقطعی (داده هایی که در یک مقطع زمانی معیین جمع آوری شده اند، در زمان کوتاه و شرایط ویژه)- سری زمانی (داده هایی که در چند دوره مختلف زمانی به طور پیوسته جمع آوری شده اند وقالب زمانی طولانی تری دارند)
الف- داده های مقطعی= 1- سرشماری جمعیت ساکن در مناطق فرسوده شهر
2- آمارگیری از وضعیت اقتصاد خانورهای ساکن در مناطق فرسوده
ب- داده های سری زمانی=1- میزان روزهای دارای اوج ترافیک درمناطق دارای بافت فرسوده
2- بررسی رشد سالانه نوسازی خانه ها نسبت به کل خانه های موجود.
3- داده های واقعی و تفسیری: واقعی یا سخت (داده هایی که با شیوه علمی جمع آوری شده اند)- تفسیری یا نرم و ذهنی (بر اثر برداشت های ذهنی و شیوه های تفسیر از منابع مختلف بدست آمده اند)
الف- داده های واقعی= 1- مشخص نمودن تعداد خانه هایی که دارای بافت تخریبی می باشند و
اجرای اقدامات در زمینه اعطای وام به صاحبان آنها از طریق بنیاد
مسکن و شهرسازی.
2- تعداد کارکنان مشغول به تعریض خیابان وآسفالت آن در مناطق
بهسازی شده.
ب- داده های تفسیری= 1- میزان رضایت ساکنان از بهسازی مناطق فرسوده و تعریض کوچه
ها که موجب از دست دادن قسمتی از زمین مسکونی آنها خواهد شد.
2- میزان جوابگویی بودجه تعیین شده برای شهرداری درجهت اجرای
طرح بهسازی بافت فرسوده شهری.

4- داده های فضایی و غیر فضایی: فضایی (برگرفته از شرایط مکانی که بیان کننده موقعیت مطلق میباشد) - غیر فضایی (داده هایی که وابسته به شرایمکانی نیستند وبیام کننده موقعیت نسبی میباشند)

5- داده های پیوسته و طبقه ای: پیوسته (مقادیر وارزش های منظمی را در محدوده معینی می پذیرند) (عددی) - طبقه ای (مقادیر و ارزش های مشخصی را به خود نسبت می دهند) (غیر عددی)
که در اینجا به معرفی داده های فضایی و غیر فضایی و همچنین داده های پیوسته و طبقه ای نمی پردازیم، چون از حیطه تحقیق ما خارج است، ولی به گونه ای که در دیگر انواع داده ها عمل کردیم باید عمل شود. (مراجعه شود به کتاب روش تحقیق در جغرافیا)
?
سنجش درجه قوت رابطه بین متغییرها با ضریب همبستگی لاندا (?)، در شهراشنویه
الف- محاسبه مقیاس رتبه ای:
محله رتبه محله رتبه
سید آباد 2 رحیم آباد 1
فرهنگیان 1 سلیم آباد 2
دخانیات 2 فاز3 1
کانی 1 دانش 2
مجید آباد 1 مسجد جامع 3
بعثت 2 چهل متری 3
چهارراه 2 قطره کانی 2
مام تمر 2 حنفیان 3
( راهنمای جدول: 1= محله های با بافت نوساز 2= محله های با بافت مرمتی 3= محله های با بافت تخریبی )
سؤال: با توجه به جدول زیر مناسب ترین منطقه جهت تخریب مساکن نسبت به تعداد کل مساکن موجود در هر منطقه کدام می باشد؟ (بررسی مساکن تخریبی به تعذاذ کل مساکن موجود در هر منطقه چگونه است؟)
جمع نوساز تخریبی مرمتی //////////////////////////////
180 35 90 55 حنفیان
90 38 32 20 مسجد جامع
480 210 120 150 سید آباد
750 383 242 225 جمع

پاسخ:
338 = 210 + 38 + 90 = ??fi
242 = ??fd
13/0 = 96/508 = (338 - 242)/(750- 242) ? (???fd-Fd?)/(N-fd) = ?
در نتیجه: ضریب همبستگی لاندای ما برابر 13/0 خواهد بود.

