ژئوپلیتیک تنگه هرمز و مزایای امنیتی – اقتصادی آن برای ایران

چکیده

تنگه‌ها، گذرگاه‌های طبیعی هستند که دو بدنه آب را به یکدیگر متصل می‌کنند. با توجه به اهمیت و نقش تنگه‌ها در مسائل ارتباطی، سیاسی، نظامی و اقتصادی از دیرباز تاکنون، آن‌ها از موضوعات مورد مناقشه منطقه‌ای و جهانی بوده‌اند؛ برای مثال برخی از تنگه‌های راهبردی مانند تنگه «بسفر» و «داردانل» طبق قراردادهای چندجانبه اداره و نظارت می‌شود. اهمیت و تأثیر برخی تنگه‌ها در امنیت منطقه‌ای و جهانی موجب شد تا در کنوانسیون ۱۹۵۸م برای آن‌ها نظام حقوقی در نظر گرفته شود. تنگه هرمز با تردد سالیانه ۲۰هزار فروند شناور، یکی از مهم‌ترین تنگه‌های بین‌المللی محسوب می‌شود که در ردیف حیاتی‌ترین تنگه‌های عبور و مرور جهان است؛ زیرا خلیج‌‌فارس دریای نیمه‌بسته‌ای است که اهمیت ویژه‌ای در معادلات بین‌المللی انرژی دارد؛ در نتیجه، تنگه هرمز همچون کلید ورودی به این دریا محسوب می‌شود. بیش از ۱۰۰ تنگه میان اقیانوس‌ها و آبراه‌های مختلف در جهان وجود دارد که عرض آن‌ها کمتر از ۴۰ کیلومتر(۲۵ مایل) است. از میان این یکصد آبراه کم‌عرض بر اساس تعداد عبور کشتی‌ها، قطب اقتصادی، آسیب‌پذیری جغرافیایی، استفاده نظامی و اهمیت راهبردی می‌توان تنها به پنج تنگه اشاره کرد. تنگه‌های هرمز، جبل‌الطارق، بسفر، داردانل و باب‌المندب در جایگاه ویژه اقتصادی و سیاسی جهانی قرار دارند. در این میان، تنگه هرمز از اهمیت خاص امنیتی در سطح بین‌الملل برخوردار است، زیرا مهم‌ترین گلوگاه حمل‌ونقل نفت جهان است و به‌نظر می‌رسد این اهمیت طی سال‌های آینده باوجود تلاش کشورهای عربی حاشیه خلیج‌‌فارس برای انتقال نفت خود از راه‌های دیگر همچنان ادامه داشته باشد.

واژگان کلیدی: ایران، خلیج فارس، تنگه هرمز، اقتصاد، نفت و گاز، امنیت، آمریکا.

مقدمه

عبور و مرور کشتی‌های تجاری در دریاها از قرن‌ها پیش، اهمیت خاص و ویژه‌ای داشته و امروزه بیش از ۶۰۰ میلیون کانتینری که برای بار جابه‌جا می‌شود، حمل ۹۰ درصد آن از طریق دریا صورت می‌گیرد. در این میان، چندین آبراه توانسته‌اند نقش خود را پر‌رنگ‌تر کرده و اهمیت سوق‌الجیشی را برای خود و منطقه به ارمغان آورند. اهمیت دریاها به‌گونه‌ای برای کشورهای بزرگ دنیا حیاتی است که چرچیل در اظهار نظری جالب می‌گوید: «پیروزی بریتانیا در جنگ جهانی روی امواج خلیج‌‌فارس به ثمر نشست»، از همین رو تنگه‌ها را باید یک درجه بالاتر از بقیه آبراه‌ها بررسی ‌کرد. هم‌اکنون از میان ده‌ها آبراه مشهور، چهار تنگه نقش مهمی در حیات اقتصادی جهان ایفا می‌کنند که از میان تنگه‌های هرمز، جبل‌الطارق، باب‌المندب و برینگ، سیادت آبراه‌ها با تنگه هرمز است؛ کانال دریایی که کشورهای بزرگ و انرژی‌خیز خلیج‌فارس را به آب‌های آزاد جهان وصل می‌کند. اهمیت تاریخی این تنگه به حدی بالاست که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، بسیاری از کشورهای استعمارگر جهان بر سر حضور در این تنگه و در دست‌ گرفتن قدرت این شاهراه با یکدیگر رقابت می‌کردند. این قدرت‌طلبی‌ها با کشف نفت و تحول بزرگ در اقتصاد جهان به اوج خود رسید که پیروزی انقلاب اسلامی ایران نقطه پایانی بر زیاده‌طلبی این قدرت‌‌ها بود. اگر جهان را به بدن انسان تشبیه کنیم، خون حیات را باید نفت بدانیم و تنگه هرمز را قلب این بدن به حساب آوریم.

