تأثير مكتب ادبي روزنامه ملا نصرالدين در ادبيات طنز فارسي

تأثير مكتب ادبي روزنامهملا نصرالدين در ادبيات طنز فارسي

<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

ترجمه وتلخيص‌از:"آذربايجان طنز روزنامه لري/نوشته: ناظم‌آخوندوف

در زمان انقلاب مشروطه در ايران نشريات متعددي به چاپ مي رسد. از جمله "صور اسرافيل" در تهران ، "نسيم شمال" در رشت، "آذربايجان" درتبريز، "آموزگار" و.... اين نشريات عمدتا از روزنامه طنز "ملانصرالدين" - كه به زبان تركي آذربايجاني در تفليس چاپ مي شد- متاثر بوده اند. بطوريكه در بسياري از آثار سيد اشرف الدين گيلاني - كه "نسيم شمال" را در رشت منتشر مي كرد- شاهد ترجمه، اقتباس و تقليد از اشعار ميرزا علي اكبر صابر هستيم. نسيم شمال نقدهاي اجتماعي "ملانصرالدين" را مي ستود. وي در شعري خطاب به ملانصرالدين چنين مي نويسد:

هر چند تو اي قدوه احرار آملّا!

شعر تو بود لولو شهوار آملا!

نام تو بود شهره ، اقطار آملا!

با اين همه شيريني گفتارآملا!

بيهوده مزن چانه بسيار آملا!

در نقطه قفقاز توچون شمع و چراغي

در خطه تفليس تو چون بلبل باغي

اما بر كهنه پرستان چو كلاغي

از بس كه زدي بر همه منقار آملّا!

بير لات باباسان خيمه وخرگاهه ساتاشما!

اي ملا عمو چوخدا بيزيم شاهه ساتاشما!

ايراندا اولان خسرو جمجاهه ساتاشما!

ژورنالدا بو خلقي ائيله مه خوار آملا!

اشعار درر بار تو چون قندونبات است

قدري جلو هجو نگهدارآملا!

"اشرف"بودت يار وفادار، آملا!

گفتيم سيد اشرف الدين گيلاني در بسياري از آثار خود راه اقتباس يا ترجمه از اثار "صابر" را پيموده است. به عنوان نمونه به چند مورد اشاره مي كنيم:

فعله اؤزونوسنده بير انسان مي سانيرسان؟

پولسوزكيشي‌انسانليغي‌آسان‌مي‌سانيرسان؟

فقر ايله غنا اهلينه كيم وئردي مساوات؟

معنادادا صورتده ده وار بوندا مكافات

نسيم شمال:

اي فعله تو هم داخل آدم شدي امروز؟

بيچاره تو هم ميرزا مشمشم شدي امروز؟

هرگز نكند فعله به ارباب مساوات

هرگز نشود صاحب املاك دموكرات

زيرا كه تو در فقر مسلم شدي امروز

بيچاره تو هم ميرزا مشمشم شدي امروز

صابر:(اززبان محمد علي شاه)

آي آلان مملكت ري ساتيرام

چوخ اوجوز قيمته هر شئي ساتيرام

نسيم شمال:

حاجي بازار رواج است رواج

كو خريدار حراج است حراج

صابر:

آخ نئجه كئف چكمه لي ايام ايدي

اوندا كي اولاد وطن خام ايدي

نسيم شمال:

آخ عجب ايام خوشي داشتيم

حجت و ايام خوشي داشتيم

از ديگر نمونه ها مي توان به موارد زير اشاره كرد:

"گفتگوي 14 نفر در يك مجلس" كه مشابه "بير مجلسده اون دؤرد كيشي نين صحبتي" صابر سروده شده ،"نامة يك تاجر زاده از مسكو به پدرش"كه مشابه "اي داد بيداد اردبيل" صابر سروده شده، شعر طنز "شلاق" كه مشابه "سؤال_ جواب" صابر سروده شده و"سؤال جواب و تكفير"كه مشابه " احوال پرسانليق ويا خود قونوشما" صابر سروده شده است.

از شعراي ايراني دهخدا، لاهوتي، كمال ونيما يوشيج، تأثيرات فراواني از "صابر" پذيرفته اند. اما در اين ميان سيد اشرف الدين گيلاني بارز تر است. وي نشريه " نسيم شمال" را به شيوه "ملا نصرالدين" اداره مي كرد.

سيد اشرف الدين خدمات شاياني به ادبيات انقلابي ايران عصر مشروطه نمود. وي در اشعار طنز آلود خود به انتقاد از استبداد حاكم در ايران مي پرداخت. گيلاني در يكي از اشعارش كه تحت تا ثير "قوجاليقدان شكايت" صابر سروده، چنين مي نويسد :

گرديد وطن غرقه اندوه ومحن واي

اي واي وطن واي

خيزيد و رويد از پي تابوت و كفن واي

اي واي وطن واي

سيد اشرف الدين كه در ايران با نام "نسيم شمال" معروف است در سال 1872 ميلادي در قزوين ديده به جهان گشود. مجموعه آثاروي در كتابي با نام "نسيم شمال" كه مشتمل بر حدود 200 اثر وي است به چاپ رسيده است. در اين كتاب گذشته از مواردي كه ذكر شد ترجمه و اقتباس اشعار ديگري از صابر نيز آمده است. همچون "آغرين آليم آمشدي سيژيمقلي!" ،"چاتلايير خانباجي غمدن اوره گيم"،"كوچه ده توولان اي اوغول صنعتين اولمور اولماسين!" ،"سن بئله ايميش سن آي بارك ا... سنه!"،"اول گون كي سنه خالق ائدر لطف بير اولاد".