محاسبه ضریب همبستگی : (به روش استاندارد، اسپیرمن و تعیین)

y^2 x^2 x × y حنفیان سیدآباد

1 4 2 1 2 نوع بافت
4 9 6 2 3 جمعیت
9 1 3 3 1 درآمد
9 9 9 3 3 قیمت زمین
4 16 8 2 4 تعداد خیابان اصلی
27 39 28 11 13 مجموع
رتبه بندی داده ها:
نوع بافت: 1- بیش از 50 درصد تخریبی
2- بیش از 50 درصد مرمتی
3- بیش از 50 درصد نو ساز
جمعیت: 1- زیر هزار نفر 2- یک تا دو هزار نفر 3- دو تا پنج هزار نفر 4- پنج تا ده هزار نفر
درآمد: 1- کم 2- متوسط 3- خوب 4- عالی
قیمت زمین: 1- متری 20 تا 50 هزار تومان
2- متری 50 تا 100 هزار تومان
3- متری 100 تا 150 هزار تومان
4- متری بالای 150 هزار تومان.
سؤال: ضریب همبستگی داده های جدول بالا را با استفاده از روش استاندارد بدست آورید؟
پاسخ: ابتدا میانگین داده ها را بدست می آوریم:
y ?=(??y_i )/N=11/5=2/2 و 6/2 = 13/5 =(??x_i )/N = x ?
حال با محاسبه واریانس داریم:
?_x=?((??x^2 )/N-?((??x)/N)?^2 )=?(39/5-?(2/6)?^2 )=?(1/04)=1/02
?_y=?((??y^2 )/N-?((??y)/N)?^2 )=?(27/5-?(2/2)?^2 )=?(0/56)=0/75
حال داریم:
z_(x_i )=(x_i-?_x)/?_x ? z_(x_1 )=(2-2/6)/(1/02)=-0/59
و هم چنین داریم:
z_(x_2 )=0/39 و z_(x_3 )=-1/59 و z_(x_4 )=0/39 و z_(x_5 )=1/37
در نتیجه :
?_(i=1)^5?z_(x_i ) =-0/03
هم چنین:

z_(y_i )=(y_i-?_y)/?_y ? z_(y_1 )=(1-2/2)/(0/75)=-1/6
و
z_(y_2 )=-0/26 و z_(y_3 )=1/07 و z_(y_4 )=1/07 و z_(y_5 )=-0/26
لذا:

?_(i=1)^5?z_(y_i ) =0/02
بنابراین خواهیم داشت:
r_(x,y)=(??z_(x_i ) ×??z_(y_i ) )/N=(-0/03×0/02)/5=-0/00012
لازم به ذکر است که ضریب همبستگی منفی به منزله رابطه معکوس بین دو متغیر است.

محاسبه ضریب همبستگی اسپیرمن:
شماره محله ها
رتبه در بافت تخریبی رتبه در بافت
مرمتی تفاضل رتبه ها
(D) D^2
1- چهل متری 1 2 1- 1
2- مسجد جامع 2 1 1 1
3- قطره کانی 3 4 -1 1
4- فاز 3 4 6 -2 4
5- بعثت 5 3 2 4
6- مام تمر 6 5 1 1
مجموع - - - 12

با توجه به فرمول ضریب همبستگی اسپیرمن داریم:
r_(h_0 )=1-(6??D^2 )/(N(N^2-1))=1-(6×12)/(6(36-1))=0/66

محاسبه ضریب همبستگی تعیین:
الف- ضریب تعیین همبستگی استاندارد:
D=?(r_(x,y))?^2×100 ? D=?(-0/00012)?^2×100=0/000001
ب- ضریب تعیین همبستگی اسپیرمن:
D=?(r_(h_0 ))?^2×100 ? D=?(-0/66)?^2×100= 43/56