نگاه ویژه صاحب‌نظران درباره موقعیت ژئوپلیتیک تنگه هرمز

تنگه هرمز باریکه دریایی خمیده شکلی است که در منتهی‌الیه شرقی خلیج‌‌فارس واقع شده است و فلات ایران را از شبه‌جزیره عربستان جدا می‏کند و آب‏های خلیج‌‌فارس را به دریای عمان و اقیانوس هند پیوند می‏دهد. این تنگه یک فرورفتگی از دوره سوم زمین‌شناسی است که ادامه رشته‌کوه‏های جنوبی ایران به شبه‌جزیره مُسَنْدَم را قطع‏کند. (اسکندر منشی و پیروز مجتهدزاده، جغرافیای سیاسی تنگه هرمز، صص ۱۷۸-۱۷۶) خلیج‌‌فارس دریای نیمه‌بسته‌ای است که بازوی اقیانوس هند به‌شمار می‏رود و تنگه هرمز کلید آن محسوب می‏شود. تنگه هرمز در نظریات ژئوپلیتیکی جایگاه ویژه‌ای دارد. بر اساس نظریه اسپایکمن، هرکس که ریملند (حاشیه زمین) را واپایش(کنترل) کند، دنیا را واپایش(کنترل) خواهد کرد. نظریه ریملند با تغییراتی در نظریه هارتلند (قلب زمین) مکیندر ارائه شده است. منظور از ریملند کشورهای ساحلی شبه‌جزیره واقع در غرب و جنوب اروپا و جنوب آسیا است. بر اساس این نظریه، تنگه هرمز مرکز ریملند است و بخش‏های شمالی، جنوبی، غربی و شرقی را به هم پیوند می‏دهد. بنابراین طبق نظریه ریملند، واپایش(کنترل) تنگه هرمز به مفهوم واپایش(کنترل) چهار بخش یاد شده خواهد بود. آلبوکرک، دریادار مهاجم پرتغالی به اقیانوس هند و خلیج‌‌فارس، معتقد بود هر دولتی بر سه تنگه باب‌المندب، هرمز و مالاکا تسلط داشته باشد، بر جهان مسلط خواهد بود. این نظریه تا امروز همچنان معتبر است. در میان سه تنگه مذکور، تنگه هرمز در مرکز قرار گرفته و تسلط بر این تنگه به مفهوم تسلط بر دو تنگه دیگر خواهد بود. به همین دلیل، در گذشته کشورهایی که می‏خواستند بر اقیانوس هند مسلط شوند، سعی می‏کردند قبل از هر اقدامی تنگه هرمز را در اختیار گیرند.

