ناهمگوني‌هاي املايي در كتاب‌هاي درسي پايه‌ي دوم ابتدايي

نشریه نگاه -نصراله كيالاشكي- فوق‌ليسانس ادبيات، دبير آموزش و پرورش منطقه 14 تهران

ترديدي نيست كه املاي فارسي دشواري‌هاي فراوان دارد و يقيناً حتي يك نفر نمي‌تواند ادعا كند كه بر تمام املاي فارسي اشراف دارد؛ هر چند آثار گوناگون ادبيات فارسي را خوانده و بررسي كرده باشد. بررسي علل بروز اين مشكلات و ناهمگوني‌ها در اين مقاله نمي‌گنجد ولي مي‌توان گفت كه گذشتگان ما در املاي فارسي كمتر دچار ترديد و چندگونه‌نويسي مي‌شدند. با اين حال به گواهي نوشته‌هاي برجاي‌مانده، گاهي در دوره‌هاي گوناگون و حتي در ميان افراد دوره‌اي واحد، اختلاف نظرهايي در مورد املا و رسم‌الخط وجود داشته است.

از زماني كه وزارت معارف سابق و آموزش و پرورش فعلي عهده‌دار امر خطير آموزش املا به فرزندان اين مرز و بوم شد، به دليل تعميم كتاب‌هاي درسي در تمام كشور و يكساني متن دروس و كتاب‌ها، به نظر مي‌رسيد كه علاوه بر گسترش سوادآموزي، مشكل چندگونه‌نويسي و ناهمگوني‌هاي املايي مرتفع گردد، اما چنين نشد.

در سال‌هاي اخير به دليل نگرش زبان‌شناسانه و دستوري به مقوله‌ي املاي فارسي، تغييرات نسبتاً زيادي در املا و رسم‌الخط، خصوصاً در كتاب‌هاي درسي صورت گرفت. گاهي دامنه اين تغييرات آن‌قدر وسيع است كه ميان شيوه‌ي املاي دانش‌آموزان دهه‌ي اخير و درس‌خواندگان پيش از آن تفاوت‌هاي اساسي وجود دارد.

براي اثبات اين مدعا، به دو بيت زير از مطلع و مقطع يك غزل معروف خواجه‌ي شيراز كه از روي يكي از نسخ معتبر و به تصحيح دكتر خليل خطيب رهبر انتخاب شده است، بنگريم.

سالها دل طلب جام جم از ما ميكرد

وآنچه خود داشت ز بيگانه تمنا ميكرد

گفتمش: سلسلة زلف بتان از پي چيست؟

گفت: حافظ گلة از دل شيدا ميكرد

و املاي امروزي بيت‌هاي بالا چنين است؟

سال‌ها دل طلب جام جم از ما مي‌كرد

و آنچه خود داشت ز بيگانه تمنا مي‌كرد

گفتمش: سلسله‌ي زلف بتان از پي چيست؟

گفت حافظ گله‌اي از دل شيدا مي‌كرد

مي‌بينيم كه ميان دو شيوه‌ي املايي قديم و جديد، فقط در اين دوبيت، هفت تفاوت وجود دارد، در حالي كه حتي يك كلمه‌ي دشوار و غيرمعمول هم در ابيات بالا نيست.

اما نكته‌ي قابل تأمل اين است كه چنين ناهمگوني‌هايي در كتاب‌هاي گوناگون درسي و حتي در يك پايه‌ي تحصيلي به چشم مي‌خورد؛ عجيب‌تر اينكه حتي معلمان را پريشان و سردرگم خواهد كرد.

بي‌ترديد مهم‌ترين پايه‌هاي تحصيلي براي آموزش املا، پايه‌هاي اول و دوم ابتدايي هستند و از آنجا كه در كتاب‌هاي پايه‌ي اول ابتدايي جملات بسيار كم و ساده هستند، كتاب‌هاي پايه‌ي دوم ابتدايي مورد استناد قرار گرفت.

دو كتاب هديه‌هاي آسماني و علوم به وسيله‌ي افسانه‌ي حجتي طباطبايي ويرايش شده و نام ويراستار كتاب‌هاي فارسي بخوانيم و بنويسيم درج نشده است. ويرايش و بازنويسي كتاب آموزش قرآن را افسانه شعبان‌نژاد انجام داده است. لازم است در اينجا به برخي از ناهمگوني‌هاي املايي در اين كتاب‌ها اشاره ‌شود؛ مثلاً در كتاب‌ هديه‌هاي آسماني كلمه «بيش‌تر» به صورت جدا نوشته شده و در كتاب فارسي بخوانيم و بنويسيم به صورت «بيشتر». يا كلمه‌ي «خوش‌حال» را در كتاب فارسي بخوانيم و بنويسيم به صورت جدا و در كتاب قرآن «خوشحال» نوشته شده است.