پرسشنامه
1- جنسیت: 1- مرد 2- زن
2- سن:
1- زیر 15 سال 2- 15 تا 25 سال 3- 25 تا 35 سال 4- بالای 35 سال
3- محله سکونت:
1 - حنفیان 2- مسجد جامع 3- سیدآباد 4- بعثت
4- مساحت زمین مسکونی:
1- کمتراز 100 متر 2- 100 تا 150 متر 3- 150تا 200 متر 4- بیش از 200 متر
5- چند سال است که در این محله سکونت دارید؟
1- از زمان تولد 2- بیش از 20 سال 3- 10 تا 20 سال 4- کمتر از 10 سال
6- هدف از آمدن شما به این محله؟
1- ارزان بودن ملک 2 - نزدیکی به خویشاوندان
3- امکانات حمل و نقل 4- علاقه مندی به مکان های دارای بافت قدیم
7- مشکلات محله شما:
1- تنگی کوچه ها 2- نبود فضای سبز 3- دوری از بازار 4- همه موارد
8- در چه حدی از طرف شهرداری به محله شما خدمات رسانی شده است؟
1 عالی 2- بسیار خوب 3- متوسط 4- ضعیف
9- برای مطلوب نمودن وضعیت محله خود چه پیشنهادی دارید؟
1- تعریض خیابان های اصلی 2- تعریض کوچه ها
3- ایجاد فضای سبز 4- بهبود وضع فاضلاب
10- نوع بافت خانه شما چیست؟
1- نوساز 2- مرمتی 3- تخریبی

پاسخنامه
شماره سوال

شماره
پرسشگر 1
2 3 4 5 6 7 8 9 10

1
1
2
1
4
2
1
4
2
2
3

2
1
2
1
2
2
1
2
2
3
1

3
2
2
2
2
2
2
2
4
2
2

4
1
4
2
3
1
2
1

3
2
2

5
1
3
2
1
3
2
3
3
4
3

6
1
1
3
2
2
2
2
3
2
2

7
2
4
3
3
1
3
1
3
3
3

8
1
2
4
3
3
4
4
2
4
2

9
2
2
4
1
2
1
3
1
1
2

10
2
2
4
4
3
2
1
1
2
3

فصل پنجم
یافته های تحقیق

پیشگفتار فصل پنجم:
در این قسمت ما با توجه به سؤال ها و فرضیه های تحقیق به بیان یافته های تحقیق خود می پردازیم. براین اساس بیان یافته های تحقیق باید در راستای سؤال و فرضیه های تحقیق باشد و به گونه ای پاسخی برای آنها خواهد بود. و با توجه به متغییرها و موقعیت های جغرافیایی باید ترتیب آنها رعایت شود. همچنین در این فصل به نحوی رد یا پذیرش فرضیه ها باید به طور کامل مورد تفسیر قرار گیرد.و در ضمن میتوان به نارسایی ها و کمبود های طرح نیز اشاره کرد.

در نگاه اول بافت فرسوده چیست؟
آنچه الان به ‌عنوان یک تعریف جامع هست و رویکرد کالبدی دارد و بافت فرسوده را تقریبا دقیق تعریف می‌کند 3 مشخصه دارد؛ به عبارتی از این منظر بافت فرسوده دارای 3 ویژگی ‌است: ریزدانگی، نفوذناپذیری و ناپایداری 3 ویژگی مهم بافت فرسوده شهرهای ماست.
در واقع اگر این 3 مشخصه در یک بلوک شهری وجود داشته باشد، حتی در مقیاس
50 درصد، آن منطقه بافت فرسوده قلمداد می‌شود. در واقع بخشی از شهر که بیش از
50 درصد آن ناپایدار و عرض معابر آن کمتر از 6 متر و املاک آن عرصه‌ای کمتر از 200 متر داشته باشد، آن قسمت از شهر بافت فرسوده است. این تعریف شورای‌عالی معماری و شهرسازی از بافت فرسوده است. (منبع : وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران )
این تعریف البته تعریفی علمی است، اما به لحاظ کارشناسی ما معتقدیم که بافت فرسوده علاوه بر این شاخص‌ها، به لحاظ اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی نیز دچار مشکل است. در واقع بافت فرسوده از چرخه اقتصادی شهر خارج شده ‌است و اقدامات نوسازی در آن انجام نمی‌شود و در نتیجه سرمایه‌ها از آن خارج می‌شود.
شهر قدیم با خاطرات سرشار نسل‌هایی که هریک دنیای کودکانه خود را در کوچه باغ‌های تودرتوی محلات آن رها کرده‌اند، امروز در حاشیه نوگرایی‌های درهم و برهم شهری به «فرسودگی» خوانده می‌شود.
شهر مجموعه‌ای از عوامل زنده‌ و پویاست و مخلوق روح خلاق ساکنان آن است. شهر در طول زمان قد می‌کشد، رشد می‌کند، عاقل می‌شود و در کنش متقابل با شهروندان قرار می‌گیرد. از این روست که ریشه‌های کهنگی و فرسودگی و کاهلی شهر را باید در اندیشه‌ و انگاره‌های سکونتی آن جست‌وجو کرد. در بافت‌هایی که امروز به فرسودگی خوانده می‌شود، همسایه در سایه خانه خود نیز شریک همسایه است. (منبع: وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران)
در بافت‌هایی که امروز به فرسودگی خوانده می‌شود، پدربزرگ‌ها و ریش سفیدان بر پیر نشین‌های مسجد و حسینیه محله پاتوق می‌کنند و جوانان در فراغت‌های عصرانه، هوای سر گذر را می‌پایند.
در بافت‌هایی که امروزه به فرسودگی می‌خوانند، خانواده به یمن سایه بزرگترها، قوام و حرمت دارد و ته مانده‌ای از حیا و غیرت همچنان برجاست تا صدای شوهر بر همسرش بلند نشود ومتارکه، واژه غریبی انگاشته می‌شود. احوالپرسی، نقل پاتوق‌های محله است و اهالی کمتر پیش می‌آید که در دعای صبح و ظهر و مغرب، جز سلامتی و آبرومندی در طلب و حسرت چیز دیگری باشند.در بافت‌هایی که امروز به فرسودگی خوانده می‌شود....