اهمیت راهبردی تنگه هرمز برای اقتصاد جهان

تنگه هرمز اهمیت راهبردی زیادی برای اقتصاد جهانی به‌خصوص بازار انرژی دارد و بیش از یک‌ششم نفت مورد نیاز جهان از طریق این تنگه ترانزیت می‌شود. تنگه هرمز دومین تنگه بین‌المللی پرتردد دنیاست. هر روز حدود ۵/۱۶ تا ۱۷ میلیون بشکه نفت خام (برآورد ۲۰۰۶) که معادل ۴۰ درصد کل نفت حمل شده توسط نفت‌کش‌ها و نزدیک به ۲۵ درصد کل عرضه جهانی نفت است، از این آبراه عبور می‌کند. حدود ۶۸ درصد ذخایر شناخته‌شده نفت و گاز دنیا در خلیج‌‌فارس قرار دارد و امنیت تنگه هرمز نقش کلیدی در تأمین بی‌وقفه انرژی دنیا دارد. بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا ۳۳ درصد نفتی که در سال ۲۰۰۹ میلادی از راه دریا به بازارهای بین‌المللی منتقل شده، از این تنگه عبور کرده است. یعنی روزانه ۱۵ میلیون بشکه نفت از طریق تنگه هرمز به بازارهای بین‌المللی منتقل شده است. بخش مهمی از نفت ترانزیت شده از طریق تنگه هرمز در بازارهای آسیا، اروپای غربی و آمریکا مصرف می‌شود. بیش از ۷۵ درصد نفت وارداتی ژاپن و ۵۰ درصد نفت وارداتی چین نیز از طریق این تنگه ترانزیت می‌شود. بر این اساس، روزانه دو میلیون بشکه فراورده‌های نفتی و گاز مایع نیز از این تنگه عبور می‌کند. در میان کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، عربستان‌ تنها بخشی از نفت خود را از این تنگه عبور می‌دهد اما بقیه کشورها از جمله عراق، کویت، بحرین، قطر و امارات، راهی به جز صادرات نفت از این تنگه ندارند. بیش از ۸۸ درصد نفت عربستان سعودی، ۹۸ درصد نفت عراق، ۹۹ درصد نفت امارات متحده عربی و ۱۰۰ درصد نفت کشورهای کویت و قطر و در مجموع به‌طور متوسط ۹۷ درصد نفت این کشورها از تنگه هرمز عبور می‌کند. علاوه بر نفت، انتقال سایر کالاها بر اهمیت راهبردی این تنگه افزوده است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

* حدود ۲ میلیون بشکه محصولات نفتی، شامل سوخت و گاز مایع (LNG) از طریق این راه حمل می‌شود.

* صادرات LNG از بزرگ‌ترین صادرکننده آن، یعنی قطر نیز از طریق این تنگه به آسیا و اروپا با حجم ۳۱ میلیون تن در سال انتقال می‌یابد.

* آژانس اطلاعات انرژی آمریکا پیش‌بینی می‌کند که حجم صادرات نفت از این تنگه تا سال ۲۰۲۰ به ۳۰ تا ۳۴ میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت.

* کشتی‌های تجاری حامل غلات، سنگ معدن، شکر و محصولات دیگر نیز از طریق این کریدور حیاتی خلیج‌‌فارس و بنادر حاشیه آن مانند دوبی می‌گذرد.

* تسلیحات نظامی آمریکا در کشورهای حاشیه خلیج‌‌فارس و عراق نیز از طریق این تنگه انتقال می‌یابد.

بستن تنگه هرمز یعنی سقوط اقتصاد جهان

«پاتریک کلاوسون» پژوهشگر مسائل خاورمیانه در مؤسسه راستگرای خاور نزدیک واشنگتن، طی نشست «گزینه‌های آمریکا در ایران» در کمیته نیروهای مسلح مجلس نمایندگان، درباره احتمال بستن تنگه هرمز ازسوی تهران گفته است: اگر تنگه هرمز بسته شود، اقتصاد جهانی سقوط خواهد کرد. وی با تأکید بر این نکته که با توجه به عبور ۴۰ درصد نفت مورد نیاز جهان از این شاهراه حیاتی، اگر این تنگه برای مدتی طولانی بسته شود، اقتصاد جهانی سقوط خواهد کرد، در ادامه یادآور می‌شود نظامیان ایران سال‌هاست برای این کار آموزش دیده و مانورهای نظامی متعددی در تنگه هرمز انجام داده‌اند. ایران تدارکات زیادی مانند خرید زیردریایی‌ها و هواپیماهای پیشرفته برای بستن تنگه هرمز انجام داده و تاکتیک پیچیده‌ای برای استفاده از ۴۰۰ قایق کوچک جهت حمله به کشتی‌های بزرگ در خلیج فارس اتخاذ کرده که آمریکا باید آن را بسیار جدی تلقی کند.

آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی، هشدار داده است «در صورتی‌که آمریکا دست از پا خطا کند، جریان انرژی در منطقه به خطر می‌افتد.» امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) خطاب به آمریکا فرمودند: «شما هرگز قادر نیستید امنیت انرژی را در منطقه تأمین کنید. ما به آرمان‌ها و منافع ملی خود پایبندیم و کسی که منافع ملی ما را تهدید کند، تندی خشم ملت ایران را خواهد دید.» برداشت غالب از این تهدید، آن است که در صورت حمله آمریکا به تأسیسات اتمی کشورمان، ایران جریان نفت در خلیج‌فارس را با مشکل مواجه خواهد کرد. صرف این‌گونه اظهارات، افزایش بهای نفت را در بازارهای جهانی به همراه داشت. مقامات عالی‌رتبه نظامی انگلیس از بسته شدن تنگه هرمز وحشت دارند و بیان کرده‌اند «در صورتی که ایران تصمیم بگیرد تنگه هرمز را ببندد، لندن نیمی از واردات کلی گاز و ۸۴ درصد از وادرات گاز مایع خود را از دست خواهد داد.»

«لورد وست»، فرمانده سابق نیروی دریایی بریتانیا و مشاور سابق امنیت ملی این کشور در زمان نخست‌وزیری «گوردون براون»، به روزنامه فایننشال‌تایمز گفته است: در صورتی که تنگه هرمز بسته شود، بریتانیا هزینه‌های بسیاری متحمل خواهد شد که یکی از آن‌ها کاهش واردات گاز طبیعی است که می‌تواند کشور را به یک بحران جدی وارد کند. وی تأکید‌ کرده است چنین مسئله‌ای بی‌شک تأثیری شگرف بر اقتصاد بریتانیا خواهد گذاشت و قیمت جهانی نفت و گاز را به‌طور بی‌سابقه‌ای افزایش خواهد داد. در صورت بسته‌شدن تنگه هرمز، واردات گاز بریتانیا از قطر که با عبور از این تنگه انجام می‌گیرد و نسبت به سال ۲۰۱۰ در حدود ۶۷ درصد افزایش یافته است، با چالش جدی مواجه خواهد شد و ضربات سهمگینی به اقتصاد بیمار بریتانیا وارد خواهد آورد.

ژئوپلیتیک تنگه هرمز و مزایای امنیتی آن برای ایران

عمده‌ترین دلیل اهمیت خلیج‌‌فارس برای کشورهای غربی به وجود ذخایر عظیم گازی و نفتی در این منطقه باز می‌گردد. خلیج‌‌فارس بیش از ۶۰ درصد ذخایر اثبات شده نفت جهان را دارا است و ۳۰ درصد تجارت جهانی نفت در همین منطقه صورت می‌گیرد. شش کشور خلیج‌‌فارس(بحرین، ایران، کویت، قطر، عربستان، امارات متحده عربی) ۵۵ درصد (۷۲۸ میلیارد بشکه) از ذخایر نفت خام جهان را در مالکیت خود دارند. میزان صادرات کشورهای حاشیه خلیج‌‌فارس در سال ۲۰۰۶ روی هم رفته ۲/۱۸ میلیون بشکه در روز بود که از این میزان ۱۷ میلیون بشکه آن از طریق تنگه هرمز (معادل یک‌پنجم تقاضای جهانی) و الباقی از طریق خطوط لوله نفتی ترکیه به مدیترانه و از عربستان به دریای سرخ منتقل گردید. در طول سال ۲۰۰۶ عمده واردات نفت آمریکا از خلیج‌‌فارس ۲/۲ میلیون بشکه در روز، معادل ۱۷ درصد کل واردات نفت آمریکا بود.

