نگه داریم یا نگه نداریم؟!... دندان عقل (wisdom teeth)

فلسفه نامگذارى دندان عقل (مولر سوم یا دندان 8)، برخلاف اسم آن، هيچ ارتباطى با عقل در مغز ندارد و فقط مربوط به زمان رويش اين دندان است. این دندان آخرین دندانی است که رویش کرده و بطور نرمال محدوده سنی رویش این دندان 24 – 17 سالگی است و ظاهرا چون در این سن عقل و خرد نیز بلوغ پیدا میکنند، به این دندان، دندان عقل یا (Wisdom Tooth) میگویند!

در زبان ترکی، اسم دندان 8 مستقیما به زمان رویش آن اشاره میکند "دندان 20 سالگی" یا 20 yaş dişi. در کره، این دندان به نام "دندان عشق" (Sarangni) خوانده میشود که اشاره به زمان جوانی و اولین دردهای عاشق شدن میکند. در فرهنگ ژاپن، به این دندان Oyashirazu میگویند که به معنی "ناشناخته برای والدین" است و از آنجا گرفته شده است که رویش آن بعد از زمانی است که فرزند از خانواده رفته است.

جالب است بدانید که انسانهای اولیه علاوه بر دندان عقل امروزی، در پشت این دندان دندان دیگری نیز داشته (مولر چهارم) و آنها بجای 32 دندان، 36 دندان داشتند! در طی گذشت زمان به علت تغییر رژیم غذایی، کوچک شدن استخوان فک و عدم نیاز به این دندان، امروزه دیگر شاهد این دندانها نیستیم. البته چنین اتفاقی کم کم برای دندان عقل (مولر سوم) نیز در حال افتادن است. چه بسا در بعضی افراد این دندان کج در آمده و یا در بعضی دیگر هیچگاه رویش نکرده و در استخوان فک نهفته باقی خواهد ماند و در یا بعضی افراد این دندان اصلا وجود نداشته که رویش پیدا کند.

امروزه معمولا به علت مشکلاتی که دندان 8 برای سایر دندانها پیش می آورد و نیز كاهش كارايى اين دندان، توصیه دندانپزشکان بر این است که این دندان کشیده شده و از دهان خارج شود (البته نه در تمام افراد، بلکه بنا به تشخیص و صلاح دید دندانپزشک).

جوانه دندان عقل از ۹ سالگی در فك پايين و بالا وجود دارد، از ۱۴ و ۱۵ سالگی شروع به جوانه زدن کرده و ممكن است تا ۲۵ سالگی رويش آن ادامه پيدا كند. رویش این دندانها ممکن است بصورت نرمال یعنی عمودی، و غیر نرمال یعنی افقی یا زاویه دار باشد. همچنین رویش ممکن است بصورت کامل یا نیمه روئیده و یا نهفته باشد. منظوور از دندان نهفته، دندانی است که عملا در استخوان فک وجود داشته اما قدرت رویش را نداشته باشد.

مشکلاتی که این دندان ممکن است برای شما ایجاد کند و شما را مجبور به کشیدن آن کند بطور خلاصه چنین است:

1- شاید یکی از مهمترین دلایل کشیدن این دندان مظلوم، کج در آمدن آن (رویش نابجا یا ectopic eruption) باشد. و همین دلیل کافی است که این دندان از کلکسیون دندانی شما خارج شود. رویش های زاویه دار و افقی در این دسته قرار میگیرند که البته این رویش نابجا و در مسیر نامناسب، مشکلات بسیاری را ایحاد میکند. به عنوان مثال گیر کردن غذا بین این دندان و دندان جلویی و عدم توانایی در تمییز کردن ناحیه با مسواک یا نخ دندان، باعث خراب شدن دندان 7 (دندان جلویی دندان 8) میشود، پس عاقلانه این است که قبل از اینکه دندان سالم جلویی به علت حضور دندانی که در پشتش است خراب شود، دندان کج و ناکارامد عقبی را خارج کنیم.
همچنین در بعضی فراد رویش در مسیر نامناسب این دندانها (بخصوص وقی که فکین کوچک باشند) ممکن است باعث شود که فرد مرتبا قسمت انتهایی گونه خود را گاز گرفته و این ناحیه همیشه زخمی و دردناک باشد.

2- پوسیدگی این دندانها نیز به دلیل عدم توانایی در تمییز کردن مناسب این ناحیه و شکل و آناتومی خاص این دندانها (مثل شیارهای عمیق در سصح این دندان) اتفاقی شایع محسوب میشود. این در حالی است که ترمیم این دندانها عموما مشکل بوده و در صورت نیاز به عصب کشی (درمان کانال)، عصب کشی آنها تقریبا امری غیر ممکن باشد (به دلیل عدم دسترسی مناسب دندانپزشک و کانالهای متعدد و بسیار خمیده این دندانها).