عطف به مصوبه شورای‌عالی شهرسازی 3 معیار ناپایداری و غیرمقاوم بودن حداقل 50 درصد بنا، نفوذناپذیری بلوکی از بافت‌ با حداقل 50 درصد عرض معابر کمتر از 6 متر و ریزدانگی بلوکی از بافت با حداقل 50 درصد قطعات با مساحت کمتر از 200 متر مربع، برای اطلاق فرسودگی به بافت‌های شهری تدوین شده‌است. (منبع: روزنامه همشهری)

رابطه ی بافت فرسوده و موضوع مهندسی و جامعه شناختی:
از نظر مهندسی بافت های فرسوده بافت هایی هستند که دارایسازه‌هایی هستن با استحکام ناکافی که می‌بایست ویران‌شان کرد و به جای آنها سازه‌های محکم‌تر ساخت. اما از نظر جامعه شناختی این سازه‌ها برای انسان ساخته شده‌اند، روابط اجتماعی مابین این سازه‌ها در دانش بشری مولفه‌هایی بسیار پیچیده‌تر از مقایسه قطر میلگرد در سازه‌های قبلی و بعدی است؛ روابطی که دستکاری و دوباره‌سازی آن، نه با ابزارهای در دسترس مدیریت شهری ممکن است و نه اساسا در کوتاه‌مدت میسر خواهد بود. نکته این است که اگرچه در این با‌فت‌ها سازه‌ها و ساختمان‌ها فرسوده هستند، اما روابط انسانی قطعا بسیار مستحکم، پایدار و دیرپاست. به واقع، هرچه در بافت‌های جدید شهر رابطه درونی جامعه انسانی خام، ناپایدار و از هم گسسته است، در بافت‌های قدیمی وضعیت برعکس بوده و با جلوه‌هایی در هم تنیده‌تر و هم افزاتر از تعاملات انسانی روبه‌رو می‌شویم. اما چنان‌که افتد و دانی، شهر در دست مهندسان سیویل است؛ مردانی با ذهنی آکنده از بتون و میلگرد و نبشی و سیمان.