دلایل برتری موقعیت ایران در خلیج‌‌فارس و تنگه هرمز

الف- برتری موقعیت نظامی و جمعیتی

ایران نسبت به دیگر کشورهای منطقه بر سکوی بلندتری قرار دارد. ایران از لحاظ نظامی از تمام کشورهای کناره خلیج‌‌فارس قوی‌تر است. نیروهای نظامی ایران در طول هشت سال جنگ با عراق و رزمایش‌های متعدد دریایی، تجارب بسیاری آموخته‌اند. همچنین در دو دهه گذشته نیروهای نظامی با خرید و تولید تجهیزات نظامی بر توان رزمی خود افزوده‌اند. از نظر جمعیت نیز ایران درصد قابل توجهی از جمعیت این منطقه را داراست. در این بخش، جا دارد به بخشی از توان نیروهای مسلح که بعد از جنگ تحمیلی به آن مجهز شده‌اند، اشاره گردد:

1- قایق‌های تندرو؛ استفاده ایران از قایق‌های تندرو برای اعمال فشار بر دشمن، ریشه در سال‌های جنگ تحمیلی دارد. درباره سیر تاریخی راهبرد استفاده از قایق‌های تندرو و تأثیرات آن، باید گفت امروزه قایق‌های تندروی ایرانی بسیار سریع‌تر و مجهزتر از نمونه‌های سابق خود در سال‌های دفاع مقدس هستند و به‌طور مؤثرتری توانایی رویایی با شناورهای رزمی پیشرفته دشمنان را دارند چه رسد به کشتی‌های ترابری. این شناورها به رادارهای دریایی، سامانه‌های الکترونیکی پیشرفته ارتباطی، موشک‌های کروز کوتاه‌برد با برد ۲۵ کیلومتر و میان‌برد ضدکشتی، اژدرهای کالیبر متوسط و بزرگ و مین‌های دریایی مجهزند و در کنار تسلیحات سنتی خود یعنی تیربارهای نیمه‌سنگین، راکت‌انداز و موشک‌های دوش‌پرتاب سطح به هوا، توانایی انسداد کوتاه‌مدت و بلندمدت این تنگه از یک‌سو و مقابله با ناوگان دریایی دشمن را که برای بازکردن مسیر تلاش خواهد کرد، در کنار آن دارند. این شناورها ضمن برخورداری از سرعت بالا و تجهیزات پیش‌گفته، از قدرت مانور و پایداری مناسب برخوردارند و توانایی اجرای عملیات در شب به کمک تجهیزات مربوط و در آب‌وهوای نامساعد را بارها در رزمایش‌های کوچک و بزرگ سال‌های اخیر نشان داده‌اند. این شناورها حتی در آب‌های اقیانوس هند نیز برای حمایت از شناورهای مورد تهدید از سوی ناوگان دشمن و متوقف کردن زیردریایی کشورهای فرامنطقه‌ای که قصد عبور از تنگه هرمز را داشتند، در سال‌های اخیر کارنامه موفقی دارند. علاوه بر تجهیز نیروهای مسلح به سریع‌ترین قایق تندروی جهان، قایق‌های تندروی بدون سرنشین نیز برای اجرای مأموریت‌های لازم توسعه داده شده‌اند. مین‌های دریایی ایران انواع مختلفی دارد که شامل نمونه‌های مغروق و نمونه‌های واپایش(کنترل) از راه دور هستند. سلاح می‌تواند توسط قایق‌ها و زیردریایی‌های ایرانی در نقاط مختلف تنگه هرمز و آب‌های اطراف آن کار گذاشته شده و در صورت لزوم به‌کارگیری شود.