علاوه بر اين، ناهمگوني‌هاي ديگري را هم در املاي اين كتاب‌هاي مي‌توان مشاهده كرد كه به برخي از آنها اشاره مي‌شود:

1- در همه‌ي كتاب‌هاي درسي آوردن نقش نمامي «ي» بر شكل كوچك آن «ء» ترجيح دارد. اما در فهرست ابتداي كتاب علوم به‌وفور تركيب‌هايي مانند: حوزه زبان‌شناسي، مجموعه جهان و دهكده سبز را حتي بدون نقش نماي اضافه مي‌بينيم. علاوه بر اين در كتاب آموزش قرآن هم تركيب‌هايي مانند: «لوحه درس» و «همه صفحات» نقش نما ندارند.

2- درج علامت تشديد «  » تقريباً در تمام كتاب‌ها رعايت شده است ولي در صفحات 84، 95، 96، و... كتاب‌هاي آموزش قرآن كلماتي نظير: تشكر، موفقيت، دقت و تهيه به همين صورت و بدون تشديد آمده‌اند.

3- علامت جمع «ها» در تمام كتاب‌ها به صورت جدا از كلمه قبل نوشته مي‌شود، اما در صفحات گوناگوني در اواخر كتاب علوم كلمه‌ي «آنها» درج شده است.

علاوه بر اين به نظر مي‌رسد كه اين كتاب‌ها از جهات ديگري هم بايد مورد بررسي قرار گيرند كه به حوزه‌ي ويرايش زباني مربوط مي‌شود و فقط براي خالي نبودن عريضه به چند مورد اشاره مي‌شود.

1- در صفحه‌ي 32 كتاب علوم به جاي «تا نيمه‌ي ليوان آب بريزيد» يا «نصف ليوان را از آب پر كنيد»، آمده است «ليوان را تا نيمه آب كنيد»؛ كه كاملاً گفتاري و دور از زبان معيار است.

2- در صفحه‌ي 90 از كتاب فارسي بخوانيم در جمله‌ي « اين‌جا ارگ بم كرمان است» تركيب «بم كرمان» حشو است. يا لااقل بايد گفت، «اين‌جا ارگ بم در استان كرمان است».

3- در صفحه 39 از كتاب آموزش قرآن آمده است «پيامبر از او تشكر كردند. آن‌گاه رسول خدا خوشه‌ي انگوري برداشتند» كه در اين جمله تركيب «رسول خدا» حشو است و براي دانش‌آموز پايه‌ي دوم ابتدايي اين تصور پديد مي‌آيد كه شايد صحبت از دو نفر است.

با توجه به اينكه تشخيص ناهمگوني‌هاي فوق، طي يك بررسي چند ساعته به عمل آمده است، يقيناً با بررسي‌هاي دقيق‌تر و كارشناسانه‌تر، ابعاد ديگري از اين ناهمگوني‌ها پديدار خواهد شد و اين نكات تقريباً در تمام كتاب‌هاي درسي قابل مشاهده است. ناگفته پيداست كه چنين مواردي مي‌تواند منشأ بسياري از غلط‌هاي املايي، حداقل براساس املاي معيار امروز در نظام آموزش و پرورش باشد.

بنابراين بر مسوولان آموزش و پرورش و خصوصاً دفتر تأليف كتب درسي واجب است كه براي رفع چنين نقايص ساده‌اي تصميمات و اقدام‌هاي عاجل و درستي را اتخاذ نمايند تا ان‌شاءا... ديگر شاهد ناهمگوني در متن كتاب‌هاي درسي نباشيم و قدم كوچكي براي رفع برخي مشكلات املايي برداريم.

منابع:

1- ديوان شمس‌الدين محمد حافظ، به تصحيح و شرح دكتر خليل خطيب رهبر، انتشارات صفي عليشاه، ص193

ناهمگوني‌هاي املايي در كتاب‌هاي درسي پايه‌ي دوم ابتدايي

مطالب مشابه :

ناهمگوني‌هاي املايي در كتاب‌هاي درسي پايه‌ي دوم ابتدايي

زبان آموزي دانش آموزان اول دبستان در مناطق غيرفارس زبان

مواد درسي پايه ششم ابتدايي

ناهمگوني‌هاي املايي در كتاب‌هاي درسي پايه‌ي دوم ابتدايي

53 آموزگارپايه اول ابتدايي آموزش و پرورش درميان در كارگاه ارزشيابي توصيفي شركت كردند

موضوع پایان نامه

عوامل ضعف آموزش رياضي و مشكلات مربوط به آن:

بررسي ميزان ارائه محتواي كتابهاي علوم تجربي

آموزش ابتدايي در ايران

برنامه درسي تربيت بدني مدارس ابتدایی آلمان