اقدامات شهرسازی جدید وتاثیر آن بر روی بافت قدیمی شهرها (مرحله تحول) :
شهر اثر ماندگار تاریخی در عین حال واحد جغرافیایی و اجتماعی تکامل پذیر است که با تأثیر ازایدئولوژی ناظر بر ناحیه، که توان سطح و کاربرد نیروهای اقتصادی و تکنیکی را روی شهر مشخص می دارد، و به مقتضای اندیشه های ارزشمند معماران، شهرسازان و همیاری کارشناسان نظام های علمی دیگر و با بهره مندی از عادات اجتماعی ساکنان شهر وبا اراده و تصمیم نظام سیاسی بر پهنه ی زمین و روی محیط طبیعی شکل می گیرد ودر مسیر زمان در فضای جغرافیایی معینی، بر حسب شیوه مبادلات اقتصادی و اجتماعی بر پویایی فضایی، اقتصادی واجتماعی خود تداوم می بخشد وبالاخره سیمای برونی و فیزیکی خود وحیاط انسانهایی را که در بطن خویش دارد، دگرگون می کند. گاهی رفاه و بهزیستی را و زمانی نابهنجاری و دلواپسی را بر شهرنشینان عرضه می کند. (منبع:صفحه 7- ، یدا... فرید - جغرافیا و شهرشناسی، انتشارات دانشگاه تبریز)
بافت قدیمی شهرها که شالوده مدنی و تشکیلاتی خود را تا شروع شهرسازیهای دوره جدید حفظ کرده بودند، با شروع فعالیتهای جدید متحول شده وتغییر شکل و نقش ظاهری و درونی شدیدی را متحمل شدند. آنچه که در وحله ی اول موجب ازهم پاشیدگی بافت قدیمی شهرها میشود، ورود اتومبیل و به ناچار خیابان کشیهایی برای ایجاد شبکه های ارتباطی به منظور تسهیل در رفت و آمد آن است. اگر چه ورود اتومبیل به بافت های قدیمی امری الزامی است، اما فرصتی برای انطباق با شرایط جدید، به بافت های قدیمی داده نشده است. خیابان کشیهای سریع، ناهماهنگ و بدون مطالعه و همچنین ورود غافلگیر کننده اتومبیل، ارتباط فضایی و پیوستهً این بافتها را که طی سالهای متمادی و براساس ارتباطات اجتماعی و اقتصادی شهروندان شکل گرفته بود، از هم پاشیده وباعث شد تا بافتهای قدیمی خصوصیات و کارکردهای قدیمی خود را از دست بدهند. (منبع: صفحه 391- ناصر مشهدیزاده - تحلیلی از ویژگیهای برنامه ریزی شهری در ایران)

شهرداریها در دهه های گذشته به جای احداث خیلبانهای متحدد و متناسب با مقیاس و هماهنگ با شکل طبیعی و دسترسیهای بخش قدیمی، معمولاً با چند خیابان عریض و مستقیم بخش قدیمی را قطعه قطعه کرده اند. این تفکر هنوز هم بر احداث خیابان در بخش قدیمی حاکم است و از ترس اینکه مبادا در بخشهای جدید شهر روزی مشکلات فعلی دسترسی بخش قدیمی پدید آید، احداث خیا بانهای بسیار عریض و غیر ضروری هنوز معمول است. (منبع: صفحه 29- محمود تولسی - اصول وروشهای طراحی شهری و فضای مسکونی در ایران1367)
باید قبول کرد که پذیرفتن خیابانها وبلوارهای عریض و برهنه در شهرهای ایران با مقیاس غربی درست نبوده است. در بخش قدیمی شهر هم اگر دفاعی توسط شهروندان و مسئولان شهر از احداث خیابانهای عریض به عمل می آید، تنها عکس العملی است که به تدریج نسبت به وجود کوچه پس کوچه های تنگ و پر مسئله بخش قدیمی صورت پیدا کرده است. در حین حال از نظر اقتصادی احداث خیابانها و بلوارهای عریض همواره باری بر دوش بنیهً مالی ناتوان شهر بوده است. (منبع: صفحه 393 - ناصر مشهدیزاده - تحلیلی از ویژگیهای برنامه ریزی شهری در ایران)
از نظر اداری و سیاسی باید گفت که بخش دولتی نسبت به انجام اقداماتی در این بافتها مستاسل و سرگردان است. عدم تمایل سازمانهای دولتی در احیاء حداقل قسمتی از بافت قدیم، مردم را نیز از وارد شدن به بازسازی بافت قدیم باز داشته است. قوانین جدید دست و پا گیر شده و مسائلی مانند تعریض معابر و عقب نشینی به این نابسامانی دامن زده است. برخورد غیر مسئولانه و غیر متخصصانه با بافت توسط مسئولین دولتی و خصوصی، عدم امیدواری مردم به زندگی در این بافتها را باعث شده است و در نتیجه موجب بی تفاوت ماندن ساکنین نسبت به دخالت در احیاء آن و در آخر ترک این محلات شده است. (منبع: صفحه 401- ناصر مشهدیزاده - تحلیلی از ویژگیهای برنامه ریزی شهری در ایران)
?
فصل ششم
نتیجه گیری و پیشنهادات
پیشگفتار فصل ششم:
ارائه ی پیشنهادات در هر تحقیق ، بستری برای تحقیقات آینده است. پیشنهادها باید قالب کاربردی و پژوهشی داشته باشند و حاصل یافته ها و استنتاجات خود تحقیق باشد نه اینکه از منابع دیگر بدست آمده باشند. پیشنهادها باید دارای اعتبار باشند. در ارائه ی پیشنهادها باید به محدودیت ها و عوامل مؤثر بر تحقیق توجه داشت واز ارائه ی مطالب اضافی خودداری کرد.