2- زیردریایی؛ با تجهیز نیروی دریایی ایران به زیردریایی، این نیرو به قدرتی فراتر از نیروهای دریایی کشورهای منطقه تبدیل شد. زیرسطحی‌های ایرانی توانایی به‌کارگیری اژدر، مین و موشک را دارند و می‌توانند روزها و هفته‌ها زیر آب باقی بمانند و آماده اجرای مأموریت باشند. به جز زیردریایی روسی کیلو، بقیه این وسایل که شامل نمونه‌های نهنگ، غدیر و فاتح هستند، از ابتدا با در نظر داشتن شرایط دریاهای اطراف ایران به‌ویژه خلیج‌‌فارس طراحی شده‌اند و توانایی‌های ویژه‌ای از جمله قابلیت قرارگیری در بستر دریا و اختفا از دید سامانه‌های مختلف راداری و سوناری دشمن را دارند. این زیردریایی‌ها که تعداد آن‌ها بیش از ۲۰ فروند تخمین زده می‌شود نیز ضمن توانایی مسدود کردن تنگه هرمز، توانایی رویارویی با ناوگان سطحی و زیرسطحی دشمن را دارند. زیردریایی‌های کیلو، توان حمل ۲۴ مین یا ۱۸ اژدر بزرگ و زیردریایی‌های فاتح نیز توان حمل ۱۲ اژدر و یا ۸ مین را دارند. همچنین در رسانه‌های دنیا اخباری از تجهیز کیلوهای ایرانی اژدر موشکی حوت (که سرعتی چهار برابر اژدرهای معمولی دارد) منتشر شده است که مسئولان کشورمان این اخبار را تأیید یا تکذیب نکرده‌اند.

3- ناوهای جنگی؛ ناوهای جنگی ایران شامل کلاس‌های مختلف ناوچه (شناور موشک‌انداز سریع)، ناو و ناوشکن(ناو محافظ) است. این شناورها قابلیت شلیک چهار موشک دوربرد ضد کشتی نور با برد ۱۲۰ تا ۱۷۰ کیلومتر و قادر با برد بیش از ۲۰۰ کیلومتر را دارند. توپ‌های ۱۱۴ و ۷۶ میلیمتری این ناوها نیز از برد و قدرت کافی برای تهدید کشتی‌های مختلف برخوردار هستند و وجود توانایی ضدزیردریایی نیز در ناوها با بهره‌گیری برای ایجاد اهرم فشار و همکاری با سایر نیروها در مسدود کردن تنگه هرمز کاملاً کارآمد است.

4- توان موشکی ایران؛ مهندسان موشکی ایران تاکنون در برد و قدرت موشک‌های کروز تغییرات زیادی داده‌اند. پرتابگرهای ساحلی موشک‌های کوتاه‌برد کوثر، دوربرد نور و قادر و پرتابگر سه فروندی قارعه، موشک میان‌برد نصر-۱ از جمله این‌ها هستند. این پرتابگرها خوداتکا هستند؛ یعنی در صورت استقرار در نزدیکی سواحل، بدون نیاز به سامانه‌های جانبی و وابستگی به واحدهای هوایی و دریایی می‌توانند کار کشف، شناسایی و حمله به اهداف دریایی را به انجام برسانند. همچنین سه نوع موشک بالستیک ضدکشتی تاکنون در ایران معرفی شده که به ترتیب زمانی، موشک خلیج‌‌فارس، موشک تندر و موشک سجیل هستند. علاوه بر موشک‌ها هواپیماهای رزمی نیروهای مسلح کشورمان هم قابلیت تجهیز به چند نوع موشک هوا به سطح با قابلیت به‌کارگیری علیه اهداف دریایی را دارد. این موشک‌ها شامل موشک‌های هوا به سطح هدایت اپتیکی، لیزری و راداری هستند. موشک‌های نور و قادر قابلیت هواپرتاب دارند و در کنار موشک‌های سی-۸۰۱کی و سی-۸۰۲ به‌عنوان اصلی‌ترین سلاح‌های ضدکشتی هواپرتاب محسوب می‌شوند. جت بمب‌افکن کرار، که قابلیت حمل چهار موشک کوثر را دارد، نمونه‌های کوچک دیگری از توان موشکی ما در دفاع از تنگه هرمز و خلیج‌فارس است که نیرو‌های مسلح ما به آن‌ها مجهز شده‌اند.