3- وقتی که یک دندان عقل به طور ناتمام (partially erupted) میروید، غذا و باکتری در زیر لثه پوشاننده این دندان جمع شده و عاملی برای التهاب لثه، درد شدید، بوی بد دهان، تورم و تریسموس (trismus، عدم توانایی در باز کردن کامل دهان) ایجاد میکند. پریکرونیت (pericoronitis) عارضه ای است که به علائم آن در بالا اشاره شد (شکل زیر). پریکرونیت به التهاب، درد، تورم و قرمزی لثه پوشاننده دندان عقل میگویند. عفونت کم کم ممکن است جدی تر شده و قسمتهایی از گردن را نیز درگیر کند. (شكل روبرو)

4- در زمان رویش این دندان، ممکن است دردی را احساس کنید که این دندان به علت فشار و تلاش برای قرار گیری در قوس به دندانهای دیگر اعمال میکند. این درد به علت اعمال نیروی ناشی از رویش دندان 8 به سایر دندانها بوده در بعضی افراد باعث سایش سایر دندانها میشود.

5- مشکلات اورتودونسی نیز از دیگر دردسرهای ظاهر شدن این دندان است. در بعضی افراد (بخصوص آنها که استخوان فک کوچکتری دارند) رویش دندان 8 باعث میشود که سایر دندانها (بخصوص دندانهای قدامی که در زیبایی نیز مهم هستند) برای حفظ موقعیت و قرار گیری در قوس مناسب فکی، بهم فشرده شده و به اصطلاح کج و کوله شوند. البته کج شدن و شلوغ شدن (crowding) دندانهای قدامی در سن بلوغ دلیل مهمتر دیگری داشته و آن رشد تاخیری فک پایین است (delayed mandibular growth). در این سن (سن رویش دندان 8)، فک پایین رشدی به سمت پایین و جلو دارد (میچرخد). در نتیجه دندانها بخصوص در قدام برای حفظ رابطه با طرف مقابل مجبور میشوند به عقب (یعنی به طرف زبان) کمی کج شوند. همین کج شدن به سمت داخل باعث میشود که دندانها از یک قوس بزرگتر به قوسی کوچکتر آمده و در نتیجه با مشکل کبود جا مواجه شوند. و خوب، تنها راه برای جبران این کمبود فضا، کج و کوله شدن و فشرده شدن آنها به هم است. البته جای توضیح این مطلب اینجا نیست ولی لازم بود بدانیم که عامل تمام کج شدن های ناگهانی دندانها در قدام فک پایین، دندان عقل بیچاره نیست!

6- برای ساخت پروتزهای متحرک کامل در افراد بی دندان، باید از عدم وجود (نهفتگی در استخوان) دندان 8 مطمئن شد چرا که اگر بعدا رشد کند باعث مشکلات بسیاری خواهد شد.

7- تشکیل کیست (یا سیست، Cyst) از بافت نرم احاطه کننده اطراف دندانهای عقل نهفته (کلا هر دندان نهفته ای) نیز ممکن است رخ دهد. این کیست ها ممکن است باعث تخریب استخوان، بزرگ شدن استخوان فک، جابجایی و یا تخریب دندانهای مجاور شود. در این موارد خارج کردن کیست و دندان عامل آن حتما باید صورت گیرد. در موارد نادری نیز از دیواره این کیست ها تومور هایی رشد میکنند و یا رشد زیاد کیست باعث شکستن استخوان فک میشود. اين تومورها يا كيست ها بدون درد هستند، اطلاع از وجود آنها كاملا اتفاقی و بزرگ شدن آنها بدون علامت است (شکل مقابل).

این 7 دلیل از مهمترین دلایلی بودند که مجوز کشیدن دندان عقل را میدهند. البته براى اين كار محدوديت هايى هم وجود دارد كه یکی از مهم ترين آنها، سن فرد است. بهترين زمان براى كشيدن دندان عقل حداكثر تا ۳۰ سالگى است و بعد از آن، ممكن است اين كار عوارض خطرناكى داشته باشد چرا که احتمال فک جوش شدن (ankylosis، انکیلوز) این دندان و سفت تر (متراکم تر) شدن استخوان فک بیشتر میشود و بهتر است در این حالت به روش جراحی خارج شوند. با این حال در صورت وجود برخى بيمارى هاى قلبى و تنفسى و ...، جراحى منع مى شود.