نیازهای افراد خانوار به مسکن از نظر ابعاد واندازه های واحد مسکونی:
یک واحد مسکونی هنگامی مناسب است که جوابگوی احتیاجات ساکنین خود باشد. علاوه بر مواردی که از نظر اخلاقی و اجتماعی، بهداشتی، آسایش و راحتی و آرامش، اطمینان ساکنین از استحکام بنا و قابل قبول بودن بنا از نظر آنان مطرح است. از دیدگاه برنامه ریزی، عوامل زیر نیز در رابطه با مسائل شهری بایستی مورد توجه قرار گیرند:
تناسب مساحت زمین و میزان سرانه های مسکونی با قیمت اراضی و قطعه بندی های اراضی مسکونی شهر.
مناسبت سرانه مسکونی با مقدار زمین عرضه شده در شهر و در نظر داشتن کل جمعیت شهر.
مناسبت سرانه مسکونی با نحوه تراکم ایده آل و پاسخگویی به تأسیسات شهری و محله ای، همراه با دسترسیهای مناسب به واحدهای مسکونی.
مناسبت استفاده از انرژی و صرفه جویی در مصرف انرژی در واحدهای مسکونی مانند: انرژی برق، نفت، گاز، در سرد یا گرم کردن محیط های مسکونی و مانند آنها.
هماهنگی یا مناسبت ساختمان مسکونی با دیگر ساختمانها به نحوی که بافت و سیمای محله یا شهر را بهم نزند.
مناسبت طبقات ساختمانها با یکدیگر و با خصوصیات طبیعی، اجتماعی و اقتصادی شهر.
علاوه بر موارد فوق، در پیدا نمودن یک سرانه مسکونی مناسب که به ایجاد یک ساختمان مسکونی میانجامد، بایستی در طرح مساکن، چه در زمینه خود واحدهای مسکونی و چه در زمینه های دیگر شهری، آینده نگری نمود و مشکلات و مسائل آینده را تا حد امکان پیش بینی کرد. (منبع: ص 219 – دکتر اسماعیل شیعه – مقدمه ای بر برنامه ریزی شهری 1387)

راه کارهایی برای نوسازی بافت های فرسوده:
طی سالیان گذشته، دولت راهکارهای مختلفی رادرجهت احیا، و بازسازی بافتهای فرسوده شهری تجربه کرده است، اما حجم عظیمی از بافتهای فرسوده موجود ونیمه کاره ماندن و طولانی شدن اجرای بسیاری از این پروژه ها نشان از ناکافی بودن این مدل ها دارد؛ درواقع مشکل اصلی پیش روی پروژه ها تامین منابع مالی هنگفتی است که برای احیای این گونه بافتها مورد نیاز است.
احیا، نوسازی و بهسازی بافتهای فرسوده اتفاق نمی افتد مگر اینکه این مسئله توسط مردم (نوسازی مشارکتی) و باتوجیه کامل آنان صورت پذیرد و تا زمانی که دراحیای بافتهای فرسوده، منافع ساکنان در نظر گرفته نشود نمی توان به احیای سریع بافتهای فرسوده امید داشت. و برای اینکه این اتفاق بیافتد باید دولت و نهاد های عمومی (اعم از شهرداری ها و...) اعتماد مردم را بدست بیاورند.