ب- ساحل طولانی ایران

همه کرانه‏های شمالی خلیج‌‌فارس، تنگه هرمز، دریای عمان و گوشه باختری اقیانوس هند، جزء قلمرو ایران است. ایران در مقایسه با سایر کشورهای کناره خلیج‌‌فارس، بیشترین طول ساحلی را دارد. ایران با داشتن ۱۳۷۵ کیلومتر خط ساحلی از بندر عباس تا دهانه اروند، ۵/۵۶ درصد کل سواحل خلیج‌‌فارس را در اختیار دارد. حساس‏ترین جزایر راهبردی تنگه هرمز به ایران تعلق دارد. تمام کشتی‏هایی که از تنگه هرمز عبور می‏کنند، از میان جزایر ایرانی تنب بزرگ، فارور، ابوموسی و سیری عبور می‏کنند.

ج- ذخایر بالای نفت و گاز

امروزه عمده‏ترین دلیل اهمیت خلیج‌‌فارس برای کشورهای غربی به وجود ذخایر عظیم گازی و نفتی در این منطقه باز می‏گردد. خلیج‌‌فارس دارنده بیش از ۶۰ درصد ذخایر اثبات شده نفت جهان است و ۳۰ درصد تجارت جهانی نفت را در اختیار دارد. حجم ذخایر ۱۵۰ میلیارد بشکه‌ای ایران در بین کشورهای ساحلی قابل توجه است. همچنین جدای از نفت، منطقه خلیج‌‌فارس ذخایر عظیم گاز طبیعی (۶۴۲/۲ تریلیون فوت مکعب یعنی ۴۵ درصد کل ذخایر کشف شده) جهان را دارد که سهم ایران از آن ۳/۱۵ درصد (۸/۹۷۰ تریلیون فوت مکعب) است.(Khabaronline.ir.www)

کم‌اثر بودن راه‌های جایگزین تنگه هرمز

غرب برای ای نکه استفاده ابزاری ایران از تنگه هرمز بر آن تأثیر نگذارد، در صدد تنوع‌بخشی به منابع انرژی خود و عدم اتکا به این منطقه برآمد. در مقابل، کشورهای عربی منطقه برای آنکه بازار غرب را همچنان حفظ کنند، به‌دنبال مسیرهای جدیدی برای صادرات بودند که مسیرهای مختلفی از جمله استفاده از گزینه‌های عربستان – دریای سرخ، گزینه عراق- ترکیه مطرح شدند. اخیراً امارات متحده عربی درصدد احداث خط لوله‌ای برآمد تا ضمن انتقال انرژی از مسیر دریای عمان، اتکای خود را به مسیر تنگه هرمز کاهش دهد. برای عملیاتی کردن این ایده، خط لوله حبشان- فجیره در دستور کار قرار گرفت. خط لوله حبشان – فجیره به طول حدود ٣٧۵ کیلومتر توسط یک پیمانکار چینی با سرمایه‌گذاری ۳/۲۹ میلیارد دلار احداث شد؛ خط لوله‌ای که قرار است با دور زدن تنگه هرمز، نفت امارات را از سواحل دریای عمان صادر کند. با بهره‌برداری از این خط لوله، نفت خام امارات متحده عربی بدون عبور از تنگه هرمز به بازارهای جهانی صادر خواهد شد. ظرفیت این خط لوله در ابتدا ۵/۱ میلیون بشکه در روز خواهد بود و در ظرفیت نهایی خود امکان انتقال ۸/۱ میلیون بشکه در روز را در اواسط سال ٢٠١١ خواهد داشت. این طرح اگرچه بخشی از نفت را بدون وابستگی از تنگه هرمز منتقل خواهد کرد؛ اما هنوز نزدیک به ۱۲ میلیون بشکه نفت روزانه از تنگه هرمز خواهد گذشت که اخلال حتی در ی ک میلیون بشکه آن، اثرات جبران‌ناپذیری را بر اقتصاد جهان مترتب خواهد ساخت.