- چرا دندان عقلی که هنوز هیچ مشکلی ایجاد نکرده است باید کشیده شود؟

البته این سئوال درستی نیست و هیچگاه اصراری برای خارج کردن دندان عقل سالم و مناسب نخواهد بود. ولی در کل دندانهای عقل در صورت باقی ماندن همیشه پتانسیل ایجاد مشکلات جدی را بطور بالقوه دارند، پس اگر دندانهای 6 و 7 جلوی آن هر دو حضور داشته (یعنی دندان 8 جای آنها را نگرفته و یا برای ساخت پروتز، پایه نباشد) و دندانپزشک شما صلاح را در خارج کردن آن دید، بهتر است آن را خارج کنید. یعنی پیشگیری قبل بهتر از درمان.

- بهترین زمان خارج کردن دندان عقل چه زمانی است؟

امروزه متخصصین جراحی فک و صورت (OMFS) بر این عقیده اند که بهتر است این دندانها در سنین 15 تا 22 سالگی خارج شوند، خواه این دندان مشکلی را ایجاد کرده باشد خواه ایجاد نکرده باشد! جراحی آن (خارج کردن به وسیله جراحی) ساده تر بهبودی بیمار در این صورت سریعتر خواهد بود. جراحی دندان عقلی که در یک بیمار 20 ساله بسیار ساده قلمداد میشود، در بیماران بالای 40 سال ممکن است بسیار مشکل باشد. همچنین عوارض جراحی در سنین بالاتر بیشتر بوده و طول دوره بهبودی نیز بیشتر خواهد بود.

- آیا در صورت وجود التهاب حاد (پریکرونیت)، دندان عقل باید کشیده شود؟

به طور کلی، خیر. جراحی در صورت وجود عفونت امری نادرست بوده و ممکن است باعث گسترش عفونت به سایر قسمتها گشته و مشکل را بدتر کند. در ابتدا، عفونت باید توسط رعایت بهداشت، شستشوی درست ناحیه (زیر نظر دندانپزشک) و مصرف آنتی بیوتیک مناسب کنترل شود و بعد اقدام به خارج کردن دندان کنید. همچنین در بعضی موارد توصیه بر این است که دندان عقل فک مقابل کشیده شود تا از ضربه زدن مداوم روی لثه آزرده دندان (آنکه دچار پریکرونیت شده) جلوگیری شود.

در آخر نیز ذکر چند نکته را لازم میبینم:

-    بسته به شکل، اندازه و موقعیت دندان (عمودی، زاویه دار یا افقی)، خارج کردن این دندان ممکن است توسط روشهای ساده کشیدن دندان یا جراحی های پیچیده تر باشد. معمولا پس از خارج کردن این دندان، همیشه مقداری درد، تورم، کوفتگی و خونریزی وجود خواهد داشت. که البته این عوارض نرمال بوده و با جراحی های پیچیده تر نیز ممکن است بیشتر دیده شوند. با این حال، دندانپزشک شما به شما راهنمایی های لازم را در جهت کاهش این عوارض گفته و در مورد اصولی که پس از جراحی باید رعایت کنید توضیحاتی برای شما خواهد داد.

-    بدنبال کشیدن دندان، عارضه ای تحت عنوان درای ساکت (dry socket) یا حفره خشک ممکن است ایجاد شود. این عارضه زمانی ایجاد میشود که به هر علت لخته خونی که در حفره کشیده شده دندان تشکیل شده بود از این ناحیه خارج شود و در نتیجه استخوان زیرین بدون هیچ گونه پوششی در معرض محیط دهان و هوا قرار میگیرد. این وضعیت بسیار دردناک بوده و موجببوی بسیار بدی در دهان میشود. با این حال خوشبختانه به راحتی طی چند روز درمان میشود. در صورتی که دستورات پس از کشیدن دندان را به درستی رعایت کرده باشید هیچگاه دچار چنین مشکلی نخواهید شد. در مورد این نکات در مقاله ای جداگانه توضیح داده شده است.

-    هرچه سن شما بیشتر شود، پتانسیل ایجاد مشکلات ناشی از دندان عقل و جراحی آن نیز بیشتر خواهد شد. چراکه با افزایش سن، بهداشت ناحیه ضعیف تر شده و استخوان در برگیرنده دندان نیز متراکم تر و سفت تر میشود و در نتیجه دندان مشکلتر خارج میشود. همچنین در این حالت پروسه التیام نیز طولانی تر خواهد بود.

باتشکر – شهیدی
مطالب مرتبط: پس از كشيدن دندان عقل چه نكاتي را رعايت كنيم؟

نگه داریم یا نگه نداریم؟!... دندان عقل (wisdom teeth)

مطالب مشابه :

مراقبت های بعد از کشیدن دندان

بازی

بازی پزشکی

نگه داریم یا نگه نداریم؟!... دندان عقل (wisdom teeth)

بايد ها و نبايد هاي پس از كشيدن دندان

بازیهای پزشکی

درمان ریشه (عصب کشی) در دندان شیری

بازی آنلاین پزشکی (عمل های جراحی)