علاوه بر رضایت ساکنان باید اجرای اصول شهرسازی، معماری واقتصادی شهری با توجه به قابلیت سنجی ویژه همان منطقه صورت گیرد و با دیدی همه جانبه، نسبت به احیای بافت اقدام شود. برای دستیابی به این هدف باید بسترها و زیر ساختها ی لازم برای طرح فراهم شود .
بافت های فرسوده محدوده های آسیب پذیر شهر در برابر مخاطرات طبیعی (به ویژه زلزله) به شمار می آیند که نیازمند برنامه ریزی و مداخله هماهنگ برای سامان یابی هستند .
مشخصه این بافتها، ناپایداری و مجموعه ای از نارسایی های کالبدی، عملکردی، حرکتی، زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی است.
از جمله مزایای بهسازی و نوسازی بافتهای شهری، حفظ و صیانت ازسرمایه و منابع انسانی و کاهش صدمات و تلفات ناشی از زلزله است که با هیچ معیاری قابل ارزش گذاری نیست در کنار آن بهینه سازی استفاده از زمین با ارتقای شاخص نفر درهکتار و کاهش اراضی بایر و رها شده دردرون شهرها به استفاده از ظرفیت بالای جمعیت پذیری مناطق یادشده منجر خواهد شد.
میانگین تراکم نفر در هکتار شهرهای ایران به مراتب و به میزان قابل توجهی پایینتر از میانگین بسیاری از شهرهای عمده سایر کشورهاست، این معضل مداخله مستقیم در احیای بافت های فرسوده است.
بیرون کردن ساکنین قدیمی بافت که درگذر سالیان انس و الفت ناگسستنی با محیط زندگی خود برقرارکرده اند ، از بین رفتن خاطرات جمعی و فاصله گرفتن از فرهنگی اصیل و سنتی درمحدوده طرح ، محو شدن ساختمانها و بناهای قدیمی که هریک حاصل دسترنج نیاکان ما بوده اند ، تضییع حقوق مالکین محدوده طرح و اکثراً بی بهره ماندن آنها از ارزش افزوده ناشی از اجرای طرح بافت ، تفاوت فاحش کالبدی و عملکردی بین مستحدثات داخل محدوده طرح با بافت بلافصل آن ، تاثیرگذرای اجرای چنین طرح هایی بررفتار و هنجارهای جامعه که ممکن است مثبت نباشد و بعضاً کم توجهی طراحان و مجریان چنین طرح هایی به بناها و اماکن مقدس نظیر : مساجد حسینیه ها تکایا درمحدوده طرح مصوب ، بخشی از دل مشغولیهایی است که باید همه آنها را به گوش جان شنید و برای هریک ، در بحث احیا و نوسازی بافتهای فرسوده شهری پاسخی فراهم کرد یا راهکاری جست. (منبع: مهندس سید مهدی درهمی- مقاله - برگرفته از اینترنت)

کلام آخر :

ساماندهی بافت های فرسوده نیازمند شناخت صحیح کلیه ابعاد کالبدی و کارکردی محله می باشد. دخالت اهالی و مشارکت آنها در روند طراحی بسیار حائز اهمیت است ، چرا که محله ای سامان یافته خواهد بود که موجبات تعلق خاطر و رضایت ساکنینش را فراهم آورد . احیای راسته های تاریخی و تأکید بر فضاها و کانون های فعالیتی، استخوان بندی محلات را تقویت خواهد نمود.
در پایان این نکته قابل تأکید است که محلات قدیمی و بافت های تاریخی میراث گرانبهای معماری و شهرسازی و مهمترین عامل هویت شهرها محسوب می گردند.

