کنکاش در مورد نام مشهدمرغاب

صرفنظر از تغییرات اسامی مکانهای مختلف، معناشناسی و وجه نامگذاری مکانها نیز خود بخشی درخور توجه است. بیآن که هدفی را در زمینه طبقه بندی اسامی جغرافیایی دنبال کنیم می توان اسامی مکانهای جغرافیایی را به چند دستهتقسیم کرد همانند نامهایی که معنا و مفهوم صرفا جغرافیایی دارند و یا نامهایی که با آب، چشمه، دره، دشت، مزرعه و باغو... همراه هستند و یا نامهایی که دارای معنا و مفهوم شخصی اند و یا نامهایی که معنا و مفهوم خاص امنیتی و نظامیدارند و... گروه دیگر، صرفنظر از معنا و مفهوم، اسامی آبادیهایی هستند که پس از طلوع خورشید درخشان اسلام ازفرهنگ غنی این آیین مقدس نشات گرفته اند و چه بسیار مکانهایی که بعد از ظهور و گسترش اسلام در معرض تحولقرار گرفته و نقشی نو یافته اند. وجود القاب ویژه در فرهنگ اسلام که بر برخی مکانها نهاده شده است همچون زیارتگاه،امامزاده، شهید، پیر، قدمگاه و... همه نشانگر تاثیر انکار ناپذیر اسلام در نام و نشان مکانها است. در این میان مکانهایی نیزبا نام و نشان موسوم به «مشهد» در ایران وجود دارند که صرف نظر از پراکندگی مکانی، همگی بیانگر مفهومی خاصهستند که همان اشاره به محل شهادت و مدفن شهید (1و2) است. در کتاب فرهنگ آبادیها ومکانهای مذهبی کشور، بیستو شش مکان جغرافیایی با نام و نشان «مشهد» آمده است که در این میان تربت پاک حضرت علی بنموسی الرضاعلیه السلام موسوم به مشهد الرضا در صدر قرار دارد.

نام مکانهای موسوم به مشهد در ایران

مشهد ایلاممشهد بهبهانمشهد تفرشمشهد دماوندمشهد قزوینمشهد (مزرعه) مرودشتمشهد مشهدمشهد اردهال کاشانمشهدالکوبه اراکمشهد بازرجان اراکمشهد خیبر مسجد سلیمانمشهد ریزه باخرزمشهد زلف آباد تفرشمشهد سر تنکابنمشهدسرا بابلمشهد طرقی بالا شیروانمشهد طرقی پایین شیروانمشهد فیروزکوه دماوندمشهد کاوه فریدنمشهد کندی ماکومشهد کوبه اراکمشهد گرمه اراکمشهدلو مغانمشهدلو مغانمشهد محمد ایرانشهرمشهد میقان اراک

از نظر تعداد مکانهای موسوم به مشهد استان مرکزی (اراک) با داشتن هفت مکان از دیگر استانها بالاتر است.

زنده یاد دهخدا در ذکر مکانهای جغرافیایی موسوم به مشهد به هجده مکان (مشهد «مقدس »، مشهد دماوند، مشهدقزوین، مشهد اردهال، مشهد ریزه، مشهد زلف آباد، مشهد سبز (بابل)، مشهد (بابلسر)، مشهدسرا (بابل)، مشهد طرقی،مشهد کافی، مشهد الکوبه، مشهد گرمه، مشهد گنج افروز، مشهدلو، مشهد مادر سلیمان (مرغاب)، مشهد میربزرگ ومشهد میقان) اشاره نموده و همچنین به دو مکان جغرافیایی موسوم به مشهد در خارج از ایران اشاره کرده است کهعبارتند از: مشهد باب الطیب که از جمله یازده مشهدی است که در بصره به نام امیرالمؤمنین علی بن ابی طالبعلیه السلام است و در جنب مسجد جامع قرار دارد و نیز مشهد (امام) حسین علیه السلام که منظور کربلاست. (3) مرحوممعین در ذکر مکانهای موسوم به مشهد به نه مکان اشاره نموده است (4) که در این میان مشهد کاوه (فریدن) مورد اشارهوی در فرهنگ دهخدا نیامده است. به نظر می رسد که واژه مشهد به معنای محل شهادت، درگذشته به مکانهای بسیاریاطلاق می گردیده است و به مرور زمان برخی از مکانها اولویت خاصی یافته اند همچون مشهد عبدالعظیم که در داخلشهر ری واقع گردیده و اکنون به مشهد موسوم نیست و یا مشهد حضرت علی مرتضی علیه السلام که اکنون به نجفاشرف مشهور است. حمدالله مستوفی در ذکر عراق عجم (ناحیه غار) آورده است که در او چهل پاره دیه است، طهران ومشهد امامزاده حسن بن الحسن علیه السلام که به جبان مشهور است و در ذکر شکارگاههای بلاد خوزستان از مکانی بهنام مشهد کافی (کوفی) یاد کرده است، سایر مکانهایی که بدان اشاره کرده است مشهد عبدالعظیم در اطراف ری، مشهدامیرالمؤمنین علی علیه السلام و مشهد مادر سلیمان است. (5)

لسترنج در کتاب سرزمینهای خلافت شرقی مشهد علی مرتضی علیه السلام را مشهد غروی آورده است و چنین گفتهاست که چون حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را در مسجد کوفه زخم رسید وصیت کرد که بعد از وفات جسدمبارکش را بر شتری بار کنند و آن را سر دهند و مشهر گردانند هر جا شتر فرود آید آن جا دفن نمایند و همچنین کردند. آن شتر به آن جا که اکنون مشهد است فرود آمد. او را آن جا دفن کردند و در عهد بنی امیه قبر مبارکش را آشکارنمی توانستند نمود تا در عهد بنی عباس هارون الرشید خلیفه در سنه خمس و سبعین ماة در آن کستار می کرد، نخجیریاز بیم او پناه به آن زمین برد او چندان که جهد نمود اسبش در آن زمین نمی رفت و از آن زمین شکوهی در دل او آمد. ازاهل آن حدود پرسش نمود قبر حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام خبر دادند، امر کرد زمین را کاویدند حضرت را خفته وزخم رسیده یافتند مقبره او را ظاهر کردند و مردم بر آنجا مجاور شدند بعد از صد و نود و چند سال عضدالدوله فناخسرو دیلمی در سنه ست و ستین و ثلثماة آن را عمارت عالی ساخت. (6)

لسترنج در بابی دیگر به مشهد ابراهیم اشاره دارد وی در بیان شهر «حران » گوید: حران بارویی سنگی داشته است... و درسه فرسخی جنوب آن محلی است موسوم به مشهد ابراهیم که گویند تولد حضرت ابراهیم آنجا است. (7)

آنچه تقریبا در تمامی مکانهای موجود موسوم به مشهد در ایران مشترک و حائز اهمیت است وجود امامزاده و یا بقاعمتبرکه ای است که چنین مکانهایی را با نام مشهد همراه ساخته است. پیشینه بسیاری از این مکانها چندان روشن نیستو منابع موثقی که بیانگر وجه نامگذاری چنین مکانهایی باشد بسیار اندک است. در این مختصر به مکانهایی اشارهمی کنیم که هویت و وجه نامگذاری آنان بر اهل تحقیق پوشیده نمانده است.

مشهد الرضاعلیه السلام

مشهد فرزند موسی آن خداوند دل و دینواله از انوار ذاتش پور عمران است این جامن ندانم چیست این جا، خفته گویی کیست این جادر خرد هرگز نگنجد آنچه پنهان است این جانیست ریبت، نیست شبهت، چشم دل بگشا و بنگرکایتی محکم ز آیتهای قرآن است این جا... (8)

شهر مقدس مشهد مرکز استان خراسان تا آغاز قرن سوم هجری اهمیت چندانی نداشته است و به جای آن قریه ای به نام «سناباد» از توابع طوس بوده است، در سال 202 ه . ق حضرت رضاعلیه السلام پس از شهادت در این محل مدفون و بههمین مناسبت این شهر را مشهد رضاعلیه السلام خواندند و به مرور زمان بر وسعت آن افزوده شد و سپس به اختصارمشهد نامیده شد. مشهد الرضاعلیه السلام در تواریخ گذشته به نامهای مشهد طوس و مشهد نوقان نیز آمده است. توضیح آن که نوقان یکی از شهرهای طوس قدیم بوده است. ابن حوقل گوید: «اگر طوس نیز در مجموع نیشابور باشدشهرهای آن: «رایکان، طبران، نوقان [وتروغوذ] است، قبر علی بن موسی الرضاعلیه السلام در سه فرسخی شهر نوقاناست ». (9)

مشهد اردهال

مشهد اردهال واقع در استان اصفهان، در 40 کیلومتری غرب کاشان و در 60 کیلومتری قمصر قرار دارد. امامزاده مشهداردهال مرقد علی بن امام محمد باقرعلیه السلام است که از مدینه به ایران آمد و در محلی که هم اکنون مدفن اوست بهدست کفار شهید گردید. آثار نخستین آن به گفته راوندی (م 588ق) مربوط به قرن ششم و از جمله بناهای مجدالدینعبیدالله کاشانی برادر معین الدین مختص الملوک ابونصر، وزیر شهید سلطان سنجر است و این می رساند که مذهبتشیع از قرن ششم و در اوج قدرت اهل تسنن در کاشان رواج داشته است. از عصر صفویه این بقعه و بارگاه گسترش یافتهو بر تزئینات آن افزوده شده است. همه ساله یکی از استثنایی ترین مراسم مذهبی به مناسبت حضور این بقعه و در روزجمعه ای که نزدیک هفدهم مهرماه است برگزار می شود. در این روز اهالی فین (کاشان) با چوبهای بلند به بقعه آمده قالیآستانه را سر دست به طرف نهر آبی در خارج بقعه برده و با چوبها به شستن قالی به یاد روز به شهادت رسیدن امامزادهسلطانعلی می پردازند. این روز در منطقه کاشان معروف به قالی شویان است. (10)

مشهد امامزاده محمد - مشهد تفرش

مشهد تفرش در شرق شهر تفرش واقع در استان مرکزی (اراک) در مدخل ورودی راه دستگرد پوگرد قرار گرفته است. این مکان به مناسبت مزار امامزاده محمد فرزند موسی پسر جعفر «مشهد» نامیده می شود. این مکان را در گذشته محلهتکیه می نامیدند و به نظر می رسد پیش از آن که تکایای محلات شهر تفرش ساخته شوند مردم چال تفرش مراسمسوگواری دهه محرم را در محله تکیه در مجاورت مزارع امامزاده محمد برگزار می کرده اند. (11) عباس فیض می نویسد: «مدفون در این بقعه جد اعلای سادات افطسی تفرش است و در این صورت نسبنامه وی چنین است «ابومحمد حسن بنابی عبدالله حسین بن علی بن عمربن حسن الافطسی بن علی اصغر بن الامام زین العباد علی بن الحسین » در تاریخ قمنیز تصریح شده که ابومحمد حسن مزبور در قریه ترخوران رحل اقامت افکند و در همان جا رحلت نمود و دفن شد. مشهدامامزاده محمد از بناهای عصر صفویه بوده و آراسته به کاشیکاری، تزیینات، گچبری و نقاشی همان دوره است. مزارامامزاده محمد دارای بقعه، مرقد، صندوق منبت کاری شده، گنبد و چند ایوان و صحن است.» (12)

مشهد سر - بابلسر

مشهد سر نام قدیم شهر بابلسر واقع در استان مازندران بوده است، بابلسر به مناسبت این که سر امامزاده ابراهیم ملقببه اطهر برادر امام رضاعلیه السلام در آن محل به خاک سپرده شده مشهد سر نام گرفته است.

بقعه امامزاده ابراهیم در جنوب شرقی بابلسر واقع است که بنا بر معروف سر امامزاده ابراهیم آمل یا امامزاده ابراهیمقریه ماجرکجور در آن جا مدفون است و به همین دلیل محل مجاور آن را مشهدسر می خواندند. بنابر مشهور اینامامزاده (ابراهیم ابوجواب) از فرزندان امامزاده محمدعابد بوده و در سفر خویشاوندان امام رضاعلیه السلام از مدینه بهخراسان سرپرستی آنان را به عهده داشت و پس از رسیدن خبر شهادت امام علیه السلام خویشان وی به اطراف پراکندهشدند. ابراهیم از جمله ساداتی بود که به مازندران پناه جست و در همان جا به شهادت رسید. بنای امامزاده، برجی گرد بابامی مخروطی شکل است که بیست متر ارتفاع دارد. (13)

مشهد کاوه (مشهد آهنگران)

روستای مشهد کاوه واقع در استان اصفهان، شهرستان فریدن، بخش چادگان، در ساحل شرقی زاینده رود و در سیکیلومتری شهر داران قرار دارد. بنابر مشهور مشهد کاوه زادگاه کاوه آهنگر (قهرمان ملی ایران در شاهنامه) است. مؤلفنصف جهان فی تعریف الاصفهان در این خصوص گوید: «مخفی نماند که کاوه از ناحیه ای است که الحال به فریدن اشتهاردارد و معلوم نیست که این خروج و شورش در همان قریه واقع شده یا او به جهت کسب به شهر آمده و به شغل آهنگریمشغول بود. و در ذکر درفش کاویانی گوید عاقد و مبدع آن در قدیم مردی بود از ده «کودلیه » نام او کابی که بر بیوراسبپادشاه خروج کرد و پیش از او کسی نام رایت و علم نمی دانست وی به نقل از محاسن الاصفهان گوید: و آن دیه (کودلیه) که در ترجمه مذکور شد در این وقت به مشهد آهنگران معروف است و قبر کاوه و قارن در آن جا است و هر که آن جا رفتهدیده و می داند و معلوم می شود که بعد از وفات نعش آنها را بدان جا که مولد آنها بوده است برده و دفن نموده اند.» (14)

همچنان که گذشت واژه مشهد به معنای محل شهادت در زمان اسلام و برخاسته از فرهنگ غنی اسلام بوده و نام اینمکان تا صدر اسلام «کودلیه و یا به قولی کوالیه » بوده است و پس از اسلام آوردن ایرانیان این نام به مشهد تغییر نام داده واکنون مقبره ای در مرکز روستا منسوب به مقبره کاوه آهنگر وجود دارد. میر سید جناب در «الاصفهان » تصریح نمودهاست که کاوه آهنگر رئیس جبه خانه و اسلحه سازی قشون از اهل فریدن بوده است و مقبره او در مشهد فریدن است.» (15)

مشهد مرغاب (مشهد ام النبی)

مشهد ام النبی یا مادر سلیمان همان مشهد مرغاب واقع در استان فارس شهرستان مرودشت است. مشهد مرغاب واقعدر دشت مرغاب محل پاسارگاد قدیم پایتخت کوروش کبیر و محل قبر اوست که عوام آن را قبر مادر سلیمان دانسته اند وبه همین جهت آن محل را مشهد ام النبی یا مادر سلیمان نامیده اند. دکتر معین روستاهای مهم ناحیه را مرغاب، مادرسلیمان، قبر کوروش و پاسارگاد آورده است. (16)

مشهد الکوبه - اراک

مشهد الکوبه واقع در استان مرکزی شهرستان اراک، 45 کیلومتری شمال شهر اراک قرار دارد.

مؤلف سیمای شهر اراک در بیان زیارتگاهها و آثار باستانی اراک از بنایی به نام شاهزاده ابراهیم، از بناهای دوره صفویه ودارای گنبد اصلی چند ضلعی (12 ترک) و ضریح چوبی نفیس، در این روستا سخن به میان آورده است. (17)

مشهد میربزرگ (مرعشی) - آمل

مشهد میر بزرگ در آمل از شهرهای استان مازندران واقع شده و از جمله مکانهای تاریخی ایران است و منسوب بهمیرقوام الدین مرعشی است. امیر قوام الدین مسعود که منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام است در حوالی آملزاهد و گوشه نشین بود. جمعی معتقد و همراه او شده و امیر افراسیاب چلاوی که آن وقت حاکم مازندران بود نیز به ویگروید و کار سید بالا گرفت، طمع در تسخیر مازندران نمود چون افراسیاب به زیارت آمد چند کس در کمین قتل اوبودند او را به قتل آوردند و مازندران از شنوران تا رستمدار بر سید قرار گرفت. سید قوام الدین در سنه 760 بر طبرستانمستولی گردید و به سلطنت آن نواحی برقرار شد. (18) بقعه کنونی میر بزرگ مرعشی متعلق به قرن یازدهم هجری است.

مشهد میقان - اراک

در روستای مشهد میقان واقع در استان مرکزی، شهرستان اراک، بخش فرمهین بنای امامزاده ای به نام محمد عابد وکاروانسرایی مخروبه و قدیمی از زمان شاه عباس قرار دارد. (19)

مؤلف سیمای اراک در ذکر امامزاده محمد عابد گوید: «این امامزاده یکی از بناهای مذهبی و مهم منطقه است که در 12کیلومتری شمال شهر واقع است از بناهای دوره سلجوقی است که گنبد آن با طاق رومی و تمام دیوار آجر است و در دورهقاجاریه مرمت گردیده است. (20) شاید به سبب وجود امامزاده محمد عابد این مکان را مشهد نامیده اند...

پی نوشتها و مآخذ

1- برگرفته از فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، دکتر محمد حسین پاپلی یزدی، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستانقدس رضوی،1367، ص

2- مشهد: محل حضور مردم، جای حاضر آمدن، جای شهادت، مدفن شهید; جمع: مشاهد، این کلمه به معنی محلکشته شدن کافران هم استعمال شده است (فرهنگ فارسی معین، ج 3، ص 4156). مشهد، جای حاضر آمدن مردمان،جای حاضر شدن، محضر مردم محضر... جای اثبات دعوی به مهر و گواهی اهالی، شهادتگاه و قبرستان شهیدان، جایاستشهاد شهید، آنجا که شهیدی شهید شده است، شهادتگاه، مقربه، گورگاه، تربت، قبر، روضه و نیز آن که شوی او حاضرباشد نزد او (لغت نامه دهخدا، ج 45، ص 528).

کنکاش در مورد نام مشهدمرغاب

مشهد الرضاعلیه السلام

مشهد اردهال

مشهد امامزاده محمد - مشهد تفرش

مشهد سر - بابلسر

مشهد کاوه (مشهد آهنگران)

مشهد مرغاب (مشهد ام النبی)

مشهد الکوبه - اراک

مشهد میربزرگ (مرعشی) - آمل

مشهد میقان - اراک

مطالب مشابه :

اداره كل آموزش و پرورش استان ... اطلاعيه شماره 44

جدول حق شاغل

جدول حق شغل

کنکاش در مورد نام مشهدمرغاب

تعیین تکلیف وضعیت گزینش معلمان و کارکنان آموزش و پرورش

برنامه سالانه مجتمع آموزشی و پرورشی شهید محمد کرمی آبدانان سال تحصیلی 90-1389

آزمون مدارس نمونه

رتبه‌‌بندی معلمان کشور برای افزایش حقوق