نتیجه‌گیری

خلیج‌‌فارس از ابتدا دریای صلح و دوستی بوده و ایران به‌هیچ‌وجه تمایل ندارد امنیت و آرامش آن را برهم بزند؛ اما کشورهای منطقه که اکنون همراهی بسیاری با غرب در اعمال فشارها علیه کشورمان در تضییع حقوق هسته‌ای ایران انجام می‌دهند، باید آگاه باشند که این اقدام آن‌ها می‌تواند هزینه‌های سنگین اقتصادی برای کشورشان به همراه آورد. ایران همواره اعلام داشته است که خواهان صلح، دوستی، مفاهمه و مذاکره با کشورهایی است که به حق ایران درباره انرژی هسته‌ای احترام می‌گذارند و آن را به‌رسمیت می‌شناسند؛ اما در صورتی که غرب بخواهد از طریق گزینه‌های نظامی این حق ایران را نادیده بگیرد، بالطبع پاسخ ایران، قاطع، سریع و به فرموده مقام معظم رهبری «دندان‌شکن» خواهد بود. غرب باید توجه داشته باشد که ایران در راهبرد نظامی خود تنها متکی بر گزینه انسداد تنگه هرمز نیست و در دفاع از حقوق خویش از تمامی گزینه‌ها استفاده خواهد کرد.

منابع

1- اسلامی ندوشن، محمدعلی، «دفاع و واکنش»، روزنامه ایران ۳۰/۱۰/۹۰٫

۲- الهامی اصل، مختار، «تنگه هرمز»، صلح یا جنگ، http://elhamiasl blogfa. com.

3- جعفری ولدانی، اصغر، روابط خارجی ایران بعد از انقلاب اسلامی، تهران، آوای‏نور، ۱۳۸۲

۴- حاجی‌پور، وحید، «سیادت هرمز»، جوان آنلاین، ۱۱/۱۱/۱۳۹۰

۵- حسنی، سجاد، «کشورهای اسلامی تنگه هرمز و استراتژی‏های امنیتی ایران»، ماهنامه پگاه حوزه، شماره ۳۱۶

۶- صالحی، محمد، «تنگه هرمز و استراتژی‏های امنیتی ایران»، خبرگزاری فارس، ۳/۱۰/۹۰

۷- منشی، اسکندر و پیروز مجتهدزاده، جغرافیای سیاسی تنگه هرمز(توسعه تدریجی نقش ایران در دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰)، ترجمه محسن صغیرا، اصفهان،

ژئوپلیتیک تنگه هرمز و مزایای امنیتی – اقتصادی آن برای ایران

ژئوپلیتیک تنگه هرمز و مزایای امنیتی – اقتصادی آن برای ایران

مطالب مشابه :

ژئوپلیتیک تنگه هرمز و مزایای امنیتی – اقتصادی آن برای ایران

لیست رشته ها دانشگاه های ، دولتی و آزاد شهرستان گراش

تحصيل در مقطع کارشناسي ارشد واحد امارات در نيمسال اول 93 - 92

هفت رشته جدید در دانشگاه آزاد گراش

رویه قضایی

تقویم آموزشی نیم سال دوم سال تحصیلی 92-1391

حقوق جزای عمومی 3