نتیجه گیری :

سیاست بهسازی بافت های فرسوده دارای مزایایی چنین است: کاهش هزینه های اسکان سرریزجمعیت، کاهش هزینه های نگهداری شهرها کاهش هزینه های امنیتی و انتظامی شهرها، کاهش هزینه های رفت و آمد خانوارها و کاهش مصرف انرژی و آلودگی هوا از دیگرمزایای اجرای این سیاست است.
حفظ محیط زیست و منابع طبیعی در حاشیه شهرهای بزرگ و در نهایت تخصیص بهینه منابع ملی (باجلوگیری از، آسیب باغ ها و اراضی کشاورزی و نظایر آن) از جمله نتایجی است که از احیا و نوسازی بافت های فرسوده شهری حاصل خواهد شد.
به طور کلی معضلات و مشکلات محله های دارای بافت فرسوده اشنویه و عوامل مؤثر بر آنها را می توان به صورت زیر دسته بندی نمود:
- عدم پویایی و سرزندگی محله .
- عدم امنیت فضایی برای ساکنان .
- نبود مراکز تجمع و گره های شهری برای تعاملات اجتماعی .
- عدم خوانایی فضاها در میان توده ها .
- کارکرد نامناسب خیابان امام بر محله های حنفیان ومام تمر (وجود کاربریهای نامطلوب ).
- عدم تعلق خاطر اهالی نسبت به محله خویش .
- بافت فرسوده و پلاکهای تخریبی متعدد که از طرفی بر سیمای محل تأثیر میگذارد و از طرف دیگر مکان تجمع اوباش را فراهم می آورد.
- همجواری با خیابان سید قطب و مداخله کاربریهای آن در محله سیدآباد.
- محصور شدن محله مسجد جامع میان دو خیابان اصلی امام از سمت شرق و خیابان سربازان گمنام در سمت شمال.
- عدم وجود یک « مرکز محله » که به پویایی محله مجید آباد کمک نماید.
- ارتباطات ضعیف درون بافتی و گذرهای ناخوانا و تودرتو که تنها به عدم امنیت دامن میزند.
- عدم وجود فضاهای طراحی شده در اطراف محله بعثت و ضعف غنای حسی در محله .
تصاویری از بافت های فرسوده اشنویه

تصویری از بافتهای فرسوده شهرستان اشنویه (محله سیدآباد)

تصویری از بافتهای فرسوده شهرستان اشنویه (محله حنفیان)

تصویری از بافتهای فرسوده شهرستان اشنویه (محله بعثت)

تصویری از بافتهای فرسوده شهرستان اشنویه (محله حنفیان)

تصویری از بافتهای فرسوده شهرستان اشنویه (محله مجید آباد)

تصویری از بافتهای فرسوده شهرستان اشنویه (محله حنفیان)

منابع:
1- مشهدیزاده دهاقانی، تحلیلی از ویژگی های برنامه ریزی شهری در ایران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت، 1387.
2- شیعه، اسماعیل، مقدمه ای بر مبانی برنامه ریزی شهری، انتشارات دانشگاه علم و صنعت، 1387.
3- پور محمدی، محمد رضا، برنامه ریزی مسکن، انتشارات سمت، 1388
4- رهنمایی، محمد تقی وشاه حسینی، پروانه، فرایند برنامه ریزی شهری ایران، دانشگاه تهران، انتشارات سمت، 1387.
5- تولسی، محمود، اصول وروشهای طراحی شهری و فضای مسکونی در ایران، 1367.
6- وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران
7- روزنامه همشهری
8- مهندس سید مهدی درهمی- مقاله - برگرفته از اینترنت
9- فرید، یدا...، جغرافیا و شهرشناسی، انتشارات دانشگاه تبریز، 1388.

تحلیل و بررسی بافت های فرسوده شهری و نحوه بهسازی آنها (نمونه موردی: شهراشنویه)

تحلیل و بررسی بافت های فرسوده شهری و نحوه بهسازی آنها

مطالب مشابه :

پیشگفتار

پیشگفتار متن کامل کتاب سیاست فرهنگی

نمونه سوال درس تحلیل محتوای پیام های ارتباطی

پاسخ نهایی به آقای خطیبی

کامپایلرها - Compilers

چگونه ذهن برتر داشته باشيم

تحلیل و بررسی بافت های فرسوده شهری و نحوه بهسازی آنها (نمونه موردی: شهراشنویه)

فهرست روشهای تحقیق در علوم رفتاری