تأ ثير " ملا نصرالدين" ا همچنين در روزنامه "صوراسرافيل" كه دراين زمان توسط "ميرزا جهانگيرخان شيرازي" در تهران منتشر مي شد مي توان مشاهده كرد. در اين نشريه، ستوني با نام "چرندوپرند" و با امضاي "دخو" توسط مرحوم دهخدا نوشته مي شد كه در آن دهخدا با زبان طنز بهانتقاد از مسائل اجتماعي روز مي پرداخت. در روزنامه صوراسرافيل نامه اي از دهخدا خطاب به "ملا نصرالدين" چاپ شده است. كه با عنوان "شيخ الاسلام عزاسينداجناب ملا نصرالدينه تعزيت" چاپ شده بود، دهخدا درگذشت يكي از مخالفان سرسخت مشروطيت را به طنز به ملانصرالدين تسليت مي گويد.در اين نامه دهخدا علاقه وافرخود را به "ميرزا جليل محمد قلي زاده" سردبير ملا نصرالدين چنين ابرازمي دارد:

قفقازدا دايان كوچنده بير آز

مندن يئتير اي صبا، به اعزاز

چوخلوجا سلام، اوبي قرينه

قفقازدا كي ملانصرالدينه(1)

همچنين دهخدا با يادآوري خفقان حاكم در ايران چنين مي نويسد:

... هر چند كي چوخلو باش كسيلدي توپلارا جنازه لر آسيلدي

مينلرجه داغيلدي خانمانلار

چوخلوجا ييخيلدي دودمانلار...

به لحاظ فرم و مضمون آثار دهخدا ، شباهت بسياري به آثار ميرزا جليل محمد قلي زاده دارد.مرحوم دهخدا مطلب بسياري زيبايي دارد كه به تأثير از "ايراندا حريت" ميرزا جليل نگاشته است.

دهخدا در لغتنامه سترگ خود با تجليل از روزنامه "ملانصرالدين"و"علي اكبرصابر" ياد مي كند واز صابربه عنوان يكي از بنيانگذاران ادبيات نوين شرق يادمي كند. همچنين وي رابا توصيفاتي همچون شمعي كه ديگران چون پروانه به گردش در طوافند، كسي كه يك شبه ره صد ساله پيمود ونويسنده اي كه قرنها از زمان خود پيش بود ، مي ستايد.

از ديگر نشريات منتشره در تهران كه تحت تأثير "صابر" قرار داشتند مي توان از "پيمان"،"اميد" و"بابا شمل" نام برد. در اين زمان اشعار صابر در مجلات "دماوند" و"شعله ور" نيز به چاپ رسيد.

كتاب دو جلدي "تاريخ ادبيات و مطبوعات ايران در عصر مشروطه"اثر "ادوارد براون" كه به همت محمدلو عباسي ترجمه شده است، حاوي پاورقيها و توضيحاتي است كه مترجم بدان افزوده است. در اين توضيحات و پاورقيها، مترجم تأثير مطبوعات و ادبيات قفقاز را در دوران مشروطه بر ادبيات ايران نشان مي دهد. عباسي همچنين در سري مقالاتي كه در نشريه " وطن يولوندا" به روشن سازي تأثير نويسندگان روزنامه "ملا نصرالدين" در ادبيات ايران مي پردازد.علي عسگر هلاليان در مقاله اي با نام "صابر" به نقش اين شاعر و تأثير شگرف او در تفكر اجتماعي ايران پرداخته است.در اين مقاله از صابر با عنوان كسي كه خود را وقـــف آزادي ايران نمود نام برده مي شود. همچنين ترجمه فارسي شعر "نوحه ملي" صابر به عنوان نمونه در اين مقاله درج شده است.

سيد احمد كسروي در كتاب "تاريخ مشروطه ايران" و"در پيرامون ادبيات" نقش روزنامه "ملا نصرالدين" و اشعار صابر در انقلاب مشروطه ايران ارزنده توصيف مي كند. او همچنين در مجله اي كه با نام "پيمان" منتشر مي كرد شعر معروف "دلبر" صابر را به چاپ رساند. اندكي بعد ترجمه فارسي اين شعر نيز در "پيمان" به چاپ رسيد.

پاورقي: (1): صور اسرافيل شماره 23

تأثير مكتب ادبي روزنامه ملا نصرالدين در ادبيات طنز فارسي

مطالب مشابه :

اسفند

تسليت درگذشت رضا حسن زاده، فوتبالست ارزنده كشور

پیام تسلیت / خبرنگار مهرستان

تحلیل پیام تسلیت احمدی نژاد به مناسبت در گدشت چاوز

قتل خلبان منصور شهرکی و همسرش؛ جنايی يا سياسی؟

تأثير مكتب ادبي روزنامه ملا نصرالدين در ادبيات طنز فارسي

استوانه تقوا و معنويت دارالعباده به رحمت ايزدي پيوست(روزنامه ی اطلاعات)

ملاحظاتي درباره هنر- آئين تعزيه خواني

برادر عزيز، جناب حاج حسين خواجه‌زاده: تسليت، در غمتان